REGIOANALYSE: CEARÁ 1.
Politiek-bestuurlijke omgeving Ceará
Met als hoofdstad Fortaleza (ooit gesticht door Nederlanders), ligt de deelstaat Ceará in het noordoosten van Brazilië en grenst aan de Braziliaanse deelstaten Pernambuco, Paraíba en Rio Grande do Norte in het oosten, de deelstaat Piauí in het westen en de Atlantische oceaan in het noordoosten. De deelstaat Ceará heeft een oppervlakte van 148.825,602 km2 en is met meer dan 8,7 miljoen inwoners de achtste meest bevolkte deelstaat van Brazilië De belangrijkste lokale bestuurders zijn de gouverneur Cid Ferreira Gomes (PSB) en vicegouverneur Domingos Filho (PMDB). De burgemeester van Fortaleza is Roberto Cláudio (PSB)1. Na de socialistische partij (PSB) heeft de arbeidspartij (PT) het grootste aantal burgmeesters in de deelstaat2. De deelstaat is vooral in de jaren 80 gegroeid mede door snelle industrialisatie en urbanisatie van de deelstaat. De laatste jaren heeft het Noordoosten op nationaal niveau meer aandacht gekregen en wordt nu gezien als een nieuwe “ontwikkelingsgrens”. Ook zal de zesde BRICS Summit (2014) plaatsvinden in de hoofdstad Fortaleza. De deelstaat heeft een HDI van 0,682 waarmee Ceará op de 17de plaats staat van de 27 deelstaten3. Het beleid van de deelstaat overheid richt zich vooral op het verminderen van armoede en het verbeteren van het opleidingsniveau in de deelstaat. Ook richt de overheid richt zich op ondernemerschap. Initiatieven vanuit de overheid zijn; Fonds voor bestrijding van armoede (Fundo de Combate à Pobreza) en het Fonds voor Industriële Ontwikkeling (FDI). Ook is institutionele samenwerking een belangrijk onderdeel van het beleid van de deelstaat Ceará.4 Ceará staat op de 15de plek wat betreft het algemene bestuursbeleid. De deelstaat scoort goed als het gaat om politieke stabiliteit, bureaucratie en duurzaamheid. Ceará scoort echter slecht als het gaat om infrastructuur, innovatie, gekwalificeerd personeel en inkomens verdeling. Verder scoort de deelstaat middelmatig wat betreft corruptie, investeringen en het aantrekken van buitenlands kapitaal 5. Op het gebied van transparantie staat de deelstaat op de 7de plaats6. Ceará heeft als derde deelstaat van het land het meest last van ontbossing volgens het IBGE (Statistisch Instituut Brazilië) en probeert de deelstaat prostitutie te bestrijden. Ook zijn er enkele misstanden geweest met de inheemse bevolking met betrekking tot erkenning en land verdelingen. Verder is inkomensverdeling een groot probleem en is decentralisatie een uitdaging voor de deelstaat. 2. Economie en investeringen in Ceará Met 2,1% neemt Ceará de 12de plek in qua aandeel van het BNP in de Braziliaanse economie met een waarde van R$ 77,8 miljard in 2010. Het BNP per capita lag in 2010 op R$ 9.216. De hoofdstad Fortaleza is de 9de rijkste stad van Brazilië met een BNP van R$ 37,1 miljard in 2010. De hoofdstad genereert aldus bijna de helft van het BNP van de gehele deelstaat Ceará7. Voor 2013 wordt een groei voorspeld van 4,5%. In 2010 maakte Agrobusiness voor 4,2% uit van het BNP van Ceará, industrie 23,7% (waarvan 50% verwerking industrie) en diensten was goed voor 72,1%8. Tussen 2002 en 2009 is het BNP van de deelstaat met gemiddeld 4,15% per jaar gegroeid, hoger dan de gemiddelde groei van Brazilië over dezelfde periode (3,5%)9. 1
http://www.ceara.gov.br/ http://diariodonordeste.globo.com/noticia.asp?codigo=348146&modulo=963 3 www.pnud.org.br/ 4 http://www.ipece.ce.gov.br/ 5 http://veja.abril.com.br/multimidia/infograficos/ranking-de-gestao-dos-estados-brasileiros 6 http://veja.abril.com.br/multimidia/infograficos/ranking-da-transparencia 7 http://www.ibge.gov.br/home/ 8 ftp://ftp.ibge.gov.br/Contas_Regionais/2010/contasregionais2010.pdf 9 http://www.ipece.ce.gov.br/publicacoes/ipece-informe/Ipece_Informe_20_dezembro_2011.pdf 2
1
Volgens het IBGE leefde in 2009 48,4% van de bevolking van Ceará van een minimum salaris (R$ 465,00), 24,1% tussen 1 en 2 minimum salarissen, 18,6% meer dan 2 minimum salarissen en 8,5% van de bevolking ontving geen inkomsten (tabel 4.8)10. Desalniettemin is de deelstaat Ceará de tweede grootste consument in de Noordoostelijke regio van het land. Met ruim 60 miljoen midden en kleine bedrijven, draait de economie van Ceará in eerste instantie op diensten en nadrukkelijk het toerisme. Verder zijn belangrijke activiteiten de extractie van mineralen (zoals uranium, ijzer en graniet), textiel, landbouw en de productie van schoeisel. Uit de handelscijfers uit 2012 blijkt dat Ceará een importoverschot heeft; slechts US$ 1,26 miljard export tegen bijna US$ 2,9 miljard import. De grootste afzetmarkten van de deelstaat zijn: de Verenigde Staten (US$ 299 miljoen), Argentinië (US$ 116 miljoen), Nederland (US$ 105 miljoen) en China (US$ 67,3 miljoen)11. Van de totale Braziliaanse export naar ons land (rond de US$ 15 miljard) exporteerde de deelstaat Ceará 0,7% naar Nederland. In 2010 waren de belangrijkste exportproducten vanuit Ceará fruit (72,2% van de totale export), textiel (13,4%), schoeisel (7,9%), (fruit)planten (2,4%) en vetten en oliën (2,1%)12. In 2012 was Nederland het derde land waarnaar de deelstaat Ceará het meest exporteerde. In 2012 importeerde Brazilië voor US$ 3,1 miljard uit Nederland. De import vanuit Nederland door de deelstaat Ceará was US$ 6 miljoen in 2012. De belangrijkste geïmporteerde producten waren wasmachines (21,7%), uien (13,3%), X-Ray apparaten (14%), strijkijzers (10,5%) en polyurethaan (8,1%). De top 3 individuele exporteurs in 2012 uit Ceará zijn: 1) Grendene S.A. - 14,3% (Schoeisel) 2) Cascavel Couros LTDA - 12,9% (Leer producten) 3) Agricola Cajazeira LTDA - 6,7% (Fruit en groente) De top 3 individuele importeurs in 2012 uit Ceará zijn: 1) Porto do Pecem Geracao de Energia S.A. - 14,4% (Energie) 2) Petróleo Brasileiro S.A. – Petrobras - 11,9% (Energie en brandstof) 3) ACO Cearense Industrial LTDA 9,3% (Staal) 13 Met 4,4% van de totale Braziliaanse bevolking en met (maar) een aandeel van 2,1% van het BNP, heeft de deelstaat overheid zich als voorlopige doel gesteld om deze twee cijfers dichterbij elkaar te brengen Tussen 2014 en 2016 heeft de deelstaat overheid R$ 9,5 miljard vrijgemaakt voor verscheidene infrastructurele projecten in de gehele staat zoals het verdubbelen van de snelweg langs de kust van Ceará. Voor 2013 was R$ 3,4 miljard beschikbaar. Van de Banco do Nordeste (Bank van het Noordoosten) is voor 2013 nog is R$ 1,6 miljard beschikbaar voor investeringen in de deelstaat die betrekking hebben tot de ontwikkeling van infrastructuur, landbouw en industrieën14. Er is van het PAC-2 (Programma voor de Versnelling van de Groei) voor na 2014 nog R$ 27 miljard beschikbaar voor de algemene ontwikkeling van de deelstaat. Een hiervan is het federale programma “Minha Casa, Minha Vida” (Mijn huis, mijn leven) waar in Ceará R$ 3,8 miljard voor beschikbaar is gesteld. De haven van Fortaleza (Mucuripe) en de haventerminal van Pecém zijn de belangrijkste havens van de deelstaat Ceará. Deze vervoerden in 2012 respectievelijk 4,5 en 4,15 miljoen ton. De haven van Pecém exporteerde in hetzelfde jaar het meeste fruit van alle Braziliaanse havens, namelijk 43%. Daarvan is 90% geëxporteerd via de haven van Rotterdam. Met de huidige aanwezigheid van 19 bedrijven op het 330 km² complex wordt de haven van Pecém de komende tijd uitgebreid met de bouw van 10 extra aanlegplaatsen voor een waarde van R$ 2 miljard. Ook wordt er door Petrobras op hetzelfde complex gebouwd aan een olie raffinaderij (Premium II) voor U$ 11,1 miljard die in 2016 af zal zijn en 90.000 banen moet creëren15. Overigens is er voor de bouw van een staalfabriek R$ 4 miljard geïnvesteerd (Companhia Sidérurgica de Pecém) door het Braziliaanse bedrijf Vale en de Zuid-Koreaanse bedrijven Posco en Dongkuk. Verder is recentelijk op het terrein van de haven van Pecém een export processing
10
http://www.ibge.gov.br/home/estatistica/populacao/condicaodevida/indicadoresminimos/sinteseindicsociais2010/SIS_2010.pdf http://www.desenvolvimento.gov.br/sitio/interna/interna.php?area=5&menu=1078&refr=1076. 12 http://radar.desenvolvimento.gov.br/ 13 Ministério de Desenvolvimento, Indústria e Comercio Exterior. 14 http://www.bnb.gov.br/content/aplicacao/produtos_e_servicos/programas_fne/docs/programacao_fne_2013.pdf 15 http://www.ceara.gov.br/index.php/governo-do-ceara/projetos-estruturantes/refinaria 11
2
zone (EPZ) geopend16. Wat betreft de haven van Fortaleza (Mucuripe) zijn er weinig uitbreidingsmogelijkheden. Wel wordt er gewerkt aan een cruiseterminal. De deelstaat Ceará telt 16 luchthavens. Het vliegveld van Fortaleza (Pinto Martins) heeft lokale en internationale vluchten en stond in 2012 op de 12de plaats wat betreft het aantal vervoerde passagiers. Het andere belangrijke vliegveld is die van Juazeiro do Norte in het zuiden van de deelstaat Ceará. Deze is strategisch gelegen en ligt op gelijke afstand van alle hoofdsteden van de deelstaten in het Noordoosten17. Beiden vliegvelden worden uitgebreid. Er wordt ook gewerkt aan de bouw van 3 vliegvelden in de deelstaat voor het ontwikkelen van toerisme waaronder het vliegveld Dragão do Mar in Aracati die ook als ondersteuning voor het WK zal dienen. In de hoofdstad Fortaleza wordt de metro verlengd naar het oosten tot de gemeente Caucaia (Naast Fortaleza) met een totale lengte van 19 km. Deze zal R$ 847 miljoen kosten18. Verder wordt er gewerkt aan de spoorweg “Transnordestina” die de haven van Pecém in het noorden en die van Suape in de deelstaat van Pernambuco zal verbinden met het productieve hinterland. Deze zal worden gebruikt voor het transport van goederen. In totaal zal de spoorweg, die ook door de deelstaten Piauí en Pernambuco zal lopen, R$ 6,72 miljard kosten met een totale lengte van 1.728 km (waaronder 522 km in de deelstaat Ceará)19. De planning was om deze in december 2013 af te krijgen maar dit zal uitlopen. 75% van de deelstaat Ceará is semi-aride. In 2007 is het project São Francisco van start gegaan (als onderdeel van de PAC) om 12 miljoen mensen in 2025 in het Noordoosten van het land toegang tot drinkwater te bieden20. In de deelstaat Ceará gaat dit om de Cinturão das Águas (Water gordel) om 17 gemeentes te voorzien van drinkwater en irrigatie van landbouw en industriële activiteiten te verbeteren. 2,5% van het water wordt van de rivier São Francisco wordt verplaatst. In de deelstaat gaat het om investeringen van R$ 1,5 miljard21. De deelstaat overheid heeft stimuleringsmaatregelen om buitenlandse bedrijven aan te trekken in Ceará. Zo bestaat de Fundo de Desenvolvimento Industrial (Fonds voor de Industriële Ontwikkeling) die investeringen kan steunen mede door specifieke financieringen22. Ook bestaat er het Agentschap voor de Ontwikkeling van de deelstaat Ceará (ADECE) die bedrijven ondersteund en kan informeren over wetten en investeringsplannen. Verder bestaan er stimuleringsregelingen als bedrijven zich buiten de hoofdstad Fortaleza vestigen om decentralisatie te bevorderen maar ook wanneer bedrijven regionale infrastructuur verbeteren. Belangrijke brancheorganisaties in de deelstaat zijn: Federação das Indústrias do Estado do Ceará FIEC (voor ondersteuning van het bedrijfsleven), ADECE (voor de ontwikkeling van de deelstaat) en IDACE (voor agrarische ontwikkeling) In de landbouw sector zijn Companhia de Alimentos do Nordeste, Grande Moinho Cearense em J.Macêdo van belang. In de industrie sector zijn dit Aço Cearense, Troller em Indústria Naval do Ceará (INACE). Wat betreft energie zijn COELCE en de Grupo SERVTEC belangrijke spelers. Verder zijn van belang Santana Textiles, Grendene en de Grupo Edson Queiroz.
16
http://www.ceara.gov.br/index.php/sala-de-imprensa/noticias/8939-ceara-tem-a-primeira-zpe-em-funcionamento-do-brasil www.infraero.gov.br/ 18 http://www.metrofor.ce.gov.br/ 19 http://clippingmp.planejamento.gov.br/cadastros/noticias/2011/12/5/novo-reajuste-para-transnordestina/ 20 www2.ana.gov.br/ 21 http://www.brasil.gov.br/noticias/arquivos/2013/07/18/obras-do-cinturao-das-aguas-sao-iniciadas-no-ceara 22 http://www.adece.ce.gov.br/ 17
3
3.
Overlap met Nl-se topsectoren
Naast de export via de haven van Rotterdam (van voornamelijk fruit) en de aanwezigheid van ongeveer 500 Nederlanders in de deelstaat die voornamelijk kleine (toeristische) bedrijven hebben opgezet is de economische verhouding tussen Nederland en de deelstaat Ceará beperkt. Desalniettemin zijn er verscheidene interessante kansen in Ceará voor het Nederlandse bedrijfsleven. Hoewel een belangrijk onderdeel van de economie, zijn er in Ceará geen concrete kansen geïdentificeerd voor Nederlandse bedrijven in de Agrobusiness sector. Innovatie De deelstaat Ceará bevordert innovatie via verschillende stichtingen zoals FUNCAP en NUTEC en ook ondersteunt de deelstaat overheid innovatie binnen bedrijven en de vestiging van kennisinstellingen. Verder bestaan er ook vijf centrums voor Research & Development in Ceará. Kansen: • • •
Technologische samenwerking met Instituto Atlântico (Privé Non-Profit Organisatie voor Wetenschap en Technologie). Samenwerking voor het oprichten van een centrum voor innovatie en technologische ontwikkeling. Het Secretariaat van Milieu gaf aan interesse te hebben in het verkrijgen van kennis wat betreft het Nlse milieu-technologisch beleid, voornamelijk m.b.t. het toezicht en controle van de kwaliteit van de lucht.
Havens, binnenvaart & logistiek De haven van Pecém, 60 km van de hoofdstad Fortaleza wordt de komende tijd uitgebreid en wordt gezien als de nieuwe economische hub van de deelstaat. Dit gaat gepaard met de recente opening van een export processing zone (EPZ), een raffinaderij van Petrobras en de installatie van verscheidene industrieën bij de haven. Ook is er mogelijkheid voor Nederlandse bedrijven om zich te vestigen op het terrein. Ontwikkelingen op het gebied van infrastructuur in Ceará en omliggende staten moet in de gaten worden gehouden. Kansen: • •
Technologische samenwerking met de haven van Pecém en evenzo trainingen en opleidingen voor de werknemers van de haven van Pecém ontwikkelen. Uitbreiden van de haven van Pecém waaronder 10 extra aanlegplaatsen voor een bedrag van R$ 2 miljard.
Alternatieve energie; wind en zon Met meer dan 2000 uur zon per jaar, sterke wind en kleine klimaat verschillen bied de deelstaat veel kansen in deze sector. Ceará heeft het grootste windpark van Brazilië en is, met 20 projecten en een capaciteit van 600 Mw, al zelfvoorzienend in zijn energie behoefte. In Ceará zijn 35 windparken gepland met een totale capaciteit van 800 Mw23. Tot 2016 alleen al is er R$ 40 miljard mee gemoeid24. Wat betreft zonne-energie is in Ceará de eerste centrale geopend (2011) met een capaciteit van 1 Mw en zal er tot 2015 ongeveer R$ 143 geïnvesteerd worden voor het opwekken van zonne-energie. Kansen: •
Er liggen kansen voor Nederlandse bedrijven voor het bouwen van wind- en zon energie parken en/of onderdelen in de deelstaat en voor het ontwikkelen en verstrekken van technologische kennis.
Toerisme In 2012 heeft de deelstaat bijna 15 miljoen toeristen ontvangen, 12% meer dan in 2011. De sector maakt 10,8% uit van het PNB van Ceará25. De komende tijd wordt er veel geïnvesteerd om deze sector verder te bevorderen zoals de bouw van het vijfde grootste aquarium van de wereld, een cruise terminal, een evenementen centrum in de hoofdstad en verbetering van infrastructuur in de gehele deelstaat. Toch is veiligheid in Ceará zorgelijk.
23 24 25
http://www.portalabeeolica.org.br/pdf/Boletim-Dados-ABEEolica-Outubro-2013.pdf http://www.fiec.org.br/portalv2/sites/revista/home.php?st=interna1&conteudo_id=59352&start_date=2013-03-31 http://www.setur.ce.gov.br/categoria1/estudos-e-pesquisas/Indicadores%202013.pdf
4
Kansen: •
Het secretariaat van toerisme heeft aangegeven interesse te hebben in het hervatten van de charter vlucht Amsterdam-Fortaleza.
Vastgoed en infrastructuur Er is R$ 9,5 miljard beschikbaar voor infrastructurele projecten tussen 2014 en 2015. Hiernaast is de vraag naar de bouw van shopping centers groot, nadrukkelijk in de regio van Fortaleza. Ook zijn er plannen (verre van concreet) om een nieuw vliegveld te bouwen (net buiten de hoofdstad) om meer internationale vluchten te kunnen ontvangen en het huidige vliegveld te ontlasten. Dit kan kansen bieden voor Nederland en de ontwikkelingen hiervan moeten op de voet gevolgd worden. Kansen: • •
Bouw van een nieuw vliegveld in Fortaleza. Ontwikkeling van grote shopping centers in de deelstaat.
Kennisinstellingen Ceará scoort gemiddeld goed wat betreft afgestudeerden aan de universiteit. In 2005 had de deelstaat al 47 instellingen voor hoger onderwijs en in 2012 stonden er 203 duizend studenten ingeschreven aan hoger onderwijs instellingen26. Verschillende universiteiten hebben belangstelling getoond in samenwerkingen met Nederlandse onderwijsinstellingen. Kansen: • • •
De Universiteiten van de deelstaat zijn geïnteresseerd in kennis op het gebied van (natuurlijke) bevallingen. De Universiteit van Fortaleza gaf aan interesse te hebben om samen te werken met NLse Universiteiten op het vlak van Industrial Design. De Universiteit van Fortaleza heeft interesse getoond in het Project Based Learning (PBL) model.
Meer informatie: Nederlandse ambassade te Brasilia Economische afdeling
[email protected]
26
http://www.ibge.gov.br/estadosat/temas.php?sigla=ce&tema=censodemog2010_educ 5
