Reisverslag: Tekst Tiem van Dalfsen, foto’s Jan EERSTE BERICHT VANUIT JAPAN Beste mensen, we zijn inmiddels voor de tweede nacht in Tokyo. De reis is meer dan voortreffelijk verlopen; in een Boeing 747 met slechts een dikke 200 passagiers voor 90% bestaande uit ilige Japanners vallen twee Nederlandse lange lijzen van ongeveer twee meter op als olifanten tussen de konijnen. Dat leidde ertoe dat de jongens en meisjes van de KLM Adriaan en mij begeleid hebben naar een prachtige plek met ongelooflijk veel beenruimte. Bovendien is een vliegtuig vol Japanners in de luchtvaart ongeveer vergelijkbaar met een kudde makke schapen. Het personeel bracht buiten het serveren van de maaltijden dan ook de tijd bij ons door. Dat resulteerde voor ons beiden in businessclass maaltijden. Toen we al geland waren vroegen we onze stewardess of wij, indien wij dat gewild hadden ook radio een beeld hadden kunnen krijgen. Natuurlijk had dat gekund, maar we hebben geen van beide ook maar één seconde de gedachte bij zulk soort "plat vermaak" gehad. Tokyo is "ingewikkeld". Gisteren dacht ik "wat doe ik hier". Een enorme gribus van een stad, ogenschijnlijk schots en scheef tegen elkaar aangebouwde gebouwen, oud tegen nieuw. De wegen wel vol, maar alles stroomt. Op het moment dat dit niet meer het geval is bouwen ze er gewoon een nieuwe weg boven. Ze zijn al aan de vijfde laag snelweg toe; ik kende dat al van Taipei en dat verbaasde mij toen ook al zo. Momenteel is men bezig om de waterwegen daarvoor te gebruiken in de vorm van inmiddels het tweede dak.....tweede laag snelwegen erboven dus. En dat gaat maar door. Vandaag hebben wij een heel ander Tokyo gezien: een inspirerend museum in een enorme parkachtige omgeving en daarnaast een eeuwenoud wijkje waar de gekte van Tokyo aan voorbij gaat met aansluitend een wijkje waarvan het hoofdbestanddeel door allemaal oude begraafplaatsjes wordt gevormd. Je ziet er niets anders dan autochtone Japanners die zeer verbaasd naar een paar reuzen uit Holland kijken. We hebben net onze maaltijd beëindigd (22.30 uur Japanse tijd) in een typisch Japans restaurant waar niets anders dan Japans wordt gesproken. Wie ooit vaker Japans
heeft gegeten kent wel die maaltijden die voor je klaar gemaakt worden in telkens hetzelfde water met allerlei verschillende dingen als gekruid vlees, groenten enzovoort. Aan het eind van de maaltijd resteert dan een bouillon die overheerlijk is. Uitermate gezellig was het als gevolg van het feit dat een twintigtal jonge verpleegkundigen vierden dat één hunner over twee dagen in het huwelijk treedt. Nou, de gerechten en de drankjes verschillen maar voor het overige is er geen verschil met hoe velen zo'n avond in Nederland beleven. Het was dermate leuk dat je haast zou wensen om op deze reis nog in een Japans ziekenhuis terecht te komen met iets heel onschuldigs...! Overigens oogt Tokyo ondanks de vele miljoenen inwoners zeer ontspannen en gedisciplineerd. Iedereen "doet" mee ook al staat hij maar bij één van de zeer schaarse gaten in de weg om met een rode lamp het verkeer er omheen te leiden Bovendien, en dat scheelt ook een slok op een borrel, als je in Tokyo geen eigen parkeerplaats hebt krijg je geen toestemming om een auto op je naam te zetten. Ook wel iets om over na te denken in Nederland. Je ziet daardoor wel hele maffe parkeergelegenheden, zeker in dat oude deel van de stad. Bijvoorbeeld een kleine garage waar de garagedeur net voor de voorruit langs zakt; de neus van de auto blijft dan gewoon buiten die garage. Tot slot, nog twee dagen Tokyo en dan gaat de reis verder. Een groet vanuit Tokyo. Geertje en Tiem
TWEEDE MAIL VANUIT JAPAN Date: Mon, 22 Apr 2013 Beste mensen, hebben we gisteren Tokyo vooral bekeken en bewonderd vanuit de metro, vanaf de straat en vanuit de lucht, vandaag hebben we dat gedaan vanaf het water en vanuit de lightrail. Om te beginnen de metro: een spektakel op zich.....iedereen houdt zich stil, leest, zit te prutsen aan i-pads, i-pods of hoe al die techniek ook mag heten en een substantieel deel van de altijd gevulde metro slaapt, althans doet in ieder geval alsof het slaapt (Geertje slaapt bij tijd en wijle
echt). Behalve natuurlijk een handvol lijpo’s uit Nederland, die kwekken continu door. Vanaf de grond is Tokyo op zondag één enorme deinende mensenmassa, met allemaal veel te grote schoenen aan. Ogenschijnlijk allemaal enige misvorming in de benen, vooral de dames, alsof ze allemaal rachitis of iets dergelijks hebben. Vanaf een hele hoge toren van het gemeentehuis is Tokyo (by night) zeer spectaculair maar slecht te fotograferen. We hebben het echter manmoedig geprobeerd. Vanaf het water en vanuit de lightrail weet je echt niet wat je ziet. Was het zo dat onze waarneming tot nu toe was dat niemand zich ook maar één seconde drukt maakt om de verhouding met de omgeving als er weer een wolkenkrabber wordt gebouwd, vanaf het water en vanuit de lightrail krijg je echt het gevoel dat er toch "regie" wordt gevoerd. Het lijkt net alsof het zo hoort en dat er goed over nagedacht is. Vandaag hadden we de eerste dag met een strakblauwe lucht en een stralende zon en zonnebrandcrème op de inhammen; de andere dagen hebben we zelfs wel eens een buitje gehad. De vooruitzichten voor de komende dagen zijn wisselend. In ieder geval lijkt het warmer te zijn dan bij jullie. Het eten is ieder keer weer een feest; vanmiddag lunchten we in een authentiek Japanse eetgelegenheid, prikkend met de stokjes en letterlijk slurpend aan een bak noedels. Gisteren hadden we één of ander afhaalbuffet met de meest uiteenlopende, niet te beschrijven gerechten en straks wagen we ons aan sushi in een passende Japanse gelegenheid. Morgen in alle vroegte vertrekken we uit Tokyo naar minder verstedelijkte oorden; ik geloof dat we de komende dagen een passe-partout op die snelle trein tot onze beschikking hebben. We kijken wel wat het wordt. Hoe dan ook, ik vrees dat het met de internetverbinding gedaan is in de typisch Japanse slaapgelegenheden waar we vanaf nu terecht komen. Zodra er weer een mogelijkheid is laat ik jullie weten hoe dat dan slaapt en of die hete baden werkelijk zo verkwikkend zijn. Groet vanuit Japan,
DERDE MAIL VANUIT JAPAN Date: Fri, 26 Apr 2013 Liebe Leute, Vandaag weer een tussendoortje van één nacht in een westers hotel in de wereldstad Nagoya. Vòòr vandaag hadden we daar nog nooit van gehoord maar nu slapen we er een nacht in een hotel, te midden tussen de wolkenkrabbers en ruim vier miljoen Japanners. Was het tot en met mail 2 zo dat we het ons allemaal nog wel enigszins voor konden stellen, miljoenen mensen om je heen tussen gebouwen die tot in de wolken rijken, vanaf dat moment is het totaal omgeslagen. Het eten in de sushitent was "vurrukkeluk" als het leven zelf en door en door Japans: schoenen uit en liggen/ zittend/lotushouding of wat twee oude stramme mensjes ook maar kunnen verzinnen aan tafeltjes van 30 cm hoog. De kwaliteit van het eten, het bier, de sake (zowel warm als koud) ...... allemaal weldaad op weldaad. En was zo'n sushimaaltijd, misschien speciaal ingericht voor de westerse toerist (zo van: boer, boer ... kunnen we een bevruchting meemaken? je weet wel, Paul van Vliet die Othello liet rijzen door een stuk koek in de hals van een koe te leggen), de dagen erna bleek dat niets minder waar was. Dat is puur Japans!! We hebben nu drie dagen achter de rug dat we op geen stoel gezeten hebben, dat we liggend/zittend (in ieder geval met overal kramp) overheerlijk Japans gegeten en gedronken hebben, dat we liggend/zittend (in ieder geval tamelijk creperend) naar onbegrijpelijke Japanse soap op de televisie hebben gekeken, dat we iedere ochtend met een origineel Japans ontbijt zijn begonnen, hetgeen op zich in Nederland een compleet diner zou worden genoemd). Kortom: Japan......? ......... Wunderbar!!!! En het meest verrukkelijke na een inspannende dag is het authentieke Japanse hete bronnen bad waar je beurse spieren en oververmoeide ledematen weer tot leven worden gewekt. Zijn er dan helemaal geen minpuntjes in Japan? Nee! Wat we gisteren hebben meegemaakt heeft ons doen beloven geen kwaad woord meer over Japan en Japanners naar buiten te brengen. "Gisteren" bracht ons ondermeer in een schitterend openluchtmuseum met enkele paviljoens. Prachtige kunst van de bekende westerse beeldhouwscene als Henry Moore, Ossip Zadkine, hele goede Italianen waarvan me de namen nu te moeilijk zijn, enzovoort. Maar ook beeldhouwers van Taiwan, uiteraard Japan, voor ons totaal
onbekend, maar zeer verrassend in hun vormentaal. Doch ook een paviljoen, compleet gevuld met alleen maar Picasso. Ooit heb ik eens geschreven dat we Picasso te wreed vinden. Dat was ook daar wel zichtbaar, maar ook de veel mildere kant van Picasso kwam uitgebreid aan bod. En dat vergoedt veel. In de museumwinkel hebben Geertje en ik enkele dingen gekocht en uiteraard op het eerste de beste bankje in het museumpark laten staan. En daar kwamen we achter op meer dan 1000 meter hoogte, gezeten in een gondel van een kabelbaan. Toen we dat na een boottocht en een bezoek aan een oude grenspost van het ooit, zeer verdeelde Japan aan onze huisbaas melden werd onmiddellijk de telefoon gepakt en vijf minuten later zaten we met hem in zijn auto om de verloren gewaande spullen uit dat museum te halen. Dus, Japan.....? .....Wunderbar!!!! Geen slecht woord meer over Japan en de Japanners. De vrouwen hebben helemaal geen rachitisbenen .... ze hebben een prachtige ronding in de onderbenen, waarschijnlijk gevormd door generaties lang aan die lage tafeltjes de benen "gevormd" te hebben zoals Bonsaimasters de Bonsaiboompjes vormen, zoals Japanners eigenlijk alles vormen. En die te grote schoenen van de Japanse mannen .... die zijn helemaal niet te groot. Wat zij doen is een soort extra schoen aantrekken zoals sommigen vroeger bij ons deden in de klompen .... klompschoenen aandoen. Dat is geen rare afwijking, dat is uiterst functioneel omdat je zo vaak schoenen uit moet doen in heiligdommen, in je eigen huis, in sushitenten en dergelijke ... het is gewoon uitermate praktisch om "klompschoenen" of in dit geval "schoenschoenen" te dragen! Vandaag hebben we een geweldig fabrieksmuseum op het gebied van keramiek bezocht. Het is de fabriek waar Jan Kamphuis, onze reisleider, in 1995 die prestigieuze prijs heeft gewonnen. Het was heel leuk om te zien dat Jan daar nog echt als een on-Hollandse grootheid wordt gezien en dat zijn werk daar nog staat. Het is ook wonderbaarlijk dat een onderneming waar inmiddels 60.000 mensen wereldwijd werken zo'n geweldig keramiekmuseum bouwt. Als je iets over Delfts aardewerk wil weten of over de Makkumer Tichelaar: het museum van Inax in Tokoname. Als er moeilijke restauratieklussen op het gebied van terracotta in Italië zijn: Inax! Zeer indrukwekkend en boeiend om te zien dat een Nederlandse keramist daar aanzienlijk meer gewaardeerd wordt om zijn werk dan in zijn thuisland.
Nou, morgen voert de reis naar Kyoto (geloven we, doch zeker weten doen we dat niet). Voor morgen weten we alleen dat we om 9.00 uur Japanse tijd klaar moeten staan in de lounge van het hotel; we moeten dan ontbeten hebben en dan zien we wel verder. Ik ga nu lekker in bad, Geertje komt er net uit. De komende dagen weer alleen authentieke Japanse logeergelegenheden: wunderbar doch geen internet! Het ga jullie allen goed; ons gaat het voortreffelijk! Groet vanuit Nagoya. Geertje en Tiem
VIERDE MAIL VANUIT JAPAN Date: Mon, 29 Apr 2013 ________________________________________ Landgenoten, van enige Oranjekoorts valt op straat in Japan nog niet veel te merken; wel zijn er uitingen die erop wijzen dat de troonswisseling wel leeft, in ieder geval in Kyoto. Er zijn zeker twee tempelcomplexen helemaal oranje gekleurd en tevens zijn er oranje houten poorten opgericht vóór Japanse heiligdommen. We zijn dus in Kyoto en ons Ryokan, een typisch Japans hotel heeft een zware concessie moeten doen aan het voortschrijden der tijd .... er is wifi .... en dus gelegenheid tot contact met onze dierbaren in het verre en waarschijnlijk miezerende Nederland. De reis naar Kyoto was in verschillende opzichten een lust voor het oog. Mijn gereserveerde plaats bracht mijn naast een Japanse jongedame van ongekende schoonheid, precies aan de kant waar wij aan de berg Fuji (die van de plaatjes) voorbij zouden razen. Mijn Japanse nurse, want dat beroep beoefent zij, zou mij waarschuwen wanneer de Fuji binnen het bereik van mijn camera zou komen; ze had me met veel enthousiasme toegestaan dat ik dan voor haar langs mocht buigen teneinde datgene te doen dat een lompe toerist uit Holland behoort te doen, namelijk de besneeuwde Fuji fotograferen. Op het moment suprême wijst
zij naar iets waarachter je op zijn best de Fuji kan vermoeden ..... nevelen. Vol mededogen over haar teleurstelling dat zij mij de Fuji niet kon leveren heb ik haar uitgelegd dat ik niet gebukt ga onder een minderwaardigheidscomplex inzake de omvang van mijn fantasie. En toch, zo vertel ik haar, schiet mijn fantasie ongelooflijk tekort bij de gedachte dat de schoonheid van de Fuji ook maar in de schaduw kan staan van haar schoonheid en dat ik daarom ook veel liever een foto van haar maak. Met dat zij daar met veel begrip in toestemt stompt mijn Nederlandse buurvrouw (niet Geertje) mij op de schouder onder het luid en duidelijk uitroepen van "wat ben jij een slijmjurk". De betovering en de bekoring van het moment waren daarmee ineens verdwenen. Kyoto, een stad van zo'n 1,5 miljoen inwoners is een dorp vergeleken bij Tokyo met ook grote gebieden met een dorpse bouw: een watertje met bomen en daaraan wat huizen en dus ook onze Ryokan. Kyoto, het "dorp" van het klimaatverdrag heeft ons ook fietsen doen huren. De meesten zijn weliswaar elektrisch, maar toch. Niet dat wij daarmee de "schaamte" over de co2-emissie van onze vliegreis hebben weggewist ..... zeg nou zelf ..... het vliegtuig zou toch gaan, ook zonder ons .... en het zat bovendien niet vol! En door mee te gaan hebben we zelfs de emissie per passagier naar beneden gebracht. Het is dus eigenlijk een goede daad voor de mensheid dat wij zo'n "patserige" reis maken. En bovendien laven we ons iedere dag aan de Japanse kunst en cultuur en sake (we hebben een schitterend Japans restaurantje ontdekt waar we nu al twee avonden doorgebracht hebben waarvan de autochtone Japanners ons vragen hoe we dat hebben weten te vinden. Ons antwoord luidt dan dat we al meer dan 400 jaar terug Japan ook hebben weten te vinden en dat dit soort "zoektochten" ons in de genen zit). Alles overziende is het leven heel goed te doen in Japan. In deze klasseloze maatschappij is het heerlijk toeven ondanks het feit dat het toch zeer verstedelijkt is. De mensen zijn in doorsnee geweldig. Waar ik nog niet echt vat op krijg is de kenschets van de volksaard; zou je van de Nederlander kunnen zeggen dat hij psychisch gewrocht is uit (katholieke en protestante) schuld en boete, voor de Japanse volksaard kan ik niet direct een dergelijke "samenvatting" formuleren. In ieder geval gaat het groepsbelang ver uit boven het individuele belang;
kom daar eens om in het "ik-Nederland". Je moet een Japanner nooit meer dan één heldere vraag tegelijk stellen anders raken ze zeer in verwarring. Ze zijn ongelooflijk gedisciplineerd, uiterst beleefd en correct. De hygiëne lijkt zelfs een beetje doorgeslagen; in de toiletten staan zelfs andere slippers die alleen daar maar gebruikt worden. Overigens zijn die toiletten voor de ict-ers onder ons een sensatie. Niet alleen zijn de wcbrillen verwarmd maar er zit een "zapper" bij waarmee je van alles kunt instellen. Ik waag me daar niet aan omdat ik benauwd ben dat ik of van boven of van onderen of van beide kanten tegelijk van alles tegen me aan krijg. Wat ervaren Japanreizigers onder ons opvalt is dat ze per jaar meer belangstelling tonen om met westerlingen in contract te komen. Zo werden Geertje en ik gisteren in een tempelcomplex aangesproken door een drietal relatief oude mensjes. Ze vertelden dat ze op minder dan 100 kilometer van de, door de tsunami getroffen kerncentrale wonen en dat ze eigenlijk nog steeds heel bang zijn. Ze waren blij verrast toen we hen vertelden dat we maandenlang via de media op de hoogte werden gehouden en dat we allemaal met
het zweet in de handen daar naar gekeken hebben. Ik heb hen voorspeld dat binnenkort de Japanse media over Nederland zullen berichten en wel over de troonswisseling; we gaan ervan uit dat in het keizerrijk Japan veel belangstelling zal bestaan voor dit soort ceremonieën. Ze vroegen me ook of ik wel eens van Anton Geesink had gehoord. Prompt spuide ik dat hij in 1964 Olympisch judogoud won en dat hij daarmee de Japanse hegemonie doorbrak. Het leverde mij zeer waarderende blikken op, zo van: zo jong nog en hij weet het toch allemaal. Ik vertelde hen dat Anton Geesink enige jaren terug overleden is en dat daaraan heel veel aandacht is besteed in de media. Hij vond dat dit zeer terecht was. Voordat ik aan deze mail begon dronken we een kop koffie samen met een, in Japanse kimonodracht gehuld Japans stel, althans dat dachten we. Nou, zij was inderdaad Japanse, maar haar aanstaande bleek Fransman te zijn en wel uit Nimes. Hij was zeer verbaasd dat wij dat wel kenden. Om de romance te schetsen voor wat betreft de toekomst: als zij afgestudeerd is gaan ze zich vestigen in Los Angeles. Hij blijkt
een veelgevraagd drummer te zijn die denkt het wereldwijd te zullen maken in zijn "tak van muziek" waarvoor je dan in LA schijnt te moeten zijn. Dat was al de tweede keer vandaag dat ik Frans heb moeten 'klappen'. Voor hem heb ik toen een gedicht van Victor Hugo voorgedragen dat ik voor mijn Mulo-examen moest leren. Zelden heb ik een Fransoos zo geïmponeerd gezien. Overigens ging het gesprek met hun in vlekkeloos Engels (althans, van hun kant). Nou, nog twee nachten Kyoto en één nacht Osaka en dan via Parijs naar huis. Dat heeft toch ook wel weer wat. Groet, Tiem VIJFDE MAIL VANUIT JAPAN/NEDERLAND Beste mensen, We zijn inmiddels thuis. De laatste dagen in Japan (Kyoto en Osaka) hebben we niet alleen inkopen gedaan, maar ons ook verbaasd over enkele prachtige tempelcomplexen en twee moderne musea, te weten het Miho Museum en het Sagawa Art Museum. Met name dat laatste museum is een gebouw van ongekende architectonische schoonheid; er zit totaal niets teveel aan dit gebouw en de tentoonstellingsmakers durven het daarbij ook nog eens aan om bijvoorbeeld slechts drie keramische objecten tentoon te stellen in een ruimte van circa 100 vierkante meter. Een schoolvoorbeeld van een museum dat niet alleen in het gebouw maar ook in de tentoonstellingen grond geeft aan het adagium "Less is more!!" De terugreis vanaf het vliegveld van Osaka, ook al zo'n architectonisch hoogstandje op een kunstmatig eiland in zee, verliep voortreffelijk onder leiding van de fusiepartner van onze KLM, Air France. Toch een wat andere, rommelige atmosfeer aan boord, maar wel cognac bij de koffie. Ook heel veel voor te zeggen. Des avonds rond 10 uur Nederlandse tijd hebben we ons gestort in de armen van onze dierbaren teneinde op normale nachtelijke tijd naar bed te gaan nadat we ongeveer 24 uur wakend en bij daglicht hebben doorgebracht. Overigens heb ik onderweg (klinkt gek als je vliegt) nog enkele foto’s vanuit het vliegtuig gemaakt van een nog bevro-
ren Baikalmeer, het grootste zoetwaterbekken ter wereld. We zijn inmiddels vier nachten verder en de jetlag is wel zo ongeveer verwerkt. De eerste drie nachten werden we verschillende keren per nacht wakker met altijd "Japan" in de kop. Dat wil dus zeggen dat de "verwerking" nog volop gaande is. Er valt ook veel te "verwerken" omdat Japan weliswaar in bepaalde opzichten goed te vergelijken is met Nederland doch qua samenleving, qua cultuur en de inzet van de politiek op sociaaleconomisch terrein totaal verschillend is: 1. In Japan doet iedereen mee. Als je geen werk hebt wordt er werk voor je gezocht of zelfs werk voor je gemaakt. In het ergste geval sta je met een rode lamp bij wegwerkzaamheden om het verkeer op die werkzaamheden te attenderen. Op Schiphol check je, waarschijnlijk met een Japanse computer je eigen bagage in; in Japan zelf doet dat een allervriendelijkste dame voor je die je bovendien ook nog vertelt dat je bagage in Parijs zonder jouw tussenkomst geladen wordt in het vliegtuig dat je naar Schiphol brengt. In de exploitatie van Schiphol wordt als het ware niet meegerekend dat er honderdduizenden mensen zonder werk thuis zitten; op het vliegveld van Osaka houdt men daar bij wijze van spreken wel rekening mee. Niet uit te sluiten valt dat Osaka per saldo daardoor goedkoper is, in ieder geval klantvriendelijker met veel meer "zelfrespect" onder de bevolking (uiteraard moet je voor "Schiphol" "Nederland" lezen en voor "Osaka" "Japan"). 2. In Japan worden prachtige gebouwen gebouwd; er wordt daarentegen geen enkele rekening gehouden met de verhouding tot de omgeving. In Tokyo tref je aan dat een moderne wolkenkrabber "leunt" tegen een stapel zeecontainers van vierhoog waar ook gewoond wordt. We kunnen nog steeds niet goed rijmen hoe het nou kan dat in Nederland met zijn "ik-cultuur" zoveel aandacht besteed wordt aan de kwaliteit van de gebouwde omgeving via ontwerp en welstandstoezicht terwijl in Japan, waar de groep, het totaal van de samenleving, belangrijker is dan het individu, doet men ogenschijnlijk niets aan het bewaken van de kwaliteit van de gebouwde omgeving en al helemaal niet als het om de "verhouding" tot die omgeving gaat. Als je naar de verschillen in volksaard tussen Nederland en Japan kijkt dan zou je het omgekeerde kunnen verwachten.
Inmiddels heb ik dit vraagstuk voorgelegd (per mail) aan een architect die we in Kyoto hebben ontmoet. 3. In Kyoto kochten Geertje en ik een werk van één of andere priester van één van de vele tempels; gekalligrafeerde Japanse lettertekens. De lettertekens drukken dankbaarheid uit voor sereniteit en kalmte. Dat is een belangrijk aspect van de Japanse volksaard. We hebben ongelooflijk veel mensen gezien in Japan; we hebben geen enkel teken van onvriendelijkheid, onwilligheid, boosaardigheid of wat dan ook gezien. Integendeel! In een eerdere mail hebben we geschreven dat de Nederlandse volksaard gewrocht is uit katholiek en protestants besef van schuld en boete en dat dit de Japanner volstrekt vreemd is. We hebben nu even de gelegenheid gehad om thuis in "Japan" te duiken. De Japanner hangt of het Shintoïsme òf het Boeddhisme of (meestal) beide aan. Wat we daarvan begrijpen zijn dat meer levenshoudingen dan religies; je kunt dus als het ware Shintoïst en/of Boeddhist zijn op gereformeerde grondslag, onderhoudende artikel 36 van de Nederlandse Geloofsbelijdenis (om maar eens één van de vele Nederlandse dwarsstraten te noemen). Wat veel meer Japan beïnvloed heeft is echter het Confucianisme. Confucius leerde dat er één woord is dat een geheel leven in praktijk kan/moet worden gebracht en dat luidt "vergeving". Het Confucianisme kent zes deugden, zes basiswaarden: 1. Menselijkheid 2. Kinderlijke gehoorzaamheid 3. Rechtvaardigheid 4. Fatsoen 5. Trouw 6. Wederkerigheid, wederzijds respect En het is onze waarneming dat hieraan in religieuze gebouwen, vooral tempels, aandacht wordt besteed doch dat Japan vooral in al zijn geledingen doordrenkt is van het Confusianisme en dat dit een onvervreemdbaar onderdeel van het leven van iedere Japanner is en dat hij/zij dit alles in zijn genen heeft zitten. En daarom zijn Japan en de Japanners een feest. Afsluitend: zware kost voor een laatste mail, maar het verklaart voor ons heel veel. Japan? ....... Warm aanbevolen! Geertje en Tiem.
