REGIOANALYSE: BAHIA 1.
Politiek-bestuurlijke omgeving Bahia
De deelstaat Bahia, met hoofdstad Salvador, ligt in het Noordoosten van Brazilië en grenst aan de Atlantische Oceaan in het oosten en de staat Espírito Santo in het zuidoosten, Minas Gerais in het zuiden, Goiás en Tocantins in het westen, Piauí in het noordwesten, Pernambuco in het noorden en Alagoas en Sergipe in het noordoosten. Bahia is de grootste staat binnen de Noordoostelijke regio met een oppervlakte van ca. 564.693 km². Het heeft met 14,2 miljoen (2012) het hoogste aantal inwoners en het hoogste PIB van Brazilië, daarnaast ontvangt Bahia het grootste aantal toeristen in de regio. Met een HDI van 0,660 staat Bahia op de 22e plaats van de 27 deelstaten.1 De belangrijkste lokale bestuurders zijn de gouverneur Jaques Wagner (PT), vicegouverneur Otto Alencar (PSD) en de burgemeester van Salvador Antônio Carlos Peixoto de Magalhães Neto (Dem). Omdat de gouverneur van dezelfde partij is als de partij van President Dilma (PT) is het makkelijker voor deze deelstaat steun te vinden bij de federale overheid. Bahia staat op de 9e plaats wat betreft het algemene bestuursbeleid.2 De staat scoort zeer goed wat betreft politieke stabiliteit, grootte van de markt, gemak van openen van bedrijven, investeringsbevorderingen, aantal afgestudeerden en milieubeleid. Het scoort goed op het gebied van bureaucratie, beleid voor het aantrekken van buitenlands kapitaal, aanwezigheid van infrastructuur, in reserach & development, fiscale initiatieven en voor het aanvragen voor patenten. Op het gebied van corruptie, inkomensverdeling, aanbod en productiviteit van arbeid scoort Bahia gemiddeld.3 Bahia kent net als de meeste Braziliaanse staten uitdagingen in het bestrijden van prostitutie, drugs en dengue. 2.
Economie en investeringen in Bahia
Volgens de laatste officiële publicatie van het IBGE (Instituto Brasileiro de Geografia e Estatística) uit 2010 neemt de deelstaat Bahia met 4,1%4 de 6e positie van de 27 Braziliaanse deelstaten in qua omvang van de economie.5 Het BNP in 2012 was R$ 186,4 miljard BNP. De jaarlijkse groei van het BNP van Bahia lag sinds 2002 gemiddeld op 4,1%.6. Het secretariaat do Planejamento voorziet een groei van 4,4% van het Bahiaanse BNP voor 2014. Voor 2013 is de groei van het Bahiaanse BNP geschat op 2,5%.7 De toename van het BNP voor 2014 zal met name te danken zijn aan publieke investeringen in infrastructuur, stedelijke mobiliteit en woningen, grote industriële investeringen en de FIFA Wereldcup 2014. In Bahia zijn de volgende sectoren van belang: extractie van mineralen (uranium, ijzererts, goud, aluminium etc.), landbouw (papier-cellulose, sisal, fruit en soja etc.) toerisme, industrie, olie en gas, petrochemie, windenergie, scheepsbouw en de autoindustrie. Uit de handelscijfers blijkt dat Bahia een exportoverschot heeft: USD 11,3 miljoen export tegen in totaal USD 7,8 miljoen import in 2012. De belangrijkste afzetmarkten zijn (2012): China (USD 1,5 miljard), Verenigde Staten (USD 1,4 miljard), Nederland (USD 1,2 miljard) en opmerkelijk genoeg ook de Nederlandse Antillen (USD 1,2 miljard).8 1
http://www.pnud.org.br/arquivos/evolucao-idhm-brasil.xlsx (2010) http://veja.abril.com.br/multimidia/infograficos/ranking-de-gestao-dos-estados-brasileiros 3 http://veja.abril.com.br/multimidia/infograficos/ranking-de-gestao-dos-estados-brasileiros 4 http://exame.abril.com.br/economia/noticias/sao-paulo-correspondeu-a-33-1-do-pib-nacional-em-2010 5 http://pt.wikipedia.org/wiki/Anexo:Lista_de_estados_do_Brasil_por_PIB 6 http://www.sei.ba.gov.br/ 7 http://www.fsindical.org.br/portal/institucional.php?id_con=25570 8 http://www.desenvolvimento.gov.br/sitio/interna/interna.php?area=5&menu=1078&refr=1076. 2
1
De export wordt geleid door de verkoop van benzine. De stijging van 9% in de verkoop hiervan (Petrobras verkoopt benzineolie en koopt lichte petroleum-derivaten) komt door twee regionale hubs: de Nederlandse Antillen kochten 64,5% meer dan in 2011 en Nederland 25,3% meer. Hierna volgen chemische houtpulp (10,8%), en katoen (6,3%). Brazilië importeerde uit Nederland in totaal USD 3,1 miljard in 2012. Bahia is verantwoordelijk voor 1,16% (USD 36 miljoen) van de totale Braziliaanse import in 2012. In het zelfde jaar neemt Nederland de 3 plaats in als export bestemming van Bahia met USD 1,2 miljard (11,05%). In het eerste half jaar van 2013 staat Nederland op de 4e plaats (460 miljoen9,78%) als exportbestemming van Bahia en is het 14e land (48 miljoen of 1,20%) waaruit Bahia importeert. De belangrijkste geïmporteerde producten uit Nederland in 2012 zijn: chemische producten- pigmenten (30,75%), verwerkte cacao (18,06%), en voedingssupplementen (7,62%). In het eerste kwartaal van 2013 staat de import van NAFTA uit Nederland voor de petrochemische industrie(76,62%) op de eerste plaats. De oorzaak van deze groei ligt aan de toenemende vraag van NAFTA en de achterlopende productie van Petrobras (de enige producent van NAFTA in Brazilië). De top 3 individuele importeurs uit Bahia zijn: 1. 2. 3.
Ford Motor Company Brasil Ltda – 20% Paranapanema S/A – 19% Petroleo Brasileiro S/A – Petrobras 16%
De top 3 individuele exporteurs uit Bahia zijn: 1. 2. 3.
Braskem S/A – 14% Petroleo Brasileiro S/A – Petrobras 12% Bahia Sul Celulose S/A – 9%9
Investeringen Naast de Federale investeringsprogramma´s, zoals de PAC, heeft Bahia eigen programma’s zoals Desenvolve (programma voor de ontwikkeling van de Industrie en de Economie). Via dit programma kunnen investeerders fiscale voordelen verkrijgen zoals een verlaging van de BTW.(http://www.secti.ba.gov.br). Infrastructuur Bahia telt drie belangrijke havens: 10 • • •
Salvador, een van de grootste fruit exporterende havens van het land, overslag van meer dan 3 miljoen ton vracht per jaar. Op dit moment wordt de haven uitgebreid zodat er ook grotere schepen ontvangen kunnen worden Aratu: 50 km van Salvador en 20 km van het industriegebied Camaçari; in staat om 6 miljoen ton vracht per jaar over te slaan. Ilheus: in staat om 250.000 ton vracht per jaar over te slaan.
Bij Ilheus wordt de nieuwe haven Porto Sul gebouwd; deel van het grootste project in de staat; een haven verbonden met het nieuwe internationale vliegveld en de oost-west spoorlijn. Deze haven is ook dicht bij de Gasoduto de Integraçao SudesteNordeste – Gasene en een export processing zone waardoor oprichting van industriële en productieve centers gestimuleerd wordt. Deze haven is belangrijk om logistieke problemen voor landbouw- en mijnbouwproducten op te lossen. Het PAC-2 (Programma voor de Versnelling van de Groei) voorziet werken om het spoornetwerk te verbeteren; de aanleg van een spoorlijn van oost naar west waardoor het centrum van het land met de haven van Ilhéus verbindt. Hierdoor zal het vervoer van granen en andere commodities gemakkelijker worden gemaakt. De deelstaat telt 11 luchthavens: 2 internationale en 9 regionale. De internationale luchthavens bevinden zich in Salvador en Porto Seguro. Het vliegveld van Salvador is de grootste van het Noordoosten en staat nationaal op de 5e plaats met het aantal passagiers en cargo volume. Er bestaan op dit moment geen concrete plannen voor de privatisering van de luchthaven in Salvador voor het WK 2014. Het vliegveld in Salvador is een belangrijke toeristische hub naar Bahia en het Noordoosten van Brazilië.
9
http://www.desenvolvimento.gov.br//sitio/interna/interna.php?area=5&menu=107 en Comercio bilateral Brasil Holanda e Bahia Holanda (2011-2013) FIEB 10 Bahia, Terra da oportunidade/Land of Opportunity
2
Een alternatieve vorm van transport in Bahia zijn de binnenwateren. De belangrijkste waterweg is de Hidrovia do São Francisco (HSF) met een lengte van 1.371 km. Deze waterweg splitst zich in het westen in twee bevaarbare rivieren: de Rio Grande (370 km) en de Rio Current (110 km). Met toekomstige investeringen uit de PAC zullen deze waterwegen uitgroeien tot de belangrijkste kanalen voor het transport van fruit en graan. Stedelijk Transport Bahia heeft een /wagenpark van 3,2 miljoen voertuigen waarvan de helft personenauto’s zijn. In Salvador rijden er ruim 850.000 personenauto’s.11. Deze groei zal zich voortzetten en verwacht wordt dat de vloot van Bahia in 2015 4 miljoen voertuigen telt. Net als alle andere grote steden in Brazilië heeft de stad Salvador te maken met een sterke groei van het autogebruik en gebrek aan ruimte (wegen) en een gebrek aan een gepland en efficiënt openbaar vervoer. Salvador is al bijna 10 jaar bezig met het aanleggen van de Metrolijn; van de 9 km zijn er nu pas 6 aangelegd. Mijnbouw Bahia kent een rijke diversiteit aan geologische grondstoffen en is de 5e producent van Brazilië. Bahia zit in de top 3 regio’s voor de exploratie van metaal houdende mineralen (ijzererts, goud, aluminium, koper etc.). Op dit moment is 61% van de mijn gebieden in kaart gebracht. De staat verwacht een toenemende groei aan investeringen (R$20 miljard tot 2015) voor de extractie van mineralen zoals o.a. goud, ijzererts, bauxiet, gips, magnesium en rare earth. Nieuwe investeerders in Bahia zijn: Bahia Mineração, Magnesita S.A., Yamana Gold, Ferrobahia, Ferrous Resources en Rio Tinto Alcan. Om verder ontwikkeling te stimuleren in deze sector heeft de staat de Compania Baiana de Pesquisa Mineral opgericht. Olie, Gas en Petrochemie In Bahia bevindt zich de Raffinaderij Landulpho Alves (RLAM). Dit is de één na grootste olieraffinaderij van Brazilië. De raffinaderij heeft een productiecapaciteit van 320.000 barrels per dag (14,5% van de totale Braziliaanse verwerkingscapaciteit)en een oppervlakte van 9,1 km2. Bahia heeft ook een grote productie van gas. De productiefaciliteit staat in Campo de Manati in Baia de Camamu en wordt bestuurd door Petrobras in consortium met private ondernemingen. De staat importeert en exporteert gas. Recent heeft Bahia de productie van natural gas verhoogd naar 8 miljoen m312 per dag. De staat heeft binnen het PAC een investeringsproject ontwikkeld, Bahiagás, dat R$ 100 miljoen tot 2013 zal investeren in de uitbreiding van het gasnetwerk voor de cacao industrie (Centro Industrial Itabuna) in het zuiden van de staat (integraçao Sudeste-Nordestre)13. Bahia kent een sterke Petrochemische industrie, het grootste geïntegreerde Petrochemisch complex van het zuidelijkhalfrond, Camaçari. Dit complex bestaat uit meer dan 90 operationele bedrijven waarvan 34 in de petrochemie, 27 in het Ford complex en 29 bedrijven in verschillende sectoren zoals cellulose, textiel, metallurgie(koper), automotive, brouwerijen, fertilizers, windenergie en diensten. Investeringen tot nu toe: USD 12 miljard. Nieuwe investeringen ter hoogte van USD 4,3 miljard worden voorzien met de uitbreiding in nieuwe ondernemingen. Bedrijven die zich recent hebben geïnstalleerd of gaan installeren zijn het Chinese Jac Motors, de cosmetica producent O Boticario, Bierproducent Itaipava, uitbreiding van Ford en een nieuwe acryl-productie-unit van BASF en Braskem. Renewable Energie/ wind en zonne-energie Bahia’s energie-infrastructuur wordt sterk gesteund door PAC. In Bahia bevinden zich 8 waterkrachtcentrales en 1 thermoelektrische centrale. De staat Bahia is de grootste investeerder in windenergie in Brazilië. Voor het opwekken van zonenergie heeft Bahia het grootste aantal photovoltaic zonnepanelen (45.000) in Brazilië. Bahia heeft een groot potentieel aan windenergie met een capaciteit van 14,5 GW (10% van het nationaal potentieel) op een hoogte van 70m. Verder heeft de deelstaat de grootste productie van windmolens. Er bestaan 57 windenergie projecten in Bahia. Bahia staat op de 2e positie in Brazilië van het aantal uitgegeven windenergiecontracten bij de veilingen van windenergie. Wanneer alle projecten afgerond en geïmplementeerd zijn, zal dit de energie (elektriciteit) voorraad doen toenemen met 1.560 MW. 11
Detran Bahia Andere bronnen spreken van een verhoging van 10 miljoen m3 per dag. 13 Fonte: Ascom da Bahiagás en http://www.bahiagas.com.br/bahiagas/plano-de-expansao 12
3
In de afgelopen jaren hebben zich veel bedrijven uit de energiesector in het industrieel complex Camaçeri gevestigd zoals GAMESA, producent van windturbines (investering: R$100 Miljoen), Alstom (R$ 50 miljoen), Brennand Energia, Chesf, Iberdrola en SoWiTec do Brasil. Renova Energia wil 27 fabrieken opzetten (R$ 2,3 miljoen). De totale investeringen van alle ondernemingen in deze sector levert een investering van ongeveer R$ 6,5 miljard. Agro-industrie: Agrofood/ Papier-Cellulose/ Katoen/ Bio-fuels Bahia kent een rijke agro-industrie. 29 Miljoen hectare land wordt gebruikt voor de landbouw. De top drie producten die in Bahia worden geproduceerd zijn: Katoen, Soja en Mais. Bahia produceert veel fruitsoorten. Een opkomende sector is de druiventeelt en de wijnproductie in het noorden van de staat. 80% van de fruitteelt wordt via Nederland naar Europa geëxporteerd. In het zuidoosten van Bahia bevindt zich de cacao-industrie. Wereldwijd neemt de Braziliaanse cacao-industrie de 5e positie in als producent. Verder kent de deelstaat een sterke veeteelt (runderen, varkens, schapen etc.) en een sterke vleesexport. Een andere belangrijke sector binnen de agro-industrie is de papier- en sisal-verwerkingsindustrie. Bahia is de 4e eucalyptus teler van Brazilië en is de één na grootste cellulosepasta-producent van het land. Daarnaast is Bahia de grootste sisalproducent van het land en zelfs ter wereld. Het produceert 94% van de totale nationale productie. Verder is de staat Bahia de één na grootste katoenproducent van Brazilië. Automotive De Braziliaanse auto-industrie staat op de 5e plaats wereldwijd. De verwachting is dat de verkoop en productie van voertuigen zal groeien van 3,6 miljoen in 2010 naar 4,5 miljoen in 2016. In het Noordoosten heeft 1 op de 8 inwoners een auto. In Brazilië is de afgelopen jaren de automotive sector gegroeid met 44%, in São Paulo met 15% en in Salvador 65%. De federale overheid heeft een aantal programma’s ontwikkeld om deze sector te versterken zoals het Plano Brasil Maior. Dit programma stimuleert de productie van motorvoertuigen door middel van een verlaging van de belasting op geïndustrialiseerde producten (IPI). Lokale stimuleringsplannen zijn o.a. het ondersteunen in het verkrijgen van milieuvergunningen en de aanleg van de infrastructuur(wegen, riolering, verlichting etc.). In Bahia zal er in de automotive sector de komende jaren voor 2,5 miljard USD geïnvesteerd worden in o.a. de constructie en uitbreiding van autofabrieken, brommerfabrieken en producenten van componenten en auto-onderdelen. Grote investeerders zijn JAC Motors en de autofabrikant Ford (300.00 voertuigen p/j). Verder produceert Bahia 40% van alle autobanden in Brazilië. Innovatie Bahia telt 3 federale en 4 deelstatelijke en 21 privé universiteiten. Er is een sterke behoefte aan geschoold personeel. Om aan die vraag te voldoen is de deelstaatoverheid aan het investeren in verschillende onderwijsinstellingen/ onderzoekcentra zoals Senai/ Cimatec. Met dit laatste instituut wordt tegemoet gekomen aan de vraag naar gekwalificeerd personeel. De totale investeringen tot 2016 zullen USD 130 Miljoen bedragen. Verder ontwikkelt de staat Bahia een technologiepark gericht op IT, BioTechnologie en Cosmetica. Verder is Cimatec bezig met de installatie van de grootste supercomputer voor data opslag in Zuid-Amerika. Overige informatie De belangrijkste brancheorganisaties van Bahia zijn: • •
Federação das Indústrias do Estado do Bahia - FIEB Confic – Comité de Fomento Industrial de Camaçari, Vereniging van private bedrijven actief in de het industrieel complex.
Belangrijke handelsbeurzen in de deelstaat zijn: • • •
Bahia Farm Show, 9th Agriculture and Business Technology Fair, Luís Eduardo Magalhães - BA Cosmetica Bahia International, International Cosmetics Fair, Salvador Construir Bahia, 12nd International Construction Fair, Salvador
4
3.
Overlap met NL-se topsectoren
Ondanks de gediversifieerde economie bestaat er nog weinig Nederlandse belangstelling voor de deelstaat Bahia. Er zijn wel in Bahia woonachtige Nederlanders die een eigen onderneming zijn begonnen (met name in toerisme). Er liggen echter wel degelijk kansen in deze deelstaat, voornamelijk voor de topsectoren agrofood, transport & logistiek en innovatie en Petrochemie. Kansen Agrofood • • •
Voedselverwerkende industrie Katoenverwerkers G2G
Havens, transport & Logistiek • • • • • •
de uitbreiding van de haven Aratu, de verbetering van vliegvelden, de aanleg van de tweede metrolijn, de modernisering van de autoweg BR-101 en de verdubbeling van de BR-324 tussen Salvador en Feira de Santana, de bouw van de scheepswerf Estaleiro Enseada do Paraguaçu, Professionalisering van havenpersoneel
Innovatie De deelstaat Bahia stimuleert de vestigingen van kennisinstellingen zoals Cimatec en de Technologische parken. Beide entiteiten zoeken internationale samenwerking. Petro- Chemie Het petrochemisch industrieel complex Camaçari biedt een volledig infrastructuur voor bedrijven die zich willen vestigen. Op dit moment zijn er geen NL bedrijven actief in Camaçari. Voor bedrijven gespecialiseerd in de gaszuivering liggen er kansen.
Meer informatie: Nederlandse ambassade te Brasilia Economische afdeling
[email protected]
5
