Revalidatie EPD. echt. in gebruik

Revalidatie Magazine

jaargang 18 nummer 4 december 2012

Revalidatie EPD nu echt in gebruik

> ‘Traumarevalidatie geen pionierswerk meer’ > Revalidatie in het ziekenhuis > Model voor het omgaan met coping > IIIe Programma Revalidatieonderzoek > Screenen op slaapapneu > Project Richtlijn CP in Praktijk afgesloten

inhoud 4-12 Wilt u reageren op RM? Hebt u een idee voor een artikel? De redactie hoort het graag: [email protected]!

4 > ‘Traumarevalidatie geen pionierswerk meer’  Traumarevalidatie is een relatief onbekende tak van revalidatie, maar voor de betrokkenen van groot belang.

8>

Revalidatie wordt aangeboden in revalidatiecentra

6 > Berichten  7 > Een goede nacht Revalideren is hard werken en daar moet je fit voor zijn. Maar mensen die kampen met slaapapneu zijn niet fit. 10 > Een krachtig netwerk  et tweejarige project Richtlijn CP in H Praktijk is onlangs afgesloten. Wat heeft het opgeleverd voor de behandeling van kinderen met cerebrale parese? 11 > ’Ik zie moeilijkheden als uitdagingen’ Ronald Hertog. 15 > De professor Hans Rietman. 16 > Weten wat werkt Het IIIe Programma Revalidatieonderzoek gaat van start. 17 > Column Congres. 20 > Het standpunt  Revalidatiesector, leer lean denken! 21 > Het werk  laas Timmer, betaald ervaringsdeskundige. K

Nauwer samenwerken: met wie? en op revalidatieafdelingen van ziekenhuizen. De verhouding tussen afdelingen en centra verbeterde de afgelopen decennia sterk. Maar er zijn ook revalidatieafdelingen die vooral de onderlinge samenwerking versterken.

• Adri Bolt

Revalidatie EPD nu echt in gebruik Na een grondige herziening heeft het Revalidatie

<12

EPD een doorstart gemaakt. Halverwege dit jaar zijn Adelante en de Libra Zorggroep begonnen met de inzet van dit vernieuwde EPD in de behandel­ praktijk. Inmiddels is er ook een concurrerend EPD.

• John Ekkelboom

18>

‘Help, ik word geraakt…’ Hoe begeleid je als professional je cliënten op een professionele manier, ook wanneer je als mens geraakt wordt door wat er met hen gebeurt? Een model voor het professioneel omgaan met coping ondersteunt.

• Anita Drost

COLOFON Revalidatie Magazine is een uitgave van Revalidatie Nederland. Het tijdschrift verschijnt viermaal per jaar. Redactie Steven Berdenis van Berlekom MBA (hoofdredacteur, directeur Zorg en Innovatie revalidatiecentrum De Hoogstraat) - Drs. Karin van Londen (senior communicatieadviseur Revalidatie Nederland) - Drs. Annelies van Lonkhuyzen (eindredacteur). Redactieraad Dr. Renata Klop (programmacoördinator ZonMw) - drs. Judith Boot (kwaliteitsfunctionaris Sophia Revalidatie) - John Ekkelboom (journalistiek adviseur) - Drs. Hans Slootman (revalidatiearts Stichting Heliomare) - Drs. Ria Zondervan (kwaliteits- en communicatieadviseur Reade) - Heidi Wals (secretariaat en communicatie VRA). Redactieadres Revalidatie Nederland - Samantha de Jong - Postbus 9696 - 3506 GR Utrecht - (030) 2739384 [email protected]. Vormgeving AC+M, Maarssen. Foto’s Foto omslag is gemaakt door Inge Hondebrink - Foto’s worden bij de artikelen gekozen, maar worden niet altijd op de betreffende locatie gemaakt. Abonnementen Revalidatie Nederland - Samantha de Jong - Postbus 9696 - 3506 GR Utrecht - (030) 2739384 - [email protected]. Abonnementsprijs Jaarabonnement particulieren € 36,95 - Studenten € 18,48 - Instellingen € 72,95 - Voor buitenlandse abonnees geldt een toeslag - Het abonnement kan elk gewenst moment ingaan en wordt automatisch verlengd, tenzij twee maanden voor de vervaldatum schriftelijk is opgezegd. Adreswijzigingen Bij wijziging van de tenaamstelling en/of het adres verzoeken wij u de adresdrager met de gewijzigde gegevens op te sturen naar Revalidatie Nederland. Advertenties Bureau van Vliet - Postbus 20 - 2040 AA Zandvoort - telefoon (023) 5714745 - fax (023) 5717680 - [email protected]. Overnemen en vermenigvuldigen van artikelen Dit is slechts geoorloofd met bronvermelding en na schriftelijke toestemming van Revalidatie Nederland.

Foto: Inge Hondebrink

‘Traumarevalidatie geen pionierswerk meer’

‘Je voelt hoe goed iedereen op elkaar is ingespeeld’

Traumarevalidatie is een relatief onbekende tak van revalidatie. Maar voor de betrokkenen, meestal slachtoffers van een ongeval, van groot belang om weer zoveel mogelijk aan het gewone leven deel te kunnen nemen. • Door Alice Broeksma

4

Traumazorg is een van de weinige gebieden waar medisch specialisten wérke-

roloog, bij tien procent een orthopedisch chirurg en ook bij tien procent een

heid. ‘Vroeger werden wij erbij gevraagd als, plat gezegd, het bed leeg moest

André Groenewegen (36) verbrijzelde twee jaar geleden zijn been tij­

lijk multidisciplinair moeten samenwerken,’ zegt Herman Holtslag, revalidatie-

neurochirurg. Oogarts, kaakarts en plastisch chirurg kunnen eveneens bij de

of de patiënt medisch uitbehandeld was. Nu kunnen we van het begin af

dens een bedrijfsongeval in België. Gelukkig stabiliseerde een Belgisch

arts bij het UMC Utrecht. ‘Traumazorg is heel specifiek. De hoogste prioriteit

behandeling betrokken zijn. Holtslag: ‘Rond de operatietafel kan dus een heel

aan iets betekenen.’

ziekenhuis het been ogenblikkelijk, anders had hij het kunnen verliezen.

wanneer een traumapatiënt na een ongeluk wordt binnengebracht is natuurlijk

team specialisten staan. Wij staan daar zo nodig ook bij als revalidatiearts. Als

altijd het redden van het leven. Daarna volgt evaluatie, om volgende prioriteiten

bijvoorbeeld amputatie de enige optie is, waar kan de chirurg dan op letten

Geen pioniers meer

daar volgde de eerste van diverse operaties. ‘Eigenlijk begonnen ze ook

vast te stellen. In tien procent van de gevallen worden bij de eerste opvang ook

met het oog op de toekomstige functionaliteit? Want die zal uiteindelijk de

In oktober nam Herman Holtslag na veertien jaar afscheid als voorzitter van

meteen met revalidatie’, herinnert hij zich. ‘Ik kreeg bijvoorbeeld last

diagnoses gemist. Dat is op zich niet erg, maar het is daarom wel belangrijk

kwaliteit van leven mede bepalen. We geven niet alleen advies op de operatie-

de Werkgroep Traumarevalidatie van de vereniging van revalidatieartsen

van een spitsvoet. Die kwamen ze elke dag oprekken.’ Al snel stond

om later nogmaals goed te kijken.’ Uit onderzoek blijkt dat bij veertig procent

kamer, maar ook bij de spoedeisende hulp en op de intensive care.’ Het feit dat

VRA. Hij had deze landelijke werkgroep in 1999 met twee artsen opgericht,

er ook een maatschappelijk werkster aan zijn bed, die Andrés welzijn

van de meervoudige letsels een traumachirurg nodig is, even vaak een neu-

de revalidatiearts van het begin af aan meedenkt, is een nieuwe verworven-

om de zorg voor traumapatiënten met meervoudig letsel te verbeteren.

bleef volgen toen hij weer thuis was. Tot voor kort kwam hij drie keer

Na een paar dagen werd André overgebracht naar het UMC Utrecht en

Op dat moment waren er geen gespecialiseerde ziekenhuizen voor trauma-

per week in het UMC voor fysiotherapie. Het viel hem op hoe snel en

Centralisatie acute zorg

zorg. De overheid heeft sindsdien elf multitraumacentra in het leven geroe-

soepel problemen er werden opgepikt. ‘De fysiotherapeut zag op een dag

‘Traumazorg is de afgelopen tien jaar tot volle wasdom gekomen’, stelt traumachirurg en hoogleraar Loek Leenen, vanaf volgend jaar voorzitter van de European

pen: in acht academische ziekenhuizen en drie grote perifere ziekenhuizen.

bijvoorbeeld nog wat speling in mijn onderbeen. Een half uur later was

Society of Trauma and Emergency Surgery. ‘Gebleken is dat door het bundelen van de krachten in de regio de mortaliteit door ongelukken met zeker zestien

In de zorg is hierdoor een bundeling van kennis ontstaan, wat de kwaliteit

er na telefonisch overleg met de chirurg al een röntgenfoto gemaakt. Nog

procent is gedaald. Dat is gigantische winst en die lijn zet alleen maar door. Wij denken dan ook dat we nog een stap verder moeten gaan in de centralisatie van

ten goede komt. Dankzij de VRA-werkgroep is er ook veel meer uitwisse-

geen twee weken later werd ik weer geopereerd.’ Op een ander moment

met name de eerste, acute zorg.’

ling tussen gespecialiseerde revalidatieartsen onderling. Het onderwijs op

vond de fysiotherapeut zijn been toch wat dik. ‘Die ging toen twee deu­

Daar zijn de zorgverzekeraars het uit financieel en kwalitatief oogpunt mee eens, zegt Leenen. Die willen het aantal traumacentra in ons land gehalveerd

traumagebied is uitgebreid, zodat revalidatieartsen in hun opleiding meer

ren verder een deskundige halen die alles wist over lymfoedeem en ook

zien. Maar volgens de hoogleraar is zelfs dat nog te veel. ‘Nederland is een klein en relatief veilig land. Het aantal ongevallen is naar verhouding laag.

leren over dit specialisme.

meteen keek. Hup, met een elastisch kousje naar huis.’ En zo waren er

Vijf op de 100.000 Nederlanders overlijden jaarlijks door een ongeval. In Amerika zijn dat er ruim zeven keer zoveel en in Australië twaalf keer zoveel.

Holtslag noemt traumarevalidatie ‘een veld in ontwikkeling’, waarbij kennis

meer problemen die meteen door diverse deskundigen werden aangepakt.

Nederland heeft nu elf centra voor jaarlijks 2.500 patiënten. Het UMC krijgt er daarvan al bijna 400 binnen. Dat betekent dat er ook centra zijn die heel

nu dus veel meer wordt gebundeld. Onlangs verscheen onder redactie van

‘Het is een geoliede machine. Je voelt hoe goed iedereen op elkaar is

wat minder patiënten behandelen, en dan is het niet mogelijk om echte expertise op te bouwen. Traumatologie is namelijk heel specifiek, omdat het om

professor Henk Stam over traumazorg het boek Acute Rehabilitation Medicine.

ingespeeld.’

patiënten gaat met telkens weer andere noden. Het is heel lastig daar adequaat op te reageren als je dat niet dag in dag uit doet.’

Zelf schreef Holtslag samen met Corry van der Sluis een hoofdstuk over

Leenen bepleit daarom één supercentrum, met alle topspecialisten en faciliteiten onder één dak. Daar kan ook met de revalidatie worden begonnen, en als

traumarevalidatie voor een Nederlandstalig handboek over revalidatiegenees-

André Groenewegen moet thuis nog steeds dagelijks oefenen en zijn knie

de acute fase voorbij is kan de verdere revalidatie gebeuren in de eigen regio. Over zijn idee zijn collega’s in het land ‘meer of minder enthousiast’, zegt de

kunde dat in 2013 uitkomt. ‘Uit het feit dat die boeken nieuw zijn, blijkt dat er

geeft last, dus er is nog een traject te gaan. Maar hij loopt weer zonder

traumachirurg. ‘Maar we moeten natuurlijk kijken naar wat er absoluut het belangrijkste is, en dat is het sparen van nóg meer levens.’

nog wel onontgonnen terrein is. Maar we zijn bepaald geen pioniers meer.’

krukken, en dat is niet vanzelfsprekend.

RM 4 2012

RM 4 2012

5

berichten

Richtlijn slaapapneu

Play it Right is de naam van een

nieuwe app en website, die infor-

matie geven over de spelregels van 150 sporten en meer dan 100 bord- en kaartspellen. Ook de spelregels van alle paralympische sporten, zoals rolstoelbasketbal of goalbal, staan erop. Play it Right is ontwikkeld in samenwerking met het NOC*NSF en uitgeverijen van bord- en kaartspellen. De app kan worden gekocht via Appstore en Google Play. Zie ook www.playitright.com.

Onderlinge hulp via internet Op 30 oktober is in aanwezigheid van Marlies Veldhuijzen van Zanten, toen demissionair staatssecretaris van volksgezondheid, www.wehelpen.nl gelanceerd. Deze online ontmoetingsplaats moet hulpvragers en vrijwillige hulpverleners bij elkaar brengen. De website biedt ook informatie en middelen om hulp te organiseren, zoals een agenda. Vrijwilligers worden beloond met ‘credits’, die ze kunnen gebruiken om zelf hulp te vragen of kun-

> In juni 2012 behaalde De Hoogstraat in Utrecht het HKZ-certificaat. Het is het elfde revalidatiecentrum dat voldoet aan de kwaliteitsnormen van het HKZcertificatieschema voor de medisch-specialistische

Een goede nacht

revalidatie. > Universiteit Utrecht. Per 1 juni 2012 is Robert Wagenaar benoemd tot hoogleraar klinische gezondheidswetenschappen, in het bijzonder fysiotherapie-

Revalideren is hard werken en daar moet je fit voor zijn. Maar mensen die kampen met slaapapneu zijn niet fit. Hun ademhaling stokt regelmatig tijdens de slaap en daardoor rusten ze niet goed uit. Slaapapneu heeft een negatief effect op de revalidatie en kan zelfs gevaarlijk zijn. Alle reden om er iets aan te doen.

wetenschap. > Erasmus Universiteit, Rotterdam. Op 6 juni 2012 promoveerde AnneLoes van Staa, lector bij de

Indicatoren voor meer transparantie

nen doneren aan een ander die hulp nodig heeft.

Onlangs is vastgesteld welke indicatoren revalidatie-

kunnen zich aanmelden op www.wehelpen.nl

veerde Janneke de Man, verpleegkundige en verple-

CVA-patiënten onderzocht of de vragenlijst bij deze patiëntengroep inder-

instellingen gaan gebruiken om de transparantie te

en lid worden van de groep van Het Roessingh.

gingswetenschapper, op het proefschrift Early Detection

daad SAS aan het licht brengt. De uitkomst is dat dit lang niet altijd het geval

bevorderen. Als onderdeel van het project Inzicht

Revalidanten krijgen waar nodig hulp bij het

of Post-Stroke Depression.

is. Mogelijk komt dit mede doordat CVA-patiënten door hun hersenletsel

in Revalidatie werden 21 indicatoren vastgesteld

aanmaken van een profiel en bij het uitzetten van

(zie www.inzichtinrevalidatie.nl). Deels gaat het om

hun hulpvragen. Het kan bijvoorbeeld gaan om

orthopedagoog Maureen Bult op het proefschrift

hierin. Daarnaast komt vermoeidheid veel voor na een CVA, wat het onder-

‘productindicatoren’, die objectieve informatie geven

begeleiding bij een wandeling of theaterbezoek.

Participatie in vrijetijdsactiviteiten van kinderen en

scheiden van patiënten met en zonder SAS bemoeilijkt. De vragenlijst is nog

over medisch-technische en organisatorische zaken.

Ook na de revalidatie, als ze weer thuis zijn, kun-

jongeren met een lichamelijke beperking.

steeds zinvol om mensen beter te kunnen begeleiden, maar objectieve nach-

Te denken valt aan informatie over de kwaliteit van

nen mensen via www.wehelpen.nl om assistentie

de zorg of wachttijden. Daarnaast zijn er ‘ervarings-

vragen, bijvoorbeeld bij administratieve taken of

veerde Patrick Theeven, lector bij Fontys Hogescholen,

indicatoren’, die subjectieve informatie geven over de

tuinonderhoud.

op het proefschrift Functional added value of micro-

een van de organisaties die de website hebben getest en helpen die verder te ontwikkelen. Vrijwilligers

ling is ontwikkeld door Revalidatie Nederland, in samenwerking met de vereniging van revalidatieartsen VRA, het steunpunt voor medezeggenschap LSR en Zorgverzekeraars Nederland. Vanaf januari gaan

Benen. > Universiteit Utrecht. Op 30 augustus 2012 promo-

Oprichting Zorginstituut Nederland In januari gaat het Zorginstituut Nederland officieel

over de indicatoren. Hiermee voldoen ze aan de wet-

van start. Het instituut is opgericht op initiatief van

telijke verplichtingen rond transparantie.

de minister van VWS en bundelt zes organisaties die zich bezighouden met de kwaliteit van de zorg: College voor zorgverzekeringen (CVZ), Zichtbare Zorg, KiesBeter, Regieraad Kwaliteit van Zorg, Centrum Klantervaring Zorg en Coördinatieplatform

Met subsidie van ZonMw is in het innovatieproject Slaapapneusyndroom bij

> Universiteit Utrecht. Op 2 oktober 2012 promoveerde

vaak minder inzicht hebben in hun eigen functioneren en de beperkingen

telijke zuurstofmeting is nodig om te weten of er indicatie is voor vervolg-

> Universiteit Maastricht. Op 4 oktober 2012 promo­

processor-controlled knee joints.

alle revalidatie-instellingen een registratie bijhouden

Brains4U

Hogeschool Rotterdam, op het proefschrift Op Eigen

> Universiteit Twente, Enschede. Op 19 oktober 2012 promoveerde Rosemary Dubbeldam, onderzoeker bij Roessingh Research and Development, op het proefschrift Towards a better understanding of foot and ankle kinematics in rheumatoid arthritis. > Radboud Universiteit, Nijmegen. Op 6 november 2012 promoveerde Monica Spruit-van Eijck, specialist ouderengeneeskunde, op het proefschrift Determinants of geriatric rehabilitation; the GRAMPS-study. > Universiteit Utrecht. Op 13 november 2012 promoveerde Loes Janssens, huisarts in opleiding, op het

slaaponderzoek.

Foto: Inge Hondebrink

Revalidatiecentrum Het Roessingh in Enschede is

beleving van revalidanten. De indicatorenverzame-

6

Wetenschap en organisatie

Richtlijn Als onderdeel van het innovatieproject is ook een richtlijn opgesteld voor de organisatie van screening, onderzoek en behandeling van SAS bij mensen die revalideren na een CVA. De richtlijn beschrijft vijf fasen: de aanmeldingsfase; de screeningsfase; de onderzoeksfase, waarin wordt vastgesteld of er inderdaad sprake Sinds vijf jaar is bij Heliomare Revalidatie een respicare-team actief. Dit team,

is van SAS; de behandelfase; de nazorgfase. Het respicare-team van Heliomare

bestaande uit revalidatieartsen en gespecialiseerde verpleegkundigen, houdt zich

Revalidatie verzorgt al deze fasen, maar dat hoeft niet: revalidatiecentra kunnen

bezig met het slaapapneusyndroom (SAS) bij onder meer CVA-patiënten. SAS

ook alleen de eerste fasen doen en voor volgende fasen doorverwijzen. Dat

wordt gekenmerkt door korte ademstilstanden tijdens de slaap, die minstens vijf

doet sinds kort revalidatiecentrum De Trappenberg (onderdeel van Merem

keer per uur optreden. Het kan leiden tot vermoeidheid, aandachts- en geheu-

Behandelcentra), waar nu standaard wordt gescreend op SAS bij CVA-patiënten

genproblemen en depressie. Daarnaast hebben mensen met SAS een verhoogd

en nachtelijke zuurstofmeting wordt gedaan. Voor vervolgonderzoek en behan-

risico op hart- en vaatziekten en een herhaald CVA. Bij CVA-patiënten komt SAS

deling wordt verwezen naar de slaappoli van Tergooiziekenhuizen.

ook vaker voor dan gemiddeld. Cognitieve stoornissen ten gevolge van het CVA

Ook bij revalidanten met andere diagnoses komt SAS vaker voor dan gemiddeld.

kunnen door SAS verergeren. Doorgaans wordt SAS behandeld met behulp van

Daarom wordt er bij Heliomare Revalidatie eveneens gescreend bij onder

CPAP (continuous positive airway pressure). Mensen dragen dan een masker dat

andere mensen met een dwarslaesie, multiple sclerose en het Guillain-Barré

luchtdruk geeft, zodat de luchtwegen ‘s nachts open worden gehouden. Veelal

Syndroom. De richtlijn is ook geschikt voor toepassing bij deze diagnosegroepen.

voelen zij zich hierdoor overdag een stuk fitter.

Door op zijn minst te screenen op SAS, kunnen revalidatiecentra de kwaliteit

Onder het motto ‘denk in mogelijkheden’ begeleidt

Zorgstandaarden. Het nieuwe instituut gaat partijen

het nieuwe initiatief Brains4U jonge mensen met

in de zorg ondersteunen bij het doorvoeren van pro-

niet-aangeboren hersenletsel bij het vinden van werk.

fessionele standaarden, innovaties en best practices,

De werkzoekende wordt na uitgebreid onderzoek

en bevordert de transparantie van de zorg. Verder

gekoppeld aan een werkgever, die optreedt als maatje.

adviseert het instituut de minister over pakketbeheer

promoveerde Haitze de Vries, bewegingswetenschap-

Gedurende maximaal zes maanden hebben werkzoe-

van de AWBZ en Zorgverzekeringswet. Revalidatie

per, op het proefschrift Working with pain. Sustained

kende en werkgever geregeld contact, en in die periode

Nederland is als een van de veldpartijen betrokken

work participation of workers with chronic nonspecific

Screening

probeert de werkgever in zijn of haar netwerk passend

bij de oprichting van het Zorginstituut Nederland.

musculoskeletal pain.

Ondanks het verhoogde risico op SAS bij CVA-patiënten en de negatieve

Irene Kos,

werk te vinden. Eenmaal geplaatst, krijgen deelnemers

Daarbij stuurt Revalidatie Nederland onder andere

gevolgen daarvan, wordt er in de Nederlandse revalidatiecentra nog niet

nurse practitioner Heliomare Revalidatie

een jobcoach toegewezen die hen begeleidt op het

aan op afstemming en kennisuitwisseling met de

2012 promoveerde Lilian Beijer, spraak- en taalpa-

standaard op SAS gescreend. Bij Heliomare Revalidatie gebeurt dat wel.

werk. Brains4U is een project van Leads on Demand,

projectorganisatie Inzicht in Revalidatie. Het Zorg­

tholoog, op het proefschrift E-learning based speech

Samen met alle CVA-patiënten wordt een screeningsvragenlijst ingevuld,

De ‘Richtlijn voor de organisatie van screening, onderzoek en behandeling van

in samenwerking met Sophia Revalidatie en het

instituut Nederland wordt ondergebracht bij het

therapy (EST): exploring the potentials of e-health for

die is gebaseerd op de CBO-richtlijn voor diagnostiek en behandeling van

SAS bij CVA-patiënten in de revalidatie’ kan worden gedownload van

lectoraat revalidatie van De Haagse Hogeschool.

CVZ in Diemen.

dysarthric speakers.

SAS. De vragenlijst inventariseert de klachten die mensen zelf rapporteren.

www.heliomare.nl/SAS. Contact: [email protected].

RM 4 2012

proefschrift Population study and long-term outcome in pediatric trauma. > Rijksuniversiteit Groningen. Op 14 november 2012

> Radboud Universiteit, Nijmegen. Op 21 november

van leven van revalidanten verbeteren, én de kwaliteit van de revalidatie.

RM 4 2012

7

Revalidatie in het ziekenhuis

Nauwer samenwer ken: met wie? Medisch specialistische revalidatie, dus revalidatie onder leiding van een revalidatiearts, wordt aangeboden in revalidatiecentra, maar ook op revalidatieafdelingen van ziekenhuizen. De verhouding tussen afdelingen en centra verbeterde de afgelopen decennia sterk. Maar er zijn ook revalidatie­ afdelingen van ziekenhuizen die vooral hun onderlinge samenwerking versterken. • Door Adri Bolt Net als de hele revalidatiesector heeft de ziekenhuisrevalidatie de afgelopen tien

helft van de ziekenhuizen nooit een revalidatiearts.’ Tegenwoordig vinden in

ben nu bezig een eigen revalidatieafdeling op te bouwen. In goed overleg

tocollen nodig.’ Daarnaast zijn de lijnen binnen de SRZ kort, omdat de artsen

tot vijftien jaar een duidelijke groei doorgemaakt. ‘Steeds meer revalidatiebe-

vrijwel alle Nederlandse ziekenhuizen revalidatiegeneeskundige consulten

met Reade, overigens.’ Het is anders wanneer in een ziekenhuis vanuit het

niet zijn gelieerd aan de veel grotere revalidatiecentra. ‘Wanneer ik een inhou-

handelingen worden ook in ziekenhuizen gedaan, en de ziekenhuisafdelingen

plaats, en biedt ongeveer een op de vijf ziekenhuizen ook poliklinische revalida-

revalidatiecentrum gedetacheerde revalidatieartsen werken, dan wanneer die

delijke vraag heb, bel ik gewoon een collega van de stichting die meer van dat

zijn fors gegroeid’, vertelt Peter Janssens, revalidatiearts bij het Rotterdamse

tiebehandeling.

artsen direct voor het ziekenhuis werken, vindt Michel. ‘In het eerste geval

onderwerp weet. De stichting maakt dat ik op beleidsniveau geen behoefte

Maasstadziekenhuis. Janssens maakte die groei zelf mee: hij begon zo’n 25

Janssens is tevens vicevoorzitter van de Permanente Commissie Ziekenhuis­

hebben de ziekenhuisafdelingen minder autonomie. In het BovenIJ werden

heb aan kennisuitwisseling met de revalidatiecentra.’ Michel ziet, vanuit de

jaar geleden zijn werkzame leven als enige revalidatiearts in het ziekenhuis;

revalidatie van Revalidatie Nederland (RN). Die commissie werd in 2006 in

bijvoorbeeld de consulten en behandelingen centraal geregeld vanuit het

SRZ kijkend, dus geen voordelen in een nauwere samenwerking met die cen-

nu heeft hij zes collega’s. ‘Toen ik van de opleiding afkwam, kwam er in de

het leven geroepen om de belangen van de ziekenhuisrevalidatie beter te kun-

revalidatiecentrum. Daardoor had het ziekenhuis zelf minder invloed op

tra. ‘We hebben prima overleg als het gaat om de afstemming van de zorg en

nen behartigen en om de onderlinge samenwerking tussen revalidatiecentra

welk deel van de productie in het BovenIJ plaatsvond.’ Dus kunnen afdelingen

doorverwijzing en dergelijke. Ondertussen specialiseren we ons in stichtings-

en -afdelingen te versterken. ‘Er is in het hele land veel meer dialoog en meer

minder goed sturen dat patiënten zo dicht mogelijk bij huis behandeld worden.

verband steeds meer als ziekenhuisrevalidatieartsen, en dat vind ik een goede

vertrouwen. Dat de commissie de ziekenhuisrevalidatie beter zichtbaar maakte

‘Bij die eerste vorm van samenwerking kan bijvoorbeeld meespelen dat er

ontwikkeling. Maar het lijkt me wel heel moeilijk om als enige revalidatiearts

Revalidatie in het ziekenhuis

binnen RN heeft dat proces zeker versneld. Overleg is tegenwoordig vanzelf-

een groot MS-traject in het revalidatiecentrum loopt, waarvoor het centrum

in een ziekenhuis te werken zonder de steun van zo’n stichting.’

In de ongeveer negentig Nederlandse ziekenhuizen werken circa 165

sprekend. Dat geldt voor de concrete patiëntenzorg, maar ook voor zaken als

patiënten zoekt. Dan moeten patiënten verder reizen, en krijg je als ziekenhuis

revalidatieartsen. In de 21 revalidatiecentra zijn dat er circa 340.

het gezamenlijk richtlijnen maken en het overleggen over doorverwijzingen

niet de mogelijkheid om een MS-traject op te zetten. Wanneer ik als zelfstandige

Gezamenlijk belang

Ongeveer de helft van de revalidatieartsen die werkt in het ziekenhuis

en patiëntenstromen. Dat was in het verleden wel anders. Een voorbeeld:

afdeling in een korte periode tien MS-patiënten krijg, kan ik wel zelf een

Revalidatiearts Janssens staat niet negatief tegenover de Noord-Hollandse oplos-

is ook in dienst van dat ziekenhuis. De andere helft werkt in een

tegenwoordig sturen wij patiënten met een dwarslaesie veel sneller door naar

MS-traject opzetten.’

sing, maar ziet ook mogelijke nadelen van de constructie. ‘Het zou erg jammer

ziekenhuis, maar is in dienst van een revalidatiecentrum. Hun behan­

revalidatiecentrum Rijndam, en die patiënten kunnen daar dankzij de goede

delteams zijn meestal wel in dienst van het ziekenhuis. Op twee

samenwerking ook sneller terecht. Aan de andere kant komt er tegenwoordig

Kennisuitwisseling

los van elkaar beleid gaan voeren. We bieden allemaal medisch specialistische

plaatsen in ons land – Noord-Holland en Drenthe – zijn de artsen in

veel makkelijker een arts van Rijndam bij ons langs, wanneer we gespeciali-

Een groot voordeel van nauwe samenwerking tussen ziekenhuis en revali-

revalidatie en hebben een gezamenlijk belang in het versterken en profileren

dienst van een speciale stichting voor ziekenhuisrevalidatieartsen.

seerd advies nodig hebben. We zoeken samen naar de optimale balans tussen

datiecentrum is de vakinhoudelijke kennisuitwisseling. De ziekenhuisreva-

daarvan. In alle gevallen blijft daarom in de ogen van Revalidatie Nederland een

De ziekenhuisafdelingen bieden geen klinische revalidatie; wel

zorg in het ziekenhuis dicht bij huis en gespecialiseerde zorg in het centrum.

lidatieartsen in Noord-Holland zoeken dat echter niet bij het revalidatie-

intensieve uitwisseling tussen revalidatiecentrum en -afdeling van groot belang.

poliklinische consulten en behandeling. Consulten worden ook

Samenwerking komt de kwaliteit voor patiënten ten goede.’

centrum, maar bij elkaar. Michel: ‘Ik werk voor één ziekenhuis, maar ben

Omdat het revalidatiecentrum ook klinische revalidatie biedt, beschikt het

in dienst van de Stichting Revalidatie Ziekenhuizen Noord-Holland, SRZ.

over extra expertise op een aantal gebieden. Ziekenhuizen kunnen daar hun

gegeven bij opgenomen ziekenhuispatiënten. Dan kijkt een revali­

8

Illustratie: Roel Seidell

zijn als revalidatiecentra en -afdelingen toch weer uit elkaar zouden drijven en

datiearts bijvoorbeeld hoe complicaties voorkomen kunnen worden

Sturen

Daarin participeer ik samen met een kwaliteitsmedewerker en met negen-

voordeel mee doen. En omgekeerd biedt het ziekenhuis faciliteiten waar het

bij een patiënt op de intensive care. Een revalidatieafdeling kan

Ook voor Bowine Michel, revalidatiearts in het kleine Amsterdamse BovenIJ

tien collega-revalidatieartsen, die in zes verschillende Noord-Hollandse

revalidatiecentrum zijn voordeel mee kan doen. Het is belangrijk die krachten

eenvoudig over alle ziekenhuisfaciliteiten beschikken, zoals het

Ziekenhuis, zijn goede verhoudingen tussen ziekenhuis en revalidatiecentra

ziekenhuizen werken.’ De SRZ verzorgt onder andere bij- en nascholing, en stelt

zoveel mogelijk te bundelen, voor een goed afgestemd en herkenbaar revali-

laboratorium, en ook het overleg met andere medische specialis­

uiteraard van belang. Maar zij ziet een nauwere samenwerking tussen die

standaardprotocollen op voor ziekenhuisrevalidatie. Die worden vervolgens

datieaanbod. Omdat RN graag de hele sector wil vertegenwoordigen ging er

men is eenvoudiger.

partijen niet als de enige weg naar betere patiëntenzorg. In het BovenIJ

in het ziekenhuis op maat gemaakt. ‘Dat is belangrijk omdat er steeds meer

onlangs via de Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen een brief uit naar de

Ziekenhuis heeft Michel een bijzondere opdracht: ‘Tot zomer 2011 waren

kwaliteitseisen komen, bijvoorbeeld wat die protocollering betreft. Omdat de

besturen van de ziekenhuizen, met een oproep om lid te worden van RN. Daar

hier revalidatieartsen van revalidatiecentrum Reade gedetacheerd, maar ik

patiëntenpopulatie anders is in het ziekenhuis, zijn vaak net wat andere pro-

sluit ik me graag bij aan.’

RM 4 2012

RM 4 2012

9

Foto: Barbara Kerkhof

2003

Het tweejarige project Richtlijn CP in Praktijk is onlangs afgesloten. En, wat heeft het opgeleverd voor de behandeling van kinderen met cerebrale parese?*

13 januari 1989 > geboren 30 mei 2003 tot 5 juli 2003 > ziekenhuis 5 juli 2003 tot 16 maart 2004 > poliklinische revalidatie

Foto: Inge Hondebrink / Locatie: De Vogellanden

Een krachtig netwerk Hun gezonde arm gaat in een mitella en vervolgens leren ze spelenderwijs meer gebruik maken van hun aangedane arm. Een ander voorbeeld van een verbetering is het ‘ondersteunde communicatieplan’ waarmee verschillende centra zijn gaan werken. In zo’n plan beschrijft het behandelteam voor kinderen met communicatieproblemen hoe de communicatie zo effectief mogelijk ondersteund kan worden met hulpmiddelen - van pictogrammen tot communicatieapparatuur - en hoe ook de thuisomgeving van het kind bij de ondersteunde communicatie betrokken kan worden. Als kinderen zo snel mogelijk de kans krijgen om optimaal te communiceren, is dat grote winst voor hen. Producten Binnen het project zijn ook producten ontwikkeld die de behandelpraktijk versterken. Zo is de Meetinstrumentenwaaier, met informatie over meet­ instrumenten voor de kinderrevalidatie, uitgebreid en herzien. Verder is een startpagina opgezet, waar ouders en professionals informatie kunnen vinden over cerebrale parese. Voor revalidatieartsen is de Beslishulp CP gemaakt,

Ronald Hertog (23 jaar) verloor als veertienjarige jongen door een ernstig auto-ongeluk zijn rechter onderbeen. Tijdens zijn revalidatie kreeg hij een prothese. De uitdaging om hiermee goed te kunnen sporten, leidde uiteindelijk tot olympisch succes. Afgelopen zomer won Ronald een bronzen plak met speerwerpen tijdens de Paralympische Spelen in Londen. • Door Anne Merkies

In het project Richtlijn CP in Praktijk draaide het om de Richtlijn Diagnostiek

die helpt bij heupdiagnostiek voor kinderen tot vijf jaar. Ook zijn er voor

en Behandeling van kinderen met spastische Cerebrale Parese (Richtlijn CP).

vrijwel alle aanbevelingen ‘implementatiekaarten’ gemaakt met daarop per

De aanleiding voor het project: er lag een goede behandelrichtlijn, die echter in

aanbeveling informatie uit de richtlijn en met suggesties voor implementatie-

‘Het sporten zat er al vroeg in. Ik speelde fanatiek korfbal en was, in tegen-

ben van één meter zestien, waarbij anderen denken “dat kan ik niet”, denk ik

de praktijk moeilijk was toe te passen. Dat moest veranderen. Twintig instel-

strategieën.

stelling tot veel van mijn leeftijdgenoten die binnen zaten te gamen, altijd

“ik doe het, ik gá eroverheen!” En mijn prothese zie ik niet als obstakel, maar

lingen - revalidatiecentra, mytylscholen en revalidatieafdelingen van zieken-

Naast deze producten is er nog een belangrijke opbrengst van het project: het

buiten te vinden met een bal. Dat ik weer wilde sporten na het ongeluk

als een instrument dat ik kan bespelen, precies zoals ik het wil.

huizen - namen deel aan het project. In deze instellingen werden knowledge

krachtige netwerk dat is opgebouwd. De betrokkenen ontmoeten elkaar op

stond dan ook vast. De vraag was alleen nog wat ik zou gaan doen.

brokers aangesteld: behandelaars die wetenschappelijke kennis overdragen aan

netwerkdagen en onderhouden contact via een digitaal forum. Hier worden

collega’s. Zij werkten anderhalf jaar lang samen in een netwerk waarin ook

kennis, ervaringen en producten gedeeld, zodat iedereen leert van elkaar.

Vrijwel direct na mijn ziekenhuisverblijf ben ik gaan revalideren, de eerste

mijn sport als beroep uitoefenen. Neem alleen al de protheses: die zijn zo

vertegenwoordigers van patiëntenvereniging BOSK, implementatiedeskundigen

Knowledge brokers krijgen er tevens scholing over implementatie en kunnen

zes maanden zonder prothese omdat mijn huid moest herstellen na een

kostbaar, die kun je anders niet betalen. Ik heb er voor mijn sport drie

en onderzoekers zaten. Eind oktober werd het project afgesloten met een net-

vragen aan onderzoekers stellen. Dit systeem blijkt heel goed te werken.

huidtransplantatie. Toen ik eenmaal een prothese had, liep ik binnen twee

in gebruik: voor het speerwerpen, maar ook voor het joggen en voor het

werkdag.

Het project Richtlijn CP in Praktijk werd gefinancierd door het Innovatie­

maanden. Omdat dat eerst nog moeizaam ging, begon ik met een looptraining

sprinten. Want ik doe ook andere dingen tijdens de trainingen, om het

programma Revalidatie van Revalidatie Nederland en ZonMw, en is formeel

bij een atletiekclub. Daar werd het lopen al snel hardlopen, maar door heftige

speerwerpen te ondersteunen. Ik train vijf dagen per week, vier uur per dag,

Effect

per november gestopt. Omdat er nog veel werk te verzetten is en vanwege de

pijnklachten aan mijn stomp moest ik noodgedwongen overstappen naar

De overige dagen rust ik, zodat mijn lichaam kan herstellen. De trainingen

Het project wordt nog formeel geëvalueerd, maar het is al wel duidelijk dat

positieve ervaringen, gaat het CP-netwerk door. Revalidatie-instellingen kunnen

een andere discipline. Het werd speerwerpen.

zijn hetzelfde als die van valide atleten, maar of ik ooit hetzelfde niveau kan

de ervaringen zeer positief zijn. Per deelnemende instelling werd een selectie

erbij aanhaken, en zo actief werken aan de invoering van nuttige wetenschap-

gemaakt uit de kleine veertig aanbevelingen die waren uitgekozen voor het

pelijke kennis in de behandelpraktijk.

project. Die aanbevelingen zijn heel divers, uiteenlopend van de diagnostiek

Sinds zes jaar kan ik dankzij sponsoren zoals Frank by Frank Jol en Ottobock

halen, durf ik niet te zeggen. Het is wel een droom van mij. Maar ik kan Ik vond het meteen leuk en het ging goed. De trainingen werden uitgebreid

minder kracht zetten met mijn rechterbeen en de aansturing van het been

en ik bleef mijn grenzen verleggen. Een half jaar na mijn eerste speerwerp­

blijft een probleem. Behalve op kracht train ik dus ook op coördinatie.

- wanneer gebruik je bijvoorbeeld welke meetinstrumenten - tot de informatie-

Marieke Harmer-Bosgoed, projectleider implementatie

training gooide ik een Nederlands record op de Nederlandse Open Kampioen­

verschaffing aan ouders.

Lineke Rehorst, coördinator netwerk knowledge brokers

schappen. Daarna volgden overwinningen op het EK en WK, in 2008 een

Ik focus me nu op de Paralympische Spelen van 2016 in Rio de Janeiro.

De knowledge brokers hebben, met ondersteuning vanuit het netwerk,



vierde plaats op de Paralympische Spelen in Peking en afgelopen zomer dus

Natuurlijk ga ik voor goud, net zoals ik in Londen deed. Dat ik het niet

gewerkt aan de implementatie van deze aanbevelingen in hun instelling.

De zogeheten ‘CPinBox’ met daarin de toegang tot de CP-startpagina,

een bronzen medaille in Londen. Wat ooit begon als revalideren, groeide uit

haalde, was een teleurstelling. Ik wierp er niet mijn beste wedstrijd, maar het

Ze jaagden aan, waren creatief in hun strategieën en maakten materialen

de Beslishulp CP en informatie over de aanbevelingen vindt u op

tot topsport. Het zit in me om de beste te willen zijn. Dat moet ook, want als

blijft een mooie prestatie op zo’n groot toernooi. Na elke olympiade wordt

- presentaties, posters, folders, enzovoort - die ze met elkaar deelden. En hun

www.cp-research.nl.

je tevreden bent met een tweede plaats ben je geen topsporter. Of die drive te

er uitgebreid geëvalueerd. Met mijn oude trainster was het een beetje op.

maken heeft met mijn beperking, kan ik niet zeggen. Wel weet ik dat ik moei-

Ik ben nu op zoek naar een andere trainer die mij weer nieuwe impulsen

lijkheden zie als uitdagingen. Als we tijdens een training hordesprongen heb-

kan geven.’

inspanningen hadden effect. Zo is in verschillende centra een Piratengroep gerealiseerd voor kinderen die door CP een arm niet goed kunnen gebruiken.

10

’Ik zie moeilijkheden als uitdagingen’

RM 4 2012

*

CP ontstaat door een hersenbeschadiging voor, tijdens of kort na de geboorte.

RM 4 2012

11

Revalidatie EPD nu echt in gebruik

‘Informatie altijd en overal voorhanden’ De Libra Zorggroep fungeert als pilotcen­ trum voor de introductie van het nieuwe Revalidatie EPD. Trienke Modderman is daar een van de gebruikers. Zij is maatschappelijk werkende op de Speelbergh, een afdeling voor vroegbehandeling op de locatie Leijpark. ‘Tevoren hebben we twee middagen een instructie gehad; daarna gingen we met het EPD aan de slag. In de prak­ tijk ontdek je pas goed hoe alles

Na een grondige herziening heeft het Revalidatie EPD een doorstart gemaakt. Halverwege dit jaar zijn Adelante en de Libra Zorggroep begonnen met pilotprojecten om ieder op hun eigen manier dit vernieuwde EPD daadwerkelijk in te zetten in de behandelpraktijk. Andere revalidatiecentra kunnen nu kiezen uit beide versies die verschillen in de wijze van navigeren. Inmiddels is er ook een concurrerend EPD op de markt. • Door John Ekkelboom

werkt. Ik was meteen enthousiast. Het is geweldig dat je altijd en overal alle patiënteninformatie digitaal voor­ handen hebt. Voorheen hadden we per dis­ cipline een papieren dossier, waarin we alles met de hand moesten opschrijven. Belangrijke mailtjes printten we uit en stopten we ook in dat dossier. Nu plak je alles in het EPD. In

R

het begin van de pilot had ik slechts beperkt toegang tot formulieren, door de instelling van rechten. Dat was wel lastig. Immers, ik was gewend om bij het secretariaat even in de dossiers van de revalidatieartsen te kijken. Je wilt toch weten of een arts een bepaal­ de brief heeft verstuurd of een aanvraag voor een voorziening heeft ingediend. Het is nog experimenteel, maar nu heb ik weer toegang tot alle digi­ tale dossiers. Verder hebben we als maatschappelijk werkenden en psychologen een verzoek ingediend om zelf te bepalen voor wie onze informatie toegankelijk mag zijn. Nadeel is nog wel dat het soms lang duurt om in te loggen. Voor mij is dat nogal onhandig omdat ik geen vaste werkplek heb. Maar gelukkig wordt er aan gewerkt om dit te versnellen. Uiteindelijk is het EPD een

uim drie jaar geleden presenteerde Revalidatie Nederland vol trots het

instantie alleen de medewerkers van de afdelingen die al werkten volgens

Revalidatie EPD (R-EPD). Het enthousiasme in het veld was echter van

de RAP-systematiek met het R-EPD zijn gestart. ’Dit is een methode van rap-

korte duur, want nadat het R-EPD voor verdere ontwikkeling was over-

porteren en van overleggen tussen teamleden onderling en tussen teamleden

gedragen aan VIR e-Care Solutions, het ICT-bedrijf van de revalidatiesector dat

en revalidanten. Voordat deze medewerkers aan de slag konden, hebben we

de software bouwt, ontstonden problemen met de technische architectuur. Dit

hen naast een applicatietraining ook een ICF-scholing gegeven, wat staat

was het gevolg van de integratie van het R-EPD met Ecaris, het informatie- en

voor International Classification of Functioning, Disability and Health. Als

registratiesysteem dat de revalidatiesector gebruikt. Door die integratie voldeed

Adelante willen we gaan werken volgens deze methodiek, waarbij de nadruk

het R-EPD niet meer aan de eisen die de revalidatiesector op tafel had gelegd.

niet ligt op de diagnose maar op het functioneren van de patiënt. De overige

Toen dit bleek, werd Rob Beuse gevraagd het EPD uit het dal te trekken. Hij is

medewerkers kregen later ook deze scholing, gecombineerd met een RAP-

voorzitter van de raad van bestuur van revalidatiecentrum De Hoogstraat en als

training.’

vicevoorzitter van het bestuur van Revalidatie Nederland verantwoordelijk voor

Mulleneers zegt dat het EPD van Adelante een procesgeoriënteerd systeem is, dat

de ICT-portefeuille.

dus is gebaseerd op ICF-RAP. De medewerkers schrijven niet meer afzonderlijk

In overleg met het bestuur en de leden van Revalidatie Nederland werd besloten

hun eigen verslagen, maar verwerken deze informatie telkens in het patiënten-

de doorontwikkeling van het EPD te stoppen en de problemen te analyseren.

dossier van de betreffende revalidant. Iedereen werkt met dezelfde rapportage-

VIR e-Care Solutions kreeg de opdracht de oorspronkelijke architectuur van

formulieren om de gegevens over verwijzing, intake, diagnostiek, behandeling

de software te herstellen. Beuse licht toe dat het EPD autonoom moest kunnen

en ontslag te registreren. Zo ontstaat er een totaalbeeld van de patiënt en zijn

draaien, onafhankelijk van welk ziekenhuisinformatiesysteem dan ook. ‘Ook

of haar voortgang in het revalidatieproces. ‘Er is nu echt sprake van informa-

revalidatieartsen in ziekenhuizen, en in de toekomst wellicht verpleeghuizen,

tiebundeling en dat is een geweldige stap voorwaarts’, zegt de projectleider van

moeten ermee kunnen werken. Door de integratie met Ecaris was dit niet

Adelante. ‘Wel waren er flink wat kinderziekten die opgelost moesten worden.

meer mogelijk, maar in de herziene versie is dit probleem opgelost. Het huidige

Maar het systeem is zeer gebruiksvriendelijk. Het lijkt op Windows, waardoor

systeem is toekomstvast voor de komende tien tot vijftien jaar. Het is niet alleen

je er snel mee aan de slag kunt.’

geschikt om de behandelgegevens van revalidanten te registreren, het heeft zelfs

geweldige stap voorwaarts, want de onderlinge communi­ catie verloopt sneller en beter.’

de potentie om - als die gegevens landelijk gebundeld worden - uit te groeien

Processen stroomlijnen

tot een expertsysteem dat behandeladviezen geeft. Dan behoort het tot de aller-

De ervaringen met het R-EPD zijn bij de andere pilotorganisatie eveneens

nieuwste generatie patiëntendossiers.’

positief. Volgens Ronald Everaars, regiomanager revalidatie Midden-Brabant

12

RM 4 2012

Foto: Inge Hondebrink

van de Libra Zorggroep, paste de komst van het EPD mooi in het streven Procesgeoriënteerd

naar een papierloze organisatie. Hij benadrukt dat de introductie ervan wel

Om het nieuwe EPD in de praktijk te testen en verder te ontwikkelen, hebben

een extra ingewikkelde uitdaging was, omdat Libra uit twee centra bestaat

de Libra Zorggroep in Eindhoven/Tilburg en Adelante in Hoensbroek/

- Blixembosch in Eindhoven en Leijpark in Tilburg - die enkele jaren geleden

Valkenburg zich opgeworpen als pilot-revalidatiecentra. Na een periode

zijn gefuseerd, maar nog steeds verschillende werkprocessen kennen. Die

van voorbereiding gingen ze respectievelijk in mei en juni dit jaar van

processen moesten eerst worden gestroomlijnd, voordat de pilot kon beginnen.

start. Chris Mulleneers, projectleider EPD bij Adelante, vertelt dat in eerste

Everaars is trots dat er nu één RAP-formulier is voor beide locaties en voor RM 4 2012

13

Foto: Inge Hondebrink / Locatie: Blixembosch

D e professor

‘Er is nu echt sprake van informatiebundeling’

Appstore Beuse verwacht dat de revalidatiecentra hun eigen formulieren gaan uitwis-

Een hoogleraar revalidatiegeneeskunde aan het woord

‘We moeten ons veel meer profileren met technologie’

selen, zodat niet iedere instelling telkens opnieuw het wiel hoeft uit te vinden. Revalidatie Nederland gaat dat ruilverkeer ondersteunen door de VIR een app-

Hans Rietman (Almelo, 1960) studeerde fysiotherapie en geneeskunde en

store te laten maken waarin centra hun formulieren kunnen plaatsen en verko-

rondde in 1995 zijn opleiding tot revalidatiearts af. Hij werd staflid van de

pen of ruilen. Verder hebben de Nederlandse Vereniging van Revalidatieartsen

revalidatieafdelingen van het UMCG, het Martini Ziekenhuis en uiteindelijk

VRA en VIR in september dit jaar een samenwerkingsconvenant ondertekend

Het Roessingh en het Medisch Spectrum Twente, waar hij de laatste zes

om ervoor te zorgen dat de wetenschappelijke inzichten op het gebied van de

jaar werkzaam is. Sinds 2006 is hij hoogleraar revalidatiegeneeskunde

revalidatiegeneeskunde via formulieren structureel in het R-EPD worden opge-

en –technologie aan de Universiteit Twente. Bovendien is hij directeur van

nomen. Dit moet een uniforme, landelijke implementatie van richtlijnen, proto-

Roessingh Research and Development (RRD). Rietman heeft een partner

collen en inzichten bevorderen. De VIR zorgt ervoor dat deze formulieren op een

en vier kinderen. Zijn hobby’s zijn lezen, muziek luisteren en lekker eten en

herkenbare wijze - met een speciaal keurmerk - in het EPD worden opgenomen.

drinken.

Eigen weg Inmiddels hebben twee revalidatiecentra ervoor gekozen om geen gebruik te maken van het R-EPD. Reade in Amsterdam en de Sint Maartenskliniek in Nijmegen werken nu met ChipSoft Elektronisch Zorg Informatie Systeem (CS-EZIS), waarin ze hun eigen R-EPD’s ontwikkelen. Reade was erg teleurgesteld na de aanvankelijke mislukking van het EPD drie jaar geleden, en

Door John Ekkelboom

H

ans Rietman is als enige van de zestien Nederlandse hoogleraren revalidatiegeneeskunde niet verbonden is aan een universitair medisch centrum. Hij werkt aan de Universiteit Twente en beschikt daardoor

zowel de volwassenen- als de kinderrevalidatie, zodat een optimale team-

Chipsoft bood weer andere mogelijkheden om de doelstellingen uit het strate-

coördinatie mogelijk is. ‘We zijn gestart op een kinderunit van Leijpark en

gisch beleidsplan te kunnen verwezenlijken. De Sint Maartenskliniek was vol-

onderhoudt hij echter wel als staflid bij revalidatiecentrum Het Roessingh en als

een volwassenenunit, inclusief de kliniek, in Eindhoven. Tijdens de evaluatie

gens directeur revalidatiecentrum Willem Romijn al eerder van plan een eigen

revalidatiearts in Medisch Spectrum Twente in Enschede. Aan zijn bijzondere

kwamen enkele knelpunten naar boven. Zo moest de VIR nog een fors aantal

weg in te slaan. ‘Wij zijn een ziekenhuis met ook andere specialismen dan reva-

positie in een wereld van ingenieurs, biomedisch technologen en technisch

formulieren bijbouwen en uitbreiden. Ook binnen de organisatie zelf waren

lidatie en daarom zochten we een informatiesysteem dat ziekenhuisbreed inge-

geneeskundigen moest hij aanvankelijk wennen. Inmiddels zou hij niet anders

verbeteringen gewenst. Er waren meer mobiele computers nodig waarop

zet kan worden. Zorginhoudelijk is het belangrijk dat we als revalidatieonderdeel

willen. ‘Mijn onderzoekspartners hebben een heel andere denkwereld dan

je kunt inloggen, het wifi-netwerk functioneerde nog niet vlekkeloos en de

goede aansluiting houden met bijvoorbeeld orthopedie en reumatologie. Het

medici. Zij willen eigenlijk continu vernieuwen en dat is zeer stimulerend. De

goedkoper.’ In dat kader wil hij ook de diagnostiek, zoals bewegingsanalyses, via

inlogtijd was te lang. Deze problemen moesten we zelf aanpakken.’

R-EPD ondersteunt alleen het revalidatieproces. Ook voor het ziekenhuisbrede

uitdaging ligt erin om deze vernieuwingsdrift ook werkelijk goed aan te laten

ambulante meetmethoden thuis bij de mensen kunnen uitvoeren. ‘Met deze

administratieve proces is ChipSoft veel efficiënter.’

slaan in de klinische revalidatiepraktijk.’

diagnostische meetinstrumenten en bijvoorbeeld een webcam of modern mobieltje

Is de EPD-versie van Adelante procesgeoriënteerd, die van de Libra Zorggroep

Patiëntenportals

Rietman houdt zich als wetenschapper bezig met technologie en telemedicine.

oefenen. Het thuis trainen zal ook steeds meer gecombineerd worden met gaming

is disciplinegeoriënteerd. Binnen het patiëntendossier heeft iedere discipline,

Zeer binnenkort zal de Sint Maartenskliniek een volledig papierloos patiëntenpro-

Als voorbeeld van technologische vernieuwing noemt hij de ontwikkeling van

en virtual reality.’

zoals fysiotherapeuten, ergotherapeuten, logopedisten en verpleging, een eigen

ces hebben. Al eerder was er een elektronisch medisch dossier voor orthopeden,

intelligente prothesen en orthesen, die zich aanpassen aan de wensen en het

onderdeel waarin de specifieke zaken van het eigen vakgebied kunnen worden

reumatologen, revalidatieartsen en anesthesisten. Enkele maanden later volgde het

beweegpatroon van patiënten. Een ander voorbeeld is de toepassing van robotica

De hoogleraar constateert dat telemedicine binnen de revalidatiesector moeizaam

vastgelegd. Zo zullen de resultaten van een klinimetrische test, die bijvoorbeeld

elektronisch verpleegkundig dossier en nu staan de invoer van het elektronisch

bij patiënten met neurologische aandoeningen. Rietman: ‘Iedereen kent inmiddels

van de grond komt. Hij betreurt dat. Om de introductie ervan te stimuleren, is op

is afgenomen door ergotherapie, alleen in het eigen disciplinedossier worden

paramedisch dossier en de gezamenlijke digitale rapportage van revalidatie en

de Lokomat om patiënten in een centrum te trainen. Daar komt de door onze

verzoek van Revalidatie Nederland het project TeleNu opgezet. ‘Het doel is dat

opgenomen. Maar het patiëntendossier bevat tevens een integraal deel waarmee

onderwijs binnen de kinderrevalidatie op stapel. Romijn: ‘Begin volgend jaar stop-

UT-vakgroep in samenwerking met RRD ontwikkelde LOPES trainingsrobot bij.

we telemedicine toegankelijker maken voor alle revalidatiecentra in Nederland.

alle behandelaren en de verpleging werken en waarin de voortgang van de

pen we met Ecaris. In 2013 gaan we ook starten met patiëntenportals. De patiënt

We willen echter ook eenvoudigere robots ontwikkelen die mogelijk in de thuis-

We willen dat die centra meer feeling krijgen voor het op afstand behandelen

behandeling - inclusief de relevante informatie van testen - wordt vastgelegd.

kan dan in zijn EPD kijken, afspraken maken en communiceren met de artsen.

situatie toepasbaar zijn. Het door Revalidatie Nederland gesubsidieerde ROBAR-

en begeleiden van patiënten.’ Implementatie van nieuwe technologie is volgens

In feite gaat het om twee verschillende ordeningsprincipes, waar andere reva-

Tevens gaan we een module ‘zorgpaden’ invoeren, zodat het herstel per patiënt

project sluit daar mooi bij aan. Daarbij hebben we in zeven revalidatiecentra

Rietman een algemeen probleem binnen de revalidatiesector. ‘Ik wil meer zicht-

lidatiecentra nu uit kunnen kiezen. Rob Beuse laat weten dat beide systemen

nauwkeurig is te volgen, wat ook interessant is voor wetenschappelijk onderzoek

eenvoudige armondersteunende robots toegepast voor de arm- en handtraining.

baar maken wat de meerwaarde van technologie kan zijn. Daarmee kunnen we

goed functioneren en dat de keuze afhankelijk is van de werkwijze van een

en de zorgverzekeraars.’ Beuse heeft begrip voor de afsplitsing van beide revalida-

Deze robots zou je ook in fysiotherapiepraktijken of thuis kunnen inzetten.’

ons als sector tevens profileren ten opzichte van andere zorgverleners. Belangrijk

centrum. ‘De Adelante-aanpak sluit bijvoorbeeld mooi aan op de manier zoals

tiecentra en vindt concurrentie gezond. Wel hoopt en verwacht hij dat de meeste

wij in De Hoogstraat werken, maar andere instellingen werken mogelijk juist

revalidatiecentra uiteindelijk voor het R-EPD kiezen. ’Iedereen heeft fors geïn-

Dat mensen steeds vaker thuis in plaats van in een centrum zullen revalideren,

andersom. Bijna elk project starten wij daarom samen met patiënten, behande-

meer zoals Libra. Bovendien is het EPD zeer flexibel. Ieder centrum kan zoveel

vesteerd in dit product. Voor de verdere ontwikkeling is het belangrijk dat zoveel

ziet Rietman als een onvermijdelijke ontwikkeling. ‘Dat is voor de patiënt pret-

laars en ingenieurs. Als we technology-driven te werk zouden gaan, zouden de

formulieren aanmaken als het wil en het EPD geheel inrichten naar eigen smaak.’

mogelijk centra het voorbeeld van Adelante en de Libra Zorggroep volgen.’

tiger, het biedt een oplossing voor het dreigende personeelstekort en het is

uiteindelijke producten weinig of niet worden gebruikt.’

Disciplinegeoriënteerd

14

RM 4 2012

Foto: Inge Hondebrink

niet over een eigen universitaire klinische afdeling. Contact met de praktijk

kunnen we de patiënt via telemedicine op afstand controleren en adviseren bij het

is overigens dat die techniek aansluit bij de patiënt en de behandelaar, en niet

RM 4 2012

15

Foto: Inge Hondebrink / Locatie: De Vogellanden

colu m n Budget Zonder geld geen onderzoek, en dus werden besprekingen gevoerd met de organisaties die het IIe Programma Revalidatieonderzoek financierden. Financiële ondersteuning is toegezegd door het Fonds NutsOhra, het Revalidatiefonds, Johanna KinderFonds en ZonMw. Met een aantal fondsen zijn nog besprekingen

Congres

gaande. Ook de revalidatiesector zelf laat zich weer niet onbetuigd: brancheorganisatie Revalidatie Nederland en de vereniging van revalidatieartsen VRA dragen

Vijfendertig jaar geleden ging ik als arts-assistent in opleiding

eveneens bij aan het nieuwe programma. Het is uniek dat de revalidatiesector op

voor het eerst naar het jaarlijkse congres van de Nederlandse

deze manier investeert in wetenschappelijk onderzoek, met als doel zichzelf te

vereniging van revalidatieartsen VRA. Ik trof dertig mensen

kunnen verbeteren.

in een klein zaaltje. De vrouwen hadden een hondje bij zich,

Op grond van de toezeggingen is er budget voor vier deelprogramma’s van elk

een thermosfles met kruidenthee of een breiwerkje en dito

600.000 euro. Tenminste één deelprogramma zal worden toegespitst op de kinder-

kleding. Een relatief groot aantal mensen liep mank, met een

revalidatie. Twee deelprogramma’s richten zich op patiëntengroepen die in hun

stok of op sandalen. Ik vroeg eerst nog of ik wel bij de juiste

zelfstandig functioneren, kwaliteit van leven en maatschappelijke participatie ern-

vergadering was en toen dat het geval bleek, gaf ik mijn

stig worden bedreigd, en waar in de revalidatie nog relatief weinig aandacht voor

toekomstige collega’s een hand. Er waren drie praatjes die

is. Het thema van het vierde deelprogramma wordt nog vastgesteld. Typerend

allemaal erg uitliepen en daarna was de middag afgelopen. Ik

voor de onderlinge goede samenwerking is dat steeds minstens twee organisaties

vond het een beetje een rariteitenkabinet, maar ik paste daar

gezamenlijk één deelprogramma financieren. De aansturing van het onderzoeks-

ook prima in met mijn lange haren en mijn spijkerjack, dus

programma gebeurt door een stuurgroep waarin de betrokken organisaties zijn

dat schiep een band. En ze waren allemaal erg aardig.

vertegenwoordigd. ZonMw zorgt voor de programmaondersteuning. Onlangs was ik weer bij het VRA-congres aanwezig. Er

Werking en waarde

komen nu bijna vijfhonderd mensen naartoe en iedereen blijft

Het centrale thema van het IIIe Programma Revalidatieonderzoek is Werking en

slapen omdat het congres twee dagen duurt. De lunch speelt

waarde van de revalidatie. Het onderzoek zal zich richten op effectonderzoek van-

zich af op een markt waar onderzoekers hun onderzoeken

uit patiëntenperspectief. De programmatekst, waarin dat verder wordt toegelicht,

presenteren en producenten hun producten. De spreektaal

wordt eind 2012 verspreid en vanaf begin volgend jaar kunnen vooraanmeldingen

van de praatjes is Engels, om het geheel internationale

worden ingediend. Vooraanmeldingen worden op twee manieren beoordeeld op

allure te geven, en hier en daar loopt ook daadwerkelijk een

relevantie: de financiers kijken naar de relevantie van het onderzoek voor de eigen

buitenlander rond. Er zijn plenaire sessies en paralelsessies

organisatie en de stuurgroep kijkt naar de relevantie van het onderzoek voor de

over verschillende onderwerpen. Het niveau van de praat­

revalidatiebehandeling. De aanvragers van de geselecteerde vooraanmeldingen

jes is hoog en het aantal praatjes dat wordt gehouden door

kunnen een uitgewerkt onderzoeksvoorstel indienen, dat door minimaal drie refe-

onderzoekers die geen revalidatiearts zijn neemt toe. Het is

renten wordt beoordeeld op wetenschappelijke kwaliteit. De stuurgroep van het

indrukwekkend om te zien hoe het VRA-congres zich in de

IIIe Programma Revalidatieonderzoek adviseert vervolgens de financiers, die uit-

afgelopen jaren heeft ontwikkeld. De revalidatiegeneeskunde

eindelijk beslissen. De beoordelingsprocedure zal naar verwachting in het najaar

is duidelijk volwassen geworden. Maar wat ik vooral bijzonder

van 2013 worden afgerond. Eind 2013 kunnen dan de gehonoreerde onderzoeken

vind, is dat de mensen zo aardig zijn gebleven. Kritiek op de

De twee eerdere landelijke onderzoeksprogramma’s hebben de kwaliteit

werkingsmechanismen van interventies. Zo werd onder meer duidelijk dat na

van start gaan.

praatjes is altijd opbouwend en iedereen looft en prijst elkaar.

van het Nederlandse revalidatieonderzoek aanzienlijk verbeterd. Het

een CVA snel en intensief oefenen van belang is, en dat bij er het oefenen minder

In het IIIe Programma Revalidatieonderzoek kan alles dat is opgebouwd in de eerste

Heel prettig om te werken in een aardig vakgebied…

Stimuleringsprogramma Revalidatieonderzoek, van 1998 tot 2005, bracht

aandacht zou moeten gaan naar netjes symmetrisch bewegen en meer naar

twee onderzoeksprogramma’s worden behouden en verder worden uitgebouwd. Het

het onderzoek serieus op gang en leidde ertoe dat een solide infrastructuur

compensatiestrategieën.

programma zal opnieuw een schat aan kennis opleveren, waarmee de behandelpraktijk

Weten wat werkt De uitdaging van het IIIe Programma Revalidatieonderzoek Voor de derde keer zal de Nederlandse revalidatiesector een landelijk onderzoeksprogramma realiseren. Bijzonder, en van groot belang voor de revalidatiepraktijk.

16

kreeg voldoende formatie en de samenwerking tussen universitaire centra

Versnippering

en revalidatiecentra kwam van de grond. Dit alles gebeurde met steun van

Landelijke programmering van wetenschappelijk onderzoek biedt belangrijke

Arie Prevo, emeritus hoogleraar revalidatiegeneeskunde, voorzitter programmacommissie

ZonMw, ministeries en fondsen, en daarnaast met eigen geld van de revali-

voordelen. Onderlinge samenwerking tussen onder meer academische centra

IIe Programma Revalidatieonderzoek

datiesector. Het IIe Programma Revalidatieonderzoek, vanaf 2006, moest het

en revalidatiecentra wordt bevorderd, het volgen van grote patiëntengroepen is

Trudi van den Bos, hoogleraar sociale geneeskunde AMC, voorzitter programmaraad

doen zonder steun van de ministeries. Het benodigde geld kwam weer uit de

mogelijk en versnippering van onderzoek wordt voorkomen. Het komt allemaal

IIe Programma Revalidatieonderzoek

sector zelf en van een groot aantal fondsen*. Uit de ruimhartige steun door

ten goede aan de kwaliteit en verankering van het revalidatieonderzoek. Daarom

vele fondsen blijkt dat het belang van revalidatie en van revalidatieonder-

bestond bij de betrokken partijen de wens om na het tweede programma, dat

zoek breed wordt onderkend.

afloopt in 2014, een derde programma te starten. Om dit IIIe Programma Reva-

De beide onderzoeksprogramma’s leverden veel kennis op. In het eerste

lidatie­onderzoek optimaal vorm te kunnen geven, is een brede consultatieronde

programma werden vooral meet- en evaluatie-instrumenten ontwikkeld, en

gehouden onder zorgprofessionals, onderzoekers, fondsen en patiëntenorganisa-

kwam er kennis beschikbaar over de prognose en het beloop van stoornissen,

ties. De consultaties toonden aan dat er een groot draagvlak is voor een lande-

kwaliteit van leven en participatie bij de meest voorkomende diagnosegroepen.

lijke vervolgprogrammering, waarbij de hoogste prioriteit zou moeten liggen bij

In het tweede programma was de tijd rijp voor onderzoek naar effecten en

effectstudies.

RM 4 2012

Hans Slootman

verder kan worden verbeterd.

ontstond voor onderzoek. De onderzoeksstaf van universitaire centra ver-

*

Het Stimuleringsprogramma Revalidatieonderzoek werd gefinancierd door de ministeries van VWS en OC&W, Revalidatie Nederland, NWO, het Revalidatie-fonds en ZonMw. Het IIe Programma Revalidatieonderzoek werd gefinancierd door Fonds NutsOhra, VSBfonds,

Revalidatie Nederland, Revalidatiefonds, Prinses Beatrix Spierfonds, het Johanna

Hans Slootman is revalidatiearts bij Heliomare in Wijk aan Zee.

KinderFonds, Stichting Rotterdams Kinderrevalidatiefonds Adriaanstichting, ZonMw en de Nederlandse vereniging van revalidatieartsen VRA. RM 4 2012

17

Foto: Inge Hondebrink

Model voor het professioneel omgaan met coping Dit is het centrale schema van het copingmodel, waarin negen mogelijke copingstrategieën worden onderscheiden. Het model is in de eerste plaats bedoeld als instrument voor reflectie voor professionals en als naslagwerk in moeilijke omstandigheden. Het helpt ordening aan te brengen in de complexe copingprocessen die gaande zijn, zowel bij de cliënt als bij de professional. Onderdeel van het model is een reeks schema’s waarin de negen copingstrategieën worden uitgewerkt voor zeven belangrijke thema’s van verliesverwerking, zoals schok, woede of verdriet. Deze schema’s maken inzichtelijk hoe de verliesverwerking van cliënten tot uitdrukking kan komen in hun coping: hoe herken je bijvoorbeeld iemand die geschokt is en dat cognitief aangaat? Bij elk van de zeven schema’s geeft het model - eveneens schematisch - handvatten voor het professioneel reageren op deze manieren van omgaan met verliesverwerking. Tenslotte gaat het model in op drie situaties waarin de professionele houding gevaar loopt: als de professional is aangedaan, zich machteloos voelt of onder druk staat. Nagegaan wordt op welke manieren de negen copingstrategieën zich onder die moeilijke omstandigheden kunnen uiten. Het complete model is te vinden op www.training-coaching-supervisie.nl.

‘Help, ik word geraakt…’ Mensen die revalideren, hebben te maken met verliezen en zullen moeten omgaan met wat hen is overkomen. Coping, heet dat in jargon. Als professional in de revalidatie wil je je cliënten daarbij ondersteunen, maar dat is misschien wel de lastigste opgave waarvoor je je gesteld ziet. Want hoe begeleid je je cliënt op een professionele manier, juist ook wanneer je als mens geraakt wordt door wat er gebeurt? • Door Anita Drost

meer wat er met je cliënt, en soms ook met jezelf, gebeurt. Wat doe je in zo’n

panties opmerk bij een revalidant of bij mezelf. Het is meestal al voldoende

situatie? Je valt terug op copingstrategieën die bij je privéleven horen, en die

als ik mijn observaties bespreek met de revalidant, dan komen we al verder.

niet professioneel zijn.’ Juist voor die situaties heeft Van Eeden een model

“Je zegt telkens dat je x gaat doen, maar ik zie dat dat niet gebeurt: hoe komt

ontwikkeld, het copingmodel, dat centraal staat in haar handboek. Dit model

dat denk je?” Mijn idee over revalidanten die wel zeggen maar niet doen is

helpt professionals om te analyseren wat er gaande is en hun gedrag daaraan

minder negatief geworden. Ik zie dat nu als onvermogen en niet als onwil, en

aan te passen. ‘Het is niet onprofessioneel om geraakt te worden, het is zelfs

ik ga op zoek naar de blokkade. Ook reflecteer ik meer op mijn eigen coping.

onontkoombaar. De professionaliteit zit ‘m in de manier waarop je daarmee

Het kwam bijvoorbeeld voor dat ik een ogenschijnlijk constructief gesprek

omgaat. Je handelt professioneel als je op zoek gaat naar andere manieren

met een revalidant met een dwarslaesie voerde over decubituspreventie,

om te reageren.’

maar gaandeweg merkte dat ik steeds hetzelfde aan het doen was: uitleg geven. Juist bij mensen die zelf nogal zakelijk met hun situatie lijken om te

18

Plotseling de tranen voelen branden terwijl je aan het werk bent met een

Controleverlies

Onderzoeken

gaan, had ik de neiging om te lang in uitleg te blijven hangen. Nu ik dat van

cliënt; de gedachte voelen opkomen dat je een cliënt lastig vindt; jezelf je

‘In de revalidatiesector hebben we voortdurend met verliesverwerking te

Het copingmodel is opgebouwd rond de drie basiselementen van menselijke

mezelf zie, schakel ik eerder om naar de vraag “hoe is het nu voor jou?”’

teleurstelling over het effect van een behandeling niet toestaan en opgewekt

maken’, vertelt de gedragskundige. ‘De cliënt heeft niet alleen te maken met

reacties: cognitie, emotie en gedrag. Die worden gecombineerd met de drie

Oudenaarden, tot slot: ‘Ik vond het trouwens een verademing om tijdens de

blijven dooroefenen; hopen dat een cliënt niet komt. Als revalidatieprofessional

verlies van lichaamsfuncties, maar ook met verlies van zijn oude leven, van

basispatronen van reacties die mensen vertonen in moeilijke situaties: aan-

training te horen dat ook anderen wel eens uit hun professionele rol vallen,

- behandelaar of verplegende - kom je tijdens je werk regelmatig situaties

onafhankelijkheid, van toekomstdromen, enzovoort. Hij moet daar op de

gaan, vermijden en ontregelen. Van Eeden: ‘In een lastige situatie met een

en dat dit niet erg is. Ik heb geleerd niet over mijn eigen reacties en die van

tegen waarin je professionele houding onder druk komt te staan. ‘Ik ben me

een of andere manier mee omgaan.’ Bij het begeleiden van de cliënt is het

cliënt focus je als professional al snel op alleen het gedrag, de emoties of de

de revalidant te oordelen, maar om er bewust en professioneel naar te kijken.

gaan verdiepen in coping, dat wil zeggen: het omgaan met omstandigheden

dus belangrijk dat de professional inzicht heeft in rouw en verliesverwerking.

gedachten die een rol spelen. Maar om je professionaliteit te herwinnen, is

Van daaruit ontstaan mogelijkheden om de revalidant verder te helpen.’

die aanpassing vereisen. In de revalidatie kun je daar niet omheen’, zegt

Daarom besteedt Van Eeden in haar boek uitvoerig aandacht aan deze

het belangrijk om álle aspecten in beeld te krijgen en om daarbij ook op je

Margaretha van Eeden. Ze is gedragsdeskundige bij Reade, centrum voor

onderwerpen. ‘Dat cliënten zich moeten aanpassen aan hun nieuwe situatie

eigen coping te reflecteren. De kracht van het model is dat het uitnodigt tot

Eerder verschenen in RM van de hand van Margaretha van Eeden twee

revalidatie en reumatologie in Amsterdam en schrijfster van het onlangs

terwijl ze ook bezig zijn met verliesverwerking, maakt hun coping veel com-

onderzoeken in plaats van oordelen. Het roept de vraag op: “Wat gebeurt

artikelen over coping en verliesverwerking: ‘Omgaan met omgaan met’

verschenen handboek Copen met coping. ‘Ik merk hoe lastig het vaak is voor

plexer en grilliger. En dat is waar je uit je professionele rol kunt schieten: als

hier nu écht?” Dit helpt je om professionele betrokkenheid en emotionele

(maart 2011) en ‘Treuren en verdergaan’ (juni 2011). Ze zijn te vinden op

collega’s om te zien wat er gaande is bij een cliënt en om daar goed bij aan

de coping van je cliënt anders is dan je verwachtte. Normaal gesproken weet

distantie te behouden.’

www.revalidatiemagazine.nl.

te sluiten. Vooral als ze persoonlijk worden geraakt door wat er gebeurt.

je als professional intuïtief wat je doet. Je reageert op je cliënten, maakt keu-

Jorinde Oudenaarden, ergotherapeut, heeft bij Van Eeden een training Copen

Het boek ‘Copen met coping’ is uitgebracht met financiële steun van Reade.

Daarom ben ik me gaan verdiepen in coping, en de manier waarop professionals

zes in de bejegening en kiest voor behandelstrategieën. Je hebt dus een gevoel

met coping gevolgd. De training heeft haar denken over coping verdiept en

Het boek kost inclusief verzendkosten € 31,50 en kan worden besteld bij

daarmee omgaan.’

van controle, maar het kan gebeuren dat je dit gevoel kwijtraakt. Je weet niet

veranderd: ‘Het helpt mij om de componenten te onderscheiden als ik discre-

www.boekwinkeltjes.nl.

RM 4 2012

RM 4 2012

19

HET STANDPUNT

het werk

Hebt u ook een standpunt dat u kwijt wilt? Mail met [email protected].

Klaas Timmer

Revalidatiesector, leer lean denken!

Door Kitty Rotteveel

Werk > aannemer en betaald ervaringsdeskundige bij revalidatiecentrum Reade in Amsterdam Leeftijd > 59 jaaR Grootste hobbY > zeilen

I

n de zorg blinken we uit in professionele kwa-

fabriek; de kenmerken van onze processen zijn

behoefte aan heeft. Dat maakt het een duurzame

liteit: de deskundigheid van zorgverleners is

immers wezenlijk anders. Maar de principes waar-

benadering, omdat zorgverleners er zelf zorg voor

bijzonder groot. We zijn ook goed in relationele

mee Toyota zijn processen inricht, zijn wél uitste-

dragen dat de kwaliteit voor patiënten leidend is.

kend toepasbaar op zorgprocessen. Deze principes

genieten bij patiënten. Onze processen verlopen

en bijbehorende technieken worden samengevat

In ziekenhuizen wordt lean steeds vaker ingezet, en

‘Vijftien jaar geleden heb ik een beenamputatie

echter doorgaans matig tot slecht en het tempo

onder de noemer ‘lean’, wat staat voor ‘slank en

met succes. Zo hebben in het St. Elisabeth Ziekenhuis

ondergaan. Eerlijk gezegd had ik geen idee wat dat

waarin processen verbeteren is laag, of het nu een

lenig’. Lean beoogt twee doelen: vergroot het pro-

professionals vorig jaar ruim 4.000 verbeteracties

voor gevolgen zou hebben. Ik had dus graag met

ziekenhuis of een revalidatie-instelling betreft.

bleemoplossend vermogen van teams en verbeter

uitgevoerd. Een voorbeeld: de doorlooptijd van

iemand gesproken die zelf ervaring heeft met een

Waarom is dat een probleem? Om drie redenen:

processen voor patiënten door verspilling eruit te

laboratoriumonderzoeken werd teruggebracht van

amputatie. Later ging ik in de cliëntenraad van

kwaliteit voor patiënten, voldoening voor zorgver-

verwijderen.

drie dagen naar drie uur. Een ander voorbeeld: er

Reade, en daar heb ik ervoor gepleit om ervarings-

zijn zorgpaden ingevoerd die de kwaliteit verbete-

deskundige coaches te gaan inzetten. Het heeft een

Het eerste doel maakt lean extra aantrekkelijk

ren, maar minder handelingen van de professionals

meerwaarde om vanuit ervaring te spreken. Wij

voor de zorg, want de diepste drijfveer van

vergen. En zo zijn er nog veel meer kleine en grote

hebben het doorstaan en doorleefd; daarin kunnen

leners en betaalbaarheid voor de maatschappij. Als je een zorgproces van een patiënt volgt, zie je een reeks handelingen die bijdragen aan de behan-

we een voorbeeld zijn. Dus toen Reade het initiatief

deling. Daaromheen zie je meestal voor de patiënt

nam om te gaan werken met betaalde ervaringsdes-

veel wachten en voor de zorgverlener allerlei handelingen die zonde van de tijd zijn en frustreren. Hoeveel tijd verspil je als zorgverlener met lopen, zoeken, dingen regelen, iets corrigeren wat niet goed

20

Hoe ben je in deze functie terechtgekomen?

kwaliteit, getuige het vertrouwen dat zorgverleners

‘ Onze processen verlopen doorgaans matig tot slecht’

Foto: Angelique Huele

Hekel aan > ‘Nergens, daar heb ik geen last van’

kundigen en ik werd benaderd, kon ik natuurlijk geen nee zeggen! Naast vijf betaalde krachten - de andere vier zijn er voor mensen met een dwarslaesie of hersenletsel - hebben we een pool met ervarings-

is gegaan, wachten, informatie dubbel in systemen

vrijwilligers. Ik koppel revalidanten na een of twee

invoeren et cetera? Deze verspilling gaat ten koste

gesprekken aan een vrijwilliger die bij hen past.’

van de zorg voor de patiënt en vermindert de vol-

zorgverleners is om iets te betekenen voor hun

verbeterslagen gedaan, tot grote voldoening van alle

doening bij zorgverleners. Bovendien leidt het tot

patiënt. Ze zijn graag zelf verantwoordelijk en

betrokkenen. Inmiddels omarmen dus steeds meer

Leg eens uit wat je doet?

Wat is jouw meerwaarde ten opzichte van een

Een zinvolle functie dus?

toenemende risico’s voor patiëntveiligheid, en dat

lossen graag hun eigen problemen op. Dit eige-

ziekenhuizen lean, maar wat opvalt is dat de reva-

‘Ik werk wekelijks vier uur op de amputatieafdeling.

therapeut?

‘Zeker! Het is soms verbazingwekkend om te zien dat

raakt direct de kern van kwaliteit. Verspilling is een

naarschap is een grote kracht, maar ook een

lidatiesector op dit vlak tot nu toe achterblijft. Dat

De dag start met een briefing bij de verpleging, zodat

‘Ik pamper niet. Vijf minuten praten over de pech

een of twee gesprekken al vaart in het verwerkings- én

kernoorzaak van problemen in proceskwaliteit.

valkuil omdat we erdoor kunnen blijven hangen

blijkt ook uit het feit dat al 40 zorginstellingen lid zijn

ik weet wie nieuw is en wie naar huis gaat. Om tien

die je is overkomen, daarna gaan we over tot de

herstelproces brengen. Uit een waarderingsonderzoek

in het individuele – in plaats van gezamenlijk

van het Netwerk Lean in de zorg (www.lidz.nl), maar

uur ben ik bij de loopgroep aanwezig, waar ik cliënten

orde van de dag en richten we ons op nieuwe doe-

dat gedaan is, blijkt ook dat revalidanten heel blij zijn

Het verbeteren van onze processen is dus hard

voor het totaalproces structurele oplossingen te

dat daarbij nog geen enkele revalidatie-instelling

tussen de bedrijven door spreek. Daarna heb ik een-

len. Mijn lijn is: je beperking is een gegeven, maak

met de inzet van ervaringsdeskundigen. Als betaalde

nodig, maar we zijn er in de zorg niet goed in.

bedenken. Lean bouwt voort op het eigenaar-

is. Hoogste tijd om daarin verandering te brengen!

op-een-gesprekken met revalidanten. Laatst had ik

het niet groter dan het is. Je leven staat nog steeds

kracht is het mijn taak om die inzet verder uit te bou-

Als je ergens niet goed in bent, is het logisch om

schap: de praktijkkennis van zorgverleners is lei-

Voor inspirerende praktijkvoorbeelden beveel ik

een modelvoorbeeld van een gesprek. Ik kwam bij

open, richt je op de terugkomst in de maatschap-

wen. Ik regel en organiseer alles wat erbij komt kijken.

te leren van iemand die dat wel is. Er is vermoe-

dend bij het verbeteren van processen. Zij signa-

graag het boek Lean in de zorg: de praktijk van

een man die in zak en as zat over zijn amputatie. Zijn

pij. Als het nodig is, kan ik wel eens hard zijn.

Zo onderhoud ik contact met de vrijwilligers en maak

delijk geen organisatie beter in het inrichten en

leren zelf problemen, zoeken mee naar oorzaken

continu verbeteren aan, of volg mijn weblog op

leven hield hier op. Toen ik binnenkwam, vroeg hij

Daar schrikken mensen misschien even van, maar

ik ons zichtbaar op de afdeling. Het is een functie die

verbeteren van processen dan Toyota. De auto’s

en experimenteren met maatregelen. Lean biedt

http://leandenkenindezorg.blogspot.com. Dat we

zich af of ik wel een ervaringsdeskundige was, ik liep

ik hoor altijd terug dat ze het zetje hard nodig

mij veel energie geeft. Eén die eigenlijk onmisbaar is,

van Toyota ontvangen al decennia alle kwaliteits-

methodes en creëert routines om dat gezamenlijk

nog veel van elkaar mogen leren!

immers. Ik legde uit dat ik aannemer ben en soms

hadden. Als iemand nog volop in het acceptatie-

dus ik hoop dat andere revalidatiecentra ook betaalde

erkenningen en het productiesysteem is vele malen

te doen. Leidinggevenden coachen mensen om

over daken loop, met prothese. Binnen tien minuten

proces zit, geef ik daar uiteraard ruimte voor. Dan

ervaringsdeskundigen gaan inzetten.’

bestudeerd en telkens weer erkend als het beste

hierin te groeien. Processen worden niet door

Marc Rouppe van der Voort,

kreeg de man een twinkeling in zijn ogen. Hij belde

duren die vijf minuten langer. Ik weet als geen

systeem wat we kennen. Nu zou het onverstandig

buitenstaanders ontworpen, maar deskundigheid

manager innovatie bij het St. Elisabeth Ziekenhuis in

zijn moeder in het buitenland met het goede nieuws

ander dat het revalidatieproces zich eigenlijk in je

Informatie over het waarderingsonderzoek is op te

zijn om een zorginstelling te modelleren naar een

van buiten wordt ingezet wanneer het team er

Tilburg, voorzitter van het Netwerk Lean in de zorg

en zag het weer helemaal zitten. Prachtig.’

hoofd afspeelt.’

vragen bij Eveline Vollbracht: [email protected].

RM 4 2012

RM 4 2012

21