Reïntegratie doorwerkende zelfstandigen standaard december 1996
Colofon Uitgave
Landelijk instituut sociale verzekeringen Postadres
Postbus 74765 1070 BT Amsterdam Bezoekadres
Gebouw Metropolitan Buitenveldertselaan 3 1082 VA Amsterdam Algemeen telefoonnummer
020 504 75 00
2
Inhoudsopgave pagina
1. 2. 3. 3.1 3.2 3.3 3.4
Werkmethodiek reïntegratie zelfstandigen Domein van de standaard Inleiding structurering werkmethodiek De selectie De analyse Besluitvorming Realisatie
3
5 6 6 7 8 11 13
afgeronde claimbeoordeling AG zelfstandige en niet te slechte prognose
1. Werkmethodiek reïntegratie zelfstandigen
ja cliënt wil doorwerken (motivatie)? nee
selectie
ja nee
eerste globale begroting ja > ƒ 10.000? bedrijfseconomische bottleneck analyse en toetsing kengetallen ja
onderzoek en analyse
continuiteit te waarborgen?
nee
ja bottleneck analyse belasting en belastbaarheid ja bel. en bel. in evenwicht te brengen?
nee
ja besluitvorming
investeringen econ. en maatsch. verantw.?
nee
ja uitvoeren plan van aanpak, evaluatie en nazorg ja
realisatie
optimaal functionerende doorwerkende zelstandige
5
exit of ander traject
2. Domein van de standaard In deze paragraaf wordt aangegeven wat de uitgangspositie voor het werkproces is. In § 3 wordt beschreven op welke wijze het onderzoek ingericht dient te worden om tot verantwoorde besluitvorming te komen. Het werkproces is gericht op de arbeidsongeschikte zelfstandigen, die in hun eigen bedrijf (willen) doorwerken. Het domein van de standaard geldt dan voor die verzekerden waarbij: − de AAW arbeidsongeschiktheidsbeoordeling ten behoeve van de claim moet zijn afgerond; − er sprake moet zijn van een restcapaciteit met een realistische en actuele arbeidsmarktrelevantie. Bij die AAW arbeidsongeschiktheidsbeoordeling moet vastgesteld zijn dat er sprake was van ziekte of gebrek. Daarbij moet plausibel zijn dat dit consequenties heeft voor de oorspronkelijke taakuitoefening. De conclusie dat er sprake is van een restcapaciteit met een realistische en actuele arbeidsmarktrelevantie, volgt niet automatisch uit de claimbeoordeling. Ook indien vastgesteld is dat betrokkene een theoretische verdiencapaciteit heeft, kan op grond van de diagnose en prognose toch geconcludeerd worden dat dit een (grote) investering in reïntegratie niet waard is. Te denken valt aan een prognose infaust, diagnoses van ernstige vormen van kanker, MS, en dergelijke. 3. Inleiding structurering werkmethodiek De totaal voorgestelde werkmethodiek bestaat uit een viertal fases die uiteindelijk leiden tot een optimaal functionerende doorwerkende zelfstandige, namelijk: − de selectie; − de analyse; − de besluitvorming; − de realisatie. Hoewel het schema met betrekking tot de bedrijfseconomische en belasting/belastbaar-heidsanalyses, bij globale eerste begrotingen van meer dan ƒ 10.000,- een bepaalde volgtijdelijkheid suggereert, zal in de praktijk dit min of meer parallel aan elkaar worden uitgevoerd. Enerzijds moet worden bepaald of de bedrijfseconomische positie van het bedrijf, met name de continuïteit van het bedrijf, een inspanning van de arbeidsdeskundige waard is. Anderzijds moet worden vastgesteld welke knelpunten de betrokkene door zijn arbeidsongeschiktheid ervaart in zijn werk als zelfstandige en welke oplossingsrichtingen mogelijk zijn om deze knelpunten weg te nemen. Hierbij kunnen de specifiek daarvoor ontwikkelde reïntegratie bevorderende instrumenten en/of maatregelen worden toegepast. Indien daarbij duidelijk is dat de continuïteit van het bedrijf hoe dan ook niet is gewaarborgd, is het niet reëel tijd en geld te investeren in aanpassing van het werk
6
of het bedrijf van de betrokkene. Dat geldt ook als op enig moment duidelijk is dat de belasting en de belastbaarheid niet met elkaar in overeenstemming zijn te brengen. De analyse van de eisen van het werk versus de mogelijkheden en beperkingen van de cliënt -in het vervolg van de nota aan geduid met ‘belasting en belastbaarheid’moet als aanvullend op het arbeidsongeschiktheidsonderzoek worden gezien en dient van 'grof naar fijn' (vanuit een 'helicopterview') te worden uitgevoerd. Er dient een verdere detaillering aangebracht te worden in de taak/uren-analyse van het eigen werk en bedrijf. Er dient antwoord te komen op de vraag in welk deel van de taak, de functie of het bedrijf de bottleneck ligt. Vervolgens kan worden bezien of de bottleneck door wijziging van de werkinhoud of het onderhanden produkt en/of bedrijf(svorm) opgelost kan worden. De beoordeling van de continuïteit zal naarmate meer tijd, geld en moeite in een casus wordt geïnvesteerd ook van 'grof naar fijn' moeten toenemen. Een voor de hand liggende start ligt daarbij in een veelal in de arbeidsongeschiktheidsbeoordeling al gemaakt historisch overzicht van de bedrijfsresultaten in vergelijking met branche gegevens. Daaraan moet een actuele beoordeling en een inschatting van de toekomst toegevoegd worden. Naarmate het proces zich verder ontwikkelt, moet de analyse gedetailleerder uitgevoerd worden. Daarbij kunnen dan bedrijfseconomische kengetallen worden betrokken. Hoewel deze beoordelingen tot de deskundigheid van de arbeidsdeskundige zijn te rekenen, kunnen ook derden geraadpleegd worden. De arbeidsdeskundige is vanuit de invalshoek van de sociale verzekeringen vooral gericht op de belasting en belastbaarheid (in dit geval de 'zieke' ondernemer). In mindere mate zal hij deskundig zijn op bedrijfseconomisch gebied, inzake de beoordeling van de continuïteit van het bedrijf (de eventueel 'zieke' onderneming). Hierbij valt te denken aan (arbeids)psychologen of ergonomen, danwel bedrijfseconomisch adviseurs, bankrelaties, accountants of adviesbureaus. De wenselijkheid van inschakeling van externe deskundigheid zal toenemen naar gelang de detaillering van grof naar fijn toeneemt. Het onderzoek moet uitmonden in een zo operationeel mogelijk plan van aanpak. Indien het onderzoek niet leidt tot een actieplan gericht op een hervatting in het eigen bedrijf (in het schema 'anders of exit') zal uiteraard de mogelijkheid van een ander werkproces overwogen moeten worden. Te denken valt aan een 'definitief exit' als handhaving van de status quo, het bemiddelen naar een loondienstfunctie, het herbeoordelen volgens de wettelijke verplichtingen en/of het doen van relevante verwijzingen. In de volgende paragrafen wordt de werkmethodiek nader gedetailleerd. 3.1 De selectie Voordat wordt overgegaan tot onderzoek moet worden beoordeeld of is voldaan aan een enkele voorwaarde: ∗ De verzekerde moet zich nadrukkelijk hebben uitgesproken te willen doorwerken. Dit dient specifiek te zijn gevraagd. Indien betrokkene zich niet
7
uitspreekt of aangeeft niet te willen doorwerken, dan is hulp bij reïntegratie vanuit deze werkmethodiek niet aan de orde. Hierna dient een afweging gemaakt te worden of het onderzoek zich kan ‘beperken’ tot de analyse van belasting/belastbaarheid, dan wel tevens zich dient uit te strekken tot een beoordeling van de continuïteit van het bedrijf. Daartoe is het volgende van belang. ∗ Hoe hoog zijn op voorhand de geschatte kosten van de mogelijke oplossing? De arbeidsdeskundige zal op basis van kennis en ervaring een inschatting moeten maken van het probleem en de mogelijke oplossing. Indien de eenmalige kosten van de te treffen maatregelen of middelen naar verwachting zeker lager zijn dan ƒ 10.000,- hoeft in principe geen uitgebreid bedrijfseconomisch onderzoek te worden verricht. Hiermee wordt aangesloten bij de aanvraag vergoeding kosten werkvoorziening art. 57.1 AAW, waarbij de zelfstandige bij aanvragen beneden de ƒ 10.000,- geen jaarstukken hoeft mee te sturen. Het onderzoek zal zich dan ‘beperken’ tot een nadere analyse en oplossing in de sfeer van belasting en belastbaarheid, bijvoorbeeld eenvoudige werkplekaanpassingen of een kortdurende opleiding. 3.2 De analyse Het onderzoek in deze fase betreft twee aspecten: − de bedrijfseconomische positie van het bedrijf met name vanuit de vraagstelling of de continuïteit ervan te waarborgen is; − de verhouding van belasting van de funktie in de zelfstandige onderneming en de mogelijkheden en beperkingen van de cliënt. Continuïteit bedrijf Voor het bepalen van de continuïteit van een onderneming zal in de regel een bedrijfseconomisch onderzoek nodig zijn. Voor de bedrijfseconomische beoordeling dienen de jaarrekeningen van tenminste de laatste 3 jaar te worden beoordeeld. De jaarstukken worden beoordeeld op de combinatie van de volgende kengetallen, waarbij de aangegeven randvoorwaarden dus niet op zich zelf staan, maar in combinatie met de rest geïnterpreteerd moeten worden. a) Rentabiliteit b) Liquiditeit c) Solvabiliteit d) Investerings- c.q. afschrijvingsniveau. Ad. a) Rentabiliteit Bij de vaststelling van de rentabiliteit wordt het bedrijfsresultaat uitgedrukt in een percentage van het eigen vermogen. Rentabiliteit = winst eigen vermogen
8
In de regel kan als minimum rentabiliteit het gemiddeld rendement van staatsobligaties met een resterende looptijd van 5-8 jaar (thans 6,75%) aangehouden worden. Dit houdt vanzelfsprekend in dat er alleen sprake van rentabiliteit kan zijn bij een positief eigen vermogen. Ad. b) Liquiditeit Hieronder dient te worden verstaan het vermogen om op korte termijn aan de direct opeisbare verplichtingen te kunnen voldoen. Voorgesteld wordt om hiervoor de current ratio te hanteren. Current ratio = debiteuren + geldmiddelen + voorraden schulden op korte termijn De current ratio moet groter dan 1 zijn omdat de onderneming in staat moet zijn haar vlottende schulden op korte termijn te kunnen betalen. Ad. c) Solvabiliteit De solvabiliteit is het vermogen om op lange termijn aan de financiële verplichtingen te voldoen. Solvabiliteit = eigen vermogen vreemd vermogen Indien dit voor vergelijking met branchegegevens nodig is dan kan ook gehanteerd worden: Solvabiliteit = eigen vermogen totaal vermogen Enige mate van solvabiliteit is vereist. Ad. d) Investerings- c.q. afschrijvingsniveau Kengetallen zijn hiervoor niet te geven. Van belang is dat er sprake is van voldoende renoverende en/of vervangingsinvesteringen. Bij twijfel hieromtrent kunnen branchegegevens geraadpleegd worden. Indien de punten a) t/m d), onder de aangegeven randvoorwaarden, positief beoordeeld worden, is er uit bedrijfseconomisch oogpunt aanleiding om de reïntegratie-activiteiten voort te zetten. Indien al deze punten, onder de aangegeven randvoorwaarden, daarentegen negatief beoordeeld worden, is er uit bedrijfseconomisch oogpunt aanleiding om de activiteiten te beëindigen. In de overige situaties zal de ondernemer een nadere toelichting dienen te geven waarom één of meerdere aspecten negatief zijn. Deze toelichting kan met of zonder inschakeling van interne of externe deskundigen worden beoordeeld. Hierbij dient rekening te worden gehouden met eventueel afwijkende normen in bepaalde branches en afwijkingen door hoge investeringskosten bij een jong of innoverend bedrijf.
9
Bij een op zich negatieve beoordeling op grond van kengetallen dient tevens een genuanceerd oordeel te worden gegeven inzake de mogelijk maatschappelijke effecten. Het is bijvoorbeeld niet ondenkbaar dat een ondernemer zélf een laag rendement uit het bedrijf haalt (voor zichzelf een relatief laag persoonlijk inkomen genereert), maar wel één of meerdere werknemers in dienst heeft. Een negatief advies kan in zo'n situatie werkloosheid voor (een deel) van het personeel betekenen. Daarom zal bekeken moeten worden of de verwachting over de continuïteit zodanig is dat het toepassen van een maatregel/middel desondanks verantwoord is. Met betrekking tot aanpassingen aan de werkplek wordt in twijfelgevallen aanbevolen na te gaan in hoeverre in bruikleenverstrekking of huur tot de mogelijkheden behoort. Indien het verstrekte middel resultaatverbetering tot gevolg heeft, dan dient deze uit de vergoeding te worden geëlimineerd. Hierbij kan men denken aan de daling van de kostprijs als gevolg van de verstrekking. Dit zal veelal kunnen worden vastgesteld in overleg met een bedrijfseconomisch adviseur. Belasting versus belastbaarheid Aangezien een afgeronde claimbeoordeling als uitgangspunt dient, moet voor de nadere analyse van de belasting versus de belastbaarheid het verzekeringsgeneeskundige basisrapport en een volledig ingevuld belastbaarheidspatroon volgens de FIS-systematiek voorhanden zijn. Verwacht mag worden dat in een meerderheid van de gevallen al enig werk is verricht inzake een bedrijfs-, functie- en taakanalyse. Het onderzoek dient uit te monden in een beeld waar de kern van het probleem in het (verminderd) functioneren van de belanghebbende ligt. Achtereenvolgens dienen de volgende analyses uitgevoerd te worden, (aan de hand van eventueel beschikbare professiogrammen): 1. Bedrijfsanalyse, hierbij worden om het bedrijf te kenmerken, betrokken: − aard van het bedrijf; − bedrijfstype; − omvang van het bedrijf; − aantal medewerkers; − arbeidsbegroting. 2. − − − − −
Functie-analyse, hierbij dienen in beeld gebracht: functiedoel; functie-inhoud; taken; functiekenmerken (ervaring, opleiding, vaardigheden); kenmerkende, essentiële, belasting op taakniveau.
3. Taakanalyse, hierbij dienen beoordeeld: − taakinhouden; − kenmerkende, essentiële, belasting op handelingenniveau.
10
4. Bottleneckanalyse: − Aan de hand van de bottleneckanalyse wordt vastgesteld op welke aspecten knelpunten liggen in het functioneren van de zelfstandige. Deze analyse verloopt van fijn naar grof en tegengesteld aan de bedrijfs-, functie- en taakanalyse. Men moet zich dus afvragen welke handelingen in welke taken problematisch zijn in relatie tot de belastbaarheid. Is dat niet vast te stellen dan dient te worden gekeken naar de relatie met de Functie, of zonodig met het Bedrijf. Vervolgens wordt beoordeeld of de knelpunten opgelost kunnen worden. Daarbij dient men zich de volgende vragen te stellen: ∗ Zijn de taken, waarin betrokkene problemen ondervindt, te elimineren? ∗ Zijn die taken zonder meer te reorganiseren tot een niveau dat belasting en belastbaarheid in overeenstemming zijn? ∗ Zijn die taken bij andere medewerkers onder te brengen? ∗ Zijn die taken in te kopen? ∗ Zijn die taken met behulp van technisch/organisatorische aanpassing tot een niveau te brengen dat belasting en belastbaarheid in overeenstemming zijn? Bijvoorbeeld door middel van werkplekaanpassingen, training en/of scholing. ∗ Wat is de financiële consequentie van de te kiezen oplossingsrichting? Indien op taakniveau geen oplossing te realiseren is, wordt op functieniveau het volgende bekeken: ∗ Is de functie geheel of deels inwisselbaar? ∗ Is de functie geheel of deels in te kopen? ∗ Wat zijn de financiële consequenties? Als ook dit geen oplossing biedt, wordt overgegaan naar het niveau van het bedrijf. Men moet dan onderzoeken: ∗ Is het bedrijf anders te organiseren? ∗ Is een andere ondernemingsvorm beter? ∗ Moet de doelstelling worden gewijzigd? ∗ Is een fusie mogelijk? ∗ Wat zijn de financiële consequenties? De eventuele inschakeling van (in- of externe) adviseurs, kan niet nader worden voorgeschreven, omdat dit mede afhankelijk is van de individuele competentie van de onderzoeker/arbeidsdeskundige. In het algemeen zal het moment van inschakeling van adviseurs bij de overgang van oplossingen op functieniveau naar bedrijfsniveau liggen. 3.3 De besluitvorming Na afronding van de fase onderzoek/analyse vindt aan de hand van het beeld dat is ontstaan van de mogelijke oplossingen, besluitvorming plaats aangaande de verschillende maatregelen die getroffen kunnen worden met het oog op de reïntegratie van de zelfstandige die in zijn eigen bedrijf wil door werken. Daarbij gelden een aantal economische en maatschappelijke afwegingen die in een drietal met elkaar samenhangende begrippen zijn onder te brengen.
11
Algemeen gebruikelijk/inherent aan de bedrijfsvoering Vraag is hier of de oplossing al of niet algemeen gebruikelijk is. Bij werkvoorzieningen spreekt men ook wel van voorzieningen die inherent zijn aan de uitoefening van beroep of bedrijf. Gekeken moet worden hoe het bedrijf geoutilleerd is. Bijvoorbeeld aanpassing van verouderde produktiemiddelen komt niet voor vergoeding in aanmerking. Ook aanpassingen van werkplaats en/of produktiemethoden aan de normen van de Arbo-wetgeving worden niet vergoed. Één maat voor het wel of niet algemeen gebruikelijk zijn is niet exact te geven. Een maatstaf is hoe andere bedrijven van dezelfde aard en omvang geoutilleerd zijn. Een andere maatstaf is de ouderdom van de te vervangen of aan te passen (produktie)middelen. Het is niet aan de bedrijfsvereniging de kosten van vervanging van algemeen gebruikelijke of reeds volledig afgeschreven produktiemiddelen te vergoeden. In de praktijk vindt deze afweging vaak plaats in de vorm van een onderhandeling over de hoogte van de eigen bijdrage die de zelfstandige voor de aanpassing van zijn bedrijf moet gaan betalen. (Dis)proportionaliteit De vraag is hier of de oplossing in redelijke verhouding staat met het op te lossen probleem. De toepassing van dit criterium is in de praktijk veelal een kosten - baten afweging. Aan de batenkant hoeft niet altijd een evenwaardige besparing aan uitkering te staan. Evenwel naarmate de kosten voor de te treffen maatregelen hoger zijn, mag kritischer gekeken worden naar het rendement. Voor de verhouding tussen de kosten en de baten zijn geen harde grenzen aan te geven. Bij de kosten- baten afweging gelden meerdere weegfaktoren. Hoewel zeker niet bedoeld als een absolute grens, mag bij een investering van minder dan ƒ 10.000,- in het algemeen worden aangenomen dat er geen sprake is van disproportionaliteit. Ook het inkomen dat met de zelfstandige vestiging wordt verdient speelt een rol. Een eenmalige investering moet in het algemeen in 2 à 3 jaar ‘terugverdiend’ worden. Bij een voorziening die in de vorm van een periodieke vergoeding betaalbaar gesteld wordt, dient er op termijn ook een redelijke verhouding tussen het inkomen en de jaarlijkse vergoeding te bestaan. Ook voor het inkomen gelden geen absolute grenzen. Als referentie voor het jaarinkomen kan de ƒ 12.000,- (1996) dienen die in het Bijstandsbesluit Zelfstandigen wordt gehanteerd als bedrag dat minimaal uit zelfstandige arbeid gerealiseerd moet worden. Bij de beoordeling of het inkomen uit het zelfstandige bedrijf reëel is, speelt ook de toekomstige inkomensontwikkeling een rol. Hierbij wordt eveneens 2 à 3 jaar vooruit gekeken. Bij de afweging betreffende de (dis)proportionaliteit van de investering kan ook de leeftijd van de cliënt een rol spelen. Het gegeven dat de zelfstandige qua leeftijd veel of weinig arbeidsjaren voor de boeg heeft, kan ingeval van twijfel mede bepalend zijn voor de beslissing. Ook de omstandigheid dat er met de (voort te zetten) zelfstandige vestiging meerdere arbeidsplaatsen in het geding zijn, kan in twijfelgevallen tot positieve beslissing leiden.
12
Concurrentievervalsing Voorkomen moet worden dat de zelfstandige als gevolg van een interventie van de bedrijfsvereniging t.o.v. zijn directe concurrenten bevoordeeld wordt. Concurrentievervalsing kan optreden indien het treffen van een voorziening die op zich niet algemeen gebruikelijk of disproportioneel is, leidt tot: − produktieverhoging (die te gelde gemaakt kan worden); − kwaliteitsverbetering (die te gelde gemaakt kan worden); − verminderde energiekosten; − verminderde onderhoudskosten. Het concurrentievoordeel kan worden gecompenseerd met een bijdrage van de zelfstandige in de kosten van de voorziening. 3.4 De realisatie De implementatie van de gevonden oplossing wordt niet in deze standaard beschreven. In AD-standaard ‘AAW-werkvoorzieningen’ zijn de afspraken over de verstrekkingsvorm en de financiële consequenties en de evaluatie van het effect van de getroffen voorziening beschreven als specifieke basishandelingen in de fases selectie en nazorg.
13
