regioportret ROC van twente
Regioportret Twente
Een aantrekkelijk middelbaar beroepsonderwijs is kwalitatief sterk en biedt deelnemers een gevarieerd opleidingenaanbod.
6
MBO15
INHO UD Voorwoord 5 Inleiding 7 Keuze met het hart of het hoofd
10
> Bastiaan Koersen 19 jaar, 4e jaar student werktuigbouwkunde 12 > Lotte Waanders 19 jaar, 2e jaars student marketing & communicatie
19
Van Twente, voor Twente
20
> Jasper de Jong 20 jaar, 4e jaars student verpleegkunde
25
Twente kiest voor techniek
27
> Arthur Akkerman 20 jaar, 4e jaars student fotografie
31
Colofon
34
3
Regioportret Twente
MBO15
VOORWOOR D Een aantrekkelijk middelbaar beroepsonderwijs is kwalitatief sterk en biedt deelnemers een gevarieerd opleidingenaanbod. Het afgelopen decennium is de groei van het aantal studenten in het middelbaar beroepsonderwijs hand in hand gegaan met een uitbreiding van het aantal opleidingen. Bijna een half miljoen mbo-studenten wordt via ongeveer 600 verschillende typen opleidingen voorbereid op de beroepspraktijk of een vervolgopleiding. Nu aan de groei van het aantal studenten een einde komt, is het zaak om het opleidingenaanbod tegen het licht te houden en indien nodig keuzes te maken zodat het aantal studenten per opleiding én de kwaliteit op peil blijven. In het actieplan mbo ’Focus op vakmanschap 2011 – 2015’ van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap is een doelmatiger aanbod van opleidingen één van de maatregelen die de kwaliteit en aantrekkelijkheid van het middelbaar beroepsonderwijs moet verbeteren. Opleidingen moeten goed aansluiten op de regionale arbeidsmarkt en versnippering moet worden tegengegaan. Een goede afstemming met overheden, werkgevers en andere onderwijsinstellingen in en tussen regio’s is noodzakelijk.
➜ 5
Regioportret Twente
Het Programmamanagement MBO15 ondersteunt mboinstellingen bij het verbeteren van de (macro)doelmatigheid. In vijf pilotregio’s met elk een eigen karakter wordt bekeken hoe het opleidingenaanbod wordt samengesteld. Twente, waar één ROC en één AOC middelbaar beroepsonderwijs aanbieden, is één van de pilot-regio’s. Deze publicatie laat als praktijkvoorbeeld zien hoe het ROC van Twente zijn opleidingenaanbod samenstelt en afstemt op de behoefte van de regionale arbeidsmarkt en de wijze waarop de onderwijsinstelling zich profileert. Hans Corstjens Programmamanager Programmamanagement MBO15 Macrodoelmatigheid November 2011.
➜ 6
MBO15
INLEID I N G > 1 augustus 2004. Een belangrijke datum voor het mbo-onderwijs in de regio Twente. Twee Regionale Opleidingen Centra, het ROC Twente Plus (overwegend christelijke signatuur, hoofdvestiging in Almelo) en ROC Oost-Nederland (algemene signatuur, hoofdvestiging Hengelo), gaan samen. Een situatie waarbij twee onderwijsinstellingen elkaar nauwlettend in de gaten houden en in dezelfde regio concurreren om de gunsten van de student komt ten einde. Door de fusie ontstaat er één mbo-college in Twente, naast de ‘groene’ mbo-instelling AOC-Oost. De ruim 2.000 medewerkers van het ROC van Twente verzorgen beroepsopleidingen, trainingen en cursussen voor 23.000 studenten en zo’n 10.000 cursisten. Het onderwijs wordt gegeven op vier hoofdlocaties in Almelo, Hengelo en Enschede, ‘in-company’ bij bedrijven en instellingen en op talloze kleinere onderwijslocaties in Twente. Voor één van de uitgangspunten van het ROC van Twente – het centraal stellen van de loopbaan van de student in het onderwijs - is het feit dat er geen concurrentie in de regio is, een belangrijk gegeven. Uit onderzoek van de Inspectie van het Onderwijs blijkt dat tientallen instellingen in de beroeps- en volwasseneneducatie zich niet alleen als samenwerkingspartners maar ook als concurrenten van elkaar zien. In hun profilering willen de instellingen zoveel mogelijk voldoen aan de opleidingsvoorkeur van studenten en is het arbeidsmarktperspectief ondergeschikt. Deelnemers moeten de opleiding kunnen volgen die
7
Regioportret Twente
ze willen. Deze opstelling wordt gevoed door de wetenschap dat veel studenten al moeite hebben zich te motiveren voor een opleiding, laat staan voor een keuze die hen wordt ‘opgedrongen’. De instellingen zijn al blij dát deze jongeren zich inschrijven in plaats van uitvallen en geen werk hebben. Dit leidt voor populaire opleidingen tot een overaanbod of bij een afnemende belangstelling tot het beëindigen van opleidingen. Dit negatieve effect wordt versterkt door de bekostigingssystematiek. Meer deelnemers leidt tot meer inkomsten voor de instellingen. De Commissie Oudeman, die in opdracht van het ministerie van Onderwijs de bestuurbaarheid van het mbo onderzocht, concludeert dat op het gebied van macrodoelmatigheid het zelfregulerend vermogen binnen de sector beroeps- en volwasseneneducatie onvoldoende ontwikkeld is. Het grote aantal kwalificaties, het aantal kleine opleidingen en de filialisering zijn hiervan in het oog springende voorbeelden. Geadviseerd wordt dat instellingen verantwoordelijkheid moeten nemen voor het eigen portfoliobeleid, zowel wat de regionale als landelijke afstemming betreft. Het ROC van Twente heeft die verantwoordelijkheid genomen. Een situatie waarbij op korte afstand van elkaar twee vergelijkbare opleidingen met moeite in stand worden gehouden met risico’s op kwaliteitverlies en negatieve financiële gevolgen, doet zich in Twente niet meer voor. Algemene opleidingen worden op twee locaties aangeboden maar de meer kapitaalintensieve opleidingen of minder gangbare opleidingen, slechts op één. Met andere onderwijsinstellingen wordt gekeken naar mogelijkheden om samen te werken. Het ROC van Twente zegt geen concurrentie nodig te hebben om tot betere prestaties te komen. Studenten, medewerkers, gemeenten, bedrijfsleven, de inspectie en andere ‘stakeholders’ houden de instelling scherp. Het ROC van Twente wordt niet afgeleid door een ‘slag om de student’ en
8
MBO15
kan de vrijkomende tijd en energie steken in verbetering van de interne organisatie, persoonlijke ontwikkeling van studenten en de kansen op het vinden van een baan. “Door de fusie zijn expertise en ervaring op het gebied van loopbaanbegeleiding samengekomen en dat hebben we optimaal benut”, verklaart voorzitter Hans Schutte van het College van Bestuur van het ROC van Twente.” Zowel qua rendementscijfers als op het gebied van het terugdringen van voortijdig schoolverlaten scoort het ROC van Twente beter dan het landelijk gemiddelde. Een verdere professionalisering van de loopbaanbegeleiding en de interne organisatie zijn speerpunten uit de strategienota van het ROC van Twente voor de periode 2012-2015. Het is verleidelijk om te concluderen dat doelmatigheid in het opleidingenaanbod niet gebaat is bij regionale concurrentie tussen mbo-instellingen. Die conclusie is te eenzijdig en doet andere instellingen die wel samenwerken en opleidingen afstemmen te kort. Primair is het belangrijk dat een onderwijsinstelling de dialoog aangaat met het werkveld en adequaat reageert op ontwikkelingen in het beroepsonderwijs en de vraag van de regionale arbeidsmarkt. Het ROC van Twente brengt dit in de praktijk. De instelling wil herkenbaar en aanspreekbaar zijn en staat bekend als ‘naar buiten gericht’. Op tal van manieren wordt contact onderhouden of samengewerkt met regionale partners als gemeenten, bedrijven en maatschappelijke organisaties. En deze nemen de uitgestoken hand van het ROC van Twente graag aan. De sterke onderlinge verbondenheid in Twente en het besef dat regionale samenwerking noodzakelijk is, speelt het ROC in de kaart. De combinatie van het ontbreken van concurrentie, intensieve aandacht voor de loopbaan van de student en een hechte verbondenheid met regionale partners maakt dat het ROC van Twente succes boekt met het aanbieden van een doelmatig opleidingenaanbod.
9
Regioportret Twente
Keuze met het hart of het hoofd Het ROC van Twente biedt, verspreid over de
geleden voorzien dat door bezuinigingen de
sectoren Economie, Educatie, Gezondheid/
werkgelegenheid in de kinderopvang terug
Welzijn en Technologie 384 opleidingen aan.
zou lopen?”, vraagt bestuursvoorzitter Hans
Wettelijk moet er voldaan worden aan de
Schutte van het ROC van Twente zich af.
zorgplicht ‘arbeidsmarktperspectief’ uit de
Slechts voor die beroepen (kappers, sociaal
Wet Educatie Beroepsonderwijs. Dit betekent
pedagogisch werk, schoonheidsspecialisten)
dat er alleen opleidingen mogen worden
waar het aanbod overduidelijk uit de pas loopt
aangeboden waarbij studenten voldoende
met de vraag, beperkt het ROC van Twente het
kansen hebben op een baan. Door samen te
aantal opleidingsplaatsen. Het hanteert daarin
werken kunnen de instellingen de vraag en het
wel een voorzichtig beleid. De keuzevrijheid
aanbod van middelbare beroepsopleidingen
van de student blijft belangrijk. “Moet ik een
bovenregionaal afstemmen.
16-jarige zijn droom afnemen?”, verwoordt collega-bestuurder Gerrie van Sunder het
Arbeidsmarktprognoses hebben door
dilemma waarvoor het ROC van Twente zich
fluctuaties in de economie altijd al een zekere
geplaatst ziet. Het risico dat studenten
mate van onzekerheid in zich. Het is voor een
die niet de opleiding van hun eerste keuze
onderwijsinstelling helemaal lastig om het
kunnen volgen, minder gemotiveerd raken
aanbod aan opleidingsplaatsen af te stemmen
en daardoor relatief vaker uitvallen, wordt
op de te vervullen vacatures. Er moet rekening
niet uit het oog verloren. Bovendien leert de
gehouden worden met een ‘doorlooptijd’ van
praktijk dat studenten na het behalen van
enkele jaren voordat deelnemers beschikbaar
hun diploma ook – naar alle tevredenheid – in
zijn voor de arbeidsmarkt. Bovendien spelen
andere sectoren aan de slag gaan.
het rendement (uitstroom gediplomeerden) en
10
de vervolgstap van deelnemers (beroepskeuze,
Uit een verkennend onderzoek naar de
doorstuderen) een rol. Niet alleen de
zorgplicht arbeidsmarktperspectief van de
ontwikkeling van de economie is moeilijk
Inspectie van het Onderwijs (2009) blijkt
te voorspellen, ook maatregelen vanuit de
dat mbo-instellingen deelnemers lang niet
overheid spelen een rol.“Wie had enkele jaren
altijd goed voorlichten over het ongunstige
MBO15
Hans Schutte, bestuursvoorzitter ROC van Twente:
“Wij zijn er voor de regio.” 11
Regioportret Twente
Bastiaan Koersen
19 jaar, 4e jaar student werktuigbouwkunde “Mijn vader heeft een eigen staalconstructiebedrijf. Techniek heeft mij daardoor altijd aangesproken. In het vmbo heb ik heel bewust voor de richting metaal gekozen. Ik ben tevreden over het onderwijs op het ROC maar wil doorstromen naar het hbo om mij verder te ontwikkelen, met name communicatief. Ik merk om mij heen dat er minder belangstelling is voor een technische opleiding. Onze lichting werktuigbouwkunde telt maar vijftien leerlingen, een paar jaar geleden waren dit er meer dan twintig. Terwijl er wel werk genoeg is.”
KLEIN BINNEN GROOT Het ROC van Twente werkt sinds een aantal jaren met het ‘klein binnen groot model’. Dit is het antwoord op onvrede onder docenten en studenten over de schaalgrootte en daarmee gepaard gaande bureaucratie. Er wordt sindsdien gewerkt met 80 onderwijsteams die een grote mate van vrijheid hebben om het onderwijs in te richten. Hier tegenover staat de verantwoordelijkheid voor de betrokken docenten om prestaties te leveren en de professionele standaarden te bewaken. De prestaties van de onderwijsteams worden sinds dit jaar integraal gemonitord waarbij in één model te zien is hoe de opleidingen scoren op onderdelen als medewerkerstevredenheid, financiën en het percentage studenten dat een diploma haalt. Het ROC van Twente heeft onder het credo ‘rust, reinheid en regelmaat’ gedegen en goed georganiseerd onderwijs hoog op de agenda gezet.
12
MBO15
arbeidsmarktperspectief. Bijna alle onder-
beroepskolom van het ROC van Twente. Uit
zochte opleidingen bieden via websites op een
een eigen onderzoek van het ROC van Twente
sterk promotionele toon wel informatie aan
(2006) naar het studiekeuzegedrag blijkt
over het beroep en de branche maar slechts
dat het beroep een belangrijke rol speelt.
een enkele opleiding verwijst naar sites waar
Voor tachtig procent van de vierdejaars
informatie over kans op werk staat. Over
leerlingen vmbo is dit de belangrijkste reden
opleidingen waarbij er weinig kans is op werk,
om voor een vervolgopleiding te kiezen. Van
wordt vrijwel nooit relevante informatie over
de eerstejaars ROC-studenten heeft het
het arbeidsmarktperspectief verstrekt. Hierbij
merendeel (72%) een opleiding gekozen
speelt een rol dat instellingen prognoses
vanwege het beroep dat ze willen uitoefenen.
over dat perspectief vaak niet goed bruikbaar vinden.
Het ROC van Twente concentreert de beroepsopleidingen zoveel mogelijk op de
Ook het ROC van Twente brengt in de
hoofdlocaties in Enschede, Hengelo en
voorlichting richting instromende studenten
Almelo en wil versplintering tegengaan.
het arbeidsmarktperspectief niet specifiek
Algemene opleidingen worden doorgaans
ter sprake. De instelling vindt dit vooral een
op twee locaties aangeboden maar relatief
taak van het vmbo. “In die fase moet het
dure opleidingen (bijv. horeca, techniek) of
arbeidsmarktperspectief duidelijk geschetst
opleidingen met geringe belangstelling (bijv.
worden, want veel kinderen vinden alles
VAVO) slechts op één. Het is doelmatig en
leuk”, zegt Cas van Kamperdijk, directeur
vergroot de kwaliteit van het onderwijs.
13
Regioportret Twente
“Dat is de grote slag die we door de fusie
opleiding gaan volgen die wel dicht bij huis
gemaakt hebben”, verklaart bestuursvoorzitter
wordt gegeven maar niet hun eerste keuze is.
Hans Schutte.
Het ROC van Twente houdt weloverwogen vast
Diverse gemeenten hebben moeite met dit
aan de spreiding van opleidingen. Schutte:
beleid en vragen het ROC van Twente om op
“Dat is het beste voor de regio. Alleen zo
meer locaties opleidingen aan te bieden. Zo
houd je langdurig opleidingen in stand, kun
wil Enschede graag een horecaopleiding en
je de kwaliteit garanderen en kan het voor
Hellendoorn beroepsonderwijs in de eigen
ons financieel uit. Mijn ervaring is dat als we
gemeente. Concentratie van opleidingen
dat aan gemeenten uitleggen, ze er begrip
staat ook op gespannen voet met de wens
voor hebben.” Schutte wijst op het feit dat
van studenten om dicht bij huis onderwijs
op de lijst van ‘zwakke opleidingen’ van de
te volgen. Het risico bestaat dat studenten
Inspectie van het Onderwijs relatief veel
(uit met name West-Twente) kiezen voor een
kleine opleidingen staan. “Geen massa is een
mbo-opleiding in Deventer of Zwolle, of een
probleem.”
INTEGRATIE In het gebouw van de Academie Life Science, Engineering & Design van Hogeschool Saxion in Enschede is het verschil tussen mbo en hbo nauwelijks waarneembaar. De Laboratorium- en Procestechniekopleiding van het ROC van Twente is hier geïntegreerd en maakt gebruik van dezelfde faciliteiten. Zeven regionale bedrijven die gebaat zijn bij de opleiding van procestechnologen proberen de aantrekkelijkheid van de opleiding te vergroten door middel van gastlessen, stageplaatsen en promotie van het vak. Afzonderlijk hadden Saxion en het ROC van Twente moeite om deze relatief dure opleidingen te bekostigen. Voorzitter Wim Boomkamp van het College van Bestuur van Saxion ziet ook een inhoudelijke winst. “Vanuit een facilitaire samenwerking zie je dat de opleidingen ook inhoudelijk gaan integreren. Door intensief samen te werken, ontstaat er bijna één doorlopend leertraject wat de doorstroming bevordert.” Het lijkt dé oplossing voor (financieel) bedreigde opleidingen maar mbo en hbo-opleidingen kunnen niet per definitie worden samengevoegd, zo is de ervaring. Als voorbeeld noemt Boomkamp de textielopleidingen van Saxion en het ROC van Twente. Omdat de opleidingen op korte afstand van elkaar gegeven worden, is er wel eens gekeken naar de mogelijkheden om samen te voegen maar ‘cultuurverschillen’ beletten een intensieve samenwerking.
14
MBO15
Er is geen financiële noodzaak om in het
en arbeidsmarktrelevant opleidingenaanbod
opleidingenaanbod te schrappen. Het
wil aanbieden, mits bedrijfseconomisch
ROC van Twente is financieel gezond. De
verantwoord. Dat kan betekenen dat
liquiditeit en solvabiliteit liggen weliswaar
opleidingen die een te groot financieel
onder het landelijk gemiddelde (benchmark
beslagleggen, stop worden gezet. Sinds de
MBO-raad) maar dit wordt verklaard doordat
oprichting van het ROC van Twente is dit nog
in de periode 2004-2008 in totaal 160
niet gebeurd. De schaalgrootte van het ROC
miljoen euro in nieuwbouw is geïnvesteerd.
van Twente is in dit verband een voordeel.
Het positieve exploitatieresultaat bedroeg in
Opleidingen waar geld op toe moet worden
2010 184.000 euro. Dit betekent niet dat
gelegd, kunnen blijven bestaan omdat andere
geld geen rol speelt. De instelling hanteert de
opleidingen geld overhouden.
filosofie dat het een kwalitatief hoogwaardig Wim Boomkamp, bestuursvoorzitter Saxion:
“Het is niet zo erg als studenten meer voor een technische opleiding kiezen.”
15
Regioportret Twente
Alternatief voor het beëindigen van
naar is. Een voorbeeld is de nieuwe opleiding
opleidingen is bundeling van krachten met het
Mechatronica niveau 4, die dit studiejaar
bedrijfsleven of andere onderwijsinstellingen.
is opgezet op verzoek van bedrijven die
Het ROC van Twente en Hogeschool
in deze technische discipline opereren
Saxion hebben in 2009 hun (relatief dure)
en een toenemende behoefte hebben aan
laboratoriumopleidingen samengevoegd. (zie
gekwalificeerd personeel.
kader ‘integratie’). Het ROC wil ook kijken of er met het AOC- Oost efficiencywinst te
Een nauwe samenwerking met vmbo en hbo
boeken is bij opleidingen die raakvlakken met
kan worden gezien als een vorm van verticale
elkaar hebben. Ook met het vmbo worden
doelmatigheid. Het naadloos op elkaar aan
mogelijkheden voor samenwerking verkend.
laten sluiten van opleidingen en daar waar
Belangrijke reden om op eigen kracht of
mogelijk samen op te trekken, vergroot de
via samenwerking een ‘dure’ opleiding in
efficiency en kwaliteit van het onderwijs. Het
de benen te houden, is de behoefte van
ROC van Twente beijvert zich voor de vorming
het bedrijfsleven. Dat is gebaat bij de
van een stevige beroepskolom vmbo-mbo-
instandhouding van een opleiding en de
hbo. Met de scholen voor praktijkonderwijs
instroom van geschoold personeel op de
is een samenwerkingsovereenkomst
arbeidsmarkt. Om diezelfde reden worden
gesloten en met vmbo-scholen en het AOC-
nieuwe opleidingen alleen gestart als daar
Oost een “aansluitingsnetwerk” gevormd.
vanuit het bedrijfsleven nadrukkelijk vraag
Er wordt door het ROC voorlichting
SCHOLINGSBOULEVARD
Het ROC van Twente heeft in 2007 samen met
twee scholen voor voortgezet onderwijs in Enschede de zogeheten Scholingsboulevard opgezet. Huisvesting onder één dak, kleinschaligheid en het ontbreken van schotten tussen vmbo en mbo zijn belangrijke kenmerken van dit experiment dat de doorstroming moet bevorderen. In één onderwijstraject kunnen leerlingen zowel hun vmbo als mbo-diploma (niveau 1 of 2) halen. In de aanloop en na de start werd het project geconfronteerd met praktische problemen, onvrede bij ouders en hogere kosten waardoor het ambitieniveau naar beneden is bijgesteld. “Het was een brug te ver”, zegt Cas van Kamperdijk, directeur beroepskolom van het ROC van Twente. Mogelijk wordt de huidige bijdrage van het ROC van Twente - het aanbieden van enkele opleidingen op het gebied van Zorg en Welzijn – in de toekomst uitgebreid.
16
MBO15
gegeven op vmbo-scholen en via een
een jaar weer uit (HBO Raad, 2010). Om deze
centraal digitaal informatiesysteem kan
uitval terug te dringen én de kwaliteit van
de loopbaanontwikkeling van individuele
de doorstromers te vergroten is het ROC van
leerlingen op de voet worden gevolgd. Het
Twente samen met Saxion een project gestart.
netwerk leidt tot intensievere contacten
Met behulp van extra lessen worden potentiële
tussen (docenten) van de deelnemende
doorstromers in het derde en vierde studiejaar
scholen, een ‘warme’ aansluiting vmbo-
door mbo en hbo-docenten voorbereid op
mbo en terugdringing van het voortijdig
het hbo-onderwijs. Op sectorniveau zijn
schoolverlaten. In de periode 2005/2006
aparte afspraken gemaakt. Zo kunnen mbo-
tot 2009/2010 is het aantal voortijdige
studenten Handel na het volgen van een
schoolverlaters bij het ROC van Twente met
speciaal programma instromen in het tweede
bijna een kwart (23,9%) gedaald. Landelijk is
jaar van de hbo-opleiding Small Business &
deze vermindering in het mbo 18 %.
Retail Management. Bestuursvoorzitter Wim Boomkamp van Saxion Hogeschool betitelt
Vanuit het ROC van Twente stroomt vijftig
de samenwerking met het ROC van Twente
procent van de niveau-4 gediplomeerden
als “goed”. Het opleidingenaanbod en de
door naar het hbo. Maar net als elders
kwaliteit van het onderwijs beschouwt hij
in Nederland wordt deze doorstroming
primair de eigen verantwoordelijkheid van het
gekenmerkt door een relatief grote uitval.
ROC van Twente. “Dat moeten ze autonoom
Twintig procent van de mbo-ers valt binnen
kunnen bepalen.”
17
Regioportret Twente
UITDAGING Het ROC van Twente is de afgelopen jaren gestart met enkele TOP opleidingen. Deze opleidingen, zoals het Johan Cruyff College (sport en management) en de Cas Spijkers Academie (horeca, keuken/bediening) zijn vernoemd naar erkende vakmensen om aan te geven dat het onderwijs er op een hoog niveau ligt. Het ROC van Twente reageert hiermee op de roep van studenten om meer te worden uitgedaagd. In de TOP opleidingen moeten studenten op de top van hun kunnen presteren. Soms wordt de lat te hoog gelegd. De Willem Nijholt-academie (zang en dans) kwam in Twente niet van de grond. Er was weliswaar bij de audities een grote belangstelling maar niemand kon aan de gestelde eisen voldoen. De bredere artiestenopleiding op mbo-niveau 4 is wel succesvol.
Behalve via een nauwe samenwerking met
Een elektronische leeromgeving zou ook
andere onderwijsinstellingen kan volgens
in het contractonderwijs, dat ook buiten
het ROC van Twente de doelmatigheid ook
de regio wordt gegeven, kunnen leiden tot
verbeterd worden door meer gebruik te
meer efficiency. In de discussie over meer
maken van technische mogelijkheden. Het
doelmatigheid in het onderwijs zijn de
ROC van Twente ziet in dat opzicht vooral
mogelijkheden van e-learning in de ogen
mogelijkheden op het gebied van (digitaal)
van het ROC van Twente tot dusver
afstandsonderwijs.
onderbelicht.
“Er is geen financiële noodzaak om in het opleidingenaanbod te schrappen.”
18
MBO15
Lotte Waanders
19 jaar, 2e jaars student marketing & communicatie “Na het vmbo heb ik eerst een toeristische opleiding gevolgd, maar dat beviel me niet. Na een half jaar ben ik gestopt en heb me via een stage en testen georiënteerd op wat ik wel leuk zou vinden. Nu weet ik zeker dat ik in de communicatiesector aan de slag wil. Communicatieadviseur bij een groot bedrijf of instelling lijkt me leuk werk. De kansen op een baan spelen wel een rol bij mijn studiekeuze. In de toeristische sector zie je dat door de komst van internet de werkgelegenheid achteruit loopt. Deze opleiding is veel breder.”
19
Regioportret Twente
Van Twente, voor Twente De naam ROC van Twente is in 2004 niet
tussen bijvoorbeeld gemeenten, kunnen
voor niets gekozen. Het is in de letterlijke
weliswaar verschillen maar op hoofdlijnen is
betekenis van het woord het ROC ván Twente;
er consensus over de gewenste ontwikkeling
een instelling die nauw verweven is met de
van de regio. Grote netwerkorganisaties
regio en waar de helft van alle werknemers
als de Industriële Kring Twente vervullen
in Twente zijn mbo-opleiding heeft gevolgd.
een bindende rol maar er worden ook per
Het ROC voelt zich medeverantwoordelijk
branche of aandachtsgebied (regiopromotie,
voor de ontwikkeling van de regio en neemt
innovatie) coalities gesmeed. Zelfs
hierbij een dienende rol aan. “Wij zijn van
incidenteel, zoals tijdens de huidige
en voor Twente, niet voor onszelf”, is een
economische crisis, worden overlegpodia in
veelgehoorde uitspraak. Het ROC van Twente
het leven geroepen waar vertegenwoordigers
wil zich in de haarvaten van de samenleving
van overheid, bedrijfsleven, onderwijs- en
nestelen en onder de noemer ‘Noaberschap
onderzoeksinstellingen elkaar ontmoeten. Het
2.0” de aloude burenhulp op het Twentse
ROC van Twente is in veel van die netwerken
platteland een nieuwe invulling geven.
vertegenwoordigd. “De relaties zijn hecht
Zoals in vroegere boerengemeenschappen
en dicht”, vat ROC- bestuurder Gerrie van
buren (noabers) elkaar hielpen bij gebrek
Sunder samen. Niet alleen op bestuurlijk
aan centrale voorzieningen, wil het ROC van
niveau, maar ook uitvoerend (bijv. docenten)
Twente van maatschappelijke betekenis zijn
worden verbindingen gelegd.
voor de regionale partners. De veertien Twentse gemeenten werken
20
Die partners (gemeenten, onderwijs-
bestuurlijk samen in de Regio Twente.
instellingen, bedrijfsleven etc) zijn met
Dit samenwerkingsverband vervult
elkaar verbonden via reguliere samen-
gemeenschappelijke taken op het gebied
werkingsverbanden maar ook via talloze
van onder meer verkeer en vervoer, recreatie
netwerken. Twente kent een relatief hoge
en toerisme, ruimtelijke ordening en
netwerkdichtheid en een bijbehorend
economische zaken. Het ROC van Twente
saamhorigheidsgevoel. Lokale belangen,
voert met elke afzonderlijke gemeente
MBO15
minimaal één keer per jaar bilateraal overleg.
zijn. Nederland is niet één grijs gebied, elke
Hier komen onderwerpen als de plaatselijke
regio is anders.”
werkgelegenheid, sportvoorzieningen, gezondheid en jeugd aan de orde en welke rol
Voor de overheden is de actieve betrokkenheid
het ROC hierin kan spelen. “Ze luisteren goed
van het ROC van Twente met name belangrijk
naar wat de regio wil”, oordeelt wethouder
voor de aansluiting tussen onderwijs en
Jeroen Hatenboer van de gemeente Enschede.
arbeidsmarkt. In Twente worden vraag en
Wat hem betreft mogen ROC’s de vrijheid
aanbod op de arbeidsmarkt afgestemd in
krijgen om in hun beleid meer regionale
het Platform Onderwijs Werk en Inkomen
accenten aan te brengen. “Die ruimte moet er
(POWI). In dit orgaan werken werkgevers
21
Regioportret Twente
(VNO/NCW, MKB), onderwijsinstellingen
speciale aandacht is voor de aansluiting
(hbo, mbo), UWV-Werkplein en overheid
tussen onderwijs en arbeidsmarkt. Om de
(gemeenten, Regio Twente en de provincie
jeugdwerkloosheid terug te dringen zijn
Overijssel) op bestuurlijk en ambtelijk niveau
acties in werking gesteld voor het creëren
samen. Het aantal deelnemers is beperkt
van (tijdelijke) banen, werkervaringsplaatsen
– er wordt gewerkt met vertegenwoordigers
en leerarbeidsovereenkomsten voor ROC-
namens de genoemde geledingen – waardoor
studenten. Voorzitter Myra Koomen van het
de afstemming snel kan plaats vinden. Het
POWI oordeelt positief over de opstelling en
centrale overleg ondervangt een probleem
bijdrage van het ROC van Twente. “Met name
dat in veel regio’s speelt: een ingewikkeld en
bij het terugdringen van de jeugdwerkloosheid
bureaucratisch systeem met verschillende
vervult het ROC een belangrijke rol.” Jaarlijks
overleggremia waarbij het totaaloverzicht
hebben ongeveer 1.000 van de 6.000
ontbreekt en initiatieven niet op elkaar worden
studenten die met een diploma het ROC
afgestemd.
verlaten geen duidelijk toekomstbeeld. Het ROC beschikt over de naw-gegevens van deze
Het POWI monitort de ontwikkelingen op de
studenten waardoor ze doelgericht kunnen
Twentse arbeidsmarkt en zet projecten op
worden benaderd voor een vervolgstudie,
die ten goede komen aan de economische
leerwerktraject of baan. Koomen, tevens
versterking van de hele regio. In 2009
wethouder in Enschede, constateert dat één
is een arbeidsmarktplan gemaakt waarin
ROC in een regio voordelen biedt:
SLAGKRACHT
Door de economische crisis staat de instroom bij de regionale
opleidingsverbanden voor de bouw onder druk. In POWI-verband is er geld vrijgemaakt zodat dit BBL-traject overeind blijft. Om de instroom op peil te krijgen wordt met financiële steun van het POWI geprobeerd jongeren uit andere branches te interesseren voor een carrière in de bouw. Daarnaast wordt via het UWV de reguliere (BOL) bouwopleiding van het ROC van Twente onder de aandacht gebracht bij jongeren. Ook krijgt het ROC van Twente hulp van de POWI-partners bij het zoeken naar stageplaatsen. De beschikbare aanvullende projectfinanciering, de korte lijnen en de verbindingen zijn belangrijke redenen voor het ROC van Twente om serieus te investeren in de samenwerking binnen het POWI. “Het lijkt een bureaucratisch geheel, maar het levert ons veel op”, zegt bestuurder Gerrie van Sunder van het ROC van Twente.
22
MBO15
POWI-voorzitter Myra Koomen:
“Het ROC van Twente vervult een belangrijke rol.”
23
Regioportret Twente
“Met twee ROC’s in één regio is het
werkend leren). Er zijn in Twente 8000
lastiger om gezamenlijk om tafel te
leerwerkbedrijven. De aansluiting onderwijs-
zitten om afspraken te maken over het
arbeidsmarkt is continu onderwerp van
arbeidsmarktbeleid.”
gesprek. Ondernemers pleiten bijvoorbeeld voor opleidingen die meer aansluiten bij
Het ROC van Twente vervult ook een actieve
de specifieke situatie in hun branche of
rol in de Twente Techniekagenda Onderwijs
vragen juist meer aandacht voor algemene
Arbeidsmarkt (TTOA). Dit netwerk van
competenties als taal, rekenen en sociale
overheid, onderwijs en ondernemers wil
vaardigheden. De contacten met het
de technische sector in Twente versterken
bedrijfsleven stellen het ROC van Twente in
door onder meer door de (zij)instroom en
staat op bovenop de landelijke geformuleerde
doorstroom van technici en technologen
kwalificatie-eisen een ‘regionaal sausje’
te bevorderen. De TTOA sluit nauw aan
over het onderwijs leggen. De centraal
bij andere regionale programma’s voor de
geformuleerde kwalificatie-eisen, worden
technische sector, zoals het Innovatieplatform
door het bedrijfsleven soms als te algemeen
Twente, Kennispark Twente, TechniekTalent.
ervaren. Een voorbeeld van het leggen
nu en het Convenant Leren en Werken.
van regionale accenten is te vinden bij de
Op diverse manieren staat het ROC van
bouwopleiding van het ROC van Twente in
Twente rechtstreeks in contact met bedrijven
Vroomshoop. Daar wordt op verzoek van
en brancheorganisaties. Dit gebeurt via de aan
het bedrijfsleven een houtopleiding anders
het onderwijssysteem gelieerde overlegvormen
vormgegeven, zodat studenten voldoen aan
zoals de werkveld- en examencommissies
de eisen van zowel de bouwbedrijven als de
en de beroepspraktijkvorming (stages en
meubelindustrie.
ONDERWIJSDAG
Twee maal per jaar is een delegatie van de VMO, de
branchevereniging van industriële maakbedrijven in Oost-Nederland, te gast bij het ROC van Twente. Tijdens deze onderwijsdag praat het ROC de ondernemingen bij over de ontwikkelingen in de technische opleidingen en doen de bedrijven dat over de ontwikkelingen in hun branche. “Onze leden die in de automotive-industrie werken, merken dat door de opmars van computers er minder automonteurs nodig zullen zijn. Dat brengen we dan over. En als het ROC wil beginnen met een opleiding decorbouw brengen wij onze twijfels over of in die sector wel voldoende werk te vinden is. Het ROC pakt dat goed op”, zegt directeur Martin Leushuis van VMO.
24
MBO15
Jasper de Jong
20 jaar, 4e jaars student verpleegkunde “Ik wil verloskundige worden. Dat wilde ik al als kind, maar sinds ik mee heb gelopen met een verloskundige weet ik het 1000 procent zeker. Het is gewoon een fascinerend beroep. De arbeidsmarkt speelt bij mij niet zo’n grote rol. Wel bij mijn ouders. Zij denken dat door de huidige discussie over de rol van ziekenhuizen en verloskundigen de kans op werk kleiner wordt. Ik volg mijn hart en ga er voor. Na deze opleiding wil ik de benodigde hbo-opleiding volgen. Dat dit ROC de enige in de regio is, vind ik persoonlijk jammer. Ik ben niet zo tevreden en had liever de keuze gehad tussen ROC’s met ieder hun eigen onderwijssysteem.”
25
Regioportret Twente
Werkgeversorganisatie VNO-NCW Twente
een samenwerkingsovereenkomst gesloten
constateert een toenemende belangstelling
waarbij het bedrijf onder meer stage- en
onder het bedrijfsleven om samen te
afstudeerplaatsen en gastlessen verzorgt.
werken met het ROC van Twente. Daarbij
Siemens, één van de grotere bedrijven in de
gaat het om gezamenlijke acties om
regio Twente, betrekt grofweg de helft van alle
beroepen en/of opleidingen te promoten
nieuwe werknemers uit het hbo maar kijkt
en het leveren van inhoudelijke bijdrages
met het oog op groeiaspiraties nadrukkelijker
aan de opleidingen. Door bestaande of
naar het mbo. Het bedrijf merkt dat het ROC
toekomstige personeelstekorten zien
van Twente ook meer aansluiting zoekt bij
ondernemingen in toenemende mate het
het bedrijfsleven. “Er is de laatste jaren meer
belang van kwalitatief en kwantitatief
ondernemersgeest ingebracht”, oordeelt Jan
sterke opleidingen die aansluiten op de
Baake, hoofd Human Resources bij Siemens
praktijk. Met Siemens Nederland – locatie
Industrial Turbomachinery in Hengelo.
Hengelo- heeft het ROC van Twente in 2010
“Er is de laatste jaren meer ondernemersgeest ingebracht.”
26
MBO15
Twente kiest voor techniek De regio Twente wil zich in toenemende
Behalve van innovatieve ontwikkelingen,
mate profileren als een innovatieve regio.
in het bijzonder op en rond de Universiteit
Het is de ambitie om tot de snelst groeiende
Twente, wordt veel verwacht van de kracht
kennisregio’s van Europa te behoren. Hiervoor
en potentie van het bestaande industriële/
is door de provincie en regio Twente een
technische bedrijfsleven. Van oudsher spelen
ontwikkelingsprogramma opgezet, de Agenda
de techniek en maakindustrie een belangrijke
van Twente, waarbij in de periode 2007-2017
rol in Twente. De sector is, ondanks het
130 miljoen in de economische slagkracht
vertrek van veel productieactiviteiten naar
en infrastructuur wordt geïnvesteerd. Een
lagelonenlanden, nog altijd een belangrijke
groot deel van dit bedrag is bestemd voor
motor achter de economische ontwikkeling
de Twentse innovatieroute; een programma
van de regio. Het ROC van Twente wordt
om het bestaande innovatieproces in
gezien als een belangrijke spil bij de scholing
het bedrijfsleven en bij onderwijs- en
en technologische vernieuwing van het
onderzoeksinstellingen te versnellen.
bedrijfsleven.
27
Regioportret Twente
ECONOMISCHE INHAALSLAG In economisch opzicht heeft Twente (625.000 inwoners) in de jaren negentig een inhaalslag gemaakt maar nog steeds is er op tal van vlakken een achterstand ten opzichte van andere delen van Nederland. De arbeidsproductiviteit is lager dan elders, het besteedbaar inkomen minder en de werkloosheid hoger dan het landelijk gemiddelde. De economische crisis treft Twente in eerste instantie minder hard dan andere regio’s maar door de recessie in de bouw en aanverwante sectoren behoort Twente tot de sterkst getroffen regio’s. Slechts door een sterke samenwerking tussen bedrijfsleven, overheid en kennisinstellingen, op basis van een gemeenschappelijke visie, kan de afstand met de rest van het land verkleind worden. (bron Twente index 2010)
In navolging van de Universiteit Twente - met
Het ROC van Twente wil het concept samen
hightech/nanotechnologie als speerpunt
met de Universiteit Twente en Saxion
– willen ook Hogeschool Saxion en het
vormgeven. Ook het bedrijfsleven wordt hierbij
ROC van Twente zich meer als technische
betrokken. De samenwerking tussen de vier
onderwijsinstelling profileren. Zo willen zij
O’s (Onderwijs, Onderzoek, Ondernemers en
een bijdrage leveren aan de positionering
Overheid) in Twente krijgt hierdoor nog meer
van Twente als toptechnologische regio. De
gestalte.
focus sluit aan bij het nieuwe bedrijvenbeleid van het ministerie van Economische
Bij de meeste ROC’s vormt techniek één
Zaken, Landbouw en Innovatie, waarbij
van de kleinere afdelingen. Bij het ROC van
negen bedrijfssectoren via innovatie- en
Twente is het juist een van de grotere. Deels
onderzoeksubsidies gericht worden versterkt.
kan dit historisch worden verklaard.
“De samenwerking tussen de vier O’s in Twente krijgt hierdoor nog meer gestalte.” 28
MBO15
29
Regioportret Twente
UITDAGEN Veel technische bedrijven in Twente hebben grote moeite vacatures te vervullen. Onder regie van de Twente Techniekagenda Onderwijs Arbeidsmarkt proberen ondernemers, overheid en onderwijsorganisaties de instroom te verhogen. Met diverse activiteiten wordt geprobeerd om jongeren al in een vroegtijdig stadium te interesseren voor een loopbaan in de techniek. “We willen laten zien dat het uitdagend werk is en dat het goed verdient,” verklaart TTOA-secretaris Eugene van Wijk. Het Twentse bedrijfsleven vindt dat er doorgaans een verkeerd beeld van de sector wordt geschetst. “Ik zie bij allerlei promotionele acties nog teveel carrouseldraaibanken en blauwe uniformen. Dat spreekt een jongere niet aan. Je moet eindproducten zoals een windmolen of een Ferrari laten zien en benadrukken dat die niet zonder technische onderdelen kunnen. De techniek moet je sexy maken”, zegt directeur Martin Leushuis van VMO, een belangenvereniging van industriële maakbedrijven in Oost-Nederland.
Twente is in de negentiende en twintigste
ROC van Twente naar het studiekeuzegedrag
eeuw als industriële regio op de kaart
van vmbo-leerlingen blijkt dat ouders een
gezet door grote ondernemingen uit de
centrale rol in het keuzeproces spelen. Zij
metaalindustrie en textielnijverheid. Het
worden van alle informatiebronnen het meest
aandeel van deze sectoren in de totale
geraadpleegd.
werkgelegenheid is de laatste decennia verhoudingsgewijs flink afgenomen, maar voor
Daarnaast hebben allerlei acties die de
veel jongeren is de keuze voor een opleiding
afgelopen jaren zijn ontplooid om het vak
in een voor hen (en familie) bekende en
techniek te promoten, een positief effect
vertrouwde bedrijfstak vanzelfsprekender dan
gehad. Het aantal studenten dat bij het
in andere landsdelen. Uit onderzoek van het
ROC van Twente een technische opleiding
“Het Twentse bedrijfsleven vindt dat er doorgaans een verkeerd beeld van de sector wordt geschetst.” 30
MBO15
Arthur Akkerman 20 jaar, 4e jaars student fotografie
“Ik wilde per se een creatieve opleiding volgen. Je moet doen waar je gelukkig van wordt. Als iets me niet interesseert lukt het niet me hiervoor op te laden. Pas laat op het vmbo wist ik dat het deze studie ging worden. In het vmbo waren er leerlingen die verschillende mbo-opleidingen met elkaar vergeleken, maar dat heb ik niet gedaan. Ik had ook niet veel keuze want er zijn niet veel mbo-opleidingen die deze studie aanbieden. Hierna wil ik een vervolgopleiding doen, al weet ik nog niet precies wat. De concurrentie onder fotografen is groot, als je aan de bak wilt komen, moet je je breed ontwikkelen.”
31
Regioportret Twente
volgt is, afwijkend van de landelijke trend,
mbo-niveau 3 en 4, en minder naar 1 en 2.
in de periode 2007- 2010 gegroeid van
De TTOA houdt er rekening mee dat er in
5800 naar 9000 studenten. Het laatste
Twente tot en met 2013 een tekort is van
jaar is er, door de economische recessie,
3800 opgeleiden in de techniek.
een afname van de instroom. Promotie van
32
technische opleidingen moet de instroom op
Het ROC van Twente hoopt het relatief
peil houden. “We doen dit voor het regionale
grote aantal studenten dat een technische
bedrijfsleven”, verklaart bestuursvoorzitter
opleiding volgt te laten stijgen, of minimaal
Schutte. Ondanks de economische recessie is
intact te houden. Dat een scherpere focus
er op veel plekken (metaal, installatiebranche)
op technische opleidingen mogelijk leidt tot
in Twente sprake van een personeelskrapte.
een afname aan belangstelling voor andere
De vergrijzing veroorzaakt een verhoogde
opleidingen, wordt voor lief genomen. Dit
uitstroom van ervaren medewerkers en de
beleid wordt ondersteund door andere
opleidingen leveren onvoldoende jongeren
‘stakeholders’. Bestuursvoorzitter Boomkamp
met de juiste kwalificaties om de vrijgekomen
van Hogeschool Saxion. “Ik denk niet dat
posities op te vullen. Er is vooral vraag naar
het zo erg is als studenten meer voor een
MBO15
technische opleiding kiezen en minder
het bedrijfsleven meer aan het onderwijs
voor een meer algemene economische
te binden.” POWI-voorzitter Koomen:
opleiding. Ondanks de concurrentie van
“Het is goed om je als regio te profileren,
Lagelonenlanden is de techniek toch één
dat trekt ook meer mensen van buiten de
van de weinige sectoren waar in deze regio
eigen regio aan.” Wethouder Hatenboer,
echt geld mee verdiend wordt. Als je het
Enschede: ”Elk ROC in Nederland moet
economisch klimaat in Twente wilt innoveren
eigenlijk een speerpunt hebben. Beter één
en opstuwen moet je je focussen. Ook
zeevaartopleiding die ‘top of the bill’ is, dan
sectoren die verwant zijn aan de techniek,
zes gewone. Dat studenten verder moeten
zoals de bouw en de creatieve industrie,
reizen of op kamers moeten, pakt positief uit
profiteren hiervan. Het biedt bovendien de
op hun latere arbeidsmobiliteit.”
mogelijkheid om via onderzoek en fondsen
“Als je het economisch klimaat in Twente wilt innoveren en opstuwen moet je je focussen.”
33
Regioportret Twente
Colofon Uitgave Programmamanagement MBO15 Macrodoelmatigheid Redactie STNBK Pers Presentatie Publiciteit Foto’s Eric Brinkhorst Fotografie Opmaak Optima Forma bv
34
MBO15
“Het is goed om je als regio te profileren, dat trekt ook meer mensen van buiten de eigen regio aan.”
Programma Macrodoelmatigheid mbo Lange Voorhout 20 Postbus 556, 2501 CN Den Haag T. 070 311 9743 F. 070 311 9710
www.mbo15.nl
