REGIOANALYSE: PARÁ 1. Politiek-bestuurlijke omgeving Pará De deelstaat Pará, met hoofdstad Belém, ligt in het oosten van de noordelijke regio van Brazilië en grenst aan Suriname en Guyana in het noordwesten, de Atlantische oceaan in het noordoosten en de Braziliaanse deelstaten Amapá, Maranhão, Tocantins, Mato Grosso, Amazonas en Roraima. Met een oppervlakte van 1.247.689,515 km2 is het de op één na grootste deelstaat en telt rond 7,6 miljoen inwoners. De belangrijkste lokale bestuurders zijn de gouverneur Simão Robinson Oliveira Jatene (PSDB) en vicegouverneur Helenilson Cunha Pontes (PPS) en de burgemeester van Belém Zenaldo Rodrigues Coutinho Junior (PSDB).1 Omdat de landelijke politiek beheerst wordt door de arbeiderspartij (PT), is het lastiger voor deze deelstaat steun te vinden bij de federale overheid. Door de ligging van Pará en de moeilijke bereikbaarheid is ontwikkeling pas later op gang gekomen. Met een HDI van 0,723 staat Pará op de 17de plaats van de 27 deelstaten.2 Het beleid van de deelstaat overheid richt zich op het verminderen van armoede, het verhogen van de productiviteit en het verbeteren van de economie. Het bevordert sterk binnenlandse en buitenlandse investeringen. Het alom gebezigde buzzword is “verticalização” (gericht op de creatie van toegevoegde waarde). Verschillende sociale programma’s worden ingezet, zoals Programa Habitar Melhor (Programma Beter Wonen), Programa Minha Casa, Minha Vida (Programma Mijn Huis, Mijn Leven) en Luz para Todos (Licht voor Iedereen). Pará staat op de 17de plaats wat betreft het algemene bestuursbeleid.3 Het scoort goed als het gaat om politieke stabiliteit, duurzaamheid, alsmede het bevorderen van investeringen en aantrekken van buitenlands kapitaal. Het scoort echter slecht als het gaat om corruptie, bureaucratie en distributie van inkomen. Ook is er gebrek aan gekwalificeerd personeel en scoort het laag op innovatie. Pará staat op de 22ste plaats als het gaat om transparantie.4 Enkele misstanden zijn vrouwenhandel (vooral naar Suriname en Frans Guinea), gedwongen prostitutie, kinderarbeid en slechte werkomstandigheden in grote bouwwerken (mijnbouw, waterkrachtscentrale Belo Monte). Een van de grootste uitdagingen is het terugdringen van de ontbossing, voornamelijk veroorzaakt door de illegale houtkap. Van het totale oppervlakte van 125 miljoen ha is 82 wettelijk beschermd, wordt 27 miljoen ha gebruikt voor landbouw en veeteelt en de is rest in meer of mindere mate onderhevig aan degradatie. Bewust van deze problematiek, voert de deelstaatoverheid een actief beleid door 25 jaar lange concessies voor landgebruik aan bedrijven te verlenen voor de productie van duurzaam hout. 2. Economie en investeringen in Pará Van de 27 Braziliaanse deelstaten neemt Pará de 13de positie in qua omvang van de economie. In 2010 was het BNP R$ 77,8 miljard (2,1% van de totale Braziliaanse BNP) en het BNP per capita was R$ 10.259,20. Agrobusines maakte 6,6% uit van het BNP van de deelstaat, industrie is goed voor 41% en de dienstensector 52%.5 In De jaarlijkse groei van het BNP van Para lag sinds 2002, gemiddeld op 4,6%; iets hoger dan de gemiddelde Braziliaanse groei van 4% over dezelfde periode. De officiële cijfers van de deelstaatoverheid schatten tot 2016 een gemiddelde jaarlijkse groei van 4%, maar in werkelijkheid zal de groei naar verwachting beduidend hoger uitvallen.
1
www.pa.gov.br. http://www.ipeadata.gov.br/. 3 http://veja.abril.com.br/multimidia/infograficos/ranking-de-gestao-dos-estados-brasileiros. 4 www.veja.abril.com.br/multimidia/infograficos/ranking-da-transparencia. 5 Contas regionais do Brasil. IBGE, 2010. 2
1
Cijfers van IBGE geven voorts aan dat in 2009 rond 42% van de bevolking van Pará leefde van 1 minimum salaris (R$ 465,00), 29% tussen 1 en 2, 20% meer dan 2 minimum salarissen ontving en 7% geen inkomsten had6. Rijk in natuurlijke hulpbronnen draait de economie van Pará voornamelijk rond de extractie van mineralen (o.a. ijzererts, bauxiet en goud), landbouw, veeteelt, hout en toerisme. Uit de handelscijfers blijkt dat Pará exportoverschot heeft: slechts U$ 1,3 miljard (9%) import tegen in totaal US$ 14,8 miljard export in 2012. De belangrijkste afzetmarkten zijn: China (US$ 4,9 miljard), Japan (US$ 1,4 miljard), Verenigde Staten(US$ 888 miljoen), Duitsland(US$ 874 miljoen).7 In 2012 was Pará de 9de exporterende deelstaat naar Nederland, met 2,8% (rond U$ 423 miljoen) van de totale Braziliaanse export naar ons land (rond U$ 15 miljard)8. De belangrijkste exportproducten in 2012 waren ijzererts (30% van de totale export), aluminium (17%), chemische houtpulp, soda of sulfaat (16%), palmolie (13%), ijzernikkel (10%), soja (5%) en hout (5%). Brazilië importeerde uit Nederland voor US$ 3,1 miljard in 2012. De export van Pará naar Nederland is beperkt. Met US$ 11 miljoen in 2012 staat Pará op 19e plaats van alle Braziliaanse deelstaten. De belangrijkste geïmporteerde producten zijn steenkool (53%), acrylpolymeren in primaire vorm (12%) en baggerschepen (1,5%). Wat betreft de verwachte investeringen is de groei enorm, voornamelijk afkomstig van de federale overheid. Terwijl de investeringen in de periode 2009 – 2012 rond de R$ 80 miljard lagen, voorziet men tot 2016 een totale investering van rond R$ 130 miljard. Deze worden ingezet voor mijnbouw (R$ 53 miljard), energieopwekking (R$ 30 miljard), verwerking van mineralen (R$ 22 miljard), infrastructuur (R$ 22 miljard), agro-industrie (R$ 2 miljard), overige industrieën (R$ 1 miljard) en RD&I (591 miljoen).9 Daarnaast zijn verwachte investeringen voor de sector toerisme rond R$ 30 miljoen in 201310. Een belangrijk infrastructureel project is de aanleg van de noord-zuid treinverbinding van Barcarena/PA naar Estrela d´Oeste/SP (2.700 km). Dit project zorgt voor de verbinding van het zuid en zuidoost netwerk met het noordelijke spoorsysteem en met de bevaarbare waterwegen van de Amazone. De nieuwe spoorverbinding tussen Cuiabá en Santarem zal het transport van granen uit Mato Grosso naar de waterweg Juruena-Tapajós mogelijk maken. Pará telt drie belangrijke havens: Vila do Conde, Belém en Santarém. De federale overheid investeert tot 2016 in totaal R$ 1,2 miljard om de capaciteit van deze havens uit te breiden. In 2011 verwerkte de Vila do Conde haven 16,6 miljoen ton, goed voor 5,4% van de totale overslag van de havens van 11 Brazilië. De belangrijkste goederen zijn ijzererts, bauxiet, aluminium, houtskool, olie en hout. Het Nationale 12 Integratieplan voor Waterwegen (PNIH) voorziet een verdubbeling van de vracht via deze haven in 2030: 32,5 miljoen ton.
6
Síntese de indicadores sociais: uma análise das condições de vida da população brasileira. IBGE, 2010. http://www.desenvolvimento.gov.br/sitio/interna/interna.php?area=5&menu=1078&refr=1076. 8 http://seicom.pa.gov.br/ 9 Informatie van het Deelstaatsecretariaat van Industrie, Handel en Mijnbouw. 10 Informatie van de Banco da Amazônia. 11 Porto de Vila do Conde/PA, Pesquisa CNT do Transporte Marítimo 2012. 12 http://www.antaq.gov.br/portal/PNIH.asp. 7
2
In 1993 werd de Productie en Export Zone (ZPE) in de Vila do Conte haven (Bacarena) geopend, die aan de gevestigde bedrijven in deze handelszone verschillende fiscale voordelen biedt. De Federale overheid bereidt ook ZPE voor in Santarém. Voorts bestaan er plannen voor de bouw van een vierde grote haven, bij Curuçá, de haven van Espadarte waar Vale de grond van heeft opgekocht.13 Tot nu toe wordt soja van met name Mato Grosso over de weg getransporteerd naar São Paulo en Paraná (meer dan 2.000 km) wat met regelmaat tot grote opstoppingen in deze leidt. PAC-2 (Programma voor de Versnelling van de Groei) voorziet werken om de bevaarbaarheid van de waterwegen Araguaia-Tocantins en Juruena-Tapajós te verbeteren, zodat goederen via deze rivieren naar de havens kunnen worden vervoerd en waardoor de transportkosten tot 40% kunnen worden gereduceerd. De deelstaat telt 40 luchthavens: 5 nationale, 17 regionale, 6 toeristische en 12 voor lokale bestemmingen. De internationale luchthaven van Belém (Val de Cans) is de grootste van regio Noord. Er bestaat voor deze luchthaven geen plan om de concessie te privatiseren en Belém is ook geen speelstad voor de WK 2014. Federale investeringsprogramma´s in Pará zijn o.a. PAC-2, PRONAF (Nationaal Programma voor de Bevordering van Familiale Landbouw), Amazônia Sustentável (financieringsprogramma voor de duurzame ontwikkeling van de Amazonas) en MPE (financieringsprogramma voor MKB). Het Federale Decreet nr. 4.212/2002 biedt voor het Amazonegebied fiscale voordelen voor bedrijven, zoals reductie van inkomstenbelasting en vrijstelling van de belasting op financiële operaties. Verder biedt de deelstaat verschillende extra belastingvoordelen. Uitgebreide informatie hierover kan worden verkregen bij het Staatsecretariaat van Industrie, Handel en Mijnbouw van Pará. 14 De belangrijkste brancheorganisaties van Pará zijn: Federação das Indústrias do Estado do Pará - Fiepa (behartigt belangen van het bedrijfsleven); Companhia de Desenvolvimento Industrial do Pará - CDI (is gelieerd aan de deelstaatsoverheid en bevordert de ontwikkeling van de industrieën in Pará;) Organização de Cooperativas do Pará – OCPA (overkoepelende instantie van coöperaties, voornamelijk landbouwsector). In de mijnbouw zijn de volgende bedrijven van belang: Vale, Alunorte, Albras (één na grootste aluminium producent in Brazilië); Hydro (Noors bedrijf); Mineração Rio do Norte-MNR (de grootste Braziliaanse bauxiet producent); Votorantins (cement producent). Op het gebied van transport en infrastructuur zijn de volgende instanties van belang: Companhia de Docas do Pará – CDP (gelinieerd aan het Speciale Secretariaat van Havens – SEP, verantwoordelijk voor onderhoud en werken aan federale havens); Companhia de Portos e Hidrovias do Estado do Pará - CPH (gelinieerd aan deelstaat overheid, verantwoordelijk voor kleine infrastructurele projecten voor havens en binnenvaart) en Sindarpa (syndicaat voor maritieme en transportbedrijven). Actief in de agro-food en biodiesel sectoren zijn: Petrobrás, Cargill, Bunge, Biopalma (Vale) en ADM. Er bestaat een kleine chemie industrie, met o.a. de volgende bedrijven: Hiperquimica Comercial Ltda., Nova Luz Indústria e Comércio Ltda. en Proquil produtos Químicos Ltda. 3. Overlap met NL-se topsectoren Er bestaat nog weinig Nederlandse belangstelling voor Pará. Er liggen een aantal specifieke kansen in deze deelstaat, voornamelijk voor de topsectoren agrofood, transport & logistiek en water. Agrofood In Pará worden 27 miljoen hectaren land gebruikt, waarvan ongeveer 25 miljoen voor veeteelt en 2 miljoen voor landbouw. De belangrijkste agrofood producten in de deelstaat zijn soja, maïs, cacao (2de producent in Brazilië), peper (export naar Nederland was U$ 5 miljoen in 2012), palmolie (de deelstaat heeft een investeringsproject voor de beplanting van 1 miljoen ha), fruit (ananas, passievrucht en acaí), cassave, vee (120 miljoen runderen) en vis. 13 14
http://diariodopara.diarioonline.com.br/N-126709-VALE+COMPRA+AREA+DO+PORTO+DO+ESPADARTE.html Porto de Vila do Conde/PA, Pesquisa CNT do Transporte Marítimo 2012.
3
Kansen: • • • •
Technologie voor het kraken van palmolie; Kunstmatige inseminatie en spermamateriaal voor rundvee; Technologie voor nieuwe fruitproducten die interessant voor buitenlandse markten zijn; Duurzame irrigatietechnologie.
Havens, Binnenvaart & Logistiek Zoals aangegeven investeert de federale overheid flink in deze sector en worden binnenkort havens geprivatiseerd om de haven efficiënter te maken. Kansen: • Scheepsbouw (baggerschepen, ferryboten, binnenvaartschepen) en onderdelen. • Baggerwerkzaamheden van havens en binnenvaart (Federale investeringsprojecten via PAC-2). • Haven- en terminalbeheer en administratie. Stedelijk Transport Volgens de gegevens van het Nationaal Departement van Transport (Detran)15 rijden er in Pará 461 duizend auto´s rond en kan dit getal oplopen tot 1 miljoen in 2020. Verwacht wordt dat er in 2020 alleen al in Belém het aantal auto´s 344 duizend zullen zijn, oftewel een kwart van de populatie in de stad zal in het bezit zijn van een voertuig. Volgens de statistieken zijn er in 2012 in Pará 1.615 mensen overleden ten gevolgen van verkeersongelukken. Het Metropolis Belém omvat 6 gemeentes met in totaal 2,4 miljoen inwoners en volgens het Secretariaat van Infrastructuur en Logistiek van Pará is er dringende behoefte aan structurele maatregelen om de actuele chaotische verkeerssituatie te lijf te gaan. Tot 2015 is er R$ 910 miljoen beschikbaar voor stedelijk mobiliteit, afkomstig van PAC-2, het Japan International Cooperation Agency (JICA) en deelstaatsgelden. Kansen: • Het Secretariaat van Infrastructuur en Logistiek van Pará gaf nadrukkelijk aan dat er kansen liggen voor Nederlandse bedrijven actief in stedelijke mobiliteit en ITS. Water Slechts 5% van al het huishoudelijk afvalwater wordt in Pará gezuiverd en 65% van de bevolking heeft toegang tot schoon drinkwater. De overheid voorziet een investering van R$ 1.2 miljard voor sanitatie in 81 gemeentes, waardoor levensomstandigheden van meer dan 700.00 inwoners wordt verbeterd.16 Kansen: • Mogelijkheden kunnen worden gezocht voor NL bedrijven actief in drinkwaterbehandeling en afvalwaterzuivering, in samenwerking met het Sanitatie Compagnie van Pará (Cosanpa). Innovatie Naast de bovenstaande sectoren investeert Pará in innovatie voor de belangrijkste productieprocessen en de diversificatie van de productie, met de focus op mijnbouw, energie en cosmetica- en farmaceutische producten. Hiervoor gaat de deelstaatsoverheid, tot 2015, drie technologisch-wetenschappelijke parken oprichten (PCT Guimá/Belém - is al geconstrueerd; PCT Tocantins/Marabá en PCT Tapajós/Santarém) en in totaal 11 incubators. Dit jaar voorziet de deelstaat een investering van R$ 141 miljoen voor deze sector. Kansen: • De Pará overheid stimuleert actief de vestiging van kennisinstellingen en bedrijfsleven in deze platvormen, door middel van. goedkope leningen en belastingvoordelen.
15 16
Secretariaat van Infrastructuur en Logistiek van Pará. www.detran.pr.gov.br/.
4
Meer informatie: Nederlandse ambassade te Brasilia Economische afdeling
[email protected]
5
