Resolutie CDJA Indiener:
Werkgroep Buitenlandse Zaken & Defensie, namens de Politieke Commissie
Resolutie:
Situatie Oost-Congo
De Nederlandse regering moet alert zijn op grondstoffenroof uit Oost-Congo en de ontwikkelingshulp aan Rwanda stopzetten zolang dit land hiermee bezig blijft. Het Algemeen Bestuur van het CDJA bijeen op 20 maart 2013 te Utrecht, Constaterende dat: 1. De gewelddadigheden in het oosten van de Democratische Republiek (DR) Congo recentelijk weer zijn opgelaaid;1 2. Er onlangs een VN-rapport is uitgelekt waarin de betrokkenheid van Rwanda bij het conflict in (oost-)Congo wordt bevestigd;2 3. De DR Congo beschikt over veel natuurlijke grondstoffen en deze grondstoffen een cruciale rol spelen in het conflict in de regio;3 4. Rwanda een van de landen is die deze grondstoffen roven;4 5. Deze grondstoffen worden gebruikt voor producten die ook in Nederland veelvuldig worden geconsumeerd;5 6. Rwanda een van de Nederlandse focuslanden voor ontwikkelingssamenwerking is;6 7. Nederland de ontwikkelingshulp aan Rwanda reeds deels heeft opgeschort;7 8. Minister Ploumen op dit moment geen extra stappen wil ondernemen tegen Rwanda;8 Overwegende dat: 1. Het belangrijk is om stabiliteit te creëren in DR Congo om zodoende de veiligheid en rechtszekerheid voor haar burgers te bevorderen;, een land dat al zoveel getroffen is door oorlog; 2. De beschikking over grondstoffen een belangrijke bijdrage kan leveren aan de opbouw en ontwikkeling van een land;
1
P E TE J O N E S , D R C O N G O F I G H T E R S J U B I L A N T A F TE R T A K I N G G O MA , A L J A Z E E R A : 2 2 N O V E MB E R 2 0 1 2 , http://tinyurl.com/CDJACongo2, laatstelijk geraadpleegd 15 december 2012 2 UN accuses Rwanda of leading DR Congo rebels, Al Jazeera: 17 oktober 2012, http://www.aljazeera.com/news/africa/2012/10/2012101755814154.html , laatstelijk geraadpleegd 15 december 2012 3 Wim Bossema, Legers buurlanden plunderen congo systematisch leeg, Volkskrant, 2001, http://tinyurl.com/volkskrantovercongo 4 United Nations, Report of the Panel of Experts on the Illegal Exploitation of Natural Resources and Other Forms of Wealth of the Democratic Republic of the Congo, New York, 2001. 5 Denk hierbij aan mobiele telefoons en andere producten waarin goud of coltan is verwerkt 6 Rijksoverheid, Partnerlanden ontwikkelingssamenwerking, http://tinyurl.com/focuslanden, , laatstelijk geraadpleegd 15 december 2012 7 Shari Deia, Nederland schort ontwikkelingshulp aan Rwanda op, Elsevier: 27 juli 2012, http://www.elsevier.nl/web/Nieuws/Politiek/345188/Nederland-schort-ontwikkelingshulp-aan-Rwanda-op.htm, laatstelijk geraadpleegd 15 december 2012 8 Geen nieuwe stappen tegen Rwanda, Nu.nl 11 december 2012, http://www.nu.nl/politiek/2980366/geen-nieuwestappen-rwanda.html, laatstelijk geraadpleegd 15 december 2012
3. De consument indirect bijdraagt aan het conflict door het gebruik van elektronica met geroofde materialen (zoals Coltan) erin;9 4. Mensen zich in het algemeen er niet van bewust zijn dat veel gebruikte grondstoffen (coltan) uit dit soort conflictgebieden komen;10
Spreekt uit dat: 1. De Nederlandse regering haar positie moet (blijven) aanwenden om stabiliteit in Oost-Congo te creëren; 2. De Nederlandse regering in het bijzonder alert moet zijn op het stoppen van de grondstoffen roof uit Oost-Congo; 3. De Nederlandse regering en NGO’s de taak hebben om de consument bewust te maken van grondstoffen met een dubieuze herkomst die zich in aangeschafte producten bevinden; 4. De Nederlandse regering alle hulp aan Rwanda stop zet zolang Rwanda de grondstoffen blijft roven; Roept het dagelijks bestuur op deze mening aan de betrokken CDAvolksvertegenwoordigers bekend te maken en hen op te roepen naar dit standpunt te handelen; verzoekt het CDJA dit standpunt wijd en zijd te verspreiden; En gaat over, tot de orde van de dag.
9
Roof van coltan blijkt o.a. uit: Unitated Nations, Report of the Panel of Experts on the Illegal Exploitation of Natural Resources and Other Forms of Wealth of the Democratic Republic of the Congo, New York, 2001. 10 Inés Benítez, er hangt bloed uit congo aan onze GSM’s, IPS: 12 september 2012, http://www.ipsnews.be/artikel/er-hangt-bloed-uit-congo-aan-onze-gsms, laatstelijk geraadpleegd 15 december 2012
B E G E L E I D E N D E N OT I T I E S I T U A T I E D R C O N G O
Inleiding Het oosten van de Democratische Republiek Congo (DR Congo) staat in brand! Eind 2012 maakte de wereld opnieuw kennis met het conflict aldaar, toen rebellengroep M23 de stad Goma innam en de daar aanwezige VN-vredesmacht, de grootste in de geschiedenis van de VN, te kijk zette. De achtergrond van dit conflict is voor velen ondoorgrondelijk en deze is dan ook door de media gesimplificeerd om het behapbaar te maken voor het dagelijkse nieuwsblok. De rol van buurlanden, de immense schendingen van mensenrechten, de rijkdommen van dit land en de jarenlange (etnisch geïnspireerde) gewelddadigheden maken dit conflict amper te begrijpen voor een ieder die voor het eerst kennis maakt met dit conflict. In de navolgende tekst zal een achtergrond geschetst worden waartegen het conflict kan worden geduid.
Huidige staat van het conflict Wekenlang haalden de acties van M23 en de door de VN veronderstelde steun vanuit Rwanda, de voorpagina’s. Onder druk van de internationale diplomatie heeft M23 de stad Goma weer verlaten. Het is onduidelijk onder welke voorwaarden dit gebeurd is. De spanningen blijven groot en honderdduizenden zijn op de vlucht geslagen. De VN geeft aan dat de vaak al overvolle vluchtelingenkampen niet of nauwelijks te bevoorraden zijn en geen ruimte hebben voor meer vluchtelingen. Door de acties van M23 en de focus van het Congolese regeringsleger en de VN-vredesmacht op het bewaken van Goma, is er in grote delen van het oosten van de DR Congo een machtsvacuüm ontstaan. Van dit machtsvacuüm maken rivaliserende rebellengroepen (die de grondstoffen uitvoer willen controleren) handig gebruikt. Deze onderlinge strijd tussen de verschillende rebellengroepen is doet de spanningen in het gebied enorm toenemen en laat zien dat de eenzijdige focus van regeringen en de pers op M23 te kort doet aan de complexiteit van de situatie. Van M23 is de relatie met Rwanda in een onlangs uitgelekt VN-rapport overduidelijk aangetoond.11 Ook andere groepen worden door Rwanda en/of Uganda geholpen. De onderstaande kaart (Figuur 1) geeft een globaal beeld van de belangrijkste rebellengroepen. De situatie is zo veranderlijk dat dit beeld alweer gedateerd was toen het gepubliceerd werd.
Geschiedenis van het conflict Het gebied in het oosten van de DR Congo, grenzend aan Rwanda, Burundi en Uganda, is al jarenlang een gebied van strijd. Het gebied zit vol natuurlijke rijkdommen die relatief makkelijk te winnen zijn.12 Met name de rol van Rwanda is belangrijk in deze regio. De belangrijkste gebeurtenissen sinds de genocide in 1994 zijn hieronder chronologisch weergegeven: 1994 genocide in Rwanda 1997 Rwanda, gesteund door Uganda en Burundi, valt DR Congo binnen om de vermeende daders van de genocide op te sporen en de vluchtelingen terug te brengen naar Rwanda. 1997 Rwandese troepen stootten door naar Kinshasa waar zij president Mobutu afzetten. 1998 Rwanda en Uganda vallen opnieuw de DR Congo binnen; de DR Congo krijgt hulp van Libië en Zimbabwe; de strijdt ontwikkeld zich tot een guerrillaoorlog, het begin van de Grote Afrikaanse oorlog. 2004 Vrede wordt getekend; vele militairen hebben zich afgescheiden en blijven actief, deze activiteiten worden gefinancierd door de illegale exploitatie van zeldzame grondstoffen. Meerdere malen is Rwanda, met hulp van Uganda en Burundi, het gebied in het oosten van de DR Congo binnengetrokken om de vermeende daders van de genocide van 1994 op te sporen. Het bleef 11
UN accuses Rwanda of leading DR Congo rebels, Al Jazeera: 17 oktober 2012, http://www.aljazeera.com/news/africa/2012/10/2012101755814154.html , laatstelijk geraadpleegd 15 december 2012 12 Wim Bossema, Legers buurlanden plunderen congo systematisch leeg, Volkskrant, 2001, http://tinyurl.com/volkskrantovercongo
echter niet enkel bij het opsporen van daders en het terugbrengen van vluchtelingen naar Rwanda, vele duizenden burgers zijn door Rwandese troepen vermoord en verkracht, tot ver in de binnenlanden van DR Congo. In 1997 heeft Rwanda bijgedragen aan een machtswisseling in DR Congo door president Mobutu af te zetten. Een jaar later was Rwanda de belangrijkste initiator van een conflict dat bekend staat als de Grote Afrikaanse Oorlog. Een oorlog waarbij negen Afrikaanse landen betrokken waren en waarin naar schatting 4 miljoen mensen de dood vonden. Het resultaat van deze oorlog is een gebied waar anarchie heerst en waar krijgsheren ieder hun eigen territorium bewaken en de schatten van de aarde gebruiken om hun activiteiten te financieren. Naar schatting zijn er 25 verschillende ‘strijdgroepen actief in het oosten van de DR Congo.13 De rol van Uganda, Burundi en met name Rwanda, is die van aanvoer van wapens en uitvoer van grondstoffen. Het machteloos houden van de regering in Kinshasa is een van de middelen om in dit gebied de status quo uit te kunnen buiten en de schatten van de aarde te kunnen gebruiken voor zelfverrijking. Burgers zijn hiervan het slachtoffer; mannen, vrouwen en kinderen zijn het slachtoffer van verkrachting, mishandeling en worden ontvoerd om als (kind)soldaat of slaaf te werken. Naar schatting worden ieder uur rond de 48 vrouwen verkracht in Congo.14
De rol van Rwanda Het Rwandese beleid wordt gezien als een voorbeeld voor veel Afrikaanse leiders. De economie groeit en er is een stabiele vrede. Rwanda is daarnaast de spil in de regio. De Oost-Afrikaanse economieën groeien hard, leveren veel belangrijke grondstoffen en worden als essentieel gezien om internationale voedselzekerheid te kunnen waarborgen.15 Een nieuw conflict zou kwalijk zijn voor de prille economische groei en de aanvoer van belangrijke grondstoffen. Daarnaast is vriendschap met Rwanda voor veel Westerse landen van strategisch belang in verband met China’s toenemende invloed op het continent. Het lijkt dan ook geen toeval dat Rwanda in de zomer van 2012 een zetel gekregen in de veiligheidsraad van de VN. Het is echter niet allemaal goud wat er blinkt. Naast de hierboven beschreven rol, speelt Rwanda ook een dubieuze rol in de instabiliteit in en rondom het oosten van de DR Congo. Volgens een VNrapport uit 200116 haalt het land een niet onaanzienlijk deel van zijn economische groei uit grondstoffen die in de bezette gebieden van (Oost-) Congo worden gewonnen (geroofd) en vervolgens naar Rwanda worden geëxporteerd. Ook de indirecte bewijzen zijn erg opvallend. Zonder dat Rwanda zelf veel goud in de grond heeft zitten, stijgt de goudexport van het land steeds zodra er gebieden in Congo worden bezet.17 Het zal niet verbazen dat deze grondstoffen een grote obstructie zijn voor duurzame vrede in het gebied. Naast de in het gebied aanwezige grondstoffen, is ook het annexeren van een stukje van het huidige DR Congo, een serieuze ambitie van Rwanda en daarmee mede redengevend voor de aanwezigheid in het gebied.18 Rwanda wil namelijk een onafhankelijke staat creëren in Oost-Congo door steun te geven aan de rebellen.19
Reactie van de Nederlandse regering Zoals hiervoor is aangegeven, blijft de daadwerkelijke rol van Rwanda in het conflict nog vaak onderbelicht, ook de Nederlandse regering lijkt hierover geen volledige rekenschap te geven. Wat de Nederlandse regering wel heeft gedaan is het voortouw nemen bij het stopzetten van een deel van 13
http://www.bbc.co.uk/news/world-africa-20586792 http://www.guardian.co.uk/world/2011/may/12/48-women-raped-hour-congo 15 http://www.pbl.nl/publicaties/2012/voedselzekerheid-in-afrika-een-verkennende-studie 16 United Nations, Report of the Panel of Experts on the Illegal Exploitation of Natural Resources and Other Forms of Wealth of the Democratic Republic of the Congo, New York, 2001. 17 Wim Bossema, Legers buurlanden plunderen Congo systematisch leeg, Volkskrant, 2001, http://tinyurl.com/volkskrantovercongo 18 http://www.nrc.nl/inbeeld/2012/07/10/geschiedenis-herhaalt-zich-in-oost-congo/ 19 http://www.nrc.nl/inbeeld/2012/07/10/geschiedenis-herhaalt-zich-in-oost-congo/ 14
de ontwikkelingsgelden aan Rwanda. Verschillende Europese landen hebben hierop hetzelfde gedaan en de VS heeft haar hulp aan legeronderdelen stopgezet. Desondanks is de indirecte hulp, middels het opkopen van de grondstoffen uit Rwanda, niet stopgezet. Ook NGO’s, waarvan sommige deels door de Nederlandse overheid worden gefinancierd, gaan door met hun werk in het land. Tenslotte blijft Rwanda 1 van de 16 prioriteitslanden voor ontwikkelingssamenwerking van het ministerie van Buitenlandse Zaken.20 Het stopzetten van de ontwikkelingsgelden aan Rwanda blijft een druppel op een gloeiende plaat, zolang het land de mogelijkheid heeft om de in (Oost-) DR Congo geroofde grondstoffen te exporteren. Hiermee heeft het land namelijk een belang bij het handhaven van de status-quo en daarmee dus bij het handhaven van de oorlog en de verschrikkingen in de regio. Minister Ploumen van Ontwikkelingssamenwerking heeft echter aangegeven geen reden te zien om verdere maatregelen te nemen, zij wacht totdat VN Secretaris-generaal Ban Ki-Moon formeel met een reactie komt en wil daarna eerst zelf ter plaatse gaan kijken.
Figuur 1 Overzicht van de verschillende strijdgroepen in Congo
20
http://www.rijksoverheid.nl/nieuws/2011/03/18/meer-focus-in-ontwikkelingssamenwerking%5B2%5D.html
