Religieuze vervolging van christenen, een terreinverkenning Ron van der Spoel, adjunct-directeur Kerk & Theologie, Open Doors Nederland Hoofdstuk 2 Waar is vervolging Vervolging is een wereldwijd probleem. Volgens een rapport uit 2009 van het PEW Research Center’s Forum on Religion and Public Life is er sprake van ‘restriction of religion’ in 64 van de 198 landen in de wereld, dus bijna in een derde van de wereld. Omdat dit landen betreft met de hoogste inwoneraantallen, gaat het volgens dit rapport om 70% van de wereldbevolking die of door de overheid of door sociale vijandigheid wordt belemmerd in hun geloof1.
Islam De bekendste gebieden met christenvervolging zijn de landen die liggen in het zogenaamde 10-40 venster2, waar de islam de dominante godsdienst is. We spreken hier van moslimlanden omdat het de Islam er staatgodsdienst is. De grootste moslimlanden zijn Indonesië (245 miljoen inwoners waarvan 86% moslim), Pakistan (187 miljoen waarvan 95% moslim) en Bangladesh (158 miljoen inwoners waarvan 89% moslim)3. Saoedi-Arabië heeft 26 miljoen inwoners die volgens de officiële gegevens allemaal moslim zijn (100%). Binnen de islamitische wereld wordt de Islam en dus ook de moslim gezien als superieur boven Christendom en christenen. Christenen kunnen dan ook geen volwaardige burgers zijn. Daar komt bij dat het Christendom in veel moslimlanden wordt gezien als een westerse godsdienst en dat de christenen dus wel sympathie moeten hebben voor de in hun ogen verderfelijke westerse cultuur. Binnen de Islam krijgen de conservatieve stromingen steeds meer de
1 http://pewforum.org/Government/Global-Restrictions-on-Religion.aspx 2 3
Rond de evenaar tussen 10 graden Zuiderbreedte en 40 graden Noorderbreedte. CIA The World Factbook: www.cia.gov, update juli 2011
overhand, hetgeen ook een verharding betekent van de houding ten opzichte van andere godsdiensten, dus ook ten opzichte van de christenen4. Hindoeïsme Daarnaast zijn er de landen waar het hindoeïsme de alles bepalende religie is. Het bekendste hindoeïstische land is India, met 1,1 miljard inwoners het een na grootste land ter wereld. 80% van de Indiërs is Hindoe. Overigens is dit een zeer complex land als het om religie gaat, omdat naast de grootste hindoe populatie, India ook qua aantal de op twee na grootste moslimpopulatie heeft5. Boven India ligt Nepal, waar ook 80% van de 29 miljoen inwoners Hindoe is. Het hindoeïsme is van huis uit een vreedzame godsdienst, maar er ontstaan steeds meer extreme stromingen, met name in India. Zij zien het hindoeïsme als onderdeel van de nationale identiteit en wie daar niet in gelooft beledigt niet alleen de godsdienst, maar ook de nationale trots6. Communisme Een derde groep landen waar vervolging voor komt zijn de communistische en postcommunistische landen. Bovenaan staat sinds jaar-en-dag Noord-Korea met haar 24 miljoen inwoners. Dit is het meest gesloten land ter wereld. In het CIA’s The World Factbook staat bij Noord-Korea’s religie: note: autonomous religious activities now almost nonexistent; government -sponsor ed religious groups exist to provide illusion of religious f reedom China is uiteraard het grootste (1,3 miljard inwoners) en meest bekende communistische land met als vermelding onder religie: atheïstisch. In dit immense land zijn officieel 3-4% geregistreerde christenen. Daarnaast is er een onbekend aantal huiskerken, waarvan sommige tienduizenden leden hebben. Zij laten zich niet registreren en vallen daardoor onder de noemer van ‘sekte’. De ontwikkeling naar meer godsdienstvrijheid gaat in het grootste deel van China de goede kant op. Vanuit de centrale overheid is er steeds meer ruimte, ook voor de huiskerken. Regionaal en lokaal zijn hierin echter grote verschillen. Verder denken we hierbij aan Centraal Azie, waar de vele voormalige Sovjet Unie staten nu zelfstandig en dikwijls dictatoriaal worden bestuurd door communistisch georiënteerde leiders. Boeddhisme Een laatste categorie landen waar vervolging is, zijn de boeddhistische landen. Het boeddhisme is staatgodsdienst in landen als Bhutan, Sri Lanka en Thailand. Het boeddhisme staat bekend als vreedzame religie, maar het wordt niet geaccepteerd als iemand van het boeddhisme overgaat naar het christendom. In de hier genoemde gebieden van vervolging is het een officieel, door de staat bepaalde beperking van godsdienstvrijheid. Een regering of regime kan op verschillende manieren ingrijpen in de godsdienstvrijheid van minderheidsgodsdiensten in hun land. De onderzoekers Grim en Finke onderscheiden zes manieren van ingrijpen in de godsdienstvrijheid en van vervolging7: 1. De overheid bemoeit zich met het recht van individuele burgers om samenkomsten te hebben 4
Patrick Sookhdeo, The Persecuted Church, Lausanne Occasional Paper No.32, 2004, p.16,17.
5 Mapping the Global Muslim Population, Pew Forum, 2009, www.pewforum.org/Mapping-the-Global-Muslim-
Population.aspx 6 Patrick Sookhdeo, idem, p.24 7 Grim,Finke, idem,p.77
2. De overheid verbiedt of hindert zendelingen 3. De overheid verbiedt het veranderen van godsdienst, preken in het openbaar en bekering 4. De overheid beperkt of verbied openlijk godsdienstvrijheid 5. De overheid heeft geen respect voor godsdienstvrijheid 6. De overheid hindert het vrij praktiseren van godsdienst Zo spelen in veel landen de overheden een actieve rol in de verhindering of vervolging van christenen. Het is deze vorm van vervolging die het meest zichtbaar en meetbaar is. Maar wie alleen kijkt naar hoe overheden christenen en andere minderheidsgodsdiensten vervolgen, mist een groot deel van wat er werkelijk gebeurt aan vervolging in een land. Naast de overheid vormt namelijk de sociale en culturele weerstand in een samenleving een belangrijke bron van vervolging8. Het is belangrijk om dit onderscheid te maken, omdat via officiële overheidskanalen vaak gecommuniceerd wordt dat er godsdienstvrijheid is. Dat is wettelijk ook zo, maar in de praktijk blijkt dat sociale groepen in de samenleving, met name aanhangers van de meerderheidsgodsdienst, het de christenen heel moeilijk maken. Onder sociaal-culturele vervolging wordt verstaan dat er een algemene negatieve houding is ten opzichte van de aanhangers van andere godsdiensten dan de meerderheidsgodsdienst. Deze gelovigen, in ons geval de christenen, worden zoveel mogelijk buiten gesloten door hun directe omgeving. Ze mogen niet meedoen met gezamenlijke activiteiten in het dorp of de stad waar ze wonen, ze mogen geen gebruik maken van de dorpspomp of de centrale broodoven. Als iemand zich vanuit de islam, het hindoeïsme of het boeddhisme tot het christendom bekeert wordt dat gezien als een ontering en belediging van de hele gemeenschap waarin men woont. De geestelijken ontmoedigen hun gelovigen in hun preken en geschriften om zich tot een ander geloof te bekeren. Ook proberen ze bewust om andere godsdiensten te overheersen en hun bestaanswijze te controleren9. In veel landen met een staatgodsdienst bestaat de vervolging van andere gelovigen uit een combinatie van overheidsmaatregelen en sociale druk van de directe omgeving. Dit maakt de christenen in die landen bijna vogelvrij.
8 Grim en Finke, idem, p.73 9
Grim/Finke, idem, p.78
Een gevoelig punt hierbij is dat het regelmatig voorkomt dat in een land een deel van de christenen wel en een deel van hen niet vervolgd wordt. Dat levert bij de kerken in het Westen soms verwarring op. Er zijn hiervoor twee hoofdoorzaken aan te wijzen. In de eerste plaats is er in veel landen een oude kerkelijke traditie, zijn er al eeuwenlang christenen en kerkgebouwen. Deze mensen die dus als christen geboren worden en lid zijn van traditionele kerken als bijvoorbeeld de Anglicaanse, de Presbyteriaanse of de Rooms Katholieke Kerk, worden vaak getolereerd en hebben nog wel wat contact met overheden en locale bestuurders. Zolang ze zich zo onopvallend mogelijk gedragen, kunnen ze als geloofsgemeenschap functioneren. Naast deze oude geloofsgemeenschappen ontstaan echter veel nieuwe gemeenten. Deze bestaan meestal uit moslims die zich tot het christendom hebben bekeerd. Deze zogenaamde MBB’s (Muslim Background Believers) worden voortdurend bedreigd en vervolgd, omdat ze tegen de officiele wetten of tegen de
cultuur van de Islam in zich tot een andere godsdienst hebben bekeerd. Dat wordt niet geaccepteerd en zij worden fel vervolgd. Een tweede oorzaak van het verschil in dreiging die christenen binnen hetzelfde land kunnen ervaren, heeft te maken met de mate waarin met openlijk of meer verborgen getuigt van Jezus. Je mag christen zijn achter je voordeur, in de privé sfeer, maar zodra je erover spreekt en getuigt in het openbaar of in gezelschap van niet-christenen, zullen ze je proberen op alle mogelijke manieren monddood te maken. Daarom kiest een deel van de christenen en kerken ervoor om niet openlijk te getuigen of te evangeliseren. Zodoende kunnen ze blijven samenkomen als gemeente, maar vindt er tegelijkertijd nauwelijks groei plaats, omdat er geen aanwas van buitenaf is. Islamitisch extremisme Een bijzondere vorm van sociaal-culturele vervolging vindt plaats door het islamitisch extremisme. Dit moeten we onderscheiden van een sociale groep in de samenleving die christenen vijandig bejegent. Het is een internationale beweging, gefinancierd met oliegeld en gericht op het vestigen van een islamitische wereldorde. Daarbij is het goed te beseffen dat gematigde moslims vaak meer te lijden hebben onder dit extremisme dan christenen10. Deze extremisten vervolgen christenen omdat zij de verspreiding van de Islam in de weg staan. Geen grotere schande dan dat een persoon, stam of stuk grond overgaat naar christenen of het christelijk geloof. Zij zien hun aanvallen op christenen dan ook als het heroveren van terrein wat de Islam toebehoort. Ze motiveren dit vaak vanuit de koloniale tijd, de christelijke overheersers en de goddeloze seculiere cultuur die daarbij hoort. Strijd tegen christenen is voor hen ook strijd tegen voormalige overheersers en tegen een in hun ogen zondige westerse cultuur. Ze gooien dat allemaal op één hoop en richten daar hun haat en geweld tegen. Seculiere intolerantie De laatste tijd wordt er naast bovengenoemde veroorzakers van vervolging steeds meer gesproken over wat in de westerse wereld bekend staat als de ‘seculiere intolerantie’. Dit is de ontwikkeling in een samenleving waarbij de neutraliteit die er eerst was ten opzichte van godsdiensten vervangen wordt door de mening dat alle godsdiensten gelijk zijn en dat iedere godsdienstige uiting tot het privé domein behoort en dus niet publiek tot uiting gebracht mag worden. Het is het terugdringen van godsdienst achter de voordeur van de kerken en huizen van gelovigen. Omdat een meerderheid zelf niet meer godsdienstig is, wil ze daar door een gelovige minderheid ook niet meer mee geconfronteerd worden. De seculiere mens en de seculiere samenleving verdragen geen godsdienstige uitingen meer om zich heen. Ron Boyd-MacMillan en ook Patrick Sookhdeo noemen dit als een van de ‘bronnen’ van vervolging11. Zij waarschuwen dat christenen steeds vaker worden geweerd uit maatschappelijke gebieden die te maken hebben met het maken van morele keuzes, zoals bepaalde medische disciplines. Ook wordt het onder invloed van seculiere intolerantie steeds lastiger om de Bijbelse morele waarden openlijk te mogen uiten, zoals de moeite met homosexuele relaties, ongeremde sexuele uitspattingen en abortus en euthanasie12. Daarnaast constateren zij dat er door de seculiere overheid steeds vaker wordt ingegrepen in interne zaken van kerken en christelijke organisaties, met name als het gaat om het aanname beleid van personeel. Ditzelfde zien we gebeuren in het christelijk onderwijs. Dit is 10 Ron Boyd-MacMllan, idem p.135 11 12
Ron Boyd-MacMillan, idem, p.138-142 Patrick Sookhdeo, idem, p.28
een ernstige aantasting van de godsdienstvrijheid. Godsdienstige autonomie is een belangrijk onderdeel van godsdienstige vrijheid. Is dit christenvervolging? Nee, niet in de specifieke zin van het woord zoals we in de definitie hebben omschreven. Seculiere intolerantie is namelijk geen doelbewuste vijandigheid tegen christenen, maar totaal onbegrip voor wat godsdienst is en wat het betekent voor de gelovigen. Men kan en wil zich niet meer inleven in wat de ander beleeft. Dat je gelooft is prima, maar laat het op geen enkele manier de mening en de gedragsregels van de seculiere meerderheid in de weg staan. Christendom is prima, zolang de samenleving en haar individuen er maar niet mee geconfronteerd worden. Nee, dit is geen vervolging in de zin van ‘doelbewuste vijandigheid in woord en daad jegens christenen vanwege hun geloof in Christus’, maar seculiere intolerantie is wel een vruchtbare voedingsbodem voor vervolging. Grim en Finke noemen in hun onderzoek de manier waarop een overheid of samenleving om gaat met godsdienstvrijheid ‘de kanarie in de kolenmijn’13. Waar godsdienstvrijheid op welke manier dan ook onder druk komt te staan, is dat een signaal dat er onvrijheid en zelfs verdrukking en vervolging van groepen dreigt. De geschiedenis geeft ons daar vele voorbeelden van14. Seculiere intolerantie is geen vervolging, maar het is de voorbode ervan en dient daarom duidelijk gesignaleerd en bestreden te worden. Gebeurt dat niet, is steeds sterkere weerstand en uiteindelijk vervolging het gevolg. Zo zijn er verschillende ‘bronnen’ van vervolging aan te wijzen. Om te kunnen constateren of er in een land daadwerkelijk sprake is van vervolging hangt dus af van de definitie die we hanteren en van de criteria voor vervolging die daaruit voortvloeien. Er zijn verschillende organisaties die regelmatig lijsten publiceren waarop de godsdienstvrijheid en/of vervolging wereldwijd in kaart gebracht wordt. Zo is er het Freedom House methaar jaarlijkse rapport Freedom in the World, het ministerie van buitenlandse zaken van de VS met haar International Religious Freedom Report, het Europese F18 met nieuws over godsdienstvrijheid, het Hudson’s Institute’s Center for Religious Freedom, het Pew Forum on Religion and Public Life en de Association of Religious Data Archives. Over het algemeen letten deze instanties op vier grote indicatoren15: overheidsregulatie of restrictie van godsdienst, overheids bevoordeling van een bepaalde godsdienst, sociale regulatie van godsdienst en sociale restrictie of vijandigheid jegens godsdienst. Een van de bekendste lijsten is de Ranglijst Christenvervolging die sinds 1991 jaarlijks door Open Doors wordt gemaakt. Daarop staan de 50 landen vermeld waar het meest sprake is van vervolging. De lijst kent voor de vervolging van christenen de gradaties van zware vervolging (alleen Noord-Korea), onderdrukking (o.a. Iran, Afghanistan en Saoedi-Arabië), ernstige beperking (o.a. Pakistan, Eritrea en Mauretanië), een beetje beperking (o.a. Brunei, Turkije en Marokko) en problemen (Maleisië en Rusland). De lijst wordt samengesteld aan de hand van een checklist die wordt voorgelegd aan de lokale medewerkers van Open Doors, aan kerkleiders en experts in 70 landen. De vragenlijst onderzoekt elk aspect van vervolging. In de ‘eigen’ woorden van de WWL-site16: The questions differentiate between the legal, official status of Christians (e.g. Does the 13
Grim en Finke, idem, p.202 Grim en Finke, idem, p.202 citeren Michael Horowitz die zei dat kwetsbare christenen dienen als “litmus indicator of whether freedom exists not only for them -but for all others in their societies”. Het gaat dus nog verder: waar de godsdienstvrijheid van christenen wordt bedreigd, wordt uiteindelijk de vrijheid van ieder mens bedreigt. 15 Jack Darrell, Religious Freedom in Europe, in: Vista, quarterly bulletin of research-based information on mission in Europe, Issue 7, October 2011, p.2 16 http://members.opendoors.org/worldwatchlist 14
constitution and/or national laws provide for freedom of religion?; Are individuals allowed to convert to Christianity by law?) and the actual situation of individual Christians (Are Christians being killed because of their faith?; Are Christians being sentenced to jail, labor camp or sent to a psychiatric hospital because of their faith?). Attention is paid to the role of the church in society (Do Christians have the freedom to print and distribute Christian literature?; Are Christian publications censured/prohibited in this country?) and to factors that may obstruct the freedom of religion in a country (Are Christian meeting places and/or Christian homes attacked because of antiChristian motives?). The “variation” column gives an indication of how certain we are about the information obtained. Sometimes information is unconfirmed or incomplete. In that case, the “variation” will rise. Thus some countries may be ranked lower on the list because complete information is not available. In de loop van de jaren is de volgorde van de landen steeds gewijzigd. Er zijn landen van de lijst afgehaald omdat er meer vrijheid voor godsdienst is gekomen, er zijn landen bijgekomen omdat de godsdienstvrijheid voor christenen steeds meer onder druk kwam te staan. Het belangrijk om deze ontwikkelingen te volgen, om te zien waar het in de wereld steeds moeilijker wordt om als christen te geloven en te functioneren in de samenleving. Het is belangrijk omdat we zo de vinger aan de pols van de tijdgeest en de geschiedenis houden, maar ook omdat we dan weten waar we christenen die in het nauw gebracht worden kunnen ondersteunen door voor hen op te komen en door hen te helpen in woord en daad.
