REISGIDS. Handboek voor het opzetten van een lokaal duurzaam energiebedrijf. Concept versie

     

  REISGIDS    

    Handboek  voor  het  opzetten  van  een   lokaal  duurzaam  energiebedrijf     Concept  versie    

                          Amsterdam,  10  februari  2011  

2  

Inhoudsopgave                     Voorwoord               Quotes     Deel  1:  Reis  en  reisgenoten  op  10  februari  2011     1.1     Route  reis  1  februari  2011   1.2     Reis  naar  initiatieven  op  10  februari  2011     1.2.1  Heerhugowaard:  Stad  van  de  Zon   1.2.2.Leeuwarden:  zon  op  appartmenten  VVE   1.2.3  Goutum,  Biomassa  bij  Nije  Bosma  Zathe   1.2.4.  Biddinghuizen:  Windpark  Kubbeweg  BV   1.2.5  Amsterdam  Oosterdokseiland:  aardwarmte     1.3   Initiatiefnemers  aan  het  woord       Deel  2:  Concept  reisgids       2.1       Geschiedenis  en  actualiteit   2.2       Stappenplan   2.3       Technieken   2.3.1  Warmte   2.3.2  Elektriciteit           2.4       Financiering   2.5       Algemene  vraagstukken  en  knelpunten       2.6       Lijst  met  initiatieven  in  binnen-­‐  en  buitenland   2.7       Parelverhalen         Deel  3:  Na  de  reis  op  10  februari  2011         3.1     13  april  uitreiking  P-­‐NUTS  Awards   3.2     Plannen,  ideeën,  inzichten      

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3  

Voorwoord     Lokaal  duurzame  energie  opwekken  en  afnemen  –  het  kan  (al  lang)!   Vandaag  gaan  we  op  reis.  Langs  mooie  inspirerende  voorbeelden  van  lokale  duurzame   energiebedrijven.  Om  te  bekijken  wat  er  al  is,  om  de  reisgenoten  te  leren  kennen  en  om  ook   het  speelveld  alvast  te  verkennen  en  hier  en  daar  wat  tactieken  te  bespreken.   Leven  op  eeuwige  energie.    Onafhankelijk  van  fossiele  energie  en  zonder  de  internationale   conflicten  en  de  vervuiling  die  met  het  opwekken,  transporteren,  gebruik  en  conflicten   gepaard  gaat.     Het  wereldwijde  energievraagstuk  lost  op!  Over  100    jaar  zijn  de  huidige    voorraden  fossiele   energie  op  (inclusief  uranium).  Een  wereldwijd  vraagstuk  vraagt  om  een  wereldwijde   aanpak,  op  lokaal  niveau!  Om  kosten  te  besparen,  vanwege  gezondheid  van  mens,  dier  en   milieu  of  om  onafhankelijk  te  zijn.  Energie  produceren  én  afnemen.  Met  je  buren,  met  de   Vereniging  van  Eigenaren,  met  andere  bedrijven  op  je  bedrijventerrein,  als  school,  winkelier   of  ziekenhuis.     De  mogelijkheden  zijn  legio.  De  voorbeelden  ook.     Voor  je  ligt  het  concepthandboek  voor  een  lokaal  duurzaam  energiebedrijf  dat  –  aangevuld   met  vragen  en  opmerkingen  uit  de  praktijk,  van  jullie,  in  april  2011  uitkomt.       Met  alle  informatie  die  nodig  is  om  een  lokaal  duurzaam  energiebedrijf  succesvol  op  te   richten.    Graag  vragen  we  iedereen  die  dit  concept  in  handen  krijgt  mee  te  denken  met  wat   er  in  de  versie  van  april  2011  moet  komen.  Er  zijn  er  nu  40  van  gemaakt.  In  april  2011   drukken  we  er  1.000!     Wat  is  eigenlijk  een  lokaal  duurzaam  energiebedrijf  (LDEB)?  Zie  de  definitie  elders  in  dit  boek   (in  “2.8  Parelverhalen”)!  Maar  geef  vooral  je  mening!     Hoeveel  “LDEB’s  “  zijn  er  eigenlijk?  Wij  denken  dat  er  ongeveer  100  waren  in  2010.  Netjes   verdeeld  over  de  vier  energiebronnen  zon,  wind,  aardwarmte  en  biomassa.     Om  het  wereldenergievraagstuk  op  te  lossen  zijn  er  voor  Nederland  waarschijnlijk  nog  400   “kapitaalintensieve”  LDEB's  nodig  die  elektriciteit  uit  zeewind  halen  en  warmte  diep  uit  de   aarde.    En  nog  eens  500  LDEB's    die  mest  en  andere  biomassa  gebruiken.  En  nog  eens  10.000   LDEB's  die  lokaal  elektriciteit  halen  uit  zonnedaken.  En  nog  eens  15.000  die  kleinschalig   warmte  van  het  dak  of  uit  de  aarde  halen.  Dus  worden  er  de  komende  veertig  jaar  zo’n   25.000  LDEB’s  opgericht  om  zo'n  16  miljoen  Nederlanders  van  energie  te  voorzien.       Dus  werk  aan  de  winkel!  Goede  reis!   Pauline  Westendorp   Projectleider  –  Wij  krijgen  Kippen   [email protected]    

4  

QUOTES     “Wij  willen  het  snipperhout  dat  voorheen  van     Texel  werd  afgevoerd  nu  houden  om  daarmee     een  woonwijk  te  verwarmen”,  Brendan  de  Graaf     “We  gaan  niet  alleen  ons  eigen  bedrijf  verduurzamen,  maar  ook  een  school,  een  zwembad   en  een  sporthal”  Leon  Ammerlaan  –  tuinder  uit  Pijnacker     “Het  zijn  burgers  of  bedrijven,  en  ze  willen  allemaal  graag  de  energievoorziening  in  hun   eigen  hand  houden.”  Jan  Schouw,  ondernemer         “Prosumeren  als  nieuw  fenomeen  is  wat  deze   beweging  van     duurzame  energiebedrijven  mogelijk  maakt.”  Herman   Wijfels       “Met  het  opraken  van  fossiele  bronnen  worden  mensen  steeds  creatiever  en   zo  komen  er  technische  en  financieringsmogelijkheden  om  lokaal  duurzame   energie  op  te  wekken  ”  Gerwin  Verschuur,  Directeur,  Energiebedrijf  Thermo   Bello  BV,  Culemborg   “Het  mijnwater  project  brengt  de  verbondenheid  en  respect  voor  het   mijnwater  ook  weer  helemaal  terug“  Riet  de  Wit,  wethouder  Heerlen     “Als  burgers  meer  betrokken  raken  kan  je  duurzame  energievoorzieningen   veel  efficiënter  opzetten.  En  als  je  betrokken  raakt  wordt  je  bewuster  en   neem  je  een  rol  in  de  kringloop  van  energievoorziening.”  Edgar  Wortmann       “Onze  inwoners  hebben  opeens  veel  meer  belangstelling  om  energieprojecten  tot  uitvoering   te  brengen  “,  Siebe  Terpstra,  wethouder  Ferwedariel       “We  willen  graag  op  lange  termijn  maatschappelijk   meerwaarde  creeren”,  Bert  Krikke,  Triodos  Bank       “Deze  bedrijven  delen  binnen  hun  initiatieven  de  winsten”  …?       “Ik  doe  een  beroep  op  uw  ondernemerschap  en     rentmeesterschap  dat  u  deze  doelen  stevig  omarmt“     Ernst  Vuyk,  Organisatie  voor  Duurzame  Energie  (ODE)

5  

    Deel  1     Reis  en   Reisgenoten     10  februari  ‘11   6  

1.1     Route  reis  10  februari  2011   Route   08.45   09.00   10.00      

Ontvangst  Bagels&Beans  Parnassusweg  218,  Amsterdam Vertrek  naar  Heerhugowaard     Aankomst  Heerhugowaard   Stad  van  de  Zon  presentatie  en  architectuurwandeling   Zonneboilers  voor  tapwater  en  zonnecellen  tbv  elektra   Reint  Mellema,  Citymarketing   11.15   Vertrek  naar  Leeuwarden     In  bus:  lunch     12.45   Aankomst  Leeuwarden     Zonnestroominstallatie  door  Vereniging  Van  Eigenaren;   Technische  hobbels  (rijksmonument),  organisatorische   en  financiële  hobbels  (Job  Swens) 14.00   Vertrek  naar  Goutum,  Nij  Bosma  zathe  (koeienmest)   14.15   Aankomst  Goutum,  Nij  Bosma  zathe     Jan  Bloemerd,  Energie  uit  biomassa  (koeienmest)   15.30     Vertrek  naar  Windpark  Kubbeweg  BV   16.45   Aankomst  Kubbeweg     Gert-­‐Jan  van  Tilburg  van  Windpark  Kubbeweg  BV   18.00   Vertrek  naar  Amsterdam  Oosterdokseiland   19.00   Aankomst  Oosterdokseiland   Diner  La  Place   20.00   Bezoek  aardwarmte  centrale:  warmte  koude  opslag   Bjorn  Kouwenhoven  (Cofely)   21.00   Afsluiting  

Wie  gaan  we  bezoeken   Lokale  opwekkers  van  duurzame  energie  voor  wonen,  werken  en  vervoer.  Het  ideale  lokale   duurzame  energiebedrijf  voldoet  aan  onderstaande  punten:   § Lokale  bron,  productie  en  afzet     § Meerdere  afnemers     § Duurzame  bron  (aarde,  wind,  zon  of  biomassa)     § Energie  voor  verwarming,  elektriciteit  of  vervoer     § Rechtspersoon  is  opgericht/bedrijf  is  in  werking     § Kostendekkend  met  winstpercentage  voor  continuïteit  (subsidies  als  SDE,VAMIL   toegestaan)   § Afnemers  hebben  51%  van  de  zeggenschap  over  het  energiebedrijf  

  Selectie  van  de  belangrijkste  bewezen  technieken   Warmte:    

zonneboiler,  warmtepomp,  plantaardige  olie,  bio-­‐enthanol,  biogas  (uit  riool  of   compost),  afvalcentrale,  geothermie;   Elektriciteit:     direct  gebruik  van  zon,  zonnepaneel  (PV),  windmolen  klein  en  groot,   plantaardige  olie,  bio-­‐ethanol,  biogas  (uit  riool  of  compost);   Vervoer:     elektriciteit,  plantaardige  olie,  bio-­‐ethanol,  biogas  (uit  riool  of  compost),   biodiesel.  

7  

1.2     TE  BEZOEKEN  INITIATIEVEN  10  FEBRUARI  2011    

!""#!$%&'((#)* (++&*,-..

1.2.1    Heerhugowaard:  Stad  van  de  Zon  

!"#$%&'()%*+,*&-(,%' .),$/'%++0&%$11),*

Verk

De  gridstructuur  van  de  polder  van   Heerhugowaard  is  de  basis  voor  de   stedelijke  ontwikkelingen  van  de   stad.   De  artistimpression  met  rode,   groene,  blauwe  loper  is  de  brug   van  verleden  naar  heden  en  de   kapstok  (visie)  voor  alle  structuurplannen.  De  verkeersstructuur  laat  zien  dat  de  Middenweg,   oorspronkelijk  dé  ontsluiting  van  Heerhugowaard  voor  gemotoriseerd  verkeer  nú  de   belangrijkste  ontsluiting  is  voor  langzaam  verkeer  vanuit  de  Stad  van  de  Zon  naar  het   Stadshart.  Dit  betreft  een  zeer  'duurzame'  ontwikkeling  en  een  hoop  (fossiele)  energie-­‐ besparing,  omdat  de  bewoners  eerder  met  de  fiets  in  het  Stadshart  zijn  dan  met  de  auto.       Waarom  ligt  het  carré  van  de  Stad  van  de  Zon  diagonaal  in  de   gridstructuur  van  de  polder?  Dat  heeft  te  maken  met  zongericht   1 verkavelen,  om  zoveel   mogelijk  gebruik  te  kunnen  maken  van  zon-­‐  en   licht!     !""#$%&'())#*+,%-*   ./)*01)20*"0,'2 Scholen  kunnen  over  20  jaar  zeer  eenvoudig  worden  herontwikkeld  in  eengezinswoningen   en  appartementen.  Het  Park  en  Strand  van  Luna  hebben  alles  te  maken  met  duurzaam   ! ./"*"3-450&"6-"*0#%-7089:0$";/)#"07"/< recreëren  in  de  eigen  stad  in  plaats  van  h3et  Noordzeestrand  (beperkt  zeer  het  autoverkeer   naar  de  kust),  koolzuurassimilatie,  waterkwaliteit,  de  drie  windmolens.! @";#")/-"&"6-"*0#%-708A:0$";/)#"07"/<   Ambities:   § Stedenbouwkundige  kwaliteit   § Sociale  kwaliteit   § Balansrood,  groenenblauw   § Waterkwaliteit  geschikt  om  in  te  zwemmen   § Gesloten  grondbalans     § CO2  emissie  neutrale  wijk   !"#$%&"'()*+,'%)-""'+.

!"#$%&&"'+

!"#$%&&"')

!"#$%&&"'(

!"#$%&&"'*

/%%#0+.112

• •

#%-70=>:::0('2-2&"2 1''#?-"2-2&"2

• • • • •

()/"# #";#")/-"'"1"#B0"20B/#)2* 6'B ()2*"3+ "20C-"/BD)*"2 #";#")/-"1"01''#?-"2-2&"2

 

Latere  ambities:   § Het“systeem”Heerhugowaard  is  in  2030   CO2  neutraal   § CradletoCradle(C2C)filosofie     § Heerhugowaard  duurzaam  koploper    

PV  zonnepanelen  in  de  Stad  van  de  Zon:   § European  Sun  Cities  project:     § doel  is  CO2-­‐reductie   § implementatie  van  PV   § PV:  Photo  Voltaïc  zonne  panels  (van  zonlicht  naar  electriciteit)     § Sun  Cities  project  5  MegaWatt   § Aandeel  Stad  van  de  Zon  3,75  MW   § Het  carré  “Stad  van  de  Zon”  (2,45  MW)  is  grootste  PV-­‐  woningbouwproject  ter  wereld   8  

P

B

T

L

S

Hoe  wil  Heerhugowaard  haar  doelstelling  bereiken  2030?  Gebruik  maken  van  de  energie  die   in  Heerhugowaard  zelf  is  op  te  wekken.  Denk  daarbij  aan:     •  Windenergie     •  Zonne-­‐energie   •  Warmte  koude  opslag     •  Geo-­‐thermie     •  Biogas  

!"#$%&'()*+,(&,( &%$&%&)-,&$$ én / én scenario

Trias energetica + Roadmap       2011:  6%  duurzame  /  alternatieve  energie   •   2012:100  %  slimme  energie  meters  -­‐  (in  ieder  huis)   •   2013:  EPL  :  >  9,5  standaard  -­‐  (Energie  Prestatie  op  Locatie)   •   2020:  25%  PV  op  alle  daken   •   EPC  :  -­‐30%  vergeleken  met  wettelijk  vereist  -­‐   (Energie  Prestatie  Coëfficiënt)   •   Zongerichte  verkaveling:  >  80%   •   C2C  :  +  30%  -­‐  wettelijke  vereiste   •   WKO  5%  per  jaar  -­‐   (Warmte/Koude  Opslag)   •   90  MW  Windenergie  (+)     •   Gebouwde  omgeving  50%  zuiniger     •   Specifieke  project  afspraken    

9  

1.2.2.  Leeuwarden:  zonnestroom  op  appartementen   15  kW  zonnestroom-­‐installatie  op  gemeenschappelijk  dak  van  appartementengebouw    

Inleiding   10  bewoners  van  het  appartementengebouw  Wilhelminastate  (rijksmonument)  willen   gezamenlijk,  als  beheersvereniging  Doorzon  van  de  Wilhelminastate  (hierna:  ‘Doorzon’),  een   zonne-­‐energiesysteem  van  14,9  kW  plaatsen  op  het  dak  van  het  gebouw.  Hiervoor  heeft   Doorzon  een  SDE  subsidie  toegekend  gekregen.  De  stroom  zal  geleverd  worden  aan  de   gemeenschappelijke  voorzieningen,  en  verrekend  worden  met  de  eigenaren.  De  verwachte   jaaropbrengst  van  het  zonnestroomsysteem  ligt  onder  het  gemiddelde  jaargebruik  van  de   gemeenschappelijke  ruimte.  Eventueel  tijdelijk  overschot  aan  zonnestroom  zal   teruggeleverd  worden  aan  het  net,  en  gesaldeerd  worden  met  stroomafname  op  momenten   dat  er  geen  zonnestroom  geproduceerd  wordt.      

Probleem:  teruglevering  energie  te  hoog   Bij  nader  onderzoek  blijkt  dat  de  kans  bestaat,  dat  deze  teruglevering  hoger  zal  zijn  dan  het   door  de  energiebedrijven  gehanteerde  maximum  van  5.000  kWh.  Voor  dit  overschot  zal  het   energiebedrijf  in  het  gunstigste  geval  €  0,09  per  kWh  betalen.  Dit  is  ong.  €  0,14  per  kWh   minder,  dan  bij  saldering.  Hierdoor  dreigt  Doorzon  een  deel  van  de  opbrengst  voor  de   zonnestroom  mis  te  lopen,  waardoor  het  gehele  project  in  gevaar  komt.  Directe  levering  aan   de  appartementen  van  de  deelnemers  is  te  duur,  of  (buitenom)  niet  toegestaan.  Omdat  de   eigenaren  geen  eigen  dak  hebben,  en  vanuit  het  gemeenschappelijke  dak  dus  niet  terug   kunnen  of  mogen  leveren  aan  de  verschillende  zelfstandige  appartementen,  kunnen  zij  geen   gebruik  maken  van  de  salderingsruimte  van  5  000  kWh  per  deelnemer.  Daarmee  zijn   bewoners  van  woningen  zonder  eigen  dak  achtergesteld  ten  opzicht  van  bewoners  van   woningen  met  een  eigen  dak.    

Oplossing   De  oplossing  wordt  gezocht  in  een  virtuele  saldering  per  deelnemer.  Daarbij  zal  per   deelnemer  een  evenredig  deel  van  de  vanuit  het  gezamenlijk  systeem  teruggeleverde   stroom  gesaldeerd  worden  met  het  eigen  stroomgebruik  van  die  deelnemer.  Door  de   opbrengst  te  salderen  met  het  gebruik  van  de  10  eigenaren  van  de  deelsystemen  ontstaat   een  salderingsruimte  van  50.000  kWh  per  jaar  ipv  5.000  kWh  per  jaar.   Voorbeeld:  eigenaar  A  heeft  in  2011  een  stroomgebruik  van  3  500  kWh.  Eigenaar  A  bezit   15%  van  het  gemeenschappelijke  zonnestroomsysteem.  Het  gemeenschappelijke   zonnestroomsysteem  levert  in  2011  7  000  kWh  terug  aan  het  net.  Daarvan  is  15%  van   eigenaar  A:  1  050  kWh.  Het  energiebedrijf  verrekent  deze  1  050  kWh  met  de  afname  van   eigenaar  A  en  brengt  3  500  –  1  050  =  2  450  kWh  in  rekening   Essent  heeft  aangegeven  dit  experiment  met  Doorzon  niet  aan  te  willen  gaan.  Greenchoice   heeft  toegezegd  dit  experiment  wel  te  willen  doen.  Daartoe  zullen  VvE    bewoners  over   moeten  stappen  op  Greenchoice.  Andere  optie  is  samenwerking  met  het    distributiebedrijf.   Dit  wordt  nog  onderzocht.  Het  risico  ligt  bij  de  interpretatie  van  de  fiscus:  als  deze  meent  dat   hier  sprake  is  van  levering,  dan  zal  over  de  gesaldeerde  stroom  energiebelasting  betaald   moeten  worden,  waardoor  het  project  alsnog  onrendabel  wordt.  De  Gemeente  heeft   daarom  besloten  garant  te  staan  voor  de  eventuele  heffing  van  de  energiebelasting  over  de   via  het  net  ‘zelf-­‐geleverde’  stroom.  De  gemeente  ondersteunt  het  project,  omdat  het   probleem  van  Doorzon  een  algemeen  probleem  zal  worden  voor  woningbouw  met   gemeenschappelijke  daken,  en  omdat  de  oplossing  de  weg  kan  openen  naar  grootschalige   uitrol  van  zonne-­‐energie  in  de  gestapelde  bouw  en  met  name  bij  woningbouwcorporaties.       10  

Status   Voor  het  zonnestroomsysteem  van  de  Stichting  Doorzon  is  een  subsidie  toegekend.   AgentschapNL  is  akkoord  gegaan  met  een  naamswijziging  in  Beheersvereniging  Doorzon.   Doorzon  heeft  een  offerte  ontvangen  voor  realisatie  van  het  systeem.  Financiering  komt  van   de  bewoners  zelf.  De  gemeente  heeft  zich  garant  gesteld  voor  eventuele  verliezen  door  het   niet  mogen  zelfleveren  via  het  net.  Het  energiebedrijf  Essent  heeft  zich  bereid  verklaard  met   Doorzon  dit  experiment  aan  te  gaan.  Mochten  de  onderhandelingen  fout  lopen,  dan  heeft   Greenchoice  aangegeven  dit  project  over  te  willen  nemen.  Daartoe  zullen  de  deelnemers   dan  wel  over  moeten  stappen  op  Greenchoice.     Kosten   Het  betreft  de  installatie  van  een  14,9  kW  zonne-­‐energiesysteem.  De  kosten  voor  het  gehele   systeem  zijn    €  62  000,-­‐.  Het  systeem  wordt  gefinancierd  door  de  deelnemers  zelf.   Inkomsten  bestaan  uit  SDE  (€  0,325  /  kWh)  en  teruglevering  /  verminderde  eigen  vraag  (€   0,225  /  kWh).  Er  wordt  door  de  SDE  uitgegaan  van  een  opbrengst  van  0,85  kWh  /  W.  Het   systeem  van  Doorzon  moet  dus  per  jaar  12.665  kWh  opbrengen.  Dit  resulteert  in  jaarlijkse   inkomsten  van  ong.  €  7  000,-­‐.  Hiermee  kan  in  15  jaar  het  systeem  (incl.  rente)  afbetaald   worden.  Bij  onvoldoende  eigengebruik  (te  grote  ongelijktijdigheid  van  opwekking  van   zonnestroom  en  vraag  vanuit  het  huis)  kan  de  teruglevering  hoger  worden  dan  5000  kWh   per  jaar  Bij  0  eigengebruik  zal  Doorzon  voor  maximaal    7.665  kWh  geen  €  0,225  /  kWh   ontvangen  maar  €  0,053  /  kWh.  Daarmee  loopt  zij  mogelijk  maximaal  ong.  €  1.300,-­‐  per  jaar   mis.  Over  de  totale  looptijd  kan  dit  oplopen  tot  maximaal  €  19.500  (meer  dan  30%  van  de   projectkosten)     Projectleiding   FourStar:     Sjoerd  Hoekstra  (voorzitter  Doorzon)   Installateur:         Klaas  Hoekstra  (The  Sunfactory)   Gemeente  /  regio:   Job  Swens  (aanjager  50  MW  Sinnestream  Fryslan)     Betrokken  partijen   Beheersvereniging  Doorzon  van  de  Wilhelminastate,  The  SunFactory,  Gemeente   Leeuwarden,  Essent,  Enexis,  Greenchoice     Rol  gemeente  /  regio   Ondersteuning  bij  het  vinden  van  een  oplossing  voor  mogelijke  overmatige  teruglevering.   Garantiestelling  voor  btw  en  energiebelasting  bij  zelflevering  via  het  net.     Doel  voor  gemeente   Oplossen  van  problemen  met  regelgeving  bij  plaatsing  van  zonne-­‐energiesystemen  op   gemeenschappelijke  daken.    

11  

1.2.3.  Goutum:  Biomassa  bij  Nije  Bosma  Zathe    

12  

  Wat  is  mestvergisting?   Mestvergisting  vindt  plaats  in  een  afgesloten  tank  of  silo.  In  de  vergister  wordt  de  mest   gedurende  een  bepaalde  tijd  vergist.  Bij  het  vergisten  van  de  mest  zetten  de  van  nature   aanwezige  bacteriën  de  organische  stof  om  in  brandbaar  biogas.  Dit  gas  wordt  opgevangen   in  een  gaszak  boven  in  de  vergister.  Het  biogas  bestaat  voor  het  grootste  deel  uit  methaan   (60%).  Dit  brandbare  gas  is  te  gebruiken  voor  opwekking  van  elektriciteit.  Dit  wordt  gedaan   met  een  warmtekrachtkoppelinginstallatie  (wkk)  die  het  omzet  in  warmte  en  elektriciteit.  De   stroom  kan  men  gebruiken  op  het  eigen  bedrijf.  De  stroom  die  overblijft  wordt   teruggeleverd  aan  het  elektriciteitsnet  als  groene  stroom.     Temperatuur   De  meeste  vergisters  voor  veehouders  zijn  mesofiele  vergisters.  De  vergisters  worden   verwarmd  tot  37  graden  Celsius,  dit  om  het  vergistingsproces  sneller  te  laten  verlopen.  De   mest  verblijft  bij  mesofiele  vergisters  van  15  tot  40  dagen  in  de  vergister.  Bij  thermofiele   vergisting  wordt  de  vergister  verwarmd  tot  55  graden  Celsius.  Daardoor  verloopt  het  proces   nog  sneller,  dit  heeft  als  voordeel  dat  de  mest  korter  in  de  vergister  hoeft  te  blijven  (10  –  20   dagen).  Op  deze  manier  kan  er  meer  mest  vergist  worden,  en  is  er  meer  energieproductie.     Digestaat     Na  vergisting  blijft  vergiste  mest  over,  ook  wel  digestaat  genoemd.  Door  de  afbraak  van  de   organische  stof  bevat  het  digestaat  circa  25%  minder  organische  stof  dan  de  oorspronkelijke   mest.  De  mest  wordt  dunner  maar  alle  mineralen  (stikstof,  fosfaat,  kalium  enz.)  blijven  in  het   digestaat  aanwezig.     Door  het  vergisten  wordt  een  deel  van  de  organisch  gebonden  stikstof  omgezet  in  minerale   stikstof  hierdoor  is  de  stikstof  in  de  mest  sneller  opneembaar  voor  de  plant.  Hierdoor  lijkt  de   vergiste  mest  meer  op  kunstmest  en  kan  het  een  besparing  in  het  kunstmest  gebruik  geven.     Vergister  op  Nij  Bosma  Zathe   Op  Nij  Bosma  Zathe  is  een  propstroomvergister  aanwezig.  Bij  een  propstroomvergister   wordt  aan  de  voorkant  van  de  tank  de  mest  ingepompt  en  aan  de  achterkant  er  weer  uit.  De   mest  beweegt  zich  als  een  prop  door  de  tank.  Hierdoor  is  de  verblijftijd  van  de  mest  in  de   tank  goed  te  sturen.  De  vergister  heeft  een  inhoud  van  80  m3.  De  mest  heeft  een  verblijftijd   van  ongeveer  28  dagen.  Per  jaar  kan  er  ruim  1000  m3  mest  vergist  worden,  wat  resulteert   tot  63.000  KWh     Onderzoeken  op  Nij  Bosma  Zathe   Co-­‐vergisting   Op  Nij  Bosma  Zathe  zijn  verschillende  onderzoeken  gedaan  met  betrekking  tot   mestvergisting.  Onder  andere  een  onderzoek  over  co-­‐vergistingsproducten.  Zoals  in  de  tabel   hieronder  te  zien  is,  is  dat  de  biogasproductie  met  co-­‐producten  vele  malen  hoger  is  dan   alleen  met  mest.  Hierbij  worden  mest  en  co-­‐producten  vermengt,  en  gezamenlijk  vergist.   Onderstaand  een  grafiek  van  co-­‐vergistingsproducten.  Een  deel  ervan  is  op  Nij  Bosma  Zathe   uitgetest.  

13  

    Niet  alle  producten  die  in  de  tabel  staan  mogen  gebruikt  worden  als  co-­‐vergistingsproduct.   Het  co-­‐vergistingsproduct  moet  op  de  zogenaamde  Witte  Lijst  staan.  Het  ministerie  van   Economische  Zaken,  Landbouw  en  Innovatie  (EL&I)  heeft  een  Witte  Lijst  opgesteld  met   schone  co-­‐producten.  Deze  producten  mogen  wel  worden  toegevoegd  aan  de  mest.     Brandstofcel   Op  Nij  Bosma  Zathe  is  er  ook  een  proef  geweest  met  de  brandstofcel.  De  brandstofcel  is  een   andere  optie  voor  de  langere  termijn  in  plaats  van  een  gasmotor  om  elektriciteit  uit  biogas   te  produceren.  Een  brandstofcel  heeft  een  rendement  van  55%.  Voor  een  gasmotor  met   generator  ligt  dat  op  hooguit  38%.  Het  zal  echter  nog  wel  5  tot  10  jaar  duren  voor  dergelijke   cellen  economisch  rendabel  zijn  voor  de  praktijk.     Toekomstplannen  mestvergisters  Nij  Bosma  Zathe   Nij  Bosma  Zathe  is  op  zoek  naar  een  hoger  rendement  van  de  energie  uit  de  mestvergister.   Bij  traditioneel  mestvergisten  wordt  alleen  de  groene  stroom  benut  (ca  35-­‐38%  benutting).   Nij  Bosma  Zathe  wil  dit  rendement  verhogen  door  ook  de  resterende  energie  te  benutten.  Er   zullen  op  Nij  Bosma  Zathe  drie  mestvergisters  bij  komen  van  elk  1100  m3.  De  eerste   vergister  zal  de  opgewekte  stroom  met  een  wkk  aan  het  elektriciteitsnet  leveren,  en  met  de   warmte  die  de  wkk  opwekt  zal  gebruik  worden  om  alle  drie  vergisters  op  temperatuur  te   houden.   De  tweede  vergister  zal  een  deel  van  het  opgewekte  biogas  via  Essent  leveren  aan  de   woonwijk  Techum,  wat  dicht  bij  Nij  Bosma  Zathe  ligt.  Het  andere  deel  zal  gebruikt  worden   om  met  de  wkk  stroom  op  te  wekken.  Deze  stroom  wordt  ook  geleverd  aan  het   elektriciteitsnet.  De  warmte  die  bij  de  opwekking  van  stroom  vrijkomt  gaat  ook  naar  de   woonwijk  Techum,  wat  dan  gebruikt  wordt  om  de  huizen  te  verwarmen.  Dit  wordt  gedaan,   omdat  de  warmte  die  wkk  opwekt,  anders  niet  gebruikt  wordt,  dus  krijgt  de  wkk  nu  een   hoger  rendement.   14  

Van  de  derde  vergister  zal  het  biogas  wat  er  geproduceerd  wordt,  opwaarderen  naar   autogas.  Dit  wordt  dan  geleverd  aan  een  Delta  Oil  tankstation  wat  dicht  bij  Nij  Bosma  Zathe   ligt.  Hier  kan  dan  autogas  getankt  worden.   Deze  plannen  worden  uitgevoerd  als  de  MEP-­‐  subsidie  op  groene  stroom  toegekend  wordt.   Als  dit  niet  het  geval  is,  dan  gaat  de  geplande  uitbreiding  van  de  drie  mestvergisters  niet   door.     Mestvergisting  project  North  Sea  Bio  Energy   Dit  project  wordt  medegefinancierd  door:   ·∙    Senter  Novem   ·∙    Provinsje  Fryslân   ·∙    Interreg  Project  "North  Sea  Bio  Energy"   ·∙    Samenwerkingsverband  SNN   ·∙    En  door  het  ministerie  van  Economische  Zaken,  Landbouw  en  Innovatie  (EL&I)  

15  

1.2.4.  Biddinghuizen:  Windpark  Kubbeweg  BV     Persbericht,  augustus  2005:  Biddinghuizen  krijgt   grootste  particuliere  windmolenpark  van  Nederland   De   ondernemers   aan   de   Kubbeweg   in   Biddinghuizen   slaan   op   dinsdag   23   augustus   de   eerste   paal   van   het   grootste   particuliere   windmolenpark   in   Nederland.   Aan  de  Kubbeweg  zullen  in  totaal  17  molens  verrijzen,   en  die  zijn  goed  voor  34  megawatt.  Dat  is  genoeg  om   25.000   huishoudens   per   jaar   van   stroom   te   voorzien   (de   gemeente   Dronten   telt   15.000   huishoudens).   Tot   nu   toe   waren   zulke   grote   windmolenparken   alleen   mogelijk  in  samenwerking  met  energiebedrijven.     De  eerste  paal   Wie:  Op  ludieke  wijze  alle  ondernemers  van  de  Kubbeweg     Wat:  Slaan  van  de  eerste  paal  van  het  windmolenpark   Wanneer:  Dinsdag  23  augustus   Hoe  laat:  14:45  uur   Waar:  Kubbeweg  17,  Biddinghuizen     Na  tien  jaar  van  voorbereidingen  en  onderhandelingen  is  het  zover;  de  bouw  van  de  zeventien   windmolens  in  Biddinghuizen  gaat  van  start.  Aan  weerszijden  van  de  Kubbeweg  is    een   ontsluitingsweg  aangelegd    waarover  het  materiaal  aangeleverd  kan  worden.  De  bouw  belooft   een  heel  spektakel  te  worden,  want  de  70  meter  hoge  molens  moeten  op  zeker  350  vrachtwagens   vervoerd  worden.  Het  is  de  planning  dat  de  molens  op  1  januari  2006  volop  draaien.     Groene  stroom  te  koop   Het   is   de   bedoeling   dat   als     de   molens   met   de   wieken   in   de   wind   De  cijfers  op  een  rij:   staan,   iedereen   zich   kan   inschrijven   voor   de   groene   stroom   van   het   Windmolentype:  Vestas  V80   Kubbewegpark.   Via   de   website   van   het   windpark   is   dat   zo   geregeld.   Naast   windmolenbezitters   worden   de   boeren   dus   samen   ook   een   Aantal:  17   energiebedrijf.   En   dat   is   mogelijk   dankzij   de   liberalisering   van   de   Parkvernogen:  34  megawatt   energiemarkt.     Huishoudens:  25.000  per  jaar   Mensen   die   stroom   gaan   kopen   van   het   windpark   aan   de   Kubbeweg   zijn   altijd   verzekerd   van   stroom,   ook   als   het   niet   waait.   Dat   is   te   Ashoogte:  70  meter   danken   aan   de   Windunie,   een   particuliere   coöperatie   van   Beton:  5.500  kuub     windmoleneigenaren.   De   Windunie   heeft   namens   haar   leden   een   contract   bij   de   reguliere   energiebedrijven   en   die   zorgen   dat   er   altijd   Staal:    600  ton     stroom  is.    Wat  uniek  is  aan  het  windmolenpark  van  de  Kubbeweg  is  dat  de  spanning  direct  op  het   Heipalen:  272    stuks  (4  km)     hoogspanningsnet  wordt  geleverd.     Kabels:  40  kilometer   Alle   andere   particuliere   windmolenparken   in   Nederland   leveren   via   kabels   de   spanning   aan   een   onderstation   van   een   energiebedrijf.   Eén   van   die   onderstations   staat   bijvoorbeeld   langs   de   Dronterweg   tussen   Lelystad   en   Dronten.   Maar   de   ondernemers   van   de   Kubbeweg   vonden   de   aansluitingskosten   voor   dat   station   veel   te   hoog   en   daarop   besloten   zij   een   eigen   onderstation   te   bouwen.   Eerst   gaat   de   spanning   naar   een   transformator,   die   maakt   de   spanning   geschikt   voor   het   hoogspanningsnet.    De  spanning  wordt  omgezet  van  de  23  kiloVolt    die  de  molens  leveren  naar  150   kiloVolt   die   er   op   de   hoogspanningskabels   staat).     Daarna   gaat   de   spanning   door   het   onderstation,   die  het  doorgeeft  aan  de  hoogspanningskabels  en  tenslotte  komt  het  bij  ons  uit  het  stopcontact.     16  

Interview  Frits  Iordens,  Windpark  Kubbeweg     Oprichting  windpark  Kubbeweg Elf  jaar  voor  de  officiële  opening  van  het  windpark  ontstonden  de  eerste  ideeën  aan  de  Kubbeweg   om  iets  met  windenergie  te  gaan  doen.     In  1995  wilde  Gert  Jan  van  Tilburg,  een  van  de  bewoners,  zijn  'kleine'  solitaire  Lagerweij  molen   vervangen  door  een  grotere.  Dat  kon  toen  nog,  maar  daar  ging  zijn  voorkeur  niet  naar  uit.  Vanuit  zijn   functie  bij  de  Stichting  Ontwikkeling  Windenergie  vond  Van  Tilburg  dat  gemeentes  een  visie  moesten   ontwikkelen  over  windmolenlocaties  en  lijnopstellingen,  om  zo  de  wildgroei  aan  turbines  tegen  te   gaan.  De  gemeente  Dronten  heeft  dat  als  eerste  opgepakt.     Van  Tilburg  polste  een  aantal  buren  en  die  bleken  enthousiast.  "Ik  vergeet  het  nooit,"  vertelt  oud-­‐ buurman  Jan  Wybe  Schurer.  "Gert  Jan  was  aan  het  uien  rooien  en  ik  ging  eens  kijken  hoe  het  ging.   Toen  begon  hij  erover  en  zei  dat  het  prachtig  zou  zijn  als  de  hele  weg  een  molen  achter  in  het  land   kon  zetten.  Zo  is  het  begonnen."  Na  de  eerste  brainstorm  waren  ook  de  andere  bewoners  aan  de   weg  meteen  overstag.  Schurer:  "Die  eenheid  en  eensgezindheid  binnen  de  club  dat  is  van  essentieel   belang,  anders  wordt  het  nooit  wat."   Na  het  ontstaan  van  het  idee  zijn  de  twaalf  agrariërs  van  de  Kubbeweg  tien  jaar  bezig  geweest  met   de  voorbereiding,  de  vergunningen  aanvragen,  de  ontheffingen  regelen,  de  aanpassingen  van  het   bestemmingsplan  en  de  bezwaarprocedures.  Uiteindelijk  stonden  in  juni  2006  de  molens  met  de   wieken  in  de  wind  en  werd  het  park  officieel  geopend.  Net  als  het  park  werd  dat  groots  aangepakt   met  twee  dagen  feest.  Uiteindelijk  zijn  er  17  molens  geplaatst.   Techniek   De  techniek  is  als  volgt.  Zie  ook  plaatje.  Aan  de  kubbeweg  liggen  een  aantal  boerderijen  met  een  lap   grond  aan  de  achterkant.  Helemaal  achteraan  dat  land  zijn  twee  rijen  met  windmolens  geplaatst.  Een   ondergrondse  kabel  verbind  de  molens  aan  elkaar  en  deze  kabels  leiden  naar  een  onderstation  wat   ze  ook  zelf  hebben  laten  plaatsen.  Via  dit  onderstation  wordt  de  energie  omgezet  in  elektronen  en   gaan  ze  het  net  op.  De  energie  wordt  dus  verkocht  en  komt  in  dit  geval  terecht  bij  Essent.     Volgens  Frits  is  er  een  verkeerd  beeld  over  LDEB.  Nl  dat  de  energie  zelf  gebruikt  moet  worden,  maar   het  kan  ook  naar  het  net  geleverd  worden.   Welke  partijen  zijn  betrokken  geweest  bij  de  oprichting? Stichting  ontwikkeling  windenergie.  Deze  partij  is  de  projectontwikkelaar  geweest.  Een  van  de   boeren  had  al  een  klein  molentje  en  is  de  geestelijke  vader  van  dit  project.   Welke  rol  heeft  de  lokale  overheid  gespeeld  bij  de  totstandkoming  van  windpark  Kubbeweg?   Bij  het  moment  van  oprichting  speelde  duurzaamheid  nog  niet  zon  belangrijke  rol  als  ze  dat  nu  doet.   De  gemeente  speelde  ook  nog  geen  rol  toen  windpark  Kubbeweg  in  de  startblokken  stond. De  gemeente  heeft  niet  gestimuleerd  maar  is  wel  belangrijk  geweest  aangezien  zij  subsidies  hebben   gegeven  en  een  participatieregeling  hebben  gestart  tegelijkertijd.   Wat  zijn  jullie  missie  en  visie?   Missie  en  visie  is  afkomstig  uit  landbouwbelang  en  niet  uit  duurzaamheid.  Het  idee  is  om  de   akkerbouwbedrijven  te  versterken.  Boeren  hebben  vaak  lappen  met  grond,  die  niet  altijd  optimaal   worden  benut.  Door  het  plaatsen  van  een  windmolen  op  hun  land  kunnen  ze  ook  aan  de  molen   verdienen.  Zo  hebben  ze  extra  inkomsten.  En  aangezien  je  niet  van  boeren  een  flinke  investering  kan   vragen,  is  de  investering  volledig  door  de  bank  gefinancierd.         Wat  zijn  de  doelstellingen?   Doel  is  windmolens  onderhouden  en  vervangen  door  nieuwe.  Het  is  niet  mogelijk  om  het  project  uit   te  breiden  en  dat  is  ook  niet  het  streven.  Dus  de  continuïteit  is  het  belangrijkste  doel.   17  

Welke  organisatievorm  kenmerkt  windpark  Kubbeweg? Organisatievorm  is  een  B.V.  aangezien  een  rechtspersoon  nodig  is  om  overeenkomsten  te  sluiten  en   subsidies  te  verkrijgen.  Tevens  was  dit  ook  de  meest  geschikte  vorm  aangezien  de  boeren  als   aandeelhouders  fungeren.     Hoe  is  windpark  Kubbeweg  gefinancierd? De  financiering  is  100%  door  de  bank  gefinancierd.  17  molens  hebben  45  miljoen  gekost  samen.     Wat  is  hun  visie  op  winst  maken?   Visie  op  winst  maken.  Alle  boeren  zijn  aandeelhouder  zoals  te  zien  is  op  het  plaatje.  De  winst  die   Kubbeweg  maakt  wordt  als  dividend  aan  de  aandeelhouders  verstrekt.  Dus  niet  om  nieuwe  molens   te  plaatsen.   Welke  investering(en)  hebben  jullie  moeten  plegen?   Er  is  45  miljoen  euro  in  de  molens  geïnvesteerd. Wat  moet  ik  me  voorstellen  bij  de  terugverdientijd  van  zo’n  investering?   De  terugverdientijd  van  deze  molens  is  ongeveer  9  jaar.  Er  wordt  ook  al  winst  gemaakt. Wat  maakt  windpark  Kubbeweg  nou  succesvol?   Het  succes  ligt  hem  voornamelijk  in  het  open  gebied  waarin  de  windmolens  gevestigd  zijn.     Beschikbaarheid  is  tevens  een  belangrijke  term  in  de  windenergie.  Dit  betekend  dat  als  het  waait,  de   molens  ook  daadwerkelijk  kunnen  produceren.  Dit  is  ook  een  belangrijke  succesfactor.   Wat  staat  het  succes  van  windpark  Kubbeweg  in  de  weg?   Terreinruwheid.  Dit  is  de  hoeveelheid  obstakels  in  het  gebied,  zoals  (in  oplopende  ruwheid)  water,   grasland,  graanakker,  verspreide  bebouwing,  bomen,  huizen  en  flats  en  de  dichtheid  ervan.  De   terreinruwheid  heeft  een  remmende  werking  op  de  wind.        

18  

1.2.5  Amsterdam  Oosterdokseiland:  aardwarmte    

 

19  

 

20  

 

21  

 

 

 

22  

Naam  project   Initiatiefnemer  

Korte   geschiedenis/context  

Oosterdokseiland  Amsterdam   De  BV  Ode:  een  BV  met  daarin  een  belegger,  de  gemeente  Amsterdam  en  de   ontwikkelaar  Bouwfonds  MAB.   Lokaal  warmte  en  koude  opwekken  ten  behoeve  van  kantoor,  bibliotheek  en   appartementen   De  gemeente  Amsterdam  nam  in  het  stedenbouwkundig  programma  van  eisen  voor   het  Oosterdokseiland  strenge  milieunormen  opgelegd.  Het  project  is  een  mix  van   openbare  functies  (Openbare  Bibliotheek  Amsterdam  en  Conservatorium  van   Amsterdam),  commerciële  functies  (hotel,  kantoren,  winkels  en  leisure)  en   woonfuncties  (sociale  woningen  en  luxe  woningen).     De  gemeente  wilde  voor  het  Oosterdokseiland  een  duurzame  energieoplossing  met   een  substantiële  energiebesparing:  30%  t.o.v.  de  energieprestatie-­‐eisen  die  in  die  tijd   (jaar  2000)  golden.    

Organisatiestructuur   energiebedrijf  

Eigenaar  van  de  systemen  is  Cofely  Energy  Outsourcing  BV     Cofely  BV  is  ook  exploitant.  

Doel  

Vraag  naar  energie     Bron  van  energie   Warmte  uit  de  aarde,  plantaardige  olie   Korte  technische  schets     Warmte-­‐  en  koudebronnen,  afleverstations,  warmtepompen  en  een   verwarmingsketel,  leidingen  tussen  afnemers,  bronnen  en  van  en  naar  de   energiecentrale.  Om  pieken  in  het  verbruik  op  te  vangen  wordt  een  ketel  ingezet  op   plantaardige  olie  welke  10%  van  de  warmte  kan  realiseren.  Bijkomend  voordeel  van   deze  brandstofketel  is  een  vermindering  van  explosiegevaar  waardoor  de  ketel  in  een   ruimte  op  de  begane  grond  geplaatst  kan  worden.   De  energietarieven  zijn  gemiddeld  5%  tot  10%  lager  dan  de  stadsverwarmingtarieven   elders  in  Amsterdam.     De  eindgebruikers  hebben  duurzame  verwarming  en  koeling.   Uiteindelijk  is  180.000  m2  vloeroppervlak  aangesloten  op  het  Warmte  koude   systeem.   Totale     investeringskosten     Financiers   nvt  (via  Cofely)   Exploitatiebegroting   Exploitatie   Bankier     Status  

  Cofely  BV   installatie  gereed,  gebouwen  deels  in  gebruik,  deels  in  aanbouw   Beheer  

Eigendom  netwerk     Eigendom  apparatuur   Aandeel  van  de   investering  bij   eindgebruikers   Planning    

Cofely  BV   Cofely  BV   Geen  

Communicatie   Belangrijkste  tip   Overige  opmerkingen  

    Borg  dat  een  duurzame  installatie  niet  alleen  op  papier  duurzaam  is,  maar  zich  in  de   praktijk  bewijst.  Kies  een  structuur  welke  die  zekerheid  geeft   www.cofely.nl  

Meer  info  op  site   Contactpersoon  met   naw  gegevens    

Aanbesteding  2005,  realisatie  2007  

Bjorn.Kouwenhoven@Cofely-­‐gdfsuez.nl  

23  

1.3     Initiatiefnemers  aan  het  woord       Inleiding       Op  de  volgende  pagina’s  staan  de  uitgewerkte  interviews  die  elf  initiatiefnemers  binnen  het   “Wij  krijgen  Kippen”  project  met  Arjen  Schamhart  van  Greenwish  en  Siward  Zomer  februari   2011  hebben  gehad.       Deze  projectbeschrijvingen  hebben  verschillende  doelen.     1. het  geeft  initiatiefnemers  een  doel  en  een  duidelijke  houvast  waar  op  te  richten  om   het  project  tot  en  succes  te  maken.     2. het  geeft  een  beter  beeld  van  hoe  initiatiefnemers  beter  ondersteund  kunnen   worden  op  de  broedkampen  en  in  het  proces.       In  de  bulletpoints  onder  de  beschrijvingen  staan  de  vragen  en  drempels  waar   initiatiefnemers  nog  mee  worstelen.  Door  deze  informatie  aan  iedereen  mee  te  geven   kunnen  initiatiefnemers  elkaar  vinden  zodat  ze  elkaar  kunnen  ondersteunen.  “Wij  krijgen   Kippen”  is  bedoeld  als  een  groot  broedkamp  voor  duurzame  initiatieven  met  als  doel  elkaar   te  versterken  om  zo  de  initiatieven  tot  een  succes  te  laten  komen.       Kennisdeling  is  essentieel    voor  het  succes  van  alle  projecten.  Veel  initiatiefnemers  hebben   dezelfde  vragen,  we  kunnen  nu  samen  op  zoek  gaan  naar  de  antwoorden.  Als  u  vragen  ziet   waar  u  het  antwoord  op  heeft,  nodigen  wij  u  uit  die  initiatiefnemers  daar  te  ondersteunen   met  uw  kennis.    

24  

1.  Naam:  WeteringDuurzaam   Initiatiefnemer:  Maartje  Romme  heeft  het  initiatief  genomen  om  de  Weteringbuurt  te   verduurzamen.  In  de  Weteringbuurt  is  een  al  lang  bestaande  buurtvereniging  actief  en   wonen  veel  creatieve  mensen.  Het  is  belangrijk  een  voorbeeld  voor  duurzaam  samenleven  in   een  stadswijk  te  ontwikkelen.  Het  nemen  van  verduurzamingsmaatregelen  lijkt  weliswaar   makkelijker  op  het  platteland,  maar:  “duurzaam”  kan  ook  in  de  stad!  De  buurt  bestaat  uit     naar  schatting  800  huishoudens.   Droom:  Een  duurzame  samenleving,  te  beginnen  in  de  Weteringbuurt,  en  te  beginnen  met   praktisch  maatregelen  als:  energie  besparen,  energie  opwekken,  produceren  duurzaam   voedsel  en  duurzaam  vervoer.  Dit  is  bewust  een  ruim  geformuleerd  doel,  waar  geen   beperkende  deeldoelstellingen  bij  horen.   Doel  voor  2012:    10  procent    van  de  huishoudens  schakelt  over  op  een  vorm  van  eigen   duurzame  lokale  energie.  Nog  eens  10  procent  van  de  huishoudens  zit  in  de   “contemplatiefase”..   Stand  van  zaken:  Project  verkeert  in  idee-­‐fase.  Techniek  en  invulling,  procedures…:    alles  is   nog  nader  te  bepalen.    De  wens  van  Maartje  is  om  dit  geheel  binnen  het  project  verder  te   concretiseren.   Wensen  voor  broedkamp:     • Er  zijn    een  aantal  hobbels  te  nemen:  bestuurlijk  (gemeente  en  monumentenzorg)  en   technologisch.  Voor  het  broedkamp  zou  het  goed  zijn  als  hier  inhoudelijke  informatie   over  beschikbaar  is.   • Er  is  behoefte  aan  knowhow  en  mogelijkheden  voor  overleg  over   financieringsconstructies.     • Procesbegeleiding  is  welkom,  waarbij  het  accent  moet  liggen  op  het  samenwerken   aan  iets  moois:  het  moet  namelijk  vooral  ook  inspirerend  zijn.  Het  is  belangrijk  om   een  SWOT  analyse  in  kaart  brengen.      

25  

2.  Naam:  Zuidas  Solar  Challenge   Initiatiefnemer:  Benno  Schwarz   Droom:  Elkaar  versterken  om  het  grote  doel  te  bereiken.    Benno  wil  de  versnelling  van  de   implementatie  in  de  toepassing  van  zonne-­‐energie  en  wil  aantonen  dat  het  nu  al  rendabel  is.   Daarbij  moet  men  niet  alleen  kijken  naar  financieel  rendement,  maar  ook  het   maatschappelijke  rendement.     Doel  voor  “Wij  krijgen  Kippen”:     Binnen  een  jaar  3.000  panelen  op  de  Zuid  As  te  plaatsen  (0,5  MW  in  een  jaar  dat  is  voor  elke   10  personen  die  op  de  Zuid  As  werkt/woont  een  paneel).     Stand  van  zaken:     18  Januari  2011  aftrap  gehad  met  directeuren  van  bedrijven  op  de  Zuid-­‐As.  Benno  trekt  het   initiatief  met  drie  andere  mensen  en  wordt  ondersteund  door  een  groep  van  15  mensen  die   ook  belangstelling  hebben.     Wensen  voor  broedkamp:     Hoofdvragen  duidelijk  krijgen:   • Hoe  werkt  een  coöperatie  in  relatie  met  een  energie  bedrijf.  Financiering  van   zonnepanelen.    Welke  energiebedrijven  zijn  er  geïnteresseerd?  Moet  nog  nagedacht   worden  over  rechtspersoon.     • De  belangrijkste  vragen  die  hij  heeft  worden  nog  door  hem  op  papier  gezet  voor  het   broedkamp.     Ideaal  resultaat  “Wij  krijgen  Kippen”:   Alle  voorstanders  voor  duurzame  energie  moeten  samen  komen  en  zich  richten  op  het   gemeenschappelijke  doel  en  zich  niet  richten  op  het  onderuithalen  van  andere  initiatieven.   Bijvoorbeeld  bij  het  aandragen  van  dit  project  werden  er  gelijk  andere  oplossingen   aangedragen  zoals  het  licht  uitdoen  op  kantoor  na  acht  uur  s’avonds,  dat  zou  een  grotere   impact  hebben.  Benno  vertaalde  dit  direct  naar  een  nieuwe  challenge  voor  zijn   gesprekspartner.     Symbolisch  toch  geld  in  de  concrete  projecten  stoppen  om  ze  een  boost  te  geven  als   stimulering.  Er  zijn  genoeg  initiatieven  die  krachten  bundelen  en  ondersteunen,  zoals   Zonvogel,  ODE.  Er  moet  echt  concreet  wat  gaan  gebeuren  binnen  “Wij  krijgen  Kippen”.   Bijvoorbeeld  een  blauwdruk  hoe  je  een  initiatief  kan  starten  zonder  subsidie.  Deze   blauwdruk  kan  iedereen  gebruiken  tegen  beperkte  kosten  en  omvat  een  businessmodel  met   een  computerprogramma.    

 

 

26  

3.  Naam:  Nieuwe  Nuts  in  de  Pijp   Initiatiefnemer:  Coen  de  Graaf   Droom:  Bijdragen  aan  een  duurzamere  maatschappij  door  een  nieuwe  manier  van   samenwerken.  Waarin  mensen  mee  denken  in  het  proces  en  ieders  talenten  benutten.     Doel  voor  “Wij  krijgen  Kippen”:     Collectief  energie  inkopen  met  ongeveer  200  woningen  in  de  Pijp  en  energie  besparende   maatregelen  nemen.    Mogelijk  ook  aanschaffen  van  elektriciteit  opwekkende  systemen.  Ook   ontwikkelt  Coen  een    lange  termijn  visie.   Binnen  1,5  jaar  wil  Coen  dat  er  concreet  samenwerkingsverband  is  opgezet  wat  toegankelijk   is  voor  alle  bewoners  van  de  Pijp.     Stand  van  zaken:     Er  is  een  eerste  plan  wat  hij  verder  gaat  uitwerken.  Coen  is  nu  nog  de  enige  drager  en  wil   binnen  een  aantal  maanden  een  team  hebben  staan,  ondertussen  wil  hij  kennis  over  de   mogelijkheden  op  het  gebied  van  energiebesparing  en  –opwekking  opdoen.     Wensen  voor  broedkamp:     Wil  onderzoeken  wat  de  ondersteuning  kan  zijn  van  “Wij  krijgen  Kippen”.   Wil  weten  wat  de  precieze  bedoeling  is  van  het  broedkamp.       Coen  heeft  in  de  oriëntatiefase  kennis  nodig:       • Welke  specifieke  know-­‐how  kan  hij  krijgen  voor  bijeenkomsten  van  bewoners?     • Technisch  inhoudelijke  know-­‐how:    Welke  mogelijkheden  voor  besparen  zijn  er?  Welke   mogelijkheden  zijn  er  voor  energie  opwekking?  Hoe  meet  je  de  gebruikte  energie  van  de   buurt?     • Hij  heeft  geen  ervaring  met  het  schrijven  van  een  projectplan  en  wil  graag  begeleiding,  maar   wil  het  wel  zelf  doen.     • Wetten  en  regelgeving,  vergunningen,  hoe  het  gaat  met  saldering.     • •

 

27  

4.  Naam:  Voorbeeldproject  Mister  Green   Initiatiefnemer:  Florian  Minderop   Droom:  Mensen  stimuleren  en  enthousiasmeren  CO2-­‐neutraal  te  leven.  Meer  concreet  gaat   het  om  compleet  CO2-­‐neutraal  energie  op  te  wekken  en  te  gebruiken  waarbij  een   elektrische  auto  de  rol  van  opslag  medium  vervult.  Het  moment  waarop  elektriciteit   opgewekt  wordt  is  namelijk  veelal  niet  gelijk  aan  het  moment  waarop  we  het  gebruiken.   Droom  Wij  krijgen  Kippen:  Florian  woont  in  een  CO2-­‐neutraal  huis  met  PV-­‐panelen  om   elektriciteit  op  te  wekken,  heeft  een  oplaadpaal  voor  zijn  elektrisch  auto  en  kan  zijn  huis   loskoppelen  van  het  elektriciteitsnetnet.    Daarmee  is  het  een  voorbeeld  project  voor  zijn   droom.  Florian  is  geïnspireerd  door  de  Gewoonboot.     Weg:  gewoon  doen,  zelf  investeren,  in  netwerken  oplossingen  vinden.     Stand  van  zaken:  Project  verkeert  in  idee-­‐fase.  Techniek  en  invulling,  procedures  alles  is  nog   nader  te  bepalen.    De  wens  van  Florian  is  om  dit  geheel  binnen  het  project  verder  te   concretiseren.   Wensen  voor  broedkamp:     • Technische  kennis,  business  case  ontwikkelen  en  kennis  opdoen  over  financiële   constructies.   • Leren  van  praktijkvoorbeelden.  Best  Practises;  voorbeeld:  de  Power  Router:  een   bestaand  product  dat  Florian  graag  in  het  echt  wil  zien.  Ook  om  ervaringen  uit  te   wisselen.  Wil  ook  participeren  in  coöperatie  om  het  te  verwezenlijken.       Issue:  Florian  woont  op  dit  moment  in  een  huurhuis.  Het  is  niet  duidelijk  of  de  eigenaar   van  het  pand  aan  het  project  wil  meewerken.    

5.  Naam:  Evergreenergy   Initiatiefnemer:  Jeroen  Kruisheer  en  Robbie  Ramdien   Droom:  Overal  zonnepanelen  op  daken  in  Nederland.  Zonne  energie  is  de  energie  van  de   toekomst.  Nederland  is  dicht  bebouwd,  er  zijn  veel  daken  beschikbaar  voor  zonnepanelen.   De  gedachtengang  is  dat  panelen  voor  de  kleine  beurs  toegankelijk  zijn.     Doel  voor  Wij  krijgen  Kippen:     Het  is  afhankelijk  van  Rochdale  (woning  corporatie)  voor  wat  er  te  realiseren  valt,  als  die   akkoord  is  gaat  het  snel.  Na  1,5  jaar  hebben  Jeroen  en  Robbie  een  business  case,  de   bottlenecks  zoals  Rochdale  zijn  overwonnen  en  we  zijn  aan  het  werk.    Een  gedeelte  van  de   huurders  hebben  PV  op  hun  dak.  Dit  zijn  ongeveer  100  huishoudens.     Stand  van  zaken:     Ze  zijn  nog  goed  aan  het  uitzoeken  om  te  kijken  of  het  allemaal  mogelijk  is.  Het  staat  nog   niet  geheel  vast,  omdat  het  op  het  gebied  van  rechtsvorm  nog  alle  kanten  op  kan.  Ze  neigen   naar  B.V.  omdat  ze  ook  met  huurders  te  maken  hebben.       Er  zijn  twee  woonwijken  al  gebouwd.  Er  komt  nog  een  3e  evergreen  waar  we  graag  onze   panelen  op  hebben.     Wensen  voor  broedkamp:     • Ondersteuning  bij  haalbaarheids  onderzoek.     • Wat  zijn  de  beperkingen  van  de  huurwet  bij  het  leasen  van  PV  aan  huurders?   • Hoe  verrekenen  we  de  betalingen  van  de  klant  met  de  eigenaar  van  de  panelen?   • Welke  rol  speelt  Alliander?   • Hoe  gaat  het  met  de  afschrijvingen  en  leaseconstructie  bij  zonne-­‐panelen?   • Is  leasen  een  oplossing  voor  ons  probleem?   • Zit  er  bij  de  gemeente  geld  uit  de  verkoop  van    NUON  gelden  dat  ze  zouden  kunnen   benutten?   • Ze  zouden  graag  sparren  over  de  marketing  kant  van  het  project?   28   • Zoeken  een  sparringpartner  om  te  focussen.     • Zien  graag  iemand  van  Urgenda  op  het  broedkamp.  

6.  Naam:  EnergieHerbergen   Initiatiefnemer:  Joris  Spuesens   Droom:  Klimaat-­‐  en  mobiliteitsproblemen  oplossen  door  een  geïntegreerd  netwerk  van   oplaadpunten  voor  kleinschalig  elektrisch  vervoer.  Joris  wil  een  bijdrage  leveren  aan  de   doorbraak  van  (overkapte)  elektrische  fietsen  voor  woon-­‐werkverkeer  en  langere  afstanden   door  EnergieHerbergen  te  creëren.  Dat  zijn  oplaadpunten  voor  elektrische  voertuigen  die  bij   voorkeur  gevoed  worden  met  duurzame  energie  (zonnepanelen,  kleine  stadswindmolens).     Joris  wil  bestaande  stallingen  uitbreiden  met  zonnepanelen  erop  en  nieuwe  stallingen   neerzetten  met  deze  voorziening.  Deze  oplaadpunten  komen  bij  horeca,  kantoren,   sportclubs  en/of    culturele  instellingen  in  de  buurt  van  verkeersknooppunten  (P+R,  stations   etc).  Met  faciliteiten  waar  mensen  kunnen  werken  en  ontspannen  terwijl  hun  fiets  aan  de   lader  staat.  Exploitanten  van  deze  locaties  kunnen  instaan  voor  sociale  controle,  beveiliging   en  onderhouden  van  de  EnergieHerbergen,  op  basis  van  een  financieel  gezonde  business   case  (omzet  uit  verhuur  voertuigen,  reparaties,  horeca  etc).     Doel  voor  Wij  krijgen  Kippen:     Zoveel  mogelijk  mensen  enthousiast  maken  voor  het  project,  zodat  zij  zelf  EnergieHerbergen   gaan  aanvragen  bij  hun  stadsdeel/gemeente,  of  zelf  een  EnergieHerberg  willen   aanschaffen/adopteren.     Zsm  een  werkende  pilot  van  de  grond  tillen  in  Stadsdeel  Zuid,  vermoedelijk  bij  voetbalclub   ASV  Arsenal.  Joris    verwacht  dat  binnen  1,5  jaar  voldoende  partners  en  exploitanten  inhaken   om  de  EnergieHerbergen  levensvatbaar  te  maken.     Stand  van  zaken:     Er  is  overleg  geweest  met  de  Dienst  Infrastructuur  Verkeer  en  Vervoer  (DIVV)  van  gemeente   Amsterdam  die  elementen  uit  het  bedrijfsplan  voor  de  EnergieHerbergen  wil  opnemen  in   het  Meerjarenplan  Fiets  (momenteel  is  een  nieuw  plan  in  ontwikkeling).  DIVV  wil  het  plan   verbinden  aan  transferia  (P+R),  maar  Joris  vindt  dat  die  te  ver  uit  het  centrum  liggen  en  dat   er  te  weinig  zijn.  Hij  zoekt  (extra)  locaties  op  strategische  knooppunten  in  het  Stadsdeel   Zuid.     Diverse  leveranciers  van  stallingen/straatmeubilair  zijn  benaderd  en  hebben  interesse   getoond.     Wensen  voor  broedkamp:     • Joris  wil  bij  de  broedkampen  duidelijk  krijgen  wat  realistische  doelen  zijn  voor  het   project.   • Hij  zoekt  een  sparringpartner  voor  het  uitwerken  van  business  case,  projectplan  en   haalbaarheidsstudie.     • Hij  zoekt  ondersteuning  bij  het  opzetten  en  uitvoeren  van  een  marktonderzoek.   Eventueel  met  de  hulp  van  studenten  of  stagiaires.     • Hij  wil  contact  maken  met  Stadsdeel  Zuid  om  de  pilot  uit  te  voeren.   • Joris  zoekt  technische  kennis  over  zonnepanelen  en  kleine  (stads)windmolens.       • Wie  kan  het  project  mede  dragen  (met  name  technische  uitvoering  en  exploitatie)?   • Joris  zoekt  investeerders,  opdrachtgevers  en/of  partners.    

  29  

7.  Naam:  (nog  geen  naam)   Initiatiefnemer:  Loes  Knotter   Droom:  Groen  vervoer,  groene  stroom  opwekken  voor  elektrisch  vervoer.   Doel  voor  Wij  krijgen  Kippen:     Nieuwe  vervoersdienst  die  in  het  gat  springt  tussen  dure  taxies  en  openbaar  vervoer  dat  niet   iedereen  bereikt.     Stand  van  zaken:     Loes  zit  nog  in  de  idee  fase.  Ze  wil  iets  doen  met  duurzame  mobilitieitsconcepten,  maar  hoe  dat   precies  ingevuld  wordt  ligt  nog  helemaal  open.  Ideeen  zijn  bijvoorbeeld  een  digitale  informatie   dienst  voor  reizigers.     Als  het  plan  daar  is  zal  Loes  een  haalbaarheidsstudie  maken.   Wensen  voor  broedkamp:     • Wil  weten  op  verschillende  niveaus  wat  de  Duurzame  energie  potentie  van  stadsdeel   zuid  is.  Na  te  vragen  bij  de  gemeente  zoals  buurt,  stadsdeel,  straat,  woningblok.     • Loes  wil  weten  wat  de  bedoeling  is  van  “Wij  krijgen  Kippen”  bij  de  ondersteuning  van  het   project?     • Bij  community  initiatief  kun  je  het  zelf  organiseren.  

 

8.  Naam:  Kop  Zuidas  Solar  Power   Initiatiefnemer:  Maarten  van  Asperen   Droom:  Om  ons  appartementencomplex  waarin  eigenaren  en  huurders  wonen,  af  te  sluiten  van   de  elektriciteit  voorziening  van  buitenaf.  Er  komen  meerdere  gebouwen  in  dat  gebied  met   meerdere  en  grotere  dakoppervlaktes.  Het  zou  mooi  zijn  om  die  daken  hier  in  te  betrekken.  Dit   zou  dan  fase  twee  zijn  na  ‘WIJ  KRIJGEN  KIPPEN.     Doel  voor  Wij  krijgen  Kippen:    Binnen  1,5  jaar  wil  ik  zonnepanelen  op  het   appartementencomplex  en  stadsdeelkantoor  van  Amsterdam  Zuid  hebben.    Als  plaatsing  op  het   stadsdeelgebouw  praktische  bezwaren  oplevert    dan  plaatst  hij  alleen  panelen  op  het   appartementencomplex.     Stand  van  zaken:     Binnen  de  VVE  vindt  het  bestuur  het  project  interessant.  Over  drie  maanden  is  er  een  leden   vergadering  en  het  zou  mooi  zijn  om  dan  een  plan  te  presenteren.  Op  het  moment  ligt  het   initiatief  nog  bij  Maarten  eventueel  samen  met  Benno  Schwarz.  Ook  het  stadsdeel  is  er   enthousiast  over.    In  eerste  instantie  wordt  er  nagedacht  over  zon,  maar  wind  wordt  niet   uitgesloten  omdat  het  een  kansrijke  locatie  is.     Het  appartementencomplex  is  nieuw  en  is  al  goed  geïsoleerd,  daarom  is  er  geen  winst  te   boeken  bij  besparing,  overigens  is  er  ook  een  WKO.     Wensen  voor  broedkamp:     • Zou  graag  meer  weten  over  de  constructie  waarin  opgewekt  wordt  en  geleverd  wordt   aan  VVE  en  individuele  bewoners,  wat  kost  dat,  wat  levert  het  op,  kan  het,  mag  het?   Moet  je  met  een  leverancier  in  zee  of  moet  je  zelf  een  organisatie  voor  opzetten?       • Technische  kennis,    organisatorische  kennis.  Hoe  regel  je  het  installatietechnisch  en  hoe   gaat  de  afrekening  ervan?     • Zou  graag  een  sparringpartner  hebben  voor  het  schrijven  van  het  projectplan.  

30  

  9.  Naam:  Stichting  de  Groene  Juliana   Initiatiefnemer:  Marjo  Kroese   Droom:  Zo’n  mooi  mogelijke  woonomgeving  om  zo  prettig  mogelijk  te  wonen  met  betaalbare   duurzame  energie.   Doel  voor  Wij  krijgen  Kippen:     Mensen  gaan  meedoen  met  het  idee  dat  je  lokaal  duurzame  energie  kan  produceren.  We  willen   samen  een  plan  maken.  Na  1,5  jaar  ligt  er  een  plan  en  is  20%  van  het  plan  gerealiseerd.   Hoofdrichting  is  zonnepanelen,  hoewel  besparing  van  elektriciteit  ook  aandacht  zou  krijgen.   Stand  van  zaken:     Marjo  staat  aan  het  beginpunt.  Groep  van  Juliana  heeft  al  veel  goodwill  door  eerdere  projecten.   Er  zijn  nu  15  mensen  bij  het  project  betrokken  en  er  zijn  al  zo’n  60  mensen  bekend  met  de   Groene  Juliana.    In  de  wijk  staan  totaal  435  woningen  waarvan  veel  huurwoningen;  ongeveer   90%,  waarvan  60%  vrije  sector.     Wensen  voor  broedkamp:     • Behoefte  aan  iemand  die  mee  kan  denken  aan  de  berekening  voor  het  plan  dat  je   burgers  kan  aanbieden.     • Behoefte  aan  knowhow  over  technische  mogelijkheden.     • Installateur  die  verstand  heeft  hoe  je  zonnepanelen  op  het  dak  plaatst.    Om  een  verhaal   te  maken  tegenover  verhuurder.     • Iemand  die  kan  helpen  bij  de  financiën  om  een  verhaal  te  kunnen  houden  tegenover  de   huurder.     • Hoe  zit  het  met  de  juridische  consequenties  als  er  beschadigingen  komen  aan  het  dak?   Wie  is  verantwoordelijk?  

         

 

31  

10.  Naam:  Duurzaam  Immen  Hof     Initiatiefnemer:  Nienke  Stoop   Droom:  Leven  met  respect  voor  de  natuur  en  de  sociale  omgeving  .  Deze  waarden  niet   alleen  uitdragen  in  woorden  maar  ook  in  daden.  Omgeving  voor  de  kinderen  creëren  zodat   ze  hier  dagelijks  voorbeelden  van  tegenkomen.  We  moeten  leren  om  onafhankelijk  te  zijn.   De  cycli  van  de  natuur  terugzien  in  het  dagelijks  leven.  Opwekken  van  energie  bedrijf  zit  in   haar  bloed,  haar  vader  (Adriaan  Stoop)  heeft  de  Dordtse  petroleum  maatschappij  (later   Shell)  opgericht.     Nienke  vindt  dat  we  niet  alles  hoeven  in  te  leveren  om  een  gezonde  kringloop  te   ondersteunen.  Het  is  niet  of  een  gezonde  levensstijl  of  winst  maken,  maar  het  is  én  én.     Haar  droom  wil  ze  op  lange  termijn  realiseren  door:   1. In  de  harde  kern  van  de  wijk,  een  groep  van  betrokken  bewoners  creëren.  Deze   vormen  een  draagvlak  voor  grotere  ontwikkelingen.  Een  intrinsieke  motivatie   losmaken  in  de  bewoners  van  de  wijk.       2. In  kaart  brengen  van  het  verbruik  van  gas,  elektra,  vervoer  en  afval.   3. Besparingen,  slimme  apparaten  slimme  netwerken.   4. Energie  opwekken,  zon  of  inkoop  op  een  groter  project,  dit  is    Zutphen  aan  ZET,   Zutphense  Energie  Transitie.  Die  willen  500  huishoudens  van  duurzame  stroom   voorzien.     Doel  voor  Wij  krijgen  Kippen:     Aan  het  eind  van  het  project  moet  een  haalbaarheidsstudie  gedaan  zijn,  zodat  Nienke  weet   wat  mogelijk  is.  Haalbaarheid  aan  de  technische  kant  en  aan  de  financiële  kant.  Ze  wil   aantonen  dat  het  kan,  met  minimale  middelen  de  overstap  naar  duurzame  energie  te   maken.   Stand  van  zaken:     Nienke  is  nu  in  kaart  aan  het  brengen  wat  het  verbruik  is  in  de  buurt.  Deze  buurt  heeft  een   aantal  oudere  huizen,  sommige  uit  1890  die  monumenten  zijn,  20  huishoudens,  uitbreiding   naar  40,  vier  openbare  gebouwen  (twee  scholen,  soort  centrum,  buurthuis).   Er  zijn  nu  twee  mensen  bij  het  project  betrokken.  Twintig  huishoudens  die  grenzen  aan  het   hof  en  willen  meedoen,  het  maximum  kan  oplopen  tot  veertig.  Er  is  contact  met  de   Provincie  en  W  &  E  adviseurs  over  de  plannen.     Wensen  voor  broedkamp:     • Hoe  zet  je  een  Lokaal  Duurzaam  Energie  Bedrijf  op?   • Hoe  werk  je  met  rekeningmodellen,  hoe  werk  je  met  financieringsmodellen  om  het   financieringsgedeelte  duidelijk  te  krijgen  en  het  van  de  grond  te  krijgen?   • Wat  zijn  de  noodzakelijke  zekerheden  voor  de  financier  van  de  zonnepanelen?   • Hulp  bij  het  proces,  (Hoe  krijg  je  informatie  in  kaart.  Kan  je  het  uitbesteden  aan   studenten  of  bedrijven,  maken  van  een  stappenplannen  en  dergelijke.)   • Nienke  heeft  geen  kennis  van  de  zakelijke  kant  en  zou  daar  meer  over  willen  weten   of  ondersteuning  krijgen.  Technische  zaak  is  voor  later.  Verder  helder  krijgen  van   haar  idee.       • Wat  zijn  de  voorwaarden  om  energie  te  produceren  op  monumenten?      

 

32  

11.  Naam:  Uniqergy   Initiatiefnemer:  Christiaan  Brester   Droom:  Motivatie  van  mensen  richting  geven.  Wordt  enthousiast  waar  het  mogelijk  is   om  duurzame  oplossingen  te  realiseren.  Duurzaamheid  is  rendabel  geworden  waardoor   goed  rentmeesterschap  bereikbaar  is  geworden  voor  iedereen.  De  kunst  is  om  de  wil  te   verduurzamen  en  te  vertalen  in  makkelijk  uitvoerbare  oplossingen  met  een  positieve   som.     Doel  voor  Wij  krijgen  Kippen:  Concreet  project  nog  te  ontwikkelen,  o.a.  tijdens  de  reis.   Zie  “Stand  van  zaken”  voor  geschiedenis.   Stand  van  zaken:     Christiaan  is  bedrijfskundige,  politicoloog  en  antropoloog.  Is  ‘ondernemer’  in   Ontwikkelingssamenwerking,  o.a.  oprichter  Fairfood  en  Happy  Gift.     Christiaan  heeft  een  nieuw  gebouwde  woonboot  met  duurzame  oplossingen  en  is   daarmee  energie  neutraal.  Heeft  met  succes  SDE  aangevraagd.   Is  met  opgedane  kennis  aan  de  slag  gegaan  en  heeft  in  verschillende  wijken  huishoudens   voorzien  van  PV.  Door  deze  grotere  groepen  te  organiseren  werd  het  mogelijk  om   prijsreducties  te  onderhandelen  van  wel  30%.     Christiaan  deed  een  EPA-­‐cursus  en  is  nu  een  erkend  EPA-­‐adviseur.  Hij  heeft   businesscases  beschikbaar  voor  particulieren  en  VVE’s.  Zijn  eigen  business  case  als   bedrijf  is  echter  nog  niet  rond.  Hij  wil  namelijk  niet  op  provisiebasis  werken,  maar   onafhankelijk  advies  blijven  geven.     Interessant  gegeven:  veel  winst  is  te  maken  door  hele  voor  de  hand  liggende   maatregelen  op  besparingsgebeid,  m.n.  isoleren.   Wensen  voor  broedkamp:     • Meeste  punten  al  aan  Maarten  Bruns  doorgegeven.   • Ambtenaar  van  Welstand:  wat  zijn  de  regels?  hoe  werkt  het?  hoe  mee  om  te  gaan?   • Waternet:  hoe  valt  beleid  te  rijmen  met  praktische  omgang  met  initiatieven?  Hij  stuit   steeds  op  juridische  weerstand.   • Milieujurist:  wat  is  er  veranderd  sinds  1/1/2011   • Waarschuwende  oneliner:  Als  je  een  hamer  hebt,  zie  je  alleen  spijkers!          

33  

Vragen/  behoeftes  per  categorie     Financieel   • Wat  zijn  de  noodzakelijke  zekerheden   voor  de  financier  van  de  zonne-­‐ panelen?   • Hoe  werk  je  met  rekeningmodellen,   hoe  werk  je  met  financieringsmodellen   om  het  financieringsgedeelte  duidelijk   te  krijgen  en  het  van  de  grond  te   krijgen?     • Iemand  die  kan  helpen  bij  de  financiën   om  een  verhaal  te  kunnen  houden   tegenover  de  huurder.     • Behoefte  aan  iemand  die  mee  kan   denken  aan  de  berekening  voor  het   plan  dat  je  burgers  kan  aanbieden.         Wettelijk   • Milieujurist:  wat  is  er  veranderd  sinds   1/1/2011   • Waternet:  hoe  valt  beleid  te  rijmen   met  praktische  omgang  met   initiatieven?  Veel  juridische   weerstand.   • Ambtenaar  van  Welstand:  wat  zijn  de   regels?  hoe  werkt  het?  hoe  mee  om  te   gaan?   • Wat  zijn  de  voorwaarden  om  energie   te  produceren  op  monumenten?       Techniek   • Installateur  die  verstand  heeft  hoe  je   zonnepanelen  op  het  dak  plaatst.  Om   een  verhaal  te  maken  tegenover   verhuurder.     • Behoefte  aan  knowhow  over   technische  mogelijkheden.     • Technische  kennis,  organisatorische   kennis.  Hoe  regel  je  het   installatietechnisch  en  hoe  gaat  de   afrekening  ervan?        

• •

• •

•

  •

•

•

• • •

        Joris  zoekt  investeerders,   opdrachtgevers  en/of  partners.   Zit  er  bij  de  gemeente  geld  uit  de   verkoop  van    NUON  gelden  dat  ze   zouden  kunnen  benutten?   Hoe  gaat  het  met  de  afschrijvingen  en   leaseconstructie  bij  zonne-­‐panelen?   Hoe  verrekenen  we  de  betalingen  van   de  klant  met  de  eigenaar  van  de   panelen?   Er  is  behoefte  aan  knowhow  over   financieringsconstructies.  

Hoe  zit  het  met  de  juridische   consequenties  als  er  beschadigingen   komen  aan  het  dak?  Wie  is   verantwoordelijk?   Wat  zijn  de  beperkingen  van  de   huurwet  bij  het  leasen  van  PV  aan   huurders?   Wetten  en  regelgeving,  vergunningen,   hoe  het  gaat  met  saldering.    

Joris  zoekt  technische  kennis  over   zonne-­‐panelen  en  kleine  windmolens.       Zien  graag  iemand  van  Urgenda  op  het   broedkamp.   Technisch  inhoudelijke  know-­‐how:     Welke  mogelijkheden  voor  besparen   zijn  er?  Welke  mogelijkheden  zijn  er   voor  energie  opwekking?  Hoe  meet  je   de  gebruikte  energie  van  de  buurt?    

34  

      Procesmatig   • Hulp  bij  het  proces:  Hoe  krijg  je   informatie  in  kaart.  Kan  je  het   uitbesteden  aan  studenten  of   bedrijven,  maken  van  een   stappenplannen  en  dergelijke.   • Hoe  zet  je  een  Lokaal  Duurzaam   Energie  Bedrijf  op?   • Zou  graag  een  sparringpartner  hebben   voor  het  schrijven  van  het  projectplan.   • Zou  graag  meer  weten  over  de   constructie  waarin  opgewekt  wordt  en   geleverd  wordt  aan  VVE,  wat  kost  dat,   wat  levert  het  op,  kan  het,  mag  het?   Moet  je  met  een  leverancier  in  zee  of   moet  je  zelf  een  organisatie  voor   opzetten?       • wil  weten  wat  de  bedoeling  is  van   ‘“WIJ  KRIJGEN  KIPPEN”  bij  de   ondersteuning  van  het  project?           • Zoeken  een  sparringpartner  om  te   focussen.     • Ze  zouden  graag  sparren  over  de   marketing  kant  van  het  project   • Is  leasen  een  oplossing  voor  ons   probleem?   • Welke  rol  speelt  Alliander?   • Ondersteuning  bij  haalbaarheids-­‐ onderzoek.     • Leren  van  praktijkvoorbeelden.     • Best  Practices;  voorbeeld:  de  Power   Router:  een  bestaand  product  dat   Florian  graag  in  het  echt  wil  zien.  Ook   om  ervaringen  uit  te  wisselen.  Wil  ook  

•

• • •

•

•

•

•

•

•  

Wil  weten  op  verschillende  niveaus   wat  de  Duurzame  energie  potentie  van   stadsdeel  zuid  is.  Na  te  vragen  bij  de   gemeente  zoals  buurt,  stadsdeel,   straat,  woningblok.     Wie  kan  het  project  mede  dragen?   Wil  contact  maken  met  Stadsdeel  Zuid   om  de  pilot  uit  te  voeren.   Zoekt  ondersteuning  bij  het  opzetten   en  uitvoeren  van  een  marktonderzoek.   Eventueel  met  de  hulp  van  studenten   of  stagiaires.     Zoekt  een  sparringpartner  voor  het   uitwerken  van  business  case,   projectplan  en  haalbaarheidsstudie.     Joris  wil  bij  de  broedkamp  duidelijk   krijgen  wat  de  realistische  doelen  zijn   voor  het  project.  

participeren  in  coöperatie  om  het  te   verwezenlijken.     Geen  ervaring  met  het  schrijven  van   een  projectplan  wil  graag  begeleiding,   maar  wil  het  wel  zelf  doen.     Welke  specifieke  know-­‐how  is  er  te   krijgen  voor  bijeenkomsten  van   bewoners?     Procesbegeleiding  is  van  belang,   waarbij  het  doel  en  de  middelen   duidelijk  onderscheiden  moeten   worden:  het  moet  namelijk  wel  leuk   blijven.  Het  is  belangrijk  om  SWOT  in   kaart  brengen.   Wil  weten  wat  de  precieze  bedoeling  is   van  het  broedkamp.    

   

    35  

deel  2:       concept   reisgids         2.1       2.2       2.3       2.4       2.5       2.6       2.7      

Geschiedenis  en  actualiteit   Stappenplan   Technieken   2.3.1  Warmte   2.3.2  Elektriciteit           Financiering   Algemene  vraagstukken  en  knelpunten       Lijst  met  initiatieven  in  binnen-­‐  en  buitenland   Parelverhalen    

 

 

 

 

 

 

36  

2.1    Geschiedenis  en  actualiteit   Historisch  perspectief  van  energie  in  Nederland   Energievoorzieningen  in  Nederland  waren  tot  1960  voornamelijk  decentraal.  Daarna  is  de   energiewereld  drastisch  veranderd.  Tussen  1960  en  1975  ging  ons  land  voor  de  productie   van  warmte  en  elektriciteit  over  van  ongeveer  “80%  kolen”  naar  “80%  aardgas”.       Werd  in  1960  het  grootste  deel  van  de  elektriciteit  door  lokale  energiebedrijven  opgewekt   en  diende  het  net  als  stabilisator,  vanaf  1975  werden  enorme  centrale  aardgaselektriciteits-­‐ centrales  gebouwd.  Het  elektriciteitsnet  dient  sindsdien  vooral  als  centrale   stroomleverancier  aan  huishoudens.     In  de  jaren  ‘90  fuseerden  de  meeste  regionale  energiebedrijven  tot  wat  nu  de  drie  grote   Nederlandse  spelers  zijn:  NUON,  Essent  en  Eneco.  In  2009  zijn  twee  van  deze  giganten   verkocht  aan  buitenlandse  reuzen.       Samengevat:  de  energievoorziening  was  aanvankelijk  decentraal  georganiseerd.  In  korte  tijd   -­‐1960  tot  1975-­‐  gingen  we  van  steenkool  over  op  aardgas.  Tegelijkertijd  kwam  de   centralisatie:  eerst  naar  grote  centrales,  later  geconsolideerd  in  grote  energiebedrijven.       Fase  van  ontwikkeling,  voorbeelden  van  lokale  energie     Het  Rijk,  provincies  en  gemeentes  hebben  ambitieuze  doelstellingen  op  het  gebied  van   duurzame  energie.  Nederland  wil  20%  duurzame  energie  in  2020  en  5%  in  2010.  Het  aandeel   duurzaam  in  het  binnenlandse  energieverbruik  is  in  2008  3  ½  procent.  Bijna  tweederde  van   dit  duurzame  energieverbruik  is  afkomstig  uit  biomassa  en  ongeveer  een  derde  uit   windenergie.       Omdat  de  bouw-­‐  en  traditionele  energiebedrijven  het  in  de  jaren  van  2000  tot  2005  niet   grootscheeps  oppakten,  nemen  steeds  meer  lokale  partijen  zoals  gemeentes,  bedrijven  en   particulieren  het  heft  in  eigen  hand  en  richtten  lokale  energiebedrijven  op.  Voorbeelden:     ·∙  het  gemeentelijke  Afval  Energiebedrijf  in  Amsterdam  dat  energie  opwekt  uit  afval   ·∙  een  lokaal  warmtenet  in  handen  van  particulieren  en  bedrijven  in  Culemborg.   ·∙  een  lokaal  “smart  grid”  elektriciteitsnet  in  een  vakantiepark  in  Bronsbergen.

37  

Waarom  is  er  nu  zoveel  aandacht  voor  lokale  energie?      

http://www.slow-energy.nl/news/vanaf-2011-100-miljoen-beschikbaar-voor-nieuweduurzame-energie-subsidies           De  Pers  26  mei  2010:   Energieraad  16  april   Lokale  energieopwekking   http://www.energiebespar Energie  Decentraal  is  de   2010:     ingindewijk.nl/Duurzametoekomst  Iedere   Duurzame  energie:   energie.asp   gemeente  wordt  een   Wijffels  bekritiseert     Essent   'bestuurlijke  elite'   24  september  2010   http://www.depers.nl/eco http://www.energieraad.nl Energie  Overheid:   nomie/481747/Iedere/newsitem.asp?pageid=21 Provincies  actualiseren   gemeente-wordt-een849   Essent.html   duurzame  energie       scenario’s   Persbericht  Stichting  Slow   http://www.energieoverhe Studiecentrum  voor   Energy  oktober  2010:     id.nl/2010/09/provinciesEindelijk  structurele   bedrijf  en  overheid:   actualiseren-duurzameaanpak  van  lokale   Lokaal  Duurzaam   energie-scenarios/   duurzame  energie   Energiebedrijf.  Een  goed     projecten   idee?!  Congres,  11   5  mei  2010  Joop.nl:   http://www.slowLokale  duurzame   februari  2010,  Holiday   energy.nl/pdf/SE-persenergieproductie  rukt  op   okt-2010.pdf   Inn  Leiden   http://www.joop.nl/opinie   http://www.sbo.nl/congre s/detail/artikel/lokale_duu ssen/lokaal-duurzaam   rzame_energie_productie energiebedrijf/event_hom   _rukt_op/ e          

38  

Er  zijn  een  aantal  aanleidingen  te  noemen  voor  de  enorme  aandacht  voor  lokale  energie: § Men  wil  leveringszekerheid:  Rusland  draaide  de  gaskraan  naar  Europa  dicht  in  2006  en  in   2009.   § Het  Nederlandse  aardgas  is  op  rond  2028.  De  Nederlandse  aardgasreserves  bedroegen   eind  2006  ruim  1.400  miljard  kubieke  meter.  Met  het  huidige  winningtempo  van   ongeveer  70  miljard  kubieke  meter  per  jaar  zijn  de  reserves  binnen  twintig  jaar  uitgeput.1 § De  prijs  van  olie  is  hoog  en  instabiel,  is  nu  rond  de  $100.  De  olieprijs  bereikte  in  2008  een   piek  van  bijna  150  dollar  per  vat.  Het  Internationale  Energy  Agentschap  (IAE)  verwacht   dat  de  olieprijzen  na  2013  zullen  oplopen.  De  mondiale  vraag  naar  energie  groeit  tot  2030   met  45  procent.  Lokale  duurzame  energie  heeft  een  vaste  prijs,  doordat  de  investering   bekend  is.   § Veel  provincies  en  gemeenten  krijgen  als  ex-­‐aandeelhouder  de  beschikking  over   miljoenen  euro’s  -­‐  na  de  verkoop  aan  RWE  en  Vattenfall.  Deze  gelden  worden  deels   bestemd  voor  decentrale  energie. § CO2  en  fijnstof  ed:  het  klimaatvraagstuk  en  de  gezondheidsaspecten  van  fossiele  energie   worden  wereldwijd  serieus  genomen,  mede  dankzij  bijvoorbeeld  de  Olympische  Spelen  in   China.  Lokale  duurzame  energie  is  schoon. § Crisis:  lokale  werkgelegenheid  wordt  gestimuleerd  door  lokale  opwekking. § Fun:  het  is  fijn  om  te  douchen  op  door  de  zon  verwarmd  -­‐  gratis  warm  water.   § Techniek  en  onderwijs:  het  uitzoeken  van  de  optimale  techniek  voor  smart  grids  is  een   interessant  onderwerp  voor  technici. § Efficiency:  de  warmte  die  vrijkomt  bij  decentrale  elektriciteitsproductie  kunnen  we  veel   beter  en  met  minder  transportverliezen  lokaal  gebruiken  (Moderne,  centrale   kolencentrales  met  een  elektrisch  rendement  van  45%  verliezen  55%  warmte.)   § Uit  bijvoorbeeld  mest,  plantaardige  producten  en  afval  uit  de  voedselindustrie  kan  biogas   gemaakt  worden.  Zo  wordt  bespaard  op  het  transport  van  grondstof  naar  centrale   energiebedrijven  en  op  het  transport  van  energie  naar  de  klant. § Stabiliteit  voor  het  net:  een  groot  aantal  lokale  installaties  geeft  meer  stabiliteit  aan  het   energienet.  Omdat  elektriciteit  zich  moeilijk  laat  opslaan,  moet  opgewekte  stroom  direct   afgenomen  worden.  Afnemers  willen  zekerheid  over  stroom  uit  hun  stopcontact.  Een   fijnmazig  netwerk  van  een  groot  aantal  regionale  centrales  heeft  een  stabiliserend  effect   op  het  net  en  de  continuïteit  van  de  energielevering.  Uitval  van  een  grote  centrale  is   moeilijker  op  te  vangen  dan  uitval  bij  een  decentraal  energiebedrijf. § Veiligheid:  Lokaal  energie  opwekken  is  veiliger  doordat  ze  schoon  zijn  en  aanslagen  op   kleine  energiebedrijven  niet  veel  zin  zullen  hebben.   § Flexibiliteit:  de  economische  levensduur  van  decentraal  gebruikte  apparatuur  is  meestal   10  à  15  jaar.  Bij  centrale  installaties  is  dit  30  jaar.  De  ontwikkelingen  in  energie  gaan  snel.   Installaties  die  nu  nog  niet  rendabel  zijn,  kunnen  dat  over  5  jaar  wel  zijn.  Het  voordeel  van   decentrale  energieopwekking  is  dat  je  niet  25  jaar  aan  verouderde  technieken  vastzit. § Bewustzijn:  decentrale  energie  biedt  een  grote  kans  voor  energiebewustzijn  met  als   gevolg  energiebesparing:  autolichten  laat  je  niet  branden  als  je  weet  dat  je  accu   leegloopt.  Als  energie  weer  dichter  bij  de  mensen  wordt  opgewekt,  zullen  mensen  ook   bewuster  zijn  van  hun  energieverbruik  en  ook  bewuster  energie  gebruiken:  onderzoek   wijst  uit  dat  bewustzijn  twintig  procent  energiebesparing oplevert.   1 Dat  meldde  het  Centraal  Bureau  voor  de  Statistiek  in  februari  2008.  Ook  zijn  de  gemakkelijk  winbare  energievoorraden  in  Europa  rond  het   jaar  2050  op.  Dit  betekent  dat  we,  als  we  niets  doen,  grotendeels  afhankelijk  worden  van  energiebronnen  van  andere  continenten.  (Door   het  opraken  van  het  aardgas  mist  Nederland  overigens  een  inkomstenbron  van  ruim  €9  miljard  per  jaar.  Een  nieuwe  “cash  cow”  zou   welkom  zijn.)  

39  

2.2    Stappenplan   Een  algemeen  geldend  stappenplan  om  een  lokaal  duuraam  energiebedrijf  op  te  zetten  is   moeilijk  te  maken.  Hieronder  worden  de  meest  logische  volgorde  van  stappen  doorlopen.     Bepaal  de  vraag  naar  energie   •  Elektriciteit   •  Warmte  &  koeling   •  Brandstof  voor  vervoer     Beoordeel  de  mogelijke  energiebronnen   •  Zon   •  Wind   •  Aarde   •  Biomassa  (hout,  GFT,  koolzaadolie,  bio-­‐ethanol,biogas  bijvoorbeeld  uit  riool  etc.)   •  Overige  bronnen     Bekijk  wat  de  stand  van  de  techniek  is  om  uit  de  bron  energie  te  maken   •  Zonneboiler   •  Zonnepaneel  (PV)   •  Direct  gebruik  zon   •  Windmolen     •  Warmtepomp   •  Geothermie   •  Biomassatechniek   •  Afvalcentrale     Oprichting  Bedrijf   •  Bepaal  mogelijke  doelen  van  je  bedrijf  (bijvoorbeeld  NDSM-­‐werf  A’dam:  energieneutraal;   MTV:  klimaatneutraal;  Zonneterp:  zelfvoorzienend;  onbewoond  eiland:  autarkie).  Thermo   Bello  heeft  de  volgende  drie  doelen:  1.  Warmtelevering  in  de  wijk  EVA-­‐Lanxmeer  zonder   onderbreking  door  het  duurzaam  beheren  en  optimaliseren  van  installatie  voor  de  productie   van  warmte  en  een  warmtenet  tegen  kosten  die  lager  of  gelijk  zijn  aan  een  concurrerende   wijze  van  warmteopwekking;  2  Het  ontwikkelen,  beheren  en  optimaliseren  van  toepassingen   van  duurzame  energie  en  energiebesparing  in  Culemborg.  3.  Het  vergaren  en  verspreiden   van  kennis  over  lokale  energiewinning  en  energiebesparing.)  www.thermobello.nl     •  Schrijf  een  ondernemingsplan  met  daarin  een  verfijning  van     1. De  vraag  naar  energie  en  de  beperking  van  de  vraag   2. De  keuze  voor  bron  en  techniek   3. Investeringen  en  Exploitatie     4. Subsidies  en  fondsen   5. Risico’s  en  afdekken  risico's   6. Juridische  vorm   7. Organisatie   8. Communicatie     9. Planning   Bron:  www.nieuwenuts.wikispaces.com  feb  2011   40  

2.3    Technieken    

 

 

 

 

 

 

  Energie  wordt  gebruikt  voor  wonen,  werken  en  vervoer.  Je  huis  en  je  werkplek  worden   verwarmd,  soms  gekoeld,  je  kookt,  doucht  en  je  gebruikt  elektriciteit  voor  allerhande   apparatuur.  Tussen  je  huis  en  je  werk  heb  je  energie  nodig  om  je  te  verplaatsen:  brandstof   voor  je  vervoermiddel.  Over  brandstof  voor  vervoer  is  een  heleboel  te  zeggen,  maar  graag   verwijzen  we  naar  het  boekje  www.opgewekt.nu/?p=252.       Op  de  volgend  pagina’s  worden  twee  onderwerpen  behandeld:  warmte  (verwarming,  tap   water,  koeling  en  koken)  en  elektriciteit.       Per  onderwerp  wordt  eerst  algemene  informatie  gegeven  over  kengetallen.  Vervolgens   wordt  gekeken  hoe  je  allereerst  zo  min  mogelijk  kan  gebruiken  (want  dat  scheelt  weer   opwekken)  en  vervolgens  worden  de  verschillende  technieken  van  opwekken  kort   toegelicht.  Op  de  laatste  pagina  per  onderwerp  staan  de  recente  subsidies  vermeld.  

41  

2.3.1  Warmte     Kengetallen  over  warmte     Veel  organisaties  en  particulieren  maken  gebruik  van  gas  voor  verwarming,  warm  water  en   een  kooktoestel.  In  dit  document  staat  een  overzicht  van  ons  verbruik  en  de  mogelijkheden   om  energie  te  besparen  en  op  een  schonere  manier  op  te  wekken.   Kantoren  en  bedrijven  hebben  vaak  ook  een  grote  koelbehoefte.    

Een  gemiddeld  huishouden  verbruikt  per  jaar  aan  gas  (m3  staat  voor  “kuub”):     Verwarmen        1300  m3     €      845   Warm  water            400  m3     €      260   Koken                  50  m3     €          35   Totaal                  1750  m3     €1.140    

Hoogte  gemiddeld  gasverbruik  per  jaar  naar  type  eindgebruiker:   Woningen:   Vrijstaande  woning     2400  m3     €  1.560   Twee  onder  een  kap     1800  m3     €  1.170     Flat/etagewoning     1100  m3     €        715     Grootverbruikers:   Ziekenhuis         700.000  m3       €70.000   Verpleeghuis         170.000  m3       €17.000   Kantoor  (3333  m2)        50.000  m3       €32.500  (15  m3  gas  per  m2  pj)     School  (2000  m2)      30.000  m3       €19.500  (15  m3  gas  per  m2  pj)   Winkel  (300  m2)          5.000  m3       €    3.250  (17  m3  gas  per  m2  pj)    

Voor  grootverbruikers  geldt  er  bij  een  afname  van  meer  dan  170.000  m3  gas  per  jaar  het  lagere   grootverbruikerstarief  van  +/-­‐  €0,23  in  plaats  van  €0,60  per  kuub  gas.  

  Ontwikkeling  gasprijs  in  Nederland  en  Europa  voor  particulieren  

42  

Welke  gebruiker  ben  ik  en  welke  techniek  kan  ik  kiezen?     In  deze  tabel  staat  summier  uitgelegd  wat  op  de  volgende  bladzijdes  wordt  behandeld.   Gebruiker  

Mogelijke  technieken  

 

  Gezinswoningen    

  Gestapelde  woningen    

Scholen    

 

  Bedrijven  terrein    

Ziekenhuis  

 

 

Winkel      

Kantoor  

 

 

Opmerking  

  Energie  besparen   Zonneboiler   Warmtepomp     Pelletketel      Micro  WKK     Energie  besparen   Zonneboiler   Warmtepomp  +  WKO   Pelletketel      WKK     Energie  besparen   Zonneboiler   Warmtepomp  +  WKO   Pelletketel      WKK     Energie  besparen   Zonneboiler   Warmtepomp  +  WKO   Pelletketel      WKK    Geothermie     Energie  besparen   Zonneboiler   Warmtepomp  +  WKO     Pelletketel      WKK        Geothermie     Energie  besparen   Zonneboiler   Warmtepomp   Pelletketel      Micro-­‐WKK  

  Bij  een  warmtepomp  heb  je  geen  radiatoren  meer   maar  vloerverwarming,  dit  doe  je  dus  alleen  als  je   een  nieuw  huis  bouwt  of  grondig  verbouwt.   Een  WKK  is  een  Warmte  Kracht  Koppeling  en   wordt  ook  wel  een  HRe  ketel  genoemd.     Bij  meerdere  woningen  kan  je  gezamenlijk  warmte   opslaan  in  een  “thermosfles”  van  bijvoorbeeld   1.000  liter  of  in  de  aarde.     WKO  betekent  Warmte  en  Koude  opslag  en  is   interessant  vanaf  15  woningen.     Goede  behandeling  van  ventilatielucht  bespaart   geld  en  veel  minder  zieke  kinderen.   Per  15  februari  2011  start  een  nieuwe  subsidie   voor  scholen  in  de  provincie  Noord  Holland.  

  Energie  besparen   Zonneboiler   Warmtepomp  met   warmte/koude  opslag   Pelletketel      Micro-­‐WKK  

 

  Een  zonneboiler  voor  spoelwater  voor  de   bedrijfskantine  bespaart  geld.  

   

  Slimme  deuren  besparen  energie  en  tevreden   klanten  en  personeel.  

43  

Minder  warmte  gebruiken       In  een  slecht  geïsoleerd  huis  wordt  per  jaar  gemiddeld  €  1800  aan  gas   verbruikt.  In  een  goed  geïsoleerd  nieuwbouwhuis  is  dat  €  800  per  jaar.  

Kosten  en  besparingen  per  jaar  (bij  isolatie  van  50  m2  oppervlak).   maatregel   Isoleren  van  een  schuin  dak  -­‐  verwarmde  zolder   Vervanging  van  enkel  glas  door  HR++  glas   Isoleren  van  de  buitengevel   Isoleren  van  zoldervloer  -­‐   onverwarmde  zolder   Isoleren  van  een  schuin  dak  -­‐   onverwarmde  zolder   Isoleren  van  bestaande  muren   Isoleren  van  de  vloer  van   de  begane  grond   Isoleren  van  de  bodem  van   de  kruipruimte   Isolatie  naden  en  kieren   Hotfill  op  de  (af)wasmachine   Warmte  terugwinnen  douchewater       “Passief  bouwen”:  bouwen  opdat  de  zon    in  de  winter   binnen  komt  en  in  de  zomer  niet!  

Besparing  per  jaar   €  350   €  250   €  170   €  170     €  150     €  120   €  100     €    70     €    50   €  250   €  325   7%  meer  kosten  

Terugverdientijd   3  jaar  -­‐  zelf  doen   12  jaar-­‐  laten  doen   20  jaar-­‐  laten  doen   3  jaar  -­‐  zelf  doen     6  jaar  -­‐  zelf  doen     5  jaar  -­‐  laten  doen   4  jaar  -­‐  zelf  doen   13  jaar  laten  doen   4  jaar  -­‐  zelf  doen     1  jaar  -­‐  zelf  doen   5  jaar    5  jaar   80%  besparing  

    Meer  informatie  energiebesparen:   www.energiebesparingsverkenner.nl   www.lage-­‐energierekening.nl   www.milieucentraal.nl   www.technea.nl   www.passiefbouwen.nl   www.warmbouwen.nl  (voor  als  isolatie  niet  mogelijk  of  niet  gewenst  is).  

44  

Technieken  voor  het  opwekken  van  warmte:  1.  uit  zon   Wat  is  een  zonneboiler  ?  

Een  zonneboiler  bestaat  uit  een  paneel  die  het  licht  opvangt  en  de  warmte  afgeeft  aan  een   vloeistof.  Via  een  leiding  gaat  die  vloeistof  naar  het  oplsagvat  (een  “thermosfles”  van  90   liter).  De  leiding  loopt  door  het  voorraadvat  en  geeft  zijn  warmte  af  aan  het  kraanwater  dat   daarin  zit.  Het  is  ook  mogelijk  deze  boiler  te  integreren  in  de  zonnecollector  op  het  dak.     Voordelen:     • Een  zonneboiler  bespaart  circa  de  helft  van  de  energiekosten  voor  warm  water.     • Voor  het  plaatsen  van  een  zonneboiler  is  meestal  geen  vergunning  nodig.   • De  levensduur  is  circa  25  jaar  en  ze  zijn  vrijwel  onderhoudsvrij.     Nadelen:   • Bij  zonneboilers  heb  je  altijd  nog  een  naverwarmer  nodig,  zoals  bijvoorbeeld  een  CV-­‐ ketel.  Deze  zorgt  ervoor  dat  het  warme  water  altijd  de  juiste  temperatuur  heeft,  ook   als  de  zon  niet  schijnt.   • De  zonnecollector  kan  niet  te  ver  geplaatst  worden  van  de  boiler  ivm  warmteverlies   in  de  leidingen.   • Vooral  rendabel  bij  vervanging  van  de  CV-­‐ketel,  omdat  een  nieuwe  inregeling  van   radiatoren  nodig  is.     Kosten:   Prijs  standaard  zonneboiler:  circa  €  2000  -­‐  €  3500  exclusief  installatie  en  BTW.     Een  standaard  zonneboiler  bespaart  een  tweepersoons  huishouden  ongeveer  200  m3   aardgas  per  jaar,  of  €110.     Meer  informatie  zonneboiler:   www.solarstart.nl   www.hollandsolar.nl/zonnewarmte.html   www.zonneboiler.goedbegin.nl  

 

45  

Technieken  voor  het  opwekken  van  warmte:  2.  uit  biomassa   Wat  is  een  pelletkachel?  

 

 

Een  pelletkachel  brandt  op  korrels  van  samengeperst  hout  met  een  hoge  energiewaarde.  De   kachel  heeft  bovenin  een  “laadvak”  voor  de  houtpellets.  De  kachel  wordt  om  de  paar  dagen   bijgevuld  en  schoongemaakt.  Dit  kan  handmatig,  of  bij  grotere  systemen  mechanisch.     Naast  warm  tapwater  kan  ook  de  centrale  verwarming  hiermee  verwarmd  worden.  Hierbij  is   vaak  wel  een  extra  voorraadvat  met  water  nodig  (“thermosfles”).  Er  zijn  ook  pelletketels.   Deze  hebben  meer  vermogen,  maar  geen  zichtbare  vlammen  en  ze  geven  hun  warmte  af  aan   het  waterbuffervat  in  plaats  van  de  omgeving  (vergelijkbaar  met  een  CV  ketel).   Voordelen:   • • • •

Besparing  op  energiekosten     CO2  neutraal   Makkelijk  te  installeren   Gebruiksvriendelijk  en  geautomatiseerd  

Nadelen:   • •

Handmatige  bijvulling   Schoonmaken  van  de  as-­‐lade  

  Kosten:   Prijzen  zijn  afhankelijk  van  het  benodigde  vermogen.   Pelletkachel:  circa  €2000,  Pelletketel:  circa  €4500     Prijzen  voor  zak  pellets:  €  5,-­‐  (15  kg  zak)  of  €  190,-­‐  (500  kg).   Besparing:  t.o.v.  gaskachel  40  %  en  t.o.v.  een  elektrische  kachel:  400%.     Meer  informatie  pelletkachel:   www.pelletkachel.nl   www.pelletshop.be   www.pellethandel.com   www.pelletkachel.org    

46  

Wat  is  een  Warmte  Kracht  Koppeling  (WKK)  ?     Een  CV-­‐ketel  produceert  warmte,  waarvan  een  deel   verloren  gaat.  Door  de  CV-­‐ketel  te  vervangen  door  een   warmtekrachtkoppeling  (WKK),  kan  deze  afvalwarmte   ingezet  worden  voor  het  opwekken  van  een  beperkte   hoeveelheid  elektriciteit.  Deze  kleinschalige  toepassing  van   WKK  wordt  ook  wel  micro-­‐WKK  genoemd.  Naast  micro-­‐ WKK  zijn  er  ook  varianten  die  grootschaliger  werken,  zoals   mini-­‐WKK  (utiliteitsbouw),  WKK  (tuinbouw,  ziekenhuizen)   en  grootschalige  WKK  (stadsverwarming,  industrie).     Voordelen:             • • •

Levert  zowel  warmte  als  ook  elektriciteit.   De  micro  WKK  ketel  bespaart  circa  20  %  energie  en  een  kosten  besparing  van  €400   per  jaar.   Als  brandstof  voor  de  WKK  wordt  nu  meestal  aardgas  gebruikt,  maar  ook  andere   brandstoffen  als  biogas  en  biomassa  kunnen  worden  gebruikt,  vooral  voor  de   grotere  systemen.    

Nadelen:   • •

Als  hij  voor  elektriciteitsopwekking  is  bedoeld,  blijft  er  in  de  zomer  weer  te  veel   warmte  over.     Omdat  de  stroomopwekking  bij  een  WKK  relatief  gering  is,  wordt  een  WKK  uit   financieel  oogpunt  meestal  pas  aangeraden  als  het  gasverbruik  hoger  is  dan  1.600   m3  per  jaar.    

  Kosten:   De  prijs  van  een    micro-­‐WKK  is  nu  circa  €10.000  euro.  Uiteindelijk  verwacht  men  dat  de  prijs   van  een  micro-­‐WKK  gelijk  zal  komen  aan  die  van  een  CV  ketel.  Het  rendement  van  grotere   systemen  bepaalt  voor  een  groot  deel  de  prijs.     Meer  informatie  WKK:   www.microwkk.nl   www.biowkk.eu   www.intertechbv.com   www.energ.nl  

 

47  

Technieken  voor  het  opwekken  van  warmte:  3.  uit  de  aarde     Je  kan  de  warmte  en  de  koelte  van  de  aarde  gebruiken  om  met  verschillende  technieken  je   huis  of  bedrijf  te  voorzien  van  verwarming  en  koeling.  Grofweg  zijn  er  twee  mogelijke   systemen:   • “Bodemwarmtepompen”  die  warmte  en  koeling  halen  uit  de  aarde.  Dit  kan  van  1   meter  tot  circa  150  meter  diepte,  eventueel  in  combinatie  met  een  “Warmte  Koude   Opslag”  (WKO).   • Diepe  geothermie  (een  pijp  naar  meer  dan  500  meter  diepte,  voor  woonwijken  en   bedrijventerreinen).   Wat  is  een  warmtepomp  ?  

 

 

Verschillende  warmtepompsystemen   Een  warmtepomp  onttrekt  warmte  uit  de  omgeving  (bodem,  water  of  lucht).  De   warmtepomp  warmt  dit  extra  op  naar  40  graden  en  geeft  deze  warmte  weer  af  aan  vloer-­‐  of   wandverwarming  of  aan  een  boiler.     Bij  lucht/lucht-­‐warmtepompen  en  lucht/water  warmtepompen  wordt  de  warmte  gehaald  uit   de  lucht  en  afgegeven  aan  de  luchtverwarming  of  aan  een  boiler.  Deze  warmtepompboilers   leveren  warm  tapwater.    

Bij  bodem/water  en  water/water  warmtepompen  wordt  de  warmte  gehaald  uit  de  bodem  of   uit  oppervlaktewater  of  grondwater.  Deze  warmte  wordt  vervolgens  afgegeven  aan  een   boiler,  die  het  gebruikt  voor  tapwater  én  ruimteverwarming.  Deze  combi-­‐warmtepomp  kan   in  de  zomer  ook  zorgen  voor  koeling!      

48  

Warmte  Koude  opslag  (WKO  of  ook  wel  KWO)   Voor  grotere  gebouwen  wordt  vaak  gebruik  gemaakt  van  Warmte  Koude  Opslag  in  diepere   lagen  van  de  aarde  (circa  150  meter  diep).  De  techniek  wordt  gebruikt  om  gebouwen  te   verwarmen  en  te  koelen.     In  de  zomer  gebruikt  men  het  koele  grondwater  om  gebouwen  te  koelen,  het  opgewarmde   water  slaat  men  op  in  de  bodem  totdat  het  in  de  winter  wordt  gebruikt  om  gebouwen  te   verwarmen.  Het  koelen  met  grondwater  kan  direct.  Voor  verwarming  wordt  een   warmtepomp  op  de  bron  aangesloten.     In  de  praktijk  zijn  met  deze  techniek  besparingen  van  95%  op  koeling  en  40-­‐50%  op   verwarming  mogelijk.    

   

  Voordelen:   • De  combiwarmtepomp  kan  zowel  verwarmen  als  koelen.     • Gelijkmatigere  verwarming/koeling  van  het  huis  en  tevens  gezonder  doordat  er   minder  stof  wordt  verspreid.   • Een  warmtepomp  geeft  25  tot  50%  energiebesparing  tov  een  CV  ketel.      

49  

Nadelen:   • Alleen  rendabel  in  combinatie  met  vloer-­‐  of  wandverwarming.   • Door  relatief  hoge  aanschafprijs  van  vloerverwarming  eigenlijk  alleen  rendabel  bij   grondige  verbouwing  of  nieuwbouw.   • Tragere  reactie  dan  CV  systeem  bij  temperatuur  aanpassingen.     • Voor  grotere  systemen  is  een  vergunning  nodig.     Kosten:   Prijs  voor  warmtepompboiler:  circa  €2.500.  Terugverdientijd  8  -­‐  10  jaar.     Prijs  voor  individuele  combiwarmtepomp:  €  5.000  -­‐  €  9.000.  Terugverdientijd  6  -­‐  10  jaar.  Hier   komen  de  kosten  voor  aanleg  van  vloer-­‐  of  wandverwarming  nog  bij.     Terugverdientijd  meerkosten  collectieve  warmtepomp:  circa  6  jaar.     Meer  informatie  warmtepomp  en  warmte  koude  opslag:   www.warmtepomp.startpagina.nl   www.warmtepomp-­‐info.nl   www.senternovem.nl/kompas_warmtepomp_in_bouwproces   www.senternovem.nl/bodemplus/bodembeheer/ondergrond/wko    

50  

Wat  is  geothermie  ?   Geothermie,  ook  wel  aardwarmte  genoemd,  is  de  onttrekking  van  warmte  en  koeling  uit  de   diepere  lagen  van  de  aarde.  Deze  warmte  is  bijvoorbeeld  70  graden  en  kan  direct  zonder   naverwarming  gebruikt  worden  voor  verwarming  van  woningen  en  kantoren.    

 

Voordelen:   • De  warmte  is,  in  tegenstelling  tot  zon-­‐  en  windenergie,  altijd  beschikbaar.   • Aardwarmte  kan  gebruikt  worden  om  te  verwarmen,  maar  ook  voor  de  opwekking   van  elektriciteit.     • De  technische  levensduur  van  een  geothermische  put  bedraagt  30  tot  100  jaar.   • Het  systeem  heeft  weinig  plaats  nodig  en  veroorzaakt  na  de  realisatie  ook  geen   hinder  of  overlast  voor  de  omgeving.  Er  is  geen  afval,  geen  geluidshinder  of  andere   emissies.       Nadelen:   • Zeer  hoge  investeringskosten  en  pas  financieel  rendabel  op  langere  termijn  en  met   subsidie.     Kosten:   De  totale  investeringen  inclusief  distributienet  voor  de  warmte  zijn  berekend.  Hierbij  zijn  de   kosten  voor  ongeveer  6.000  woningen  ongeveer  €50  miljoen  incl  BTW.  De  kosten  en  baten   per  jaar  per  gebruiker  zijn  met  een  geothermiesysteem  iets  voordeliger  dan  die  van  een   woning  met  een  CV  ketel  (ongeveer  €800  per  jaar)  alleen  de  CO2  uitstoot  is  beduidend   minder.    

Meer  informatie  geothermie:   www.geothermie.nl   www.nlog.nl/nl/home/geothermy.html   51  

Een  voorbeeld  van  combinatie  van  technieken.     De  kas  als  warmtebron     De  verwachting  is  dat  de  Energieproducerende  Kas  op  jaarbasis  gemiddeld  een  hoeveelheid   energie  produceert  die  gelijkwaardig  is  aan  25  m3  aardgas  per  m2  kasoppervlak.  Deze   energie  kan  worden  gebruikt  voor  de  verwarming  van  scholen,  winkels,  kantoorpanden  of   bedrijven.  Er  wordt  warm  water  geoogst  met  een  temperatuur  van  ongeveer  26°C.  Deze   moet  middels  een  warmtepomp  worden  bijverwarmd  tot  40°C.    

  Warmtedrager  en  warmtetransporteur  is  (grond)water  dat  in  verbinding  staat  met  de   thermische  massa  in  de  grond  en  de  warmtewisselaars  in  de  kas.  De  warmtewisselaars   leveren  warmte  van  circa  26  graden  aan  de  watervoerende  zandlaag  in  de  bodem  (aquifer).   Hierin  wordt  de  zonnewarmte  opgeslagen.  Voorzien  zijn  een  koude  bron  (van  8  °C),  een   warme  bron  (van  26°C)  en  een  lauwe  bron  (van  18°C).  De  kas  heeft  ook  een  koeltoren  die  in   de  zomer  gebruikt  kan  worden  voor  koeling.   De  Energieproducerende  Kas  en  de  warmteafnemende  bebouwing  moeten  dicht  bij  elkaar   staan.       Meer  informatie  kas  als  warmtebron   www.kasalsenergiebron.nl   www.zonneterp.nl                  

52  

Subsidies  voor  schone  warmte   De  subsidieregeling  Duurzame  Warmte  is  bedoeld  voor  particulieren  en  de  non-­‐profit   sectoren  ondernemingen  die  investeren  in  bestaande  woningen.       § De  regeling  Duurzame  Warmte  loopt  in  principe  door  t/m  2011  en  u  kunt  t/m   december  2011  uw  subsidieaanvraag  indienen.     § Het  totale  budget  bedraagt  €  60  miljoen.     § Per  jaar  worden  budgetten  vrijgegeven.   § Voor  2011  is  het  budget  voor  de  regeling  nog  niet  beschikbaar  gesteld.  De  publicatie   voor  de  openstelling  wordt  medio  februari  verwacht.  Tot  die  tijd  neemt  Agentschap   NL  wel  aanvragen  in  behandeling,  maar  zal  ze  geen  subsidie  verlenen.  Na   publicatie  zal  voor  alle  categorieën  (zonneboilers,  warmtepompen,  lucht/water-­‐ warmtepompen  en  micro-­‐wkk's)  weer  voldoende  budget  beschikbaar  zijn.       Zonneboilers.  Voor  de  aanschaf  van  kleine  zonneboilers  met  een  collectoroppervlak  t/m  6   m²,  welke  voldoet  aan  de  gestelde  normen,  bedraagt  de  subsidie  €  200  per  GigaJoule  (GJ).   Met  ingang  van  19  mei  2010  bedraagt  de  subsidie  voor  zonneboilersystemen  met  een   oppervlak  groter  dan  6  m²  €  125  met  een  maximum  subsidie  van  €1.500  per  woning.     Water-­‐warmtepompen.  De  subsidie  bedraagt  tot  en  met  10  kWth  (warmtevermogen)  €500   per  kWth  en  als  het  vermogen  van  de  installatie  groter  is  dan  10  kWth  is  de  subsidie  nog   hoger.  Rekenvoorbeeld:  het  warmtevermogen  van  een  warmtepomp  bedraagt  15  kWth.  De   subsidie  bedraagt  dan  (10  x  €  500  +  5  x  250)  =  €  6.250.     Lucht/Water  warmtepompen.  Met  ingang  van  19  mei  2010  bedraagt  de  subsidie  €2.000  per   lucht/waterwarmtepomp.     Micro-­‐WKK's.  Het  subsidiebedrag  voor  deze  micro  warmtekrachtketels  bedraagt  €4.000  per   installatie.     Voor  bedrijven   Ook  zijn  er  subsidies  voor  bedrijven  die  willen  investeren  in  duurzame  energie,  namelijk  de   MIA  (milieu-­‐investeringsaftrek),  de  Vamil  (versnelde  afschrijving  milieu  investering)  en  de   EIA  (energie-­‐investeringsaftrek).       Meer  informatie  subsidies   http://regelingen.agentschapnl.nl/content/duurzame-­‐warmte-­‐voor-­‐bestaande-­‐woningen   http://regelingen.agentschapnl.nl/content/energie-­‐investeringsaftrek-­‐eia   www.energiesubsidiewijzer.nl     www.meermetminder.nl   http://www.slow-energy.nl/news/vanaf-2011-100-miljoen-beschikbaar-voor-nieuweduurzame-energie-subsidies      

53  

2.3.2  Elektriciteit     Elektriciteitsverbruik  is  vooral  afhankelijk  van  de  grootte  van  het  huishouden  of  bedrijf.   Hieronder  de  gemiddelde  bedragen  voor  huishoudens  en  grootverbruikers.     Dit  geeft  een  huishouden  jaarlijks  uit  aan  elektriciteit:   personen     1     2     3     4     €  per  jaar     €525   €770     €900   €1035   kWh     2400   3500   4100     4700       Voor  grootgebruikers  is  dit:   Supermarkt:     0,35  miljoen  kWh  of  470  kWh  per  m2  per  jaar.   School:     0,1  miljoen  kWh  of  50  kWh  per  m2  per  jaar.   Kantoor:     0,4  miljoen  kWh  of  100  kWh  per  m2  per  jaar.   Verpleeghuis:     0,4  miljoen  kWh  of  60  kWh  per  m2  per  jaar.   Ziekenhuis:     7  miljoen  kWh  per  jaar.     Voor  grootverbruikers  geldt  een  grootverbruikerstarief  voor  elektriciteit.  Hoe  meer  je   gebruikt,  hoe  goedkoper  het  wordt.     Ontwikkeling  elektriciteitsprijs  in  Nederland  en  Europa  

               

 

54  

Welke  gebruiker  ben  ik  en  welke  techniek  kan  ik  kiezen?     In  deze  tabel  staat  summier  uitgelegd  wat  op  de  volgende  bladzijdes  wordt  behandeld.    

 

  Mogelijke  technieken  

Gebruiker    

  Gezinswoningen    

  Gestapelde  woningen    

Scholen    

 

  Bedrijven  terrein    

Ziekenhuis    

Winkel    

Kantoor  

 

 

 

  Energie  besparen   Windmolen   Zonnepaneel   Micro-­‐WKK    

  Opmerking     Energiebesparing  kan  al  10%  kostenbesparen  op   uw  energierekening.    

  Energie  besparen   Windmolen   Zonnepaneel    WKK  op  Biomassa    

  Koop  een  aandeel  in  een  grote  windmolen  en   ontvang  10%  winstuitkering!  

  Energie  besparen   Windmolen   Zonnepaneel    WKK  op  Biomassa  

  Laat  ouders  een  zonnepaneel  adopteren.  Laat   omliggende  particulieren  de  stroom  afnemen  die   op  jouw  dak.   Koop  een  aandeel  in  een  windmolen  elders  of   installeer  een  educatieve  kleine  windmolen.     Maak  een  energiebedrijf  binnen  de  beheersclub   van  het  bedrijventerrein.  Laat  omliggende   particulieren  de  stroom  afnemen  die  op  jouw  dak   of  met  jouw  windmolen  wordt  geproduceerd.  

  Energie  besparen   Windmolen   Zonnepaneel    WKK  op  Biomassa       Energie  besparen   Windmolen   Zonnepaneel    WKK  op  Biomassa    

  Zorg  dat  het  elektriciteitsnet  de  backup  faciliteit  is   en  niet  andersom.    

  Energie  besparen   Windmolen   Zonnepaneel    WKK  op  Biomassa    

  Naast  een  goed  gevoel  is  het  investeren  in  schone   energie  ook  goed  voor  het  imago  van  uw  winkel.    

    Energie  besparen   Windmolen   Zonnepaneel    WKK  op  Biomassa    

  Gebruik  van  aanwezigheidsverlichting  en  daglicht   bespaart  tot  50%  op  uw  energiekosten.  

55  

Elektriciteitsbesparing   Verbruik  per  elektrisch  apparaat   Apparaat         Gem.  kosten   Elektrische  boiler  (90  liter)     €  420,-­‐     Airco         €  88  -­‐  €  385,-­‐   Waterbed         €  45  -­‐  €  220,-­‐   Wasdroger         €  130,-­‐     Verlichting         €  120,-­‐     Koel/vrieskast  2-­‐deurs     €  100,-­‐     Diepvrieskist         €  85,-­‐     Koelkast  met  vriesvak     €  65,-­‐     Vaatwasmachine       €  65,-­‐     CV-­‐pomp  (moderne  ketel)     €  60,-­‐     Kooktoestellen       €  15,-­‐  €  115,-­‐   Wasmachine         €  50,-­‐     Computer         €  30,-­‐     Televisietoestel       €  30,-­‐     Video           €  25,-­‐     Koffiezetapparaat       €  20,-­‐     Stofzuiger         €  10,-­‐     Audioapparatuur       €  10,-­‐    

                                     

Verbruik  in  kWh   1900   400  -­‐  1750   200  -­‐1000   600   540   460   380   290   290   270   55  -­‐  530   230   140   140   105   80   50   50  

Verlichting  en  energiekosten:   • • •

Eén  gloeilamp  kost  per  jaar:   Eén  spaarlamp  kost  per  jaar:   Eén  LED-­‐lamp  kost  per  jaar:  

€  46     €  17           €    3              

Passief  licht  en  aanwezigheidsdetectie   Passief  licht  maakt  het  mogelijk  om  op  iedere  gewenste  plek  te   kunnen  genieten  van  puur  daglicht  zonder  gebruik  te  hoeven     maken  van  kunstmatige  (elektrische)  verlichting.       Aanwezigheidsverlichting  kan  een  besparing  opleveren  van  circa  25   %    en  heeft  een  terugverdientijd  van  circa  2  jaar.        

  Meer  informatie  energiebesparen:   www.energiebesparingsverkenner.nl   www.slimlicht.nl   www.hier.nu   www.lage-­‐energierekening.nl   www.milieucentraal.nl      

56  

Technieken  voor  opwekken  van  elektriciteit:  1.  Uit  wind   Wat  is  een  windmolen  ?   Een  windmolen  wekt  energie  op  doordat  draaiende  wieken  een  generator  aandrijven.  Hoe   groter  de  wieken  en  hoe  hoger  de  mast,  hoe  meer  energie  de  windmolen  kan  opwekken.    De   hoeveelheid  wind  is  natuurlijk  het  meest  bepalend  voor  de  energieopbrengst.  Vanaf   windkracht  2  (3  meter  per  seconde)  begint  de  turbine  te  draaien  en  ongeveer  bij  windkracht   6  (12-­‐13  meter  per  seconde)  wordt  het  maximale  vermogen  van  de  turbine  geleverd.     Voordelen:   • • • •

Wind  is  een  onuitputtelijke  bron  van  energie  en  is  schoon.     De  middelgrote  windmolens  Skystream  en  Montana  zijn  qua  kosten-­‐baten  vergelijkbaar   met  zonnepanelen.   Nog  lonender  is  het  om  een  (aandeel  in)  een  grote  windmolen  te  nemen.  De   winstuitkering  bedraagt  circa  10%  van  de  investering.     Windmolens  verdienen  zich  in  een  half  jaar  energetisch  terug  en  de  zeer  grote   windmolens  economisch  na  8  jaar.  

Nadelen:   •

• • • • •

De  rotor  van  sommige  windturbines  maakt  een  zoevend  geluid  en  ook  de  generator   en  de  tandwielkast  kunnen  hoorbaar  zijn.  Door  nieuwe  technieken  is  deze   geluidsproductie  sterk  afgenomen.     Als  de  zon  schijnt  veroorzaakt  een  draaiende  rotor  bewegende  schaduwen.  Bij  een   lage  zon  kan  dat  hinderlijk  zijn  voor  omwonenden.   Plaatsing  van  windmolens  is  maar  voor  een  beperkt  aantal  gebouwen  geschikt,  bij   voorkeur  op  een  plat  dak  en  hoogbouw.  Vooral  plekken  met  veel  wind  en  weinig  zon.   Met  alle  draaiende  onderdelen  onderhoudsgevoeliger  dan  zonnepanelen.   De  meeste  kleine  windmolen  zijn  qua  kosten  en  baten  niet  lonend.   Voor  het  plaatsen  van  een  (grote)  windturbine  zijn  minimaal  twee  vergunningen   nodig:  de  milieuvergunning  en  de  bouwvergunning.  Het  beleid  ten  aanzien  van  het   afgeven  van  vergunningen  en  de  criteria  die  men  daarvoor  hanteert,  verschillen  per   gemeente.    

Kosten:  

 

Type  windturbine     Investering    Euro’s   Vermogen    kW  

Rotor   diameter    

Energy  Ball  

4324  

0.5  

1.00  

64  

0  

Ampair  

8925  

0.6  

1.70  

235  

15  

Passaat  

9239  

1.4  

2.00  

578  

0  

Skystream  

10742  

1.8  

3.70  

2109  

24  

Airdolphin  

17548  

1.0  

1.80  

393  

63  

Montana    

18508  

5.0  

5.00  

2691  

4  

Turby  

21350  

2.0  

2.00  

247  

115  

WRE  030  

30862  

3.0  

2.50  

404  

15  

WRE  060  

39162  

485  

7    

6.0  

3.30  

Jaarproductie                kWh   Eigen  verbruik   kWh  

Informatie:  http://provincie.zeeland.nl/milieu_natuur/windenergie/kleine_windturbines/index   57  

  Voorbeelden:    

 

 

   

 

Skystream,  15  m  hoog       2200  kWh  per  jaar       genoeg  voor  eenpersoonshuishouden   €  11.000  excl.  BTW      

 

 

       

Fortis  Montana,  15  m  hoog   2700  kWh  per  jaar   ruim  genoeg  voor  eenpersoonshuishouden   €  18.500  excl.  BTW  

       

Nordex,  80  m  hoog   2,5  megawatt  per  jaar   voor  1900  huishoudens   €  1.900.000  excl.  BTW  

 

Enercon,  70  m  hoog   1.8  megawatt  per  jaar   voor  1400  huishoudens   €  1.600.000  excl.  BTW  

       

       

 

  Meer  informatie  windmolens:   www.windenergie.nl   www.wind-­‐energie.startpagina.nl   http://provincie.zeeland.nl/milieu_natuur/windenergie/kleine_windturbines/index  

Technieken  voor  opwekken  van  elektriciteit:  2.  uit  zon   Wat  is  een  zonnepaneel  ?    

Een  zonnepaneel  zet  zonlicht  om  in  elektriciteit.  Een   zonnepaneel  systeem  bestaat  uit  panelen,  een   bevestigingssysteem  en  omvormers.  De  omvormer   stopt  u  in  uw  stopcontact,  waardoor  de  door  u   opgewekte  stroom  direct  het  elektriciteitsnet  in  gaat.    

58  

Voordelen:   • Zonlicht  is  een  onbeperkte,  hernieuwbare  bron  van  energie,  die  geen  schade   toebrengt  aan  het  milieu.   • De  methode  met  zonnepanelen  is  vrijwel  overal  toe  te  passen,  op  platte  of  hellende   daken,  in  luifels  of  nokken.   • Zelfs  bij  bewolkt  weer  wordt  er  stroom  geleverd.       • Levensduur  van  25  jaar  en  onderhoudsvrij.  Ze  verdienen  zich  in  15  jaar  economisch   terug  en  energetisch  na  8  maanden.   Nadelen:   • •

Een  zonnepaneel  kan  niet  al  het  zonlicht  omzetten  in  elektriciteit.  Het  rendement  van   een  zonnepaneel  ligt  op  dit  moment  rond  de  20%.   Hoge  aanschafkosten,  nu  nog  met  een  terugverdientijd  van  meer  dan  25  jaar  (zonder   subsidies).  

Kosten:   Terugverdientijd  zonnepanelen  zonder  subsidie:  circa  15  jaar.   Kosten  per  paneel  van  220  Wp:  €660,00,  prijs  per  Wp  =  €3,00     Een  zonnesysteem  met  een  vermogen  van  1.000  watt-­‐piek  (8  m2  panelen)  levert  jaarlijks   circa  900  kWh  op.  Dat  bespaart  circa  200  euro  per  jaar  aan  elektriciteitskosten.  De  kosten   van  zo’n  zonnesysteem  bedragen,  inclusief  de  installatie,  zo’n  4.000  euro.      

2  voorbeelden  zonnesysteem  voor  grootverbruikers:   Systeem  1  betreft  een  installatie  van  ongeveer  50  m2  op  een  schuin  dak    of  85  m2  op  een   plat  dak    met  een  vermogen  van  7  kWp,  totale  kosten  ca  €  21.000,  wat  een  jaarlijkse   besparing  van  6.000  kWh  electriciteit  oplevert.       Systeem  2  betreft  een  installatie  van  ongeveer  25  m2  op  een  schuin  dak    of  170  m2  op  een   plat  dak  met  een  vermogen  van  3,5  kWp,  totale  kosten  ca  €  11.000,  wat  een  jaarlijkse   besparing  van  3.000  kWh  electriciteit  oplevert.       “BoerENbuur”:   Er  zijn  verschillende  proefprojecten  gestart,  waarbij  uw  zonnepanelen  op  andere  daken   worden  gelegd  en  de  daar  opgewekte  stroom  van  uw  eigen  rekening  wordt  afgetrokken.     Meer  informatie  zonnepanelen:   www.zonnepanelen-­‐leveranciers.nl   www.zonnepanelen.nl   www.top50solar.nl   www.zonne-­‐energie.pagina.nl   www.solarstart.nl  

      59  

Technieken  voor  opwekken  van  elektriciteit:  3.  Uit  biomassa   Hoe  werkt  een  Warmte  Kracht  Koppeling  (WKK)  voor  elektriciteit?     Een  CV-­‐ketel  produceert  warmte,  waarvan  een  deel   verloren  gaat.  Door  de  CV-­‐ketel  te  vervangen  voor  een   warmtekrachtkoppeling,  kan  deze  afvalwarmte  ingezet   worden  voor  het  opwekken  van  een  beperkte   hoeveelheid  elektriciteit.  Deze  kleinschalige  toepassing   van  WKK  wordt  ook  wel  micro-­‐WKK  of  HRe  genoemd.   Naast  micro-­‐WKK  zijn  er  ook  varianten  die   grootschaliger  werken,  zoals  mini-­‐WKK  (utiliteitsbouw),   WKK  (tuinbouw,  ziekenhuizen)  en  grootschalige  WKK   (stadsverwarming,  industrie).  Deze  maken  in  eerste   instantie  elektriciteit,  waarbij  warmte  het  bijproduct  is.     Voordelen:             • Levert  zowel  warmte  als  ook  elektra.   • De  micro  WKK  ketel  zal  in  totaal  circa  20  %  energie  besparen  en  een  kosten  besparing   van  400  euro  per  jaar.   • Als  brandstof  voor  de  WKK  wordt  nu  meestal  aardgas  gebruikt,  maar  ook  andere   brandstoffen  als  biogas  en  biomassa  als  plantaardige  olie  of  GFT  afval  kunnen   worden  gebruikt  (voor  de  grotere  systemen).       Nadelen:   • Als  hij  voor  elektra  wordt  gebruikt,  blijft  er  in  de  zomer  veel  restwarmte  over.     • Omdat  de  stroomopwekking  bij  een  WKK  relatief  gering  is,  wordt  een  micro  WKK  uit   financieel  oogpunt  meestal  pas  aangeraden  als  uw  gasverbruik  hoger  is  dan  1.600  m3   per  jaar.       Kosten:   Het  rendement  van  de  WKK  bepaald  voor  een  groot  deel  de  kostprijs.   De  prijs  van  een    micro-­‐WKK  is  nu  circa  10.000  euro.  Uiteindelijk  verwacht  men  dat  de  prijs   van  een  micro-­‐WKK  gelijk  zal  komen  aan  die  van  een  CV  ketel.     Voorbeeld:  WKK  met  Biogasinstallatie  voor  grootverbruik:   Brandstof:  GFT  afval   Vermogen:  345  kW  elektrisch  vermogen  en  424  kW  thermisch  vermogen.   Beknopte  beschrijving:  Biomassa  wordt  verzameld  in  een  luchtdichte  silo  waar  de  totale   massa  verwarmd  en  omgeroerd  wordt.  Door  een  vergisting  ontstaat  er  biogas.   Dit  biogas  wordt  verbrand  in  een  WKK-­‐motor  die  gekoppeld  is  aan  een  generator  op  biogas.   Hierdoor  wordt  er  groene  elektriciteit  geproduceerd  en  op  het  net  gezet.  De  gasmotor  levert   ook  duurzame  energie  in  de  vorm  van  warm  water  van  ca  80°C.  Hiermee  kan  de  verwarming   van  woningen  en  bedrijven  gerealiseerd  worden  waardoor  de  kosten  van  het  dure  aardgas   bespaard  worden.    

 

60  

       

         

Zeecontainer  met  biovergister                            

 

WKK  op  biogas  

  Economisch  rendement  van  deze  installatie   De  investering  van  een  biogasinstallatie  met  WKK  heeft  een  aantrekkelijk  economisch   rendement  en  een  relatief  korte  terugverdientijd,  vooral  voor  bedrijven  die  zelf  over   vergistingsmateriaal  kunnen  beschikken.       Inkomsten  en  voordelen:     • MilieuEnergiePremie  (MEP)  á  9,7  eurocent  per  geproduceerd  kWh.  Deze  prijs  is  vast   en  wordt  gedurende  10  jaar  door  het  ministerie  contractueel  gegarandeerd.   • Verkoopprijs  elektriciteit  aan  energiebedrijf,  afhankelijk  van  dag-­‐  of  nachttarief,  á  3   eurocent  tot  6  eurocent  per  geleverde  kWh.  De  prijs  is  afhankelijk  van  de   marktwaarde  van  elektriciteit  en  kan  nog  aanzienlijk  oplopen.   • Investeringsaftrek  in  de  vorm  van  belastingvoordeel.  E.e.a  is  afhankelijk  van  de   persoonlijke  situatie.   • Besparing  op  inkoop  van  elektriciteit  omdat  uw  huidige  prijs  hoger  is  dan  de  kosten   van  de  productie  van  eigen  stroom.   • Besparing  op  de  inkoop  van  aardgas  omdat  de  warmte  van  de  installatie  gebruikt  kan   worden  voor  eigen  woning  en  bedrijf  en  eventueel  ook  verkocht  kan  worden  aan   derden  (buren).   • Terwijl  de  technische  levensduur  van  de  installatie  op  ca  15  jaar  ligt  is  het  rendement   zo  aantrekkelijk  dat  de  installatie  vaak  al  in  ca  8  jaren  kan  worden  afgeschreven.   Meer  informatie  WKK:   www.magicboiler.nl   www.microwkk.nl   www.biowkk.eu   www.intertechbv.com   www.energ.nl                 61  

 

Subsidies  voor  elektriciteit   De  kostprijs  van  duurzame  energie  is  in  de  meeste  gevallen  hoger  dan  die  van  grijze  energie.   De  productie  van  duurzame  energie  is  dan  ook  niet  altijd  rendabel.  De  SDE  vergoedde  het   verschil  tussen  de  kostprijs  van  grijze  energie  en  die  van  duurzame  energie  over  een  periode   van  12  of  15  jaar.  Deze  regeling  is  echter  sinds  eind  2010  gesloten.   In  2011  wordt  de  SDE  omgevormd  naar  de  SDE+.  Momenteel  wordt  gewerkt  aan  de  verdere   uitwerking  van  de  SDE+.  Het  is  het  voornemen  van  de  minister  om  de  SDE+  uiterlijk  1  juli   2011  open  te  stellen.  Meer  informatie  over  de  SDE  zie:   http://regelingen.agentschapnl.nl/content/stimulering-­‐duurzame-­‐energieproductie-­‐sde     Soms  wordt  er  nog  wel  door  provincie  of  gemeentelijk  een  subsidies  gegeven,  in  Amsterdam   bijvoorbeeld  zie  www.zonopjedak.nl  voor  huiseigenaren  en  in  de  provincie  Noord  Holland   bijvoorbeeld  voor  scholen  (start  15  februari  2011).  Zie  ook  www.energiesubsidiewijzer.nl  en   meermetminder.nl     Ondernemers  die  investeren  in  schone  energietechnieken  kunnen  gebruik  maken  van   de  Energie  Investering  Aftrek  (EIA).  Ondernemers  betalen  hierdoor  minder  inkomsten-­‐  of   vennootschapsbelasting.  Ga  voor  meer  informatie  naar  het  rekenvoorbeeld  op  de  EIA   website:  http://regelingen.agentschapnl.nl/content/energie-­‐investeringsaftrek-­‐eia       Meer  informatie  subsidies:   http://regelingen.agentschapnl.nl/content/stimulering-­‐duurzame-­‐energieproductie-­‐sde   http://regelingen.agentschapnl.nl/content/energie-­‐investeringsaftrek-­‐eia   www.energiesubsidiewijzer.nl     www.meermetminder.nl   www.zonopjedak.nl   http://www.slow-energy.nl/news/vanaf-2011-100-miljoen-beschikbaar-voor-nieuweduurzame-energie-subsidies    

                  2.4      Financiering  voor  warmte  en  elektriciteit  

62  

  Hoewel  de  prijzen  van  duurzame  technieken  de  afgelopen  jaren  zijn  gedaald,  lopen   initiatiefnemers  nog  altijd  aan  tegen  hoge  investeringskosten.  Gegeven  de  beperkte   subsidiemogelijkheden  voor  bijvoorbeeld  zonnestroom,  zoeken  initiatiefnemers  naar  nieuwe   organisatie-­‐  en  financieringsvormen  om  projecten  toch  van  de  grond  krijgen.       Hieronder  staat  een  overzicht  van  verschillende  constructies  die  in  de  Nederlandse  markt  te   vinden  zijn  op  het  gebied  van  zonne-­‐energie.    

    Groenfondsen     Verschillende  banken  (Rabobank,  ASN,  Triodos)  hebben  groenfondsen.  Deze  fondsen  lenen   geld  uit  aan  door  de  overheid  goedgekeurde  milieuprojecten  onder  de  zogenaamde  Regeling   Groenprojecten.  Het  doel  is  om  goedkoop  geld  beschikbaar  te  maken  voor  innovatieve   duurzaamheidsprojecten.     Wordt  vervolgd…..  

63  

2.5      Algemene  vraagstukken  en  knelpunten    

 

 

Deze  reisgids  is  een  aanzet  voor  het  handboek  dat  zich  verder  zal  ontwikkelen  tijdens  het   “Wij  krijgen  Kippen”  project.    Omdat  elk  duurzaam  energie  project  anders  is  en  verschillende   project-­‐specifieke  kenmerken  heeft  zal  dit  handboek  voornamelijk  een  meta-­‐analyse  worden   van  al  bestaande  lokale  duurzame  energie  bedrijven  (LDEB).  Het  volgende  is  een  voorlopige   analyse  gebaseerd  op    het  vooronderzoek  om  verschillende  initiatieven  in  Nederland  te   lokaliseren.  Uit  deze  voorlopige  analyse  blijkt  dat  er  verschillende  succesfactoren  meespelen   bij  het  opzetten  van  een  lokaal  duurzaam  energie  bedrijf  die  allemaal  terug  te  voeren  zijn   naar  de  basis  van  lokaliteit.  Hieronder  staan  deze  succesfactoren  beschreven  en  achterin  de   gids  is  ruimte  vrijgelaten  voor  u  om  over  dit  punt  na  te  denken  en  dit  voor  uw  project   specifieke  kenmerken  in  te  vullen.    Dit  betekent  niet  dat  uw  project  alle  succesfactoren   nodig  heeft  om  te  slagen.  Er  zijn  voorbeelden  waar  in  het  begin  maar  één  factor  aanwezig   was  en  waar  het  project  toch  is  afgerond  met  succes.  Het  doel  is  om  u  te  laten  nadenken   over  welke  succesfactoren  er  in  uw  lokale  omgeving  zijn  en  hoe  u  deze  kunt  benutten.   Verder  worden  er  enkele  uitdagingen  behandeld.  Er  is  hier  nadrukkelijk  gekozen  voor  de   term  ‘uitdaging’  omdat  het  niet  zozeer  een  negatieve  factor  hoeft  te  zijn.  In  elke   belemmeringen  die  op  uw  pad  komt  zit  ook  een  kans  om  uw  project  sterker  te  maken.         Succesfactoren Lokale  identiteit   De  legitimiteit  van  een  LDEB  valt  en  staat  met  het  idee  dat  mensen  bij  dit  bedrijf  hebben.  De   grote  winst  van  een  LDEB  dat  het  de  opwekking  van  energie  weer  bij  de  mensen  thuisbrengt.   Het  creëert  draagvlak  voor  duurzame  energie  projecten  als  men  zich  kan  identificeren  met   de  opwekte  energie  als  iets  dat  van  hun  is.  Een  belangrijk  aspect  hierin  is  de  manier  waarop   leden  participeren  in  het  LDEB,  een  ander  gerelateerd  aspect  is  hoe  potentiele  participanten   en  andere  mensen  in  de  omgeving  dit  duurzame  energie  bedrijf  ervaren.    Het  is  daarom  ook   belangrijk  dat  dit  aspect  in  de  communicatie  naar  de  omwoners  en  participanten  veel   aandacht  krijgt.     Texel  is  hier  een  mooi  voorbeeld  van.  Eilanders  hebben  in  de  regel  al  een  mentaliteit  van   zelfredzaamheid,  op  deze  manier  kan  men  zich  dus  identificeren  met  duurzame  energie  die   hun  meer  onafhankelijk  maakt  van  het  vaste  land.  Het  is  dus  belangrijk  in  het  opzetten  van   uw  project  hoe  u  de  mensen  verbindt  met  uw  project,  hoe  u  hen  het  gevoel  geeft  dat  dit   ‘hun  energie’  is.       Lokale  bronnen   Staar  je  niet  blind  op  een  techniek.  Volgens  de  eerste  wet  van  thermodynamica  blijft  energie   altijd  behouden.  Met  andere  woorden:  energie  is  overal.  Techniek  is  een  middel  om  de   energie  die  er  is  in  je  omgeving  om  te  zetten  in  bruikbare  energie;  het  is  dus  geen  doel.  Dit   betekent  dat  u  in  uw  omgeving  goed  moet  kijken  welke  bronnen  van  energie  er  zijn  en  hoe   het  mogelijk  is  om  deze  te  benutten.         Een  goed  voorbeeld  hiervan  zijn  de  oude  steenkoolmijnen  in  Heerlen.  Uit  een  oude   steenkoolmijn  wordt  water  gepompt  dat  in  de  mijn  verwarmd  is  tot  30  graden  Celsius  door   grondwarmte.  Op  het  eerste  gezicht  zou  je  denken  dat  de  energie  uit  de  mijn  ‘op’  is,  maar   als  men  verder  kijkt  zit  er  in  die  mijn  nog  een  andere  bron  van  energie,  namelijk  warmte.   Kies  dus  de  techniek  die  bij  uw  lokale  energie  bronnen  past  en  zoek  niet  de  bronnen  bij  uw   techniek.     64  

“Lokaal  Oliemannetje”     Wat  terugkomt  in  de  verschillende  initiatieven  in  Nederland  is  dat  er  een  duidelijke  persoon   of  groep  personen  is  die  drager  is  van  het  project.    Door  duidelijke  herkenbaarheid  van   personen  wordt  communicatie  tussen  actoren  in  het  project  makkelijker.    Er  zijn   voorbeelden  waar  in  het  begin  geen  van  de  genoemde  succesfactoren  voorkwam,  maar   waar  een  groepje  mensen  of  juist  één  persoon  de  juiste  toevalligheden  en  mogelijkheden   herkende  en  toch  het  project  tot  een  succes  wist  te  brengen.  Het  is  daarom  aan  te  raden  om   een  duidelijke  voorman/vrouw  te  hebben  in  het  project,  die  representatief  is  voor  het   initiatief.  Hij  of  zij  zal  het  aanspreekpunt  zijn  voor  gemeente,  omwonenden  en  andere   belanghebbenden.       Sterk  platform  van  lokale  kennis  en  partners     Kijk  goed  in  je  lokale  omgeving  wat  er  al  is  aan  sociale,  technische  en  organisatorische   waarde  en  benut  deze  talenten.  Het  project  “Wij  krijgen  Kippen”  is  hier  al  een  aanzet  toe,   waar  een  groep  mensen  met  dezelfde  interesse  samen  gebracht  is  om  kennis  te  delen  in  het   Stadsdeel  Amsterdam  Zuid.    Elk  project  heeft  echter  andere  kennis  nodig  en  er  zijn  andere   mensen  en  instanties  bij  betrokken.  Het  is  daarom  verstandig  om  goed  na  te  gaan  welke   kennis  u  in  de  buurt  heeft  en  hoe  u  die  kan  benutten.    Dit  zijn  niet  alleen  personen,  je  kan   hier  creatief  in  zijn.  Zo  kunt  u  bijvoorbeeld  scholen,  verenigingen  en  bedrijven  in  uw  buurt  in   het  project  betrekken  en  kijken  naar  wat  hun  waarde  in  het  project  kan  zijn  en  deze  op  een   inventieve  manier  gebruiken.       Hiermee  wordt  niet  bedoeld  dat  iedereen  zo  maar  bij  het  project  betrokken  moet  worden  en   altijd  maar  mee  moet  praten  omdat  ze  misschien  wel  een  waarde  hebben.  Het  komt  vaak   naar  voren  dat  een  project  succesvol  is  omdat  de  actoren  in  het  netwerk  van  het  project   duidelijk  weten  wat  hun  taak  is  en  hoe  zij  kunnen  bijdragen  aan  het  project.  Doordat   iedereen  weet  wat  ze  moeten  doen  en  waarom  ze  daar  zijn,  versterk  je  het  netwerk  en   behoud  je  de  betrokkenheid  en  motivatie.  Voordat  u  actoren  bij  uw  project  betrekt  moet  u   goed  bedenken  wat  de  waarde  van  de  actoren  is  en  wat  de  relatie  van  die  actoren  is  tussen   u  en  anderen  in  dat  netwerk.  Een  sterk  netwerk  met  de  juiste  betrokkenheid  en  motivatie   versterkt  de  slagkracht  van  uw  projectgroep.       Lokale  verbintenis  tussen  mensen       Een  project  kan  breder  gedragen  als  je  de  focus  van  energie  los  laat.  Energie  en  techniek  zijn   soms  een  ‘ver  van  mijn  bed  show’  voor  mensen.  Een  succesfactor  die  vaker  terugkomt  is  als   de  meerwaarde  van  het  project  benadrukt  wordt.  De  meeste  initiatieven  gaan  niet  over  één   huis,  één  gezin  of  één  bedrijf,  vaak  worden  gezinnen  of  bedrijven  in  de  omgeving  verbonden.     Het  is  daarom  belangrijk  dat  er  in  uw  communicatie  naar  de  mensen  toe  deze  meerwaarde   duidelijk  is.  Het  is  aan  u  om  na  te  denken  wat  uw  project  aan  meerwaarde  brengt  voor   omgeving  van  waar  u  het  project  wil  uitvoeren.     Een  goed  voorbeeld  hiervan  is  het  project  ‘Boer  zoekt  Buur.’  Dit  is  een  project  waarin   mensen  konden  investeren  in  een  zonnepaneel  die  bij  een  boer  op  het  dak  zou  komen.  De   investering  was  250  euro  waarvoor  de  mensen  300  euro  aan  boeren  producten  zouden   krijgen  die  zij  op  konden  halen  het  gehele  jaar  door.  De  aantrekkingskracht  van  dit  project   was  niet  zo  zeer  de  verduurzaming  van  het  boeren  bedrijf,  maar  meer  het  samenwerken  aan   een  herstelde  relatie  tussen  burgers  en  boeren.      

65  

Deze  herstelde  relatie  zorgde  hier  voor  vervolgprojecten.  In  dit  geval  hebben  de  burgers   gezamenlijk  een  PV  installatie  aangeschaft  voor  de  energie  bij  hen  thuis.  Echter  dit  hoeft  niet   alleen  op  het  gebied  van  energie  te  zijn.  Uw  project  kan  de  eerste  stap  zijn  tot  meer   samenwerking  tussen  bedrijven  of  bewoners  van  een  buurt.       Uitdagingen   Financieel  aspect   Met  duurzame  energie  is  het  lastig  voorspellingen  doen,  de  opbrengsten  zijn  soms  zo   veranderlijk  als  het  weer.  Wat  je  participanten  van  je  project  biedt  is  vaak  een  ruwe   schatting.  Dit  brengt  een  onzekerheidsfactor  met  zich  mee  dat  voor  een  drempel  zorgt.  Het   is  daarom  essentieel  om  veel  aandacht  te  besteden  aan  een  goede  financiële  onderbouwing   waarin  je  duidelijk  de  onzekerheden  communiceert  naar  de  participanten  en  hoe  je  deze   ingedekt  hebt.  Vaak  schuift  men  met  de  terugverdientijd  van  de  investering.  Men  schetst   dan  een  gunstig  scenario  geschreven  op  basis  van  boven  gemiddelde  weersomstandigheden,   gemiddelde  weersomstandigheden  en  mindere  weersomstandigheden.  In  deze  scenario’s  zal   de  terugverdientijd  de  variabel  zijn.  Als  je  kunt  aantonen  dat  zelfs  met  het  mindere   scenario’s  de  terugverdientijd  acceptabel  is  dan  heb  je  een  sterke  case.       Overigens  moet  men  hier  twee  kanttekeningen  maken.    Ten  eerste,  als  men  praat  over   terugverdientijd,  dan  denkt  men  enkel  in  een  financieel  kader.  Als  men  kijkt  naar  de   aanschaf  van  een  auto  praat  men  ook  nooit  over  de  terugverdientijd,  dit  zou  onzinnig  zijn   aangezien  hij  op  moment  van  aankoop  al  minder  waard  is.  Men  beoordeelt  een  auto  op  de   extra  waarde  die  het  levert,  namelijk  vrije  mobiliteit  en/of  statussymbool.  Als  men  praat   over  enkel  terugverdientijd  van  duurzame  energie,  dan  doet  men  tekort  aan  de  extra   waarde  die  lokale  opgewekte  duurzame  energie  toevoegt,  namelijk  de  vrijheid  van  de   energiemarkt,  energie  autonomie  en  schonere  energie.    Het  is  dus  aan  te  raden  om  de  term   ‘verdienmodel’  te  gebruiken,  waar  je  de  opbrengsten  ruimer  verwoordt  en  niet  enkel  in   cijfers.  Dit  helpt  u  een  sterkere  case  te  maken  dat  kan  rekenen  op  grotere  acceptatie  van  het   project.         Ten  tweede,  de  perceptie  dat  de  schatting  van  een  energie  rekening  uit  duurzame  energie   meer  onzekerheden  met  zich  meebrengt  als  met  fossiele  brandstof  is  onjuist.  Waar  de   onzekerheid  van  duurzame  energie  bij  het  weer  ligt,  zijn  de  onzekerheden  van  fossiele   brandstoffen  afhankelijk  van  de  stabiliteit  van  geopolitieke  ontwikkelingen.  Zoals  de  huidige   onrusten  in  het  Midden  Oosten  bewijzen,  zijn  ook  deze  ontwikkelingen  net  zo  voorspelbaar   als  het  weer.       Een  andere  reden  waarom  er  veel  aandacht  besteed  moet  worden  aan  het  financiële  aspect   is  omdat  u  ook  moeten  nadenken  over  de  financiële  duurzaamheid.    Alleen  het  project   realiseren  is  niet  genoeg,  men  moet  ook  denken  aan  exploitatie  kosten,  eventuele   overheadkosten,  of  te  wel,  alles  wat  er  bij  komt  kijken  als  men  een  solide  business  case  gaat   uitwerken.  Dit  hoeft  u  niet  alleen  te  doen,  achter  in  deze  reisgids  staan  elf  initiatieven  die   meedoen  met  “Wij  krijgen  Kippen”  en  wat  hun  doelen,  vragen  en  behoeftes  zijn.  Wij  dagen  u   uit  om  contact  te  maken  met  die  initiatiefnemers  waarmee  u  denkt  dat  uw  project  tegen   dezelfde  drempels  oploopt.  U  kunt  zich  dan  aan  elkaar  verbinden  als  sparringpartners  om  zo   een  meer  solide  business  case  te  maken.    

66  

Wettelijke  belemmeringen   Een  uitdaging  waar  duurzame  energie  projecten  tegen  aan  lopen  is  het  Nederlandse   poldermodel.  Door  het  poldermodel  hebben  veel  mensen  en  instanties  de  mogelijkheid  van   beïnvloeding  van  het  proces.  Een  aanvraag  voor  verandering  in  het  bestemmingsplan,  waar   elke  omwonende  inspraak  heeft  in  het  proces,  is  hier  een  goed  voorbeeld  van.    Het   poldermodel  hoeft  niet  perse  tot  pessimisme  te  leiden  maar  creëert  ook  kansen.    Omdat   men  bewust  is  van  de  vele  actoren  die  invloed  kunnen  hebben  in  het  proces  dwingt  het  de   initiatiefnemer  om  contact  te  maken  met  beleidsmakers  en  omgeving  en  zo  goed  mogelijk   over  het  project  te  communiceren.  Als  goede  communicatie  naar  buiten  een  belangrijke   focus  is  vanaf  het  begin  van  het  proces  kan  dit  niet  alleen  draagkracht  creëren  maar  ook   medestanders  waar  men  weer  sociale,  technologische  en  organisatorische  waarde  uit  kan   putten  zoals  boven  beschreven  in  het  stukje  ‘Sterk  platform  van  lokale  kennis  en  partners’.         Een  andere  wettelijke  belemmering  voor  het  financieel  solide  maken  van  uw  project  is   saldering.  Saldering  is  vastgelegd  in  de  Energiewet  van  1998,  wat  betekent  dat   kleingebruikers  die,  zolang  ze  minder  dan  5000  kWh  invloeden  op  het  net,  alleen  energie   belasting  hoeven  te  betalen  over  het  verschil  tussen  onttrokken  energie  en  ingevoede   energie.    Dit  geldt  alleen  voor  producenten  die  achter  de  meter  produceren,  dus  bij  je  eigen   huis.  Het  is  nog  een  wettelijke  belemmering  om  projecten  voor  de  meter  uit  te  voeren.  Op   het  moment  werkt  de  duurzame  energie  lobby  aan  verandering  van  deze  wet.  Ook  zijn  er   projecten  uitgevoerd  waarbij  externe  partijen  zoals  Alliander  (netwerk  beheerder),   Greenchoice  (Duurzaam  Energie  Bedrijf)  of  lokale  overheid  (bv  Leeuwarden)  garant  staan   voor  de  energie  belasting  die  betaald  zou  moeten  worden  over  energie  dat  opgewekt  is  voor   de  meter.    

67  

!"3/-"30$%'+%&'5""6'I>1>N>' C&%36.%81E2%3"F%'T.%7#"&/ +J.&/132' :"$%3.&67%I%#/ A1&&%91I%& -1&.&6%&'12'-41 M1&6%#3%%2' MVG')31&$0.W S"&%36jG'S$3.W2'S' D"&J#"' *14"#%'C&%36.%'k%3-%3/"/.%#'(*Ck,' RJI%3$J3% 5J.70%%7$%37' a.W'T170"'A"$9%' S$"/'I"&'/%'K1& Y%&&%0%3-.&/' \.W&-"$%3231W%8$'

+%#l'

+%&'5""6 +%&'5""6 +%&'5""6' +%&'5""6 +%I%&$%3G'p1$911N/ +%I%&$%3G'p1$911N/ C.&/91I%&' C.&/91I%&' C.&/91I%&' C&789%/%' k%3-%3/%3"/.%#' )1%7' )31&.&6%&' )31&.&6%&' 5%%39J61-""3/' 5%%39J61-""3/' 5%%3#%&' 5%&6%#1 )31&.&6%& Y"0%3.4 Y%343"/%' *%%J-"3/%&' *%#j7$"/' \""7$3.89$ a""#/-.W4' a113/'51##"&/' R77' c1;%3/"0 S.;"3/' S&%%4' S&%%4' O%
M%U%#' O%%&%&/""#' O%#%' O%#%' O%#%' O%#%' O%#%' O%#%' O%#%' O%#%' :""#-.W4 A%%' A%I%&""3 A%%-1#/%' AJ$29%&<'

*189%0 R17$%39%77%#%&

Zijldijk

:"30$%H%/3.WN'C&%81'+%#l'TO'

T%%$7$%3K-""6' T%&%/%&'*%%J-%& T%36%3/%&' T3%/"' T3%/"' T3%/"' D"7$3.8J0 DJ#%0H136'

C&%81G'$-%%'6%0%%&$%&'%&'/3.%'-1&.&6813213"F%7'(+J-1G':11&H31&'%&'O./10%7,'I%3/JJ3K"0%&'/%'-"30$%I113K.%&.&6>'

RI%39%./

\.U

C&%81':"30$%H%/3.WN'T>O>

c%7$-"30

%$.+*%"(+#/-0*1,21$3 4$15'5"6 71$'$-1"* 89):+1%'$% ;*+$ 4$15'5"6(@A(#":=2""0+B?"*/("$(+$?"*$"#"*C(D(#+:"$/E(%+%':"(-')'-1%"1%(FA(#"3'G'HI( "63"3.789%'1&/%3&%0%37 :.&/ +113H3""4'.&'/%'$1%2"77.&6'I"&'/JJ3K"0%'K1&&%B%&%36.%'.&'/%'!89$%391%4'L'*.%0%37 !89$%391%4'D%&$3J0'I113'M%89&1#16.%'!DM #%/%& A1& %&%36.%'J.$'"NI"# 5OD'631%2 PQ'6%0%%&$%&'%&'P'-"$%3789"22%& 5OD')31%2 !NI"# O%3%&.6.&6'+JJ3K""0'S1%7$%34-"3F%3'.7'%%&'.&.F"F%N'I"&'%&'I113'H%$3144%&'H%-1&%37'J.$'9%$'S1%7$%34-"3F%3 TJ36%37 TJ36%37 TJ36%37 O%389.##%&/ +%'!0%#"&/%3'C&%36.%'D1E2%3"F%'V>!>(!CD,'.7'%%&'H%/3.WN'/"$'.7'126%3.89$'0%$'"#7'/1%#'/%'!0%#"&/%3'%&%36.%6%H3J.4%37'/JJ3K""0'126%-%4$%'7$3110'%&'81Q'6%8102%&7%%3/'6"7'$%'#%I%3%&'$%6%&'""&$3%44%#.W4%'$"3.%I%&> TJ36%37 I%34189$%'""&/%#%&='#%/%&=HJ36%3 O%389.##%&/ R&K%'C&%36.%'.7'9Z$'#14"#%'/JJ3K"0%'%&%36.%H%/3.WN'I"&'!07$%3/"0>' TJ36%37 TJ36%37="&/%3'[&"&8.%37 TJ36%37 :.&/ 5%$'6%0%%&$%#.W4%'H%/3.WN'-%4$'%#%4$3.8.$%.$'%&'-"30$%'12'J.$'"NI"#'J.$'/%'3%6.1>' RI%39%./ RI%39%./=6%0%%&$%'!07$%3/"0 RI%39%./ !NI"# b&.F"F%N'I"&'4J&7$%&""37<'-"30$%'%&'41J/%'127#"6'0%$'-"30$%2102' T%/3.WN7$%33%.& RI%39%./ T%/3.WN !"3/-"30$% R2%&H"3%'T.%HG'81&7%3I"$13.J0'%&'"22"3$%0%&$%&'-%44%&'%.6%&'-"30$%'%&'41J/%'12>' RI%39%./ T%/3.WN T%/3.WN !"3/-"30$%G'H.10"77" c%7$-"30$%'I"&'-"$%3789"2'#%I%3$'-"30'-"$%3'""&'-1&.&6%&' RI%39%./ !"3/-"30$% :"30$%'41J/%'127#"6'1&/%3'7$"F1&'%&'$-%%'-11&$13%&7 1I%39%./ 1I%39%./ 1I%39%./'I%34189$'""&'T3"H"&$':"$%3!"3/-"30$% a"$JJ3I%3%&.6.&6'%U2#1.$%%3$'91J$1I%&'I113'Q'.&7$%##.&6%&G'.7'114'1&/%391J/'91J$-"##%& RI%39%./ 1I%39%./'%&'H%/3.WI%& +%#$"'M>'C&%36j'TO T.1G'51J$ A1&&%2"&%#%&'K136%&'I113'%#%4$3.8.$%.$'12'H1%3/%3.W T%/3.WN TJ36%37 T%/3.WN A1& Y"7<'K1&&%B%&%36.%'%&'%&%36.%127#"6'$HI'I%3-"30.&6'%&'41%#.&6' b&&1I"F%&%$-%34' 0%%3/%3%'TO'%&'c"H1H"&4 A1& :.&/01#%&7'I"&'C&%81G'%#%4$3.8.$%.$' RI%39%./ #%/%&=%&%81 C&%81 :.&/ D1##%8F%N'-"30$%'41J/%B7j7$%%0'0%$'`'H31&&%&'%&'%%&'3.&6#%./.&6>'Y1%#%&'%&'I%3-"30%&'0.//%#7'4#.0""$2#"N1&/7>' )%0%%&$%'T3%/" S$"/74"&$113G'D"7.&1'%&'D9"77Z$9%"$%3='1I%39%./ 5j/3%81'T>O> !"3/-"30$% ?hh'-1&.&6%&'I113K.%&'I"&'-"30$%'41%#.&6'%&'-"30'$"2-"$%3 RI%39%./ C&% %&%81 !"3/-"30$% S"0%&-%34.&67I%3H"&/'I"&'%&'I113'/%'.&-1&%37'I"&'/%'6%0%%&$%'D"7$3.8J0>' TJ36%37 TJ36%37'412%&'2"3F8.2"F%7 TJ36%37 O%389.##%&/ :"30$%&%$'I"&'2"3F8J#.%3%&'%&'H%/3.WI%&G'-"30$%2102'9""#$'-"30$%'J.$'/3.&4-"$%3-.&&.&6>' TJ36%37 TJ36%37 TJ36%37 !"3/-"30$% :"30$%8%&$3"#%

:YR'%&'-"30$%2102

<"-0$1"= 631$%'-.&/01#%&7 K1&&%2"&%#%& RI%& 0.U &&H 631$%'-.&/01#%&7 RI%& :YRG'-"30$%2102 :YRG'-"30$%2102'%&':YY :"30$%2102 :YR 1I%& K1&&%2"&%#%& 4"7G':YR :.&/01#%& :YRG'-"30$%2102 :YRG':"30$%2102

--->-"30$%.&/%#l>&#'

I."'-%H7.

%$9;2<==--->"2%#/113&>&#=70"3$7.$%>/-7d./ef`fgfh --->.&N10.#>&#=2JH#.79=2"6%7=hiiiQ=4-123%7%&$"F%.&N10."3&9%0#>22$ 9;2<==--->231W%8$>I310>&#=/18#.H=Q^?_T%%7$%3K-""6>2/N />/%>H1%3@0.&#&I>&# +.34'/%'T1%3 9;2<==9%&3.8J791%I%>810= .&N1@9%&3.8J791%I%>810 N"0.#.%'91%N&"6%# 9;2<==--->K1&&%$%32>&#= K1&&%$%32@U7`"##>&# 9;2<==--->431%$%&-.&/>&#= I."'-%H7.$% 9;2<==--->9j/3%81>&#=3%N%3%&F%7=f .&N1@9j/3%81>&# 9;2<==--->813213"$%&#>%&%81>&#=VSCc_kb*CS=:CTSbMCS=-H7D13213"$%=kb*CS=T3189_:1#N7#""3_Q^^i>2/N 9;2<==--->8"#13.%%&%36.%>&# 8"#13.%Q^f^@60".#>810 D%%7'O.77%3 --->$9%301H%##1>&# $9%301H%##1@60".#>810 )%3-.&'O%3789JJ3

>1%" "#'1:'?*"/ (-+$%'-%)"*/++$ 9;2<==9"6%&-.&/>&#=2"6%?>9$0#5"6%&-.&/@9%$&%$>&# 9;2<==--->"K%8>&#= .&N1@"K%8>&# 9;2<==--->9I8631%2>&#= .&N1@9I8631%2>&#' .&N1@/JJ3K""071%7$%34-"3F%3>&# :.##%0'5"0%#7 --->"0%#"&/%&%36.%>&# .&N1@"0%#"&/%&%36.%>&# X>'Y.%-.%$'='S>'M-.84#%3' --->1&K%%&%36.%>&# .&N1@1&K%%&%36.%>&# \"381'T11&% 9;2<==/%21$>"NI"#%&%36.%H%/3.WN>&#=H.W#"6%&=/%N]Q^"%H]Q^H3189J3%_&#_I`>2/N .&N1@"NI"#%&%36.%H%/3.WN>&# --->&/70>&# .&N1@&%-&36>&#

!"3/-"30$%'H%/3.WN'-13/$'6%I130/'/113'6%0%%&$%'+%&'5""6G'/%'%&%36.%H%/3.WI%&'C&%81'%&'C>Ra'T%&%#JU'%&'-1&.&6813213"F%7'S$"%/.1&G'O%7F"'%&'5""6':1&%&> h'.&.F"F%N&%0%37 ""3/-"30$%'/%&'9""6'I>1>N !"3/-"30$% !"3/-"30$%8%&$3"#% 9;2<==--->""3/-"30$%/%&9""6>&#=81&$"8$= I."'-%H7.$% S"0%&-%34.&6'-.W4H%-1&%37'-.W4H%-1&%37'T.%7#"&/G'm2%&HJ36'%&'51%I%'T.%7#"&/'I113'#14"#%'%&%36.% \.U \.U \.U !"3/-"30$% 0.U 9;2<=="2.>&.&6>810=[#%7=-"aj:f&D3OO0;C4NjhjN*^n0`AS/2o+mg+j`Y!J&V-:hCp?pMJ.!V!W1-\##26+0hR93kQ1Bq.oV%%anhQ2jW\BiD60.r0C=C&%36.%8112%3"F%T.%7#"&/ .&N1@"3/1/%63""N>810 !3/1'/%')3""NG'.>7>0> :"30$%'J.$'K%%-"$%3'-13/$'6%#%I%3/'""&'iP^'-1&.&6%&>'O%7F"'.7'%.6%&""3>' D13213"F% D13213"F%G'H%/3.WN7#%I%&G'1I%39%./ D13213"F%' :"$%3-"30$% :"30$%2102 9;2<==--->I%7F">&#=+%&5""6S89%I%&.&6%&=RI%3O%7F"=!8FI.$%.$%&C&p31W%8$%&=p"6%7=:"30$%J.$K%%>"72U 789%I%&.&6%&@I%7F">&# *J8j'S"J&/%37 A1&&%2"&%#%&'K136%&'I113'%#%4$3.8.$%.$'12'f^^'-1&.&6%& d C&%81 A1& A1&&%2"&%#%& 9;2<==K"4%#.W4>%&%81>&#=/JJ3K""01&/%3&%0%&=p31W%8$%&=A1&&%2"&%#%&=p"6%7=:"$%3.&67%O%#/G+%&5""6>"72U9;2<==K"4%#.W4>%&%81>&#=/JJ3K""01&/%3&%0%&=p31W%8$%&=A1&&% I."'-%H7.$% C%&'.&.F"F%N'I"&'H%-1&%37'J.$'/%'-.W4'/%'51I%&'='/%':132'$%'+%I%&$%3>':.W'H%I13/%3%&'9%$'12-%44%&'I"&'7$3110'0%$'H%9J#2'I"&'K1&&%2"&%#%&> HJ36%37 HJ36%37 K1& K1&&%2"&%#%& 9;2<==--->K1&&%91I%&>&#= .&N1@K1&&%91I%&>&# :1&.&6%&'12'-41G'C77%&$ %77%&$'-"30$% !"3/-"30$% :YRG'-"30$%2102 9;2<==--->%77%&$>&#=81&$%&$=2"3F8J#.%3=231/J8$%&=-"30$%=1I%3.W77%#>9$0# A-%0H"/'-13/$'I%3-"30/'/113'%%&':YY'12'/.%3#.W4'I%$ RI%39%./ RI%39%./ RI%39%./ !NI"# H.1':YY' 9;2<==--->$1&6%#3%%2>&#=dH.1B%&%36.%8%&$3"#% .&N1@K3.>&#='%.&/91I%&@/%%3&7>&#'("/I.%7HJ3%"J7, c.&6'#%./.&6<'+%'.&7$"##"F%'4"&'fhG??'\:'""&'41%#I%3016%&'#%I%3%&'.&'/%'K10%3G'.&'/%'-.&$%3'4"&'%%&'%I%&'6311$'I%3016%&'""&'-"30$%'6%#%I%3/'-13/%&>' !"3/-"30$% :YRG'-"30$%2102 9;2<==--->4-1H3"H"&$>&#=.&/%U>292d"8e23L23eQ^ :"30$%=41J/%'J.$'H1/%0'.&'810H.&"F%'0%$'H1/%07"&%3.&6G'!38"/.7'.70'+CD'I"&'O1#4%3':%77%#7' RI%39%./ RI%39%./G'C77%&$G'O:'+CD O1#4%3':%77%#7'+CD !"3/-"30$% :YRG'-"30$%2102' --->7"&%36j>&# 7"&%36j@7$3.W2B7>&# :"30$%'43"89$'12'/.%3#.W4'I%$' d 51SM='%8171& !NI"#'(/.%3#.W4'I%$, :YY 9;2<==--->%8171&>&#=&#=231/J8$%&B%&B"8FI.$%.$%&=231/J8$%&= .&N1@%8171&>&# +%'#%/%&'H%7$""&'J.$'/%')%0%%&$%'k%3-%3/%3"/.%#G'9%$'H%/3.WN7#%I%&'%&'/%'.&-1&%37'I"&'k%3-%3/%3"/.%#>'*Ck'/1%$'1>0>'0%7$I%36.7F&67231W%8$%&>'' *Ck 7JH7./.%'3%6%#.&6%&G'231I.&8.%'N3.%7#"&/G' *Ck !NI"#'(0%7$,G'1>"> :YY 9;2<==--->#14"#%B%&%36.%>&#= .&N1@%4-"/3""$>810 9J61'H3J.&70" D1##%8F%I%'-"30$%I113K.%&.&6' --N'7%&$%3&1I%0' SY:'D%3F[8"F%'TO A1& K1&&%'H1.#%37'pO'-"30$%'2102 9;2<==--->K1&&%-1&.&6>&#=I113H%%#/%&>9$0sRJI%3$J3% .&N1@K1&&%-1&.&6>&# /37>':>D>\>'C&6#%H%3$ :1&.&6813213"F%'9%%l'231W%8$'0%$'o'K1&&%8%##%&'2%3'-1&.&6>'+%'-1&.&6%&'-"3%&'.&'fgoQ'"#'""&6%7#1$%&'12'81##%8F%I%'-"30$%G'7.&/7'Q^^g'/J7'114'12'%#%4$3">' D13213"F% A1& K1&&%2"&%#%&G'K1&&%H1.#%37 9;2<==--->/%9J.70%%7$%37>&#=fi? .&N1@/%9J.70%%7$%37>&#' \%7$I%36.7$%3'$HI'%#%4$3.8.$%.$'%&'-"30$%' #.I%7$184'3%7%"389':"6%&.&6%& !NI"#'(0%7$, :YY --->&.WH170"K"$9%>&# .&N1>#.I%7$1843%7%"389@-J3>&# f^P?'-1&.&6%&'9%HH%&'.&'$1$""#'f>h^^>^^^':";2.%4'I%3016%&'""&'K1&&%8%##%&'12'9J&'/"4%&>'R14'.7'%3'i'\:'""&'-.&/01#%&7'%&'g^'9%8$"3%'H17'6%2#"&$'$HI'%&%36.%>' RI%39%./ T%/3.WN TJ36%37 :.&/'%&'A1& K1&&%2"&%#%&G':.&/01#%&7 9;2<==--->9%%39J61-""3/>&#=b&-1&%37=p31W%8$%&Bf=S$"/BI"&B/%BA1&>9$0 2>I"&/%3""3$@9%%39J61-""3/>&# \%I3>'p>'I"&'/%3'!"3$ D112%3"F%I%'I%3%&.6.&6'I"&'HJ36%37<'*"6%3-%j'%&'O%7$"7'-.&/01#%&7'231/J8%3%&'%#%4$3.8.$%.$' TJ36%37 #%/%& HJ36%37 :.&/ :.&/01#%&7 9;2<==--->4%&&%0%3-.&/>&# .&N1@4%&&%0%3-.&/>&# :.0'T"3$'S$112 )%0%%&$%'I%34112$'7.&/7'Q^^o'-"30$%'J.$'0.W&%&'""&'$-%%'H%/3.WI%&' 1I%39%./ 1I%39%./ 1I%39%./ !"3/-"30$% :YR'(0.W&%&, --->0.&%-"$%3231W%8$>.&N1'' W>-%.W%37@9%%3#%&>&# X>:%.W%37 Warmtebedrijf Hengelo :"30$%'""&'-1&.&6%&'%&'H%/3.WI%& 3"#""$%"(J"$3":+ 3"#""$%"(J"$3":+(K'*#%"$"%(J"$3":+(;L1I%39%./ H.10"77"'%&'3%7$-"30$%' ""3/6"7=H.18%&$3"#%G'3%7$-"30$% --->-"30$%&%$9%&6%#1>&# -"30$%&%$@9%&6%#1>&# S0"3$'63./'51164%34 S#.00%'%#%4$3.8.$%.$'%&'-"30$%'&%$-%34 RI%39%./'%J CVG')"7J&.% C77%&$G'CDaG'YC\!G'5V\rb A1&G:.&/G'!"3/-"30$% K1&&%2"&%#%&G'K1&&%H1.#%3G'""3/-"30$%G'-.&/01#%&7G'5cC'4%$%#' 9;2<==--->21-%30"$89.&68.$j>&# p1-%3\"$89.&6D.$j@4%0">810 T%%491%I% T%%491%I%<'%#%4$3"'J.$'K1&&%B%&%36.%G'6%[&"&8.%3/'/113'HJ3%&'.&'3J.#'I113'I1%/7%# T%/3.WN TJ36%37 T%/3.WN A1& K1&&%2"&%#%& --->H%%491%I%>&# .&N1@H%%491%I%>&# Y117'%&'\1&.tJ%'I"&'/%3'*"" /%'*189$' :.&/01#%&7'.&'9"&/%&'I"&'2"3F8J#.%3%&'%&'H%/3.WI%&'-%44%&'%#%4$3.8.$%.$'12>' \""$789"2'C81-.&/'CI1#12 2"3F8J#.%3%&'412%&'2"3F8.2"F%'.&'0""$789"2 :.&/ :.&/01#%&7 9;2<==--->%81-.&/>&#=.&/%U>292d12F1&e810_81&$%&$L$"74eI.%-L./ePLb$%0./eh^ .&N1@%81-.&/>&# AJ./#"&/%&' \%7$'I"&'Q^^'41%.%&'#%I%3$'-"30$%'%&'%#%4$3"'I113'-1&.&6%&>' RI%39%./ C77%&$'-"30$%'HI C77%&$ T.10"77" O%36.7$%3 9;2<==KJ./#"&/%&>#.I%>"//7.$%>&#=/%BKJ./#"&/%&=I113K.%&.&6%&=7$"/7I%3-"30.&6 .&N1@/%KJ./#"&/%&>&# R36"-13#/' O%36.7$%3'I%3-%4$'810217$'$1$'H.16"7G'-""3'%#%4$3.8.$%.$'%&'-"30$%'I"&'6%0""4$'-13/$'.&'%%&':YY>'R&$-.44%#""3G'#%I%3"&8.%3G'%.6%&""3'%&'%.&/6%H3J.4%3'.7'/%K%#N/%'2"3FW>' ' T.10"77" +316%'H.1I%36.7$%3 9;2<==--->136"-13#/>810=&#=.&/%U_&#>9$0# .&N1@136"-13#/>&# S"22.'\""7$3.89$'TO c%7$-"30$%'p"2.%3N"H3.%4'I%3-"30$'-1&.&6%&'%&'4"&$13%& C77%&$'S"22.'\""7$3.89$'TO c%7$-"30$% -"30$%8%&$3"#% --->7"22.>810 \.##'\"&"6%3'C>'/%'O3.%7 O%7F"':%7$#"&/ :"30$%'J.$'6%7#1$%&'4"7'I113'-1&.&6%&' 6%0%%&$%&G'K136.&7$%##.&6G'I%7F"'-%7$#"&/ O%7F" A1&'""3/-"30$% 4"7G':YR 9;2<==--->I%7F">&#=:%7$#"&/=+18J0%&$7=Y#.0""$H3189J3%]Q^5116%#"&/>2/N -%7$#"&/@I%7F">&# a113/B51##"&/7%'C&%36.%'D1E2%3"F%'(a5CD,' D112%3"F%I%'I%3%&.6.&6G'126%3.89$'/113'5OD'%&'a113/-%7$>'+1%#'.7'P^]'/JJ3K"0%'%&%36.%'.&'Q^?^>'TJ36%37'I"&'Qh'6%0%%&$%&'4J&&%&'0%/%B%.6%&""3'-13/%&'I"&'81E2%3"F%'/.%'%&%36.%'J.$'/%'%.6%&'3%6.1'12-%4$'J.$'9J.7IJ.#G'-.&/BG'K1&&%B'%&'H.10"77"B%&%36.%>' I%3789.##%&/%'136"&.7"F%7'%&'H%/3.WI%& *%/%&G'6%0%%&$%&G'CVG'H%/3.WI%& O%389.##%&/ 0.U 9;2<==--->&9%8>&#= .&N1@&9%8>&# k3%/')"3/&%3 M3"&7213$H%/3.WN'bMD'51##"&/' p31/J8%%3$'H.16"7'J.$'3%7$"NI"#'/"$'I3.W410$'H.W'/%'3%.&.6.6.&6'I"&'I3"89$-"6%&7'/.%'1#.%'%&'I%;%&'I%3I1%3%&'$HI'/.%K%#N/%'3%.&.6.&6>'b&'%%&'I%36.7$%3>' CA'231I.&8.%'a5'%&'k3.%7#"&/ 3%"8$13'6%0""4$'/113<'p"tJ%7'J.$'9%$'k3.%7%'T"#4 !NI"#-"$%3 .&/J7$3.%#%'H.13%"8$13 9;2<==--->.$891##"&/>810=.&/%UQ>9$0# .&N1@.$891##"&/>&# :"30$%H%/3.WN' O""&7$%3'%&'!Sa'6%H3J.4%&'\""7-"$%3'I113'-"30$%'41J/%'127#"6' 6%0%%&$%'c1;%3/"0G'p31I.&8.%'A5G'%&%81G'%1&G'&J1& .&.F"F%N&%0%37 :"30$%H%/3.WN'Cnp*RbM!MbC'a>O> :"$%3-"30$% :YRG':"30$%2102 9;2<==--->-"30$%H%/3.WN>&#= I."'-%H7.$% T.10"77"'C&%36.%D%&$3"#%' T.10"77"'(91J$'%&'631%&'"NI"#'I"&'%%&'91I%&.%37H%/3.WN,'K136$'I113'-"30$%'%&'%#%4$3"' 6%0%%&$%'S.;"3$'%&'TCS'TO TCS'TOG'91I%&.%37H%/3.WN 51J$G'"NI"# :YY --->H%7HI>&# c16.%3>+.%$%3%&@7.;"3/B6%#%%&>&# c16.%3'+.%$%3%& :.%3%&'C&%36.%'TO C&%36.%H%/3.WN'I113'?^^'-1&.&6%&'.&'S&%%4>':"30$%'%&'41J/%'127#"6'.&'/%'H1/%0>'+%'-"30$%2102>''!2"3$%'TO'1&/%3'-1&.&6813213"F%>' :1&.&67F89F&6'/%':.%3%& .&.F"F%N&%0%3 :1&.&67F89F&6'/%':.%3%& !"3/-"30$% :YRG'-"30$%2102 9;2<==--->/%-.%3%&>&#=.&/%U>292d2"6eogL7JHe??f +%8%&$3"#%'"NI"#-"$%3KJ.I%3.&6'.&'231%N231W%8$'S&%%4'"NI"#-"$%3KJ.I%3.&6'.&'231%N231W%8$'S&%%4 ?Q'9J.791J/%&7'/1%&'231%N'0%$'%&%36.%'J.$'"NI"#-"$%3 *"&/J7$3.%'&%0%&'114'/%%#'""&'9%$'231W%8$G':1&.&67F89F&6'+%':.%3%&G':1&.&67F89F&6'p"$3.01&.J0G')%0%%&$%'S&%%4G'V&.I%37.$%.$':"6%&.&6%&'%&'c1%/.6%3 b&.F"F%N&%0%37 *"/J7$3.% !NI"#-"$%3 H.1I%36.7$%3' --->#"&/J7$3.%>&# .&N1@#"&/J7$3.%>&# SJ&&j$10 4"7'0%$'-"0$%41J/%'%&'-44'#%I%3$''""&'$-%%'"&/%3%'2"&/%& T%/3.WN p31I.&8.%'*.0HJ36 c"%61%/'TO A1& )3%%&213$4"7<':YRG'-"30$%2102'%&':YY--->7J&&j$10>&# .&N1@3"%231/J8%>&#'%&'.&N1@7J&&j$10>&# +93>'X>'c"%0"4%37 M%U%#C&%36.%' D112%3"F%I%'I%3%&.6.&6'126%3.89$'/113'HJ36%37<'.&4112G'I%34112'%&'231/J8F%'I"&'631%&%'%&%36.%'$HI'%%&'1&"u"&4%#.W4'M%U%#G'12'631%&%'%&%36.%'I"&')3%%&891.8%' ' #%/%&G'M%U%# )3%%&891.8% :.&/'%&'A1& :.&/01#%&G'K1&&%2"&%#%& --->$%U%#%&%36.%>&# .&N1@$%U%#%&%36.%>&# +COR' C&%36.%H%/3.WN'I"&'6%0%%&$%'(P^],G'Q'1&$-.44%#""37'%&'813213"F%'/"$'-"30$%'%&'41J/%'#%I%3$'""&'fQ`h'-1&.&6%&>' RI%39%./ 1I%39%./G'813213>L'H%/3.WN 1I%39%./G'813213>L'H%/3.WN !"3/-"30$% :YR'%&'-"30$%2102 --->/%I1BI%%&%&/""#>&# .&N1@/%I1BI%%&%&/""#>&# T1%3'C&'TJJ3' O%3789.##%&/%'231W%8$%&'1>">'5%&3.8J791%I%<'K1&&%2"&%#%&'6%[&"&8.%3/'/113'HJ3%&' T1%3'%&'TJJ3 4#"&$%&'412%&'""&/%#%& )3%%&891.8% A1& A1&&%2"&%#%& 9;2<==--->H1%3%&HJJ3>&#= "&&%>7FW4%#@8183%"F%>&# !&&%'SFW4%# +%#$"':.&/' D1E2%3"F%I%'I%3%&.6.&6'$HI'-.&/'12'#"&/' HJ36%37 #%/%&'C&%81'a%-'C&%36j :.&/ :.&/01#%&7 --->/%#$"-.&/>&# .&N1@/%#$"-.&/>&# )%3$BX"&'I"&'/%3'O"#4 C%&/3"6$'/JJ3K"0%'%&%36.% D112%3"F%I%'I%3%&.6.&6'$HI'-.&/'%&'K1&'%/>' HJ36%37 #%/%& :.&/'%&'A1& :.&/01#%&7'K1&&%2"&%#%& 9;2<==--->%%&/3"6$B-.&/>&#= I."'-%H7.$% \%%3-.&/' D1E2%3"F%I%'I%3%&.6.&6'$HI'-.&/'12'#"&/' HJ36%37 #%/%& )3%%&891.8% :.&/ :.&/01#%&7 9;2<==--->0%%3-.&/>&#= 0"33j7891#$%&@0%%3-.&/>&# '\"33j'S891#$%& a113/%&-.&/' D1E2%3"F%I%'I%3%&.6.&6'$HI'-.&/'12'#"&/' HJ36%37 #%/%& d :.&/ :.&/01#%&7 9;2<==--->&113/%&-.&/>136= [email protected] !&/3.%7'M"/%0" :.&/I16%#' :.&/01#%&7'0%$'K%#v%I%3.&6' HJ36%37 #%/%& K%#Nd :.&/ :.&/01#%&7 :.&/I16%#>&# .&N1@-.&/I16%#>&# +.84'I"&'C#4 A%%J-.&/' D1E2%3"F%I%'I%3%&.6.&6'$HI'-.&/'12'#"&/' HJ36%37 #%/%& :.&/ :.&/01#%&7 9;2<==--->K%%J-.&/>&#= .&N1@K%%J-.&/>&# /%'K1&I16%# +%'A1&I16%#'.7'%%&'81E2%3"F%I%'I%3%&.6.&6'I113'K1&&%B%&%36.%>'+%'#%/%&'K.W&'7"0%&'%.6%&""3'I"&'K1&&%B%&%36.%'.&7$"##"F%7> HJ36%37 #%/%& )3%%&891.8%='A%#N A1& A1&&%2"&%#%& 9;2<==--->K1&I16%#>&#= .&N1@.&7&%$>136 p%$%3'I"&'O#.%$ C812"34':""#-.W4 S$13$2#""$7'K136$'I113'H.16"7'%&'%#%4$3.8.$%.$'J.$'K1&&%2"&%#%& :.&/G'K1&G'"NI"# -.&/01#%&7G'K1&&%2"&%#%&G'7$13$6"7 9;2<==--->%812"34-""#-.W4>&# \%%-.&/' :.&/01#%&7'12'K%%'(0%$'""&/%%#91J/%37,' S%"-.&/'D"2.$"#'p"3$&%37'TO #%/%&'(\%%-.&/'H.%/$'114'4#%.&%'H%#%66%37'/%'016%#.W49%./'10'$%6%&'/%K%#N/%'81&/.F%7'$%'2"3F8.2%3%&>, :.&/ :.&/01#%&7 9;2<==0%%-.&/>&# .&N1@0%%-.&/>&# :.##%0'S0%#.4 )311$'51#$9J.K%& fP^^'-1&.&6%&'-13/%&'I%3-"30$'12'2%##%$7 C77%&$=')%0%%&$%'A%I%&""3 C77%&$'=')%0%%&$% C77%&$ 51J$ p%##%$4%$%# p1#/%3-.W4' :"30$%'%&'%#%4$3"'J.$'H.16"7' %77%&$'-"30$%=')%0%%&$%'A%%-1#/% %77%&$'-"30$%=')%0%%&$%'A%%-1#/% %77%&$ !NI"#'(0%7$, :YY 9;2<==--->%&%36.%$%89>.&N1=H.1-44=2/N=Q+Ca^h^g_K%%-1#/%>2/N -.0>-%7$%&/132@%77%&$>&# :.0':%7$%&/132 T31&7H%36%&' O"4"&F%2"34'0%$'K1&&%2"&%#%&G'%%&'%#%4$3.8.$%.$7&%$'%&'"88Jw7G'.&.F"F%N'*."&/%3>' T%/3.WN \.U *."&/%3 A1& K1&&%2"&%#%&'%&'"88Jx7 9;2<==--->126%-%4$>&J=-2B81&$%&$=J2#1"/7=Q^f^=^?=^g_^fhQB#."&/%3BH3189>2/N I."'-%H7.$% +JJ3K"0%'%&%36.%8%&$3"#%'12'H"7.7'I"&'H.1I%36.7F&6<'5%$'I1137$%#'I"&'/1327H%#"&6%&'A.W#/.W4'.7'10'%%&'y/1327%.6%&y'81E2%3"F%I%' :%342#""$7'M12/132%&' %&%36.%8%&$3"#%'$%'6""&'H1J-%&'-""3I"&'/%'12H3%&67$%&'-%%3'&""3'/%'/1327H%-1&%37'$1%I#1%.%&> TJ36%37' HJ36%37 T.10"77" H.1I%36.7$%3 9;2<==44&&>I"&0%%3&""3H%$%3>&#="6%&/"=-%342#""$7B$12/132%&B.&BJ.$I1%3.&6 *189%0'C&%36.% +%'*189%0%&%36.%'.7'%%&'HJ36%3.&.F"F%N'I113'9%$'123.89$%&'I"&'%%&'81E2%3"F%I%'I%3%&.6.&6'0%$'"#7'/1%#'10'7&%#'.&'1&K%'%.6%&'%&%36.%H%91%l%'$%'6""&'I113K.%&> #%/%& O%3789.##%&/ \.U 9;2<==--->#189%0%&%36.%>&%$=231W%8$%& .&N1@#189%0%&%36.%>&%$ 'zD1E2%3"F%I%'O%3%&.6.&6'I113'A1&&%B%&%36.%'.&'R17$%39%77%#%&'V!{ %$'/132'R17$%39%77%#%&'I1#/1%&/%'K1&&%B%&%36.%'12'$%'-%44%&'10'"##%'.&-1&%37'I"&'/JJ3K"0%'K1&&%B%&%36.%'$%'4J&&%&'I113K.%&> HJ36%37 #%/%& %&%U.7 K1& K1& 9;2<==--->9%77%#&%&%36.%>&#= .&N1@9%77%#&%&%36.%>&# c1H'+%4%&7G

Arnhem Centraal WKO

T%%$7$%3K-""6' 5%&3.8J791%I% C&%36.%D10H.&"F%'T%36%3/%&'(CDT,='A1&&%$%32 +%'Y31%$%&' S$"/74"&$113G'D"7.&1'%&'D9"77Z$9%"$%3 T3%/"7%'231W%8$'a.%J-':1#N7#""3 D"#13.% M9%301'T%##1

!3&9%0'

&''#()*+,"-% -.&/01#%&2"34'5"6%&-.&/' !89$%391%47%'A1&&%BC&%36.%'D1E2%3"F%G'!A%D 5OD O%3%&.6.&6'+JJ3K""0'S1%7$%34-"3F%3 !0%#"&/%3'C&%36.%'D1E2%3"F%' R&K%'C&%36.% !NI"#'C&%36.%'T%/3.WN' a+S\B-%3NG'Y.&%F789'a113/' TO'R/%'R17$%3/147%.#"&/' AJ./H31%4G'c:Ab

!"#""$%" !"#$%&'()*+,' !89$%391%4 !#40""3 !0%37N113$ !0%#"&/' !07$%3/"0' !07$%3/"0' !07$%3/"0' !07$%3/"0' !2%#/113&

2.6      Lijst  met  initiatieven  in  binnen-­‐  en  buitenland

68  

2.7   PARELS  LOKAAL  DUURZAME  ENERGIEBEDRIJVEN     Bron:  AgentschapNL,  augustus  2009.     Lokaal  duurzame  energie  is  wereldwijd  op  de  kaart  gezet  door  het  Duitse  parlementslid   Hermann  Scheer,  ook  wel  de  “Al  Gore  van  Europa”  genoemd.  Maar  Scheer  gaat  een  stap   verder  dan  zijn  Amerikaanse  collega.  Volgens  Scheer  geeft  lokaal  duurzame  energievoor-­‐ ziening  leveringszekerheid,  veel  minder  uitstoot  van  CO2  en  fijnstof  èn  inkomen  voor  de   lokale  bevolking.  Wereldwijd.  Lokale  duurzame  energie  dus  kan  een  deel  van  de  oplossing   zijn  van  een  heleboel  wereldproblemen,  zoals  het  energievraagstuk,  de  financiële  crisis  en   geopolitieke  spanningen.   Wat  is  een  lokaal  duurzaam  energiebedrijf?   Er  zijn  verschillende  benamingen  te  vinden  voor  een  lokaal  duurzame  energiebedrijf  in  de   literatuur  en  de  praktijk.     § LEB:  lokale  energiebedrijven  (SenterNovem)   § Nieuwe  Nuts:  een  duurzame  nutsvoorziening  uit  lokale  bronnen  in  -­‐zoveel  als  gewenst-­‐   eigendom  van  de  eindgebruikers  (InnovatieNetwerk).   § GEB:  gemeentelijk  energiebedrijf   § DEB:  duurzaam  energiebedrijf   § DOM:  duurzame  ontwikkelingsmaatschappij   § LEO:  Lokale  Energie  Ontwikkeling   § ESCO:  energy  service  corporation  (EU)   § Energiemaatschappij  (  NEWNRG)   § Gemeenschappelijk  Duurzame  Energiedienstenbedrijf  (GDEB  van  Builddesk)   Uit  deze  namen  en  definities  blijkt  een  verschil  in  initiatief,  eigendom  en  exploitatie.  Wie   doet  wat?  Een  gemeente  die  het  lokale  energie  bedrijf  opzette  (GEB),  of  een  op  winst   gerichte  projectontwikkelaar  (DOM)  of  een  groep  particulieren  (Nieuwe  Nuts  of   Energiemaatschappij).  Daarnaast  kan  gevarieerd  worden  in  het  begrip  energie,  gaat  het  om   energie  voor  wonen,  werken  en  vervoer?  En  wat  is  “lokaal”,  is  dat  in  een  straal  van  5   kilometer,  30  kilometer,  een  stad  of  een  land?       De  volgende  definitie  van  een  lokaal  duurzaam  energiebedrijf  wordt  in  dit  document   gehanteerd:  een  organisatie  die  lokaal  energie  produceert  voor  wonen,  werken  en  vervoer   uit  lokale  duurzame  bronnen  voor  lokale  huishoudens  en/of  (een)  bedrijventerrein(en).  Denk   bij  “lokaal”  aan  een  straal  van  60  kilometer.  Duurzame  bron  voldoet  aan  de  definitie  in  het   “Protocol  duurzame  energie”  van  SenterNovem.      

69  

Het  ideale  lokale  duurzame  energiebedrijf  voldoet  aan  onderstaande  sterren:   1. Lokale  bron   2. Lokale  productie   3. Lokale  afzet   4. Meerdere  afnemers   5. Duurzame  bron  (aarde,  wind,  zon  of  biomassa)   6. Afnemers  hebben  51%  van  de  zeggenschap  over  het  energiebedrijf   7. Energie  voor  verwarming   8. Energie  voor  warm  tapwater   9. Energie  voor  koken   10. Energie  voor  koeling   11. Energie  voor  elektriciteit   12. Energie  voor  brandstof  voor  vervoer   13. Rechtspersoon  is  opgericht/bedrijf  is  in  werking   14. Business  case  (minimaal  kostendekkend,  subsidies  als  SDE  en  VAMIL  toegestaan).       Een  aantal  parels  van  lokale  duurzame  energiebedrijven  in  Nederland:     Naam  project  

Biomassa-­‐installatie  Beetsterzwaag  

Initiatiefnemer   Doel  

Natuurvereniging  De  Alde  Delte  en  Dienst  Landelijk  Gebied  Ministerie  LNV   1.  Landschapsonderhoud  betaalbaar  te  houden     2.  Houtsingels  onderhouden     3.  Warm  water  en  verwarming  verzorgen  voor  een  revalidatiecentrum  en  een   school   4.  CO2  besparen  en  daarmee  klimaatverandering  tegengaan   5.  Werkgelegenheid  creëren   Korte  geschiedenis/context  Dienst  Landelijk  Gebied  (DLG)  regio  Noord  te  Groningen  voert  sinds  oktober  2004   het  Interreg  IIIB  North  Sea  Bio  Energy  project  uit,  een  Europees  project  met   partners  uit  België,  Duitsland,  Nederland  en  Schotland.  Het  noodzakelijke   onderhoud  van  de  houtsingels  en  houtwallen  werd  door  hoge  kosten  vaak  niet   meer  uitgevoerd  in  Zuidoost  Friesland.  Subsidies  verdwenen  terwijl  het  onderhoud   wel  wettelijk  verplicht  bleef.     Met  de  plaatsing  van  een  houtoven  die  het  snoeihout  verbrandt  en  warm  water   levert  aan  een  school  en  een  revalidatiecentrum  is  een  oplossing  gevonden  voor   twee  problemen.     De  exploitatie  van  deze  biomassa-­‐installatie  is  in  handen  van  agrarische   natuurvereniging  De  Âlde  Delte  uit  Opsterland.     Organisatiestructuur   De  natuurvereniging  heeft  hiervoor  een  vennootschap  opgericht  onder  de  naam   energiebedrijf   Delta  T.  Bio  Energy  BV.  De  eveneens  door  de  natuurvereniging  opgerichte  stichting   BOOM  zorgt  voor  een  continue  aanvoer  van  houtsnippers  uit  het  gebied  rondom   Beetsterzwaag.   Vraag  naar  energie   Revalidatie  Friesland  heeft  65  bedden  en  een  grote  polikliniek,  een  sporthal  en  een   zwembad.   School  Lyndesteyn  geeft  speciaal  onderwijs  aan  gehandicapten.   Jaarlijks  gasverbruik  van  deze  instellingen  was  400.000  m3.   Totale  warmtebehoefte  is  ruim  3.000.000  kWhth  per  jaar.   De  instellingen  betalen  een  marktconforme  prijs.     Bron  van  energie  

Hout:  4100  kubieke  meter  houtsnippers  per  jaar.   Dit  hout  voorziet  in  principe  in  80%  van  de  warmtevraag,  want  de  totale   warmteproductie  is  2.600.000  kWhth  per  jaar.  In  de  winter  2008/2009  was  dit  zelfs   bijna  100%.   70  

Korte  technische  schets    

Snoeihout  van  de  houtwallen  tussen  de  weilanden  wordt  verbrand  in  een  oven.   Deze  oven  met  een  vermogen  van  1  MW  verwarmt  water  tot  ongeveer  90  graden   Celsius.     Een  buizenstelsel  van  500  meter  lengte  brengt  dit  water  naar  het   revalidatiecentrum  en  de  school.  In  de  retourbuis  is  het  water  nog  70  graden.     Als  opslag  voor  de  houtsnippers  is  een  hal  gebouwd  van  15  bij  30  meter.  In  dit   gebouw  kan  ongeveer  1000  m3  worden  opgeslagen.   Deze  oven  is  geschikt  om  houtsnippers  te  verwerken  met  maximaal  60%  water.   1  kubieke  meter  houtsnippers  levert  ongeveer  680  kWh  (is  vergelijkbaar  met   ongeveer  75  m3  aardgas).   Als  backup  blijven  de  bestaande  gasketels  in  de  twee  instellingen  behouden.   Totale  investeringskosten     €800.000  ex  BTW   Financiers  

Exploitatiebegroting  

Eigen  bijdrage  boeren   Interreg  IIIB  North  Sea  Bio  Energy   Provincie  Friesland   A7  zone  Landstad  Fryslan  Fonds   Gemeente  Opsterland   LTO  –projectenfonds    

Exploitatie   Bankier     Status   Eigendom  netwerk    

Besloten  Vennootschap     Triodos   Beheerfase   Natuurvereniging  

Eigendom  apparatuur   Natuurvereniging   Aandeel  van  de  investering   Geen  aandeel  bij  de  school  of  instelling   bij  eindgebruikers   Planning    

Start  2005,  oplevering  januari  2008  

Communicatie   Belangrijkste  tip   Overige  opmerkingen  

Een  brochure  is  te  vinden  op:  www.project.vrom.nl/doclib/203_Beesterzwaag.pdf     Prijs  is  marktconform  en  vastgelegd  in  een  contract  tussen  de  twee  instellingen  en   de  BV.   Het  project  levert  extra  werkgelegenheid  op,  stimuleert  innovaties  en  biedt   landbouwers  nieuwe  perspectieven.   Meer  info  op  site   www.project.vrom.nl/project.asp?code_prjt=10867&code_prgm=31     Contactpersoon  met  naw   Dienst  Landelijk  Gebied,  Dirk  de  Boer,  [email protected]     gegevens     Agrarische  Natuurvereniging,  Frans  Postma   Delta  T.  Bio  Energy  BV,  Beetsterweg  10  B,  Beetsterzwaag        

71  

Naam  project   Initiatiefnemer   Doel  

Windpark  De  Locht,  Kerkrade   Gemeente  Kerkrade   De  gemeente  wilde  een  actief  klimaatbeleid  voeren  en  wilde  ook  de  lokale   gemeenschap  betrekken  in  dit  proces.     Korte  geschiedenis/context     Particulieren  of  bedrijven  kopen  een  participatie  van  €2.625  in  de  maatschap.  Het   Triodos  Groenfonds  financiert  de  rest.  Het  rendement  is  rond  de  8  ½  %  gedurende   10  jaar.  Particulieren  zijn  ondernemer,  dus  hebben  recht  op  EIA.   Organisatiestructuur   Maatschap  ter  Exploitatie  van  Windpark  de  Locht.  Eigenaren  zijn  alle  160   energiebedrijf   participanten.  Grotendeels  zijn  dat  omwonenden,  de  rest  is  aan  andere   geïnteresseerden  verkocht,  waaronder  werknemers  van  Evelop  (de  ontwikkelaar).   Vraag  naar  energie   3500  kWh  per  huishouden  (gemiddelde  in  Nederland)   Bron  van  energie   Wind   Korte  technische  schets    

10.000.000  kWh  per  jaar  uit  twee  Nordex  N90  windmolens  van  2,5  MegaWatt.  De   elektriciteit  wordt  via  het  net  (van  Enexis)  door  Greenchoice  geleverd.   Totale  investeringskosten     €5.725.000     Financiers   Inwoners  van  Kerkrade   Exploitatiebegroting     Exploitatie   Bankier     Status  

Evelop  Beheer   Triodos  Bank   Beheer  

Eigendom  netwerk     Eigendom  apparatuur   Aandeel  van  de  investering   bij  eindgebruikers   Planning    

Enexis     Maatschap   Grotendeel  eigendom  van  omwonenden  

Communicatie  

Elk  jaar  een  jaarvergadering  met  de  160  eigenaren.  Er  zijn  een  aantal   grootaandeelhouders  die  vaker  per  jaar  worden  geraadpleegd.  Er  is  ook  een   onderwijsprogramma  voor  de  kinderen  van  de  lagere  school  opgezet.  

Belangrijkste  tip   Overige  opmerkingen   Meer  info  op  site   Contactpersoon  met  naw   gegevens        

  Hetzelfde  model  wordt  herhaald  (met  obligaties)  in  Burgervlotbrug     www.ecowind.nl   [email protected]    

Start  ongeveer  2000,  eerste  levering  elektriciteit  in  juli  2006.  

 

72  

Naam  project     Initiatiefnemer     Doel    

Greenportkas  van  Sunny  Tom,  Venlo     Joep  Raemakers,  SunnyTom     Tomaten  telen,  uitputting  van  fossiele  brandstoffen  tegengaan  en  de  uitstoot  van   CO2  verminderen.  Uiteindelijk  doel:  een  economisch  verantwoorde  belichte   tomatenteelt  gerealiseerd  met  een  20%  lager  energieverbruik  en  een  20%  lagere   CO2  emissie     Korte  geschiedenis/context  Door  de  alsmaar  stijgende  energierekening  van  het  bedrijf  ging  teler  Joep   Raemakers  de  ontwikkelingen  rondom  alternatieve  energie  op  de  voet  volgen.  Hij   bedacht  dat  er  winst  viel  te  behalen  als  hij  zelf  energie  zou  weten  te  oogsten.     Hij  heeft  met  een  aantal  partners  de  Greenportkas  ontwikkeld,  een  kas  van   ongeveer  9000  m2  waar   1.  efficiënter  met  CO2  wordt  omgegaan,  waardoor  de  tomatenproductie  hoger  is   dan  in  normale  teelten.     2.  Het  geheel  van  kas  en  gebouwen  veel  minder  CO2  uitstoot.   3.  Ondergrondse  opslag  van  laagwaardige  warmte  jaarlijks  miljoenen  kubieke   meter  gas  bespaart.     4.  Hoogwaardige  warmte  uit  de  WarmteKrachtKoppeling  wordt  geleverd  aan  de   Zorggroep  Noord-­‐  en  Midden-­‐Limburg  en  de  Mytylschool,  die  beide  aan  de  andere   kant  van  de  weg  tegenover  de  kas  liggen.  Deze  gebouwen  hoeven  zo  veel  minder   gas  te  verstoken,  wat  aanzienlijk  scheelt  in  de  exploitatie.     Organisatiestructuur   BV     energiebedrijf     Vraag  naar  energie  per   jaar    

Warmtelevering  sinds  2009    

Bron  van  energie     Korte  technische  schets    

Zon  (en  aardgas  voor  de  WKK)     's  Zomers  wordt  via  een  warmtewisselaar  overtollige  warmte  uit  de  Greenportkas   in  het  grondwater  opgeslagen  op  een  diepte  van  ongeveer  negentig  meter.  De   lokale  grondwatertemperatuur  stijgt  daarmee  van  6°C  tot  25°C.  ‘s  Winters  wordt   die  warmte  weer  uit  het  grondwater  gehaald  om  de  kas  te  verwarmen,  zodat  er   over  het  gehele  jaar  geen  opwarming  van  de  grond  plaats  vindt.  Dit  systeem  kan   ook  worden  ingezet  om  tijdens  de  warmste  maanden  van  het  jaar  de  kas  te  koelen,   als  dat  voor  de  optimale  groei  van  het  gewas  nodig  is.  De  kas  wordt  dan  gekoeld   met  koud  grondwater.  Er  zijn  in  de  bodem  daarom  zowel  een  koude  als  een  warme   buffer  aangelegd.   De  WKK  installatie  heeft  een  vermogen  van  4,2  megawatt  en  levert  elektra,  CO2  en   hoogwaardige  warmte  voor  de  Zorggroep  en  de  Mytylschool.     Totale  investeringskosten     €2,5  miljoen  euro  ex  BTW     Financiers     Velen     Partners     Wageningen  UR     Exploitatiebegroting     Exploitatie  door     Bankier    

  Sunnytom     Rabobank    

Status     Beheerfase     Eigendom  netwerk     Sunnytom     Eigendom  apparatuur     Sunnytom     Aandeel  van  de  investering   100%  Sunnytom     bij  eindgebruikers     Planning     Realisatie  2008     Meer  info  op  site     www.greenportkas.nl     Contactpersoon  met  naw   Joep  Raemakers,  Sunny  Tom,  [email protected]       gegevens    

73  

Naam  project   Initiatiefnemer   Doel  

Thermo  Bello   Een  aantal  bewoners  en  bedrijven  uit  de  wijk   170  woningen  en  5  bedrijven  van  duurzame  verwarming  voorzien  (zonder   onderbreking)  tegen  kosten  die  lager  of  gelijk  zijn  aan  een  concurrerende  wijze  van   warmteopwekking.     En  in  de  toekomst  uitbreiden  (zowel  aan  meerdere  gebouwen  leveren  als  andere   soorten  energie  opwekken  zoals  bijvoorbeeld  koeling,  warm  tap  water  en  elektra).   Het  vergaren  en  verspreiden  van  kennis  over  lokale  energiewinning  en   energiebesparing.  

Korte  geschiedenis/context  De  kans  deed  zich  voor,  dat  de  verwarmingsinstallatie  uit  2004  van   drinkwaterbedrijf  Vitens,  gelegen  midden  in  de  wijk  Eva-­‐Lanxmeer,  door  de  wijk   kon  worden  overgenomen.  De  installaties  voor  de  productie  van  warmte  en  het   warmtenetwerk  was  eigendom  van  het  drinkwaterbedrijf  Vitens.     De  Raad  van  Bestuur  van  Vitens  besloot  in  2006  zich  te  concentreren  op  haar   kerntaak  –  de  winning  en  levering  van  drinkwater  -­‐  en  alle  niet-­‐kerntaken  af  te   stoten.  De  in  het  jaar  2000  afgesloten  Raamovereenkomst  Warmtevoorziening   Lanxmeer  tussen  het  Drinkwaterbedrijf  Gelderland  (in  2002  overgenomen  door   Vitens),  de  Gemeente  Culemborg  en  de  Bewonersvereniging  Eva  Lanxmeer,   kortweg  de  BEL,  kwam  hiermee  te  vervallen.     In  deze  raamovereenkomst  werden  de  ecologische  doelstellingen  gedefinieerd  en   de  onderlinge  afspraken  ten  aanzien  van  de  ontwikkeling  en  exploitatie  van  een   collectieve  warmtevoorziening  vastgelegd.     Na  het  besluit  van  Vitens  om  het  warmtenet  in  Lanxmeer  af  te  stoten  werd  het   allereerst  aangeboden  aan  de  gemeente  Culemborg.  Deze  zag  af  van  overname   met  het  argument  dat  exploitatie  van  energievoorzieningen  niet  strookt  met  de   doelstellingen  van  de  gemeente.  Daarna  werd  de  BEL  als  de  tweede  partner  van  de   raamovereenkomst  benaderd,  met  de  vraag  of  zij  interesse  hadden  om  de   installaties  voor  de  productie  van  warmte  en  het  leidingnetwerk  ten  behoeve  van   distributie  van  warmte  van  Vitens  over  te  nemen.     Deze  kans  hebben  enkele  bewoners  en  bedrijven  met  beide  handen  aangegrepen.   En  nadat  de  initiatiefgroep  de  buurt  een  jaar  intensief  informeerde  over  de  kans,   werd  het  besluit  tot  overname  met  grote  meerderheid  van  stemmen  genomen.  Op   1  april  2009  werd  de  formele  overdracht  van  Vitens  aan  Thermo  Bello  bekrachtigd.     Organisatiestructuur   energiebedrijf  

Thermo  Bello  BV  heeft  bij  de  start  in  2009  drie  aandeelhouders  (de  oprichters).  Na   een  jaar  (in  2010)  gaan  de  aandelen  voor  100%  over  naar  de  Stichting   Administratiekantoor  (SAK).  Er  is  dan  een  Raad  van  Commissarissen  (toezicht)  en   een    (in)formele  vereniging  van  wijkbewoners  die  betrokken  zijn  bij  de   instandhouding  en  ontwikkeling  van  Thermo  Bello.  

Vraag  naar  energie  

Warm  water  tbv  verwarming:  10.125  Gigajoule  per  jaar.  

Bron  van  energie  

Grondwater,  toch  al  opgepompt  t.b.v.  drinkwater.     Elektriciteit  voor  warmtepomp.   Gas  voor  2  gasketels  bij  piekvraag  en  als  backup.  

74  

Korte  technische  schets    

Het  warmtestation  is  een  onderdeel  van  het  Vitens  drinkwater  pompstation.  Dit   pompstation  voorziet  de  regio  Culemborg  van  drinkwater.  De  warmteproductie  -­‐   circa  9000  GJ  per  jaar  wordt  verzorgd  door  een  elektrisch   aangedreven  warmtepomp  (vermogen  750  kWth).  De  benodigde  warmte  wordt   onttrokken  uit  de  drinkwatervoorraad.  De  warmte  wordt  afgegeven  aan  het   warmtenetwerk  voor  de  verwarming  van  woningen  en  bedrijven.  De  warmte  is   vooral  geschikt  voor  vloer-­‐  en  wandverwarming  en  minder  geschikt  voor   luchtverwarmingen  en  niet  geschikt  voor  warm  tapwater.  Het  geleverde  water   heeft  een  temperatuur  van  maximaal  ca.  50  °C,  maar  doorgaans  rond  40  °C.  In  het   station  staan  ook  twee  gasketels  (2x  500  kWth,  ca  2000  GJ/jaar)  voor   bijverwarming  bij  koud  weer  en  om  warmte  te  produceren  bij  uitval  van  de   warmtepomp  (service  of  storing).     Totale  investeringskosten     Aanschaf  van  de  tweede  hands  warmte-­‐installatie  en  leidingen  voor  €150.000.     Financiers  

Exploitatiebegroting  

Het  benodigde  kapitaal  voor  de  aankoop  van  het  warmtenet  werd  verkregen  door   de  storting  van  kapitaal  in  de  BV  (door  de  oprichters),  risicodragende  leningen  van   particuliere  en  zakelijke  afnemers  (die  het  recht  geven  op  certificaten  van   aandelen)  en  een  lening  van  de  bank.     Een  gemeentegarantie  verlaagt  de  bankrente  met  2%.   Inkomsten  en  kosten  liggen  rond  de  €250.000  per  jaar.  

Exploitatie   Bankier     Status   Eigendom  netwerk    

Door  Thermo  Bello  BV   Rabobank   Beheer  en  uitbreiding   Thermo  Bello  

Eigendom  apparatuur   Thermo  Bello   Aandeel  van  de  investering   25%   bij  eindgebruikers   Planning     Eerste  gesprekken  met  Vitens  in  2006,  overname  in  2009.   Communicatie   Veel  informatiesessies  en  nieuwsberichten  in  verschillende  uitgaven  in  de  buurt   verspreid.  Een  zeer  informatieve  website  met  alle  informatie:  www.thermobello.nl     Belangrijkste  tip   Overige  opmerkingen   Meer  info  op  site   Contactpersoon  met  naw   gegevens        

  Kosten  per  Gigajoule  €20,19.  Vastrecht  €280  per  jaar.   www.thermobello.nl   Gerwin  Verschuur,  Culemborg    

 

75  

Naam  project   Initiatiefnemer  

Vakantiepark  Bronsbergen  te  Zutphen.   Mensen  van  het  Europees  project  “More  Microgrids”  nodigden  Liander  uit  om  mee  te   doen  aan  het  “More  Microgrid”project”.   Doel   Test  met  lokaal  elektriciteit  opwekken,  autonoom  kunnen  zijn.     Korte   Bij  de  bouw  200  vakantiehuisjes  in  het  vakantiepark  Bronsbergen  zijn  op  108  van  de   geschiedenis/context    huisjes  reeds  hele  daken  vol  zonnecellen  geplaatst.  Toen  nog  niet  met  het  idee  om  er  een   autonoom  netwerk  van  te  maken.     In  het  kader  van  een  Europees  project  met  zeven  kleine  autonome  netwerken  werd   Bronsbergen  een  testlocatie  van  Liander,  het  netwerkbedrijf  dat  vroeger  ContiNuon   heette.     Liander  heeft  een  van  de  vakantiehuisjes  opgekocht,  containers  met  accu’s  in  de  tuin   gezet  en  in  het  huis  regel  apparatuur  geplaatst.     Organisatiestructuur   Liander  is  eigenaar  van  het  de  installaties,  het  net,  de  het  vakantiehuisje  met  alle   energiebedrijf   apparatuur,  de  zeecontainers  en  de  accu’s.  De  zonnepanelen  zijn  eigenaar  van  Nuon,  die   contractueel  heeft  vastgelegd  dat  de  particuliere  eigenaren  van  de  vakantiehuisjes  deze   voor  €1  kunnen  overnemen  na  een  aantal  jaar  exploitatie.     Vraag  naar  energie     Bron  van  energie   Korte  technische   schets    

Zon   Er  ligt  in  totaal  een  vermogen  van  315.000  Wattpiek  op  de  108  vakantiehuisjes.   720  loodzuur  accu-­‐batterijen  zijn  opgeslagen  in  vier  zeecontainers.  De  loodzuuraccu’s   werden  door  Sunlight,  partner  in  het  Europese  project.  (In  een  volgend  project  zou   waarschijnlijk  met  lithium  ion  accu’s  gewerkt  worden,  die  efficiënter  zijn  en  dus  minder   oppervlakte  nodig  hebben).     Deze  zijn  aangesloten  op  het  net  in  het  Transformatorhuisje.   Met  intelligente  regelingen  wordt  de  spanningskwaliteit  gehandhaafd.  Een   besturingssysteem  zorgt  dat  het  park  automatisch  los  geschakeld  kan  worden  van  het   net.   Het  is  mogelijk  om  een  paar  uur  los  van  het  net  te  kunnen  functioneren.  Bij  hele  zonnige   dagen  kan  het  24  uur  achter  elkaar.   Naar  schatting  leveren  de  zonnepanelen  (0,8  maal  315.000  is)  250.000  kWh  per  jaar.  Dit   is  ongeveer2300  kWh  per  huisje  per  jaar.  

Totale   investeringskosten  

Het  project  om  een  onafhankelijk  net  te  maken  kostte  ongeveer  €500.000  (inclusief  de   uren  van  Liander)  

Financiers   50%  door  de  Europese  Unie  (EU  projects  More  Microgrids)  en  50%  van  Liander   Exploitatiebegroting     Exploitatie   Liander   Bankier     Nvt   Status   Beheerfase   Eigendom  netwerk     Liander   Eigendom  apparatuur   Liander,  behalve  de  zonnepanelen,  waar  het  eigendom  binnenkort  overgaat  van  Nuon   naar  de  particulieren.   Aandeel  van  de   investering  bij   eindgebruikers  

Nul  

Planning     Communicatie   Belangrijkste  tip  

2004  tot  2009     Zonnepanelen  en  de  accu’s  zijn  de  beperkende  factor,  zorg  voor  een  juiste  combinatie   van  de  vraag.   Overige  opmerkingen     Meer  info  op  site   Contactpersoon     Naam  project  

http://www.olino.org/wp-­‐content/uploads/2009/10/bronsbergen.pdf     [email protected]     Afval  Energie  bedrijf  van  de  Gemeente  Amsterdam  

76  

Initiatiefnemer   Afval  Energie  bedrijf  van  de  Gemeente  Amsterdam   Doel   Energie  uit  afval  halen   Korte   De  Afvalenergiecentrale  uit  1993  leverde  al  jaren  stroom  met  een  rendement  van  22%   geschiedenis/context   voor  bijvoorbeeld  stadsverlichting,  metro,  tram,  muziektheater  en  stadhuis.     In  2003  is  besloten  tot  een  uitbreiding  van  de  activiteiten  van  het  AEB  door  de  bouw  van   een  Hoog  Rendement  Centrale.  Deze  centrale  die  wereldwijd  zeer  hoog  wordt   aangeschreven  werd  in  augustus  2007  in  gebruik  genomen,  maar  is  sinds  een  belangrijk   onderdeel  sneuvelde  nog  niet  volledig  in  gebruik.  Deze  HR  Centrale  zet  brandbaar   restafval  helemaal  om  in  duurzame  elektriciteit  en  bouwstoffen  van  hoge  kwaliteit.     De  Hoogrendement  Centrale  verhoogt  het  netto  elektrisch  rendement  van  de  oude   centrale  tot  30%.  Op  deze  wijze  evolueert  de  afvalverbrander  tot  een  afvalgestookte   energiecentrale.  De  HR  Centrale  is  gebaseerd  op  een  nieuw  concept  van   “roosteroven”technologie,  dat  vooral  gericht  is  op  het  maximaliseren  van  de   elektriciteitsproductie.  Het  AEB  is  van  mening  dat  een  afvalenergiecentrale  die  alleen   gericht  is  op  ‘verwijdering  van  afval’  de  maatschappij  onvoldoende  toegevoegde  waarde   oplevert.  De  maatschappelijke  bewustwording  leidt  tot  een  toenemende  aandacht  voor   nuttige  toepassingen.  Om  op  lange  termijn  maatschappelijk  draagvlak  te  verwerven,   dienen  afvalenergiecentrales  zich  te  ontwikkelen  van  centrales  voor  ‘verwijdering  van   afval’  tot  centrales  voor  ‘volledig  hergebruik’.   Daarnaast  is  de  centrale  uitgerust  met  de  meest  moderne  rookgasreiniging  zodat  de   uitstoot  van  kwalijke  stoffen  nihil  is.   Behalve  energie  levert  het  afval  ook  bouwstoffen  en  allerlei  metalen,  waaronder  koper,   lood,  zink,  tin,  zilver,  goud  en  zelfs  platina.  De  hoeveelheid  zilver  die  de  AEB  uit  het   onbrandbare  deel  van  het  afval  –  de  bodemassen  -­‐  haalt  is  10  procent  van  de   Nederlandse  behoefte.  Hiermee  is  het  AEB  een  van  de  grootste  “mijnen”  van  Europa!   Organisatiestructuur   Het  Afval  Energie  Bedrijf  komt  voort  uit  de  in  1885  opgerichte  Stadsreiniging   energiebedrijf   Amsterdam.     In  1993  is  een  voor  die  tijd  zeer  efficiënte  Afval  Energie  Centrale  in  gebruik  genomen:  100   %  eigendom  van  Gemeente  Amsterdam,  juridisch  ondergebracht  in  een  speciaal   opgerichte  naamloze  vennootschap:  NV  AVI.  De  aandelen  staan  op  de  balans  van  de   gemeentelijke  dienst  “Afval  Energie  Bedrijf”.  Het  College  vervult  de  aandeelhoudersrol.   De  Gemeenteraad  wordt  in  staat  gesteld  wensen  en  bedenkingen  te  uiten  over  bepaalde   beslissingen.   Vanaf  1  januari  2004  opereert  het  Afval  Energie  Bedrijf  als  zelfstandige  partij  op  de   elektriciteitsmarkt.     Vraag  naar  energie   De  jaarlijkse  productie  van  de  nieuwe  en  de  oude  centrale  is  1.000.000.000  kWh   elektriciteit  en  250.000  GJ  warmte  per  jaar.     Dit  voldoet  ruimschoots  aan  de  vraag  van  zeventig  gemeentelijke  organisaties.  Het   overige  wordt  verkocht  op  de  ‘over-­‐the-­‐counter’  (OTC)  markt.     Bron  van  energie   Afval   Korte  technische   schets    

Totale   investeringskosten    

De  Afvalenergiecentrale  uit  1993  heeft  een  vermogen  van  67  MW  en  levert  jaarlijks   530.000.000  kWh  elektriciteit  en  150.000  GJ  warmte.   De  nieuwe  HR  Centrale  uit  2007  heeft  een  vermogen  van  57  MW  en  levert  420.000.000   kWh  elektriciteit  per  jaar  en  100.000  GJ  aan  warmte.     Daarmee  komt  het  Afval  Energie  Bedrijf  in  totaal  in  op  een  vermogen  van  125  MW.       De  centrale  uit  2003  kan  jaarlijks  850.000  ton  afval  +  25.000  ton  slib  verwerken.  De  HR   Centrale  heeft  een  capaciteit  van  530.000  ton  afval  +75.000  ton  slib.  Dat  brengt  het  Afval   Energie  Bedrijf  in  totaal  op  1.400.000  ton  afval  +  100.000  ton  slib  per  jaar.     Ongeveer  600.000  ton  afval  is  afkomstig  uit  de  regio  Amsterdam,  de  rest  komt  ook  uit   Nederland.     Afvalenergiecentrale  (1993)  €  450  miljoen  ex  BTW   HR  Centrale  (2004)  €  370  miljoen  ex  BTW   Totaal  €820  miljoen  ex  BTW  

77  

Financiers  

Leningen:   Een  gewone  lening  (af  te  lossen  in  10  jaar).   Groenfinanciering  voor  een  bedrag  van  €  80  miljoen  met  een  looptijd  van  eveneens  10   jaar.   • Europese  Investerings  Bank  (EIB)  in  Luxemburg  heeft  een  lening  van  €  170  miljoen   verleend.   Subsidies   • Een  EU  5e-­‐kaderprogramma  subsidie   • De  MEP-­‐regeling  (nu  SDE  geheten)  levert  gedurende  een  periode  van  10  jaar  een  bijdrage   per  gerealiseerde  kWh  om  het  opwekken  van  duurzame  energie  uit  (ondermeer)  afval   verder  te  stimuleren   • Het  CO2-­‐reductieplan  Provincie  Noord-­‐Holland   Exploitatiebegroting   Omzet  €110  miljoen  per  jaar  ex  BTW.   Exploitatie   Afval  Energiebedrijf   Bankier     Via  gemeente  Amsterdam   • •

Status   Optimalisatiefase   Eigendom  netwerk     Gemeente   Eigendom  apparatuur  Gemeente     Aandeel  van  de   investering  bij   eindgebruikers  

100%  

Planning     1998  –  2009   Communicatie     Belangrijkste  tip     Overige  opmerkingen     Meer  info  op  site  

http://biodata.asp4all.nl/andreas/2007/09012f97802d2698/09012f97802d2698.pdf   www.afvalenergiebedrijf.nl/bijlagen/meer%20waarde%20uit%20afval.pdf     Contactpersoon  met   Peter  Simoes,  [email protected]  ,     naw  gegevens      

   

 

78  

               

Deel  3     Na  de  reis       3.1  P-­‐NUTS  Awards  13  april  2011     3.2  Plannen,  ideeën,  inzichten  

79  

3.1  P-­‐NUTS  Awards  13  april  2011       De  P-­‐NUTS  Awards  worden  uitgereikt  omdat  we  vinden  dat  de  koplopers  op  het  gebied  van   lokale  duurzame  energiebedrijven  erkenning  verdienen.  De  voorzitters  van  de  P-­‐NUTS   Awards  Jury,  Herman  en  Herma  Wijffels,  zullen  op  13  april  2011  deze  "erkenning"  uitdelen  in   de  vorm  van  een  P-­‐NUTS  Award  en  een  geldprijs,  aan  de  mensen  die  al  jaren  voor  oplopen.   Dat  kunnen  grote  partijen  zijn,  vorig  jaar  was  bijvoorbeeld  de  gemeente  Heerlen   genomineerd  en  ook  bijvoorbeeld  Alliander,  of  kleine  lokale  partijen  zoals  Texel  Energie  en   de  Natuurvereniging  in  Beetsterzwaag.  Maar  ook  partijen  met  een  goed  idee  dingen  mee   naar  de  “Mooiste  Idee  Award”.     Zie  de  link  voor  de  uitreiking  van  de  Awards  in  2010  door  Herma  en  Herman  Wijffels.   http://www.new-energy.tv/overig/inleiding_herman_wijffels_bij_p_nuts_awards.html     De  inschrijving  voor  de  P-­‐NUTS  Awards  2011  is  gestart!       Graag  willen  wij  u  uitnodigen  uw  ‘lokale  duurzame  energie’  project  aan  te  melden  een  mee   te  dingen  naar  de  P-­‐NUTS  Awards  2011’.    De  inschrijving  sluit  op  20  maart  2011.     Wat  zijn  P-­‐NUTS  Awards?  De  koplopers  op  het  gebied  van  lokale  duurzame  energie   verdienen  erkenning,  daarom  zullen  de  voorzitters  van  de  P-­‐NUTS  Awards  Jury"erkenning"   uitdelen.  Dit  gebeurt  (in  aansluiting)  op  het  congres  ‘Succesvol  Exploiteren  van  uw  Lokale   Duurzame  Energiebedrijf’  van  congresorganisatie  IIR  op  13  april  2011.   De  P-­‐NUTS  Awards  2011  (naamgeving  onder  voorbehoud):   1.  InnovatieNetwerk  -­‐  Nieuwe  Nuts  Award   2.  Mooiste  burgerinitiatief   2.  ABN  AMRO  -­‐  Mooiste  ondernemersinitiatief   3.  Mooiste  overheidsinititatief   4.  WIJ  KRIJGEN  KIPPEN  -­‐  Mooiste  Idee  Award   5.  IIR  Conferenties  -­‐  Publieksprijs   De  eerste  vier  awards  zijn  voor  reeds  bestaande  projecten.  De  5e  award  wordt  toegekend   aan  het  meest  veelbelovende  plan  of  idee.  De  6e  award  wordt  toegekend  door  het  publiek.   Het  kan  dus  zijn  dat  uw  project  met  twee  awards  beloond  wordt!       Inschrijven  kan  vanaf  1  februari  2011  tot  en  met  20  maart  2011.  Lees  op  www.p-nuts.nu  alles   wat  nodig  is  om  uw  project  in  aanmerking  te  laten  komen  voor  een  P-­‐NUTS  Award  2011  en   doe  mee!    Voor  de  genomineerden  van  de  P-­‐NUTS  Awards  is  een  gratis  kaart  voor  de  eerste   congresdag,  beschikbaar.  Het  P-­‐NUTS  Award  programma  vindt  plaats  van  13:00  tot  ongeveer   18:00.  De  toegangsprijs  voor  dit  deel  is  ook  voor  niet-­‐genomineerden  gratis!  Wel  graag   aanmelden  via  [email protected]       De  doelgroep  van  de  P-­‐NUTS  Awards  zijn  alle  professionals  (gemeenten,  corporaties,   bedrijven)  en  particuliere  initiatieven  die  een  lokaal  duurzaam  energiebedrijf  hebben   opgezet  of  daar  een  mooi  idee  voor  hebben.  Zoals  gezegd:  een  organisatie  kan  meerdere   awards  winnen.  Naast  eeuwige  roem  worden  er  ook  (geld)prijzen  ter  beschikking  gesteld   door  de  sponsors,  hierover  later  meer!  

80  

3.2  Plannen,  ideeën,  inzichten  opgedaan  tijdens  reis      

  81  

82