REGIOANALYSE: PERNAMBUCO
1. Politiek-bestuurlijke omgeving Pernambuco De deelstaat Pernambuco, met als hoofdstad Recife, ligt in het Noord Oosten van Brazilië en grenst aan de Atlantische Oceaan in het oosten en de deelstaten Alagoas en Bahia in het zuiden, Piauí in het westen, en Paraíba en Ceará in het noorden. De Portugese kolonisatie is in de eerste helft van de 16de eeuw in Pernambuco begonnen. Tot 1817 was de Staat Alagoas deel van Pernambuco maar vanwegen politieke redenen (Pernambuco was toen al tegen de Monarchie en voor een Republiek) is door een decreet van Koning Dom João VI, Alagoas tot een onafhankelijk Staat uitgeroepen. De oppervlakte van Pernambuco is ca. 98.000 km² en telt 8,9 miljoen(2012) inwoners. De belangrijkste lokale bestuurders zijn: de gouverneur Eduardo Campos (PSB), vice-gouverneur João Lyra (PDT) en de burgemeester van Recife Gerlado Júlio (PSB). Tijdens het presidentschap van Lula vormde de PSB en de (PDT) samen met de PT en andere politikek partijen een coalitie. Hierdoor heeft de deelstaat Pernambuco kunnen profiteren van federaal gefinancierde programma’s die een belangrijke bijdrage hebben gehad in de hoge ontwikkeling van de staat sinds 2007. Pernambuco staat op de 14 plaats wat betreft het algemene bestuursbeleid1. De groei van het bruto binnenlands product (BBP) van de deelstaat heeft sinds 2007 een hogere gemiddelde groei dan het nationale BBP. De deelstaat profileert zich sterk op het nationale politieke toneel met een mogelijke kandidaat voor het presidentschap in 2014. Vergeleken met andere staten in Brazilië scoort Pernambuco goed wat betreft het aantal afgestudeerden en beleid voor het aantrekken van buitenlands kapitaal. Zoals de meeste deelstaten in het noordoosten kent Pernmabuco uitdagingen in het bestrijden van prostitutie, drugs en Dengue. Ook is er een gebrek aan basic sanitation voorzieningen. 2. Economie en investeringen in Pernambuco Volgens de laatste officiële publicatie van het IBGE (Instituto Brasileiro de Geografia e Estatística) uit 2010 neemt de deelstaat Pernambuco de 10e (2,5%) positie van de 27 Braziliaanse deelstaten in qua omvang van de economie2. In 2012 was het BNP van Pernambuco BRL 115,6 miljard (2,6 % van de totale Braziliaanse BNP). In 2012 is er een groei van 2,3% geregistreerd van het bruto nationaal product (BNP) van de staat Pernambuco ten opzichte van het jaar ervoor. De groei is twee maal zo groot ten opzichte van het nationale gemiddelde van 0,9%. Ondanks de internationale crisis weet Pernambuco zich staande te houden en registreert de staat sinds 2007 een constante groei van 5% van het BNP. De dienstensector is in 2012 gegroeid met 2,7% en is goed voor 73% van het BNP van Pernambuco. De transportsector is gegroeid met 9,3% en huur en financiële transacties met 4,6%.
1 2
http://veja.abril.com.br/multimidia/infograficos/ranking-de-gestao-dos-estados-brasileiros http://exame.abril.com.br/economia/noticias/sao-paulo-correspondeu-a-33-1-do-pib-nacional-em-2010
1
In 2012 heeft de industrie haar opwaartse mars weten te behouden met een groei van 3,7%. Deze toename is vooral te danken aan de groei van de bouwsector (8,3%) en de verwerkingsindustrie zoals o.a. de scheepsbouwsector (2%). De voorspellingen zijn dat deze trend in 2013 aanhoudt en dat met name de verwerkingsindustrie zal groeien als resultaat van de grote investeringen in de Olieraffinaderij Abreu & Lima en de Fiat fabriek. In 2001 hadden 350 duizend arbeiders een officiele arbeidsovereenkomst, in 2012 waren dat ruim 700 duizend contracten. Ondanks de goede resultaten van de industrie en de dienstensector (IT, financieel, medische sector, engineering, handel en juridische dienstverlening, diensten, etc.) heeft de langdurige droogte in het binnenland van de staat de groei van het BNP negatief beinvloed met een daling van 15% in de landbouwsector ten opzichte van het jaar 2011. De vooruitzichten voor het jaar 2013 zijn dat de gemiddelde groei van de BNP van Pernambuco rond de 4.5% zal zijn. Deze prognose volgt de tendens van de afgelopen 5 jaar3 maar zou lager uit kunnen vallen omdat het binnenland van de deelstaat weer te kampen heeft gehad met grote droogte. Pernambuco kent een diverse economie die bestaat uit o.a. de volgende sectoren: extractie van gips (90% van de Braziliaanse productie), landbouw (fruit, suiker, ethanol etc.) toerisme, industrie, olie & gas, petrochemie, windenergie, scheepsbouw en voertuigen, farmaceutica, IT/Creative technology, transport en logistiek, medische diensten, engineering en juridische dienstverlening. Uit de handelscijfers blijkt dat Pernambuco meer importeert dan exporteert (foreign trade deficit). In 2012 exporteerde Pernambuco voor een waarde van USD 1,320 miljard tegen een import van USD 6,592 miljard4. De belangrijkste afzetmarkten zijn (2012): Nederland (USD 480 miljoen), Verenigde Staten (USD 132 miljoen) en Argentinië (USD 96,5 miljoen)5. In 2012 staat Nederland op nummer 1 als export bestemming dankzij de export van een door EAS gebouwde olieplatform naar Petrobras Nederland BV. De export is op papier geregistreerd maar het platform opereert in Brazilië. Naast de export van het olieplatform (USD 405 miljoen) wordt de export geleid door de verkoop van suiker en vruchten. Brazilië importeerde uit Nederland in totaal USD 3,1 miljard in 2012. Pernambuco is verantwoordelijk voor 24% (USD 755 miljoen) van de totale Braziliaanse import uit Nederland in 20126. De exportcijfers voor 2012 zijn uitzonderlijk als gevolg van de export van het olieplatform naar NL. De exportcijfers van december tot september 2013 vallen lager uit vergeleken met 2011. De export uit de deelstaat zal in het 4e kwartaal naar allerwaarschijnlijkheid aantrekken als gevolg van het suiker (export) seizoen. Nederland staat op de 10e plaats (12,4 miljoen of 2.9%) als export bestemming van Pernambuco en is het 5e land (202 miljoen of 5.2%) waaruit Pernambuco importeert. De top 3 individuele importeurs uit Pernambuco in 2012 zijn: 1. Petróleo Brasileiro S.A. – Petrobras – 46% (Ruwe olie en Petroleum derrivaten) 2. M&G Polímeros Brasil S.A. – 8% (PetroChemie) 3. Refinaria Abreu Lima S.A. – 3.5% (Uitrusting voor de raffinaderij) De top 3 individuele exporteurs uit Pernambuco in 2012 zijn: 1. Estaleiro Atlântico Sul – 30,6% (Scheepsbouw - Olieplatform) 2. Terphane Ltda – 3,5% (Polyester film- verpakkingsindustrie) 3. Usina Petribu S.A – 3.4%7 (Suiker) Scheepsbouw Een relatief nieuwe maar steeds belangrijkere sector in de economie van de deelstaat is de scheepsbouw. In 2004 is er met behulp van het federale ontwikkelingsbeleid, een joint-venture gecreëerd tussen twee grote Braziliaanse bedrijven en een Koreaanse (technische) partner met als doel de grootste scheepswerf van Brazilië op te zetten; de Estaleiro Atlantico Sul (EAS). De twee bedrijven, Grupo Camargo Correa en de Grupo Queiroz Galvão hebben samen R$ 2,2 miljard geïnvesteerd in de scheepswerf en hebben beide een 50% aandeel in EAS. Totale investeringen van de overheid bedraagt R$ 1,4 miljard gefinancierd door de BNDES. Na wat start up problemen en een wisseling van technische partners (Ishikawashima Heavy Industries-Japan) is EAS een van de grootste werkgevers (4000) van het Industrieel complex SUAPE. Sinds de wisseling van 3
Bron: http://www.pe.gov.br/blog/2013/03/11/pib-de-pernambuco-apresenta-crescimento-superior-ao-do-brasil/Agencia Condepe/Fidem Secex/ Depla 5 http://www.desenvolvimento.gov.br/sitio/interna/interna.php?area=5&menu=1078&refr=1076. 6 Perfil de mercado PE, FIEPE en SECEX (MDIC) 7 http://www.desenvolvimento.gov.br//sitio/interna/interna.php?area=5&menu=107 4
2
de technische partners lijkt het industriële proces van scheepsbouw te zijn verbeterd. De grootste afnemer van EAS is Transpetro (logistieke tak van Petrobras). EAS bouwt o.a. tankers en onderdelen voor olieplatformen. EAS is gecontracteerd door Transpetro voor het bouwen van 19 tankers (VLCC’s, Very Large Crude Carriers) en 7 Drill Ships. Voor de bouw van deze schepen is USD 5,5 miljard uitgegeven. Ishikawashima Heavy Industries-Japan heeft overigens interesse getoond in de aankoop van een 25% aandeel in scheepswerf. In 2013 is een tweede scheepswerf geopend, PROMAR. Deze werf is een joint venture tussen een Braziliaanse werf uit Rio de Janeiro en de grootste scheepswerf uit Italië. Totale investering bedraagt R$ 600 miljoen. PROMAR heeft bestellingen staan voor 7 Gas Carriers. Creative Economy De deelstaat Pernambuco is in de IT sector bekend als de IT hub vanwege de Porto Digital. Deze cluster is een resultaat van de samenwerking tussen de federale universiteit, lokale overheden en de private sector om de IT sector in Pernambuco te ontwikkelen. Dit project is in 2000 van start gegaan en is uitgegroeid tot een cluster van circa 200 bedrijven die Software produceren voor lokale, nationale en internationale klanten waaronder grote corporaties zoals IBM, Microsoft en Accenture. In 2010 behaalden de 200 bedrijven een gezamenlijke omzet van R$1 miljard. De cluster telt nu 6500 arbeidsplaatsen. In 2011 is de Porto Digital uitgebreid met de sector Creative Economy (film, design, fotography, games en multimedia). Om bedrijven binnen deze sector aan te trekken zijn er belastingvoordelen zoals de verlaging van de belasting over diensten8. De deelstaat heeft R$ 30 miljoen geïnvesteerd in de Porto Digital. Medische cluster/Farmacie De deelstaat Pernambuco is de medische cluster in het Noord –Oosten van Brazilië en wordt gezien als een van de meest ontwikkelde clusters van het land. Er zijn meer dan 417 ziekenhuizen, klinieken, laboratoria en diagnosecentra. Het cluster voorziet in 8000 bedden en verwerkt meer dan 20.000 patiënten per dag. In deze economische pijler werken meer dan 30.000 mensen. Verder wordt er aan de verschillende universiteiten en faculteiten medische cursussen en opleidingen gedoceerd evenals technisch onderwijs in verwante vakken. In Goiana, 60 km ten noorden van Recife, zijn er investeringen voor het ontwikkelen van de farmaceutische cluster. De eerste fabriek van Hemobras (staatsbedrijf in bloedderivaten en biotechnologie) wordt gebouwd. Privé investeerders zijn Multisaude, Vita Derm (huidproducten en cosmetica), Riff, AC Diagnosticos en Ionquimica (beide leveranciers van grondstoffen voor cosmetica en personele hygiëne). Het totale bedrag van investeringen is om en nabij R$ 1 miljard. Transport, Logistiek en Infrastructuur De meeste investeringen op het gebied van infrastructuur worden gedaan met behulp van de federale overheid, fondsen van de federale ontwikkelingsbank en andere overheidsorganen zoals het Ministerie van Transport, het Secretariaat voor de Havens en het Secretariaat voor de Luchtvaart. Doordat deze verschillende entiteiten betrokken (kunnen) zijn in de besluitvorming ten aanzien van de financiering van nieuwe projecten kunnen deze projecten onderhevig zijn aan politieke belangen. De investeringen variëren van R$12 miljard voor het Suape Comlex, R$ 5,4 miljard voor de aanleg van de Transnordestinalijn en R$ 600 miljoen voor de verbetering en verbreding van de snelwegen. Havens Pernambuco telt twee belangrijke havens: • Recife: een van de grootste fruit exporterende havens van het land, overslag van meer dan 3 miljoen ton vracht per jaar. • Suape: 50 kilometer van Recife en vlak naast het industriegebied Suape (Complexo Industrial). De haven is in staat om 6 miljoen ton vracht per jaar te vervoeren. Op dit moment wordt de haven uitgebreid zodat er ook grotere schepen kunnen aanmeren. De belangrijkste export producten uit Pernambuco zijn: fruit, suiker, gips, producten uit de chemische industrie en IT sector. In de noordelijke regio van Pernambuco bestaan er plannen om een maritieme autoterminal te bouwen voor het nieuwe automotivecomplex in Goiana.
8
http://www.portodigital.org/
3
Spoorwegen Een groot logistiek project dat wordt gefinancierd door de BNDES onder het PAC-2 programma is de aanleg van de Transnordestina spoorlijn van het noordoosten van Brazilië naar het westen waardoor een deel van het noordoosten van het land (Ceará en Maranhao) geïntegreerd wordt met de havens van Suape in Pernambuco en Pecém in Ceará. Deze spoorlijn zal een totale lengte van 1700 km hebben. Hierdoor zal het transport van granen, gips en andere goederen gemakkelijker worden. De spoorlijn wordt gelegd door het private bedrijf CSN en de afronding van het project is voorzien voor 2018, 5 jaar na de eerste deadline. Metro Recife kent een redelijk uitgebreid metro systeem dat 40 km lang is en 28 stations telt. Dagelijks maken 100.000 mensen gebruiken van de metro. Het is een prima alternatief voor de bewoners van de zuidelijke buitenwijken van Recife en andere nabijgelegen gemeentes. De binnenstad van Recife heeft te maken met een hoge verkeersdruk en inefficiënt openbaar vervoer waardoor de stedelijke mobiliteit te wensen overlaat. Fietsen De lokale overheid probeert met het project Ciclovia het gebruik van de fiets te stimuleren door delen van de stad op de zondagen autovrij te maken en door het markeren van fietspaden (nu 13,2 km lang). De verkoop van fietsen is sinds het begin van het project met 30% gestegen. Luchthavens De deelstaat Pernambuco heeft 19 vliegvelden waarvan de meeste erg klein zijn en geen commerciële vluchten op gevlogen worden. De 4 belangrijkste luchthavens zijn: Recife Guararapes International Airport, Caruaru Airport, Petrolina Airport en het vliegveld op het archipel Fernando de Noronha. Vlakbij Camaragibe/Sao Lorenzo da Mata (20 km van Recife) wordt een nieuwe private luchthaven gebouwd. Wegen De deelstaat Pernambuco heeft een groot wegennetwerk die de deelstaat verbindt met de andere deelstaten en het binnenland. De hoofdwegen zijn de BR 232 (oost-west) en de BR 101 die de deelstaat verbindt met alle andere Atlantische kuststaten. Zowel de uitbreiding als verbreding en de aanleg van nieuwe wegen worden op dit moment uitgevoerd. Door financiële en politieke obstakels gebeuren de werkzaamheden erg langzaam. Transport over de weg (vrachtwagens en bussen) is nog steeds de meest gebruikte vorm van transport zowel voor goederen als voor mensen. Coastal Management / Dredging De kustbeheersing van de deelstaat is een steeds grotere uitdaging aan het worden. Door het opkomen van de zee in een relatief laag gelegen dichtbevolkt gebied ten noorden en zuiden van Recife is er een constante vraag naar het opspuiten van de stranden. Verder worden er in de beide havens (SUAPE en Recife) baggerwerkzaamheden uitgevoerd om de havens uit te diepen. Belangrijke branche organisaties en andere entiteiten De belangrijkste brancheorganisaties en regerings entiteiten voor de economische ontwikkeling van Pernambuco zijn: de Federação das Indústrias do Estado de Pernambuco, FIEPE, Secretaria de Desenvolvimento, Ontwikkelingsagentschap ADDiper en Complexo Industrial de Suape (als deel van de Suape haven). In de mijnbouw is de brancheorganisatie Sindusgesso van belang en in de suikerverwerking industrie de organisatie Sindaçucar. Belangrijkste Beurzen: • FIMMEPE (Petroleum Business en Metal Mechanica) • Embala NE (verpakkingsindustrie) • HospitalMed (Nieuw) • Boatshow (2e editie sept 2013) 3. Overlap met NL-se topsectoren
Scheepsbouw Op dit moment zijn er twee scheepswerven (EAS en PROMAR) operationeel en de bouw van een derde is aangekondigd. Er zijn tot 2016 20 bestellingen geplaatst voor schepen. 4
Petrochemie en Olieraffinaderij Met de nieuwe Petrochemische faciliteit en de Olieraffinaderij (operationeel vanaf november 2014) wil de deelstaat Pernambuco in de nabije toekomst petrochemische producten en oliederivaten exporteren. De investeringen in de olieraffinaderij zijn opgelopen tot USD 17.3 miljard, dit is acht keer hoger dan begroot (USD 2,3 miljard)9. Automotive Het automotive cluster wordt op dit moment opgebouwd en verwacht wordt dat de activiteiten in de metaalmechanische sector in de komende jaren veel zal groeien. De belangrijkste investeerder is de BNDES met R$ 2.5 Miljard en Fiat met R$ 3,5 miljard. Totale investeringen worden geschat op R$ 7 miljard. Kansen voor Nederland zijn onder andere het toeleveren van onderdelen wat betreft auto’s, robotica en mechatronica. Medische diensten en Farmacie De deelstaat Pernambuco staat bekend als medische hub voor het Noordoosten van het land. Naast de medische diensten heeft de deelstaat een groeiende farmaceutische industrie en deze wordt ook gezien als Hub voor deze sector. Kansen bestaan voor leveranciers van medische apparatuur. Alternative energie: Wind, zon en ethanol Grote ontwikkelingen zijn voornamelijk te vinden in de windenergie. De deelstaat heeft verschillende industrieën die gerelateerd zijn aan deze vorm van energieopwekking. Wind en Zonne-energie worden steeds belangrijker voor de regio en men verwacht dat het gebruik zal toenemen in de komende jaren. Een van de grote investeerders is het Argentijnse IMPSA-producent van de wieken. Dit bedrijf heeft al rond de R$ 277,3 miljoen geïnvesteerd. Er liggen nog kansen voor Nederlandse leveranciers van windturbines en roosters. Food & Beverage De productie van voedsel en drankenindustrie groeit als gevolg van de positieve economische ontwikkelingen de afgelopen jaren. Ambev (Brahma) heeft R$ 260 miljoen geïnvesteerd in een nieuwe brouwerij. Andere investeerders zijn Grupo Petropolis R$ 600 miljoen en Grupo Brasil Kirim (Nova Schin) die elk een brouwerij zijn gestart in Pernambuco. Real Estate, Civil construction and Property development In Pernambuco heeft de bouwsector (net als in de rest van het land) in het afgelopen decennium en enorme groei en ontwikkeling meegemaakt met de bouw van woningen, industrieën, vliegvelden, ziekenhuizen en hotels. Een bestaand project is het Cidade da Copa, een “smart city” naast de Pernambuco Arena. Het project bevindt zich nog in de greenfield fase. De verwachte investeringen liggen rond de R$ 1.6 miljard. Ook hier zijn er kansen voor leveranciers van innovatieve technieken voor de bouw, architecten en “smart city” specialisten. Mobiliteit en Stedelijke ontwikkeling Ook op dit gebied is er veel te doen in Pernambuco. Uitdaging in deze sector zijn de politieke belangen die ervoor kunnen zorgen dat projecten zowel versnellen als vertragen. Vanuit de PAC investeringen heeft de stad Recife een public river transportation project (14 km) gelanceerd ter waarde R$ 289 miljoen. Verder investeert de deelstaatoverheid in de aanleg van een ringweg van 77 km (de Arco Metropolitano) die R$1,5 miljard zal kosten. Landbouw De landbouw activiteiten zijn verdeeld over twee regios in de deelstaat; aan de kust (suiker) en in het westen, Vale do Sao Fransisco (fruit). Nederland staat op de eerste plaats als export bestemming van vers fruit uit Pernambuco met ruim 272 ton gevolgd door de UK met 122 ton in 2012. Mogelijke kansen liggen er voor bedrijven die actief zijn in de verpakkingsindustrie en kennis hebben van warenhuizen en vergevorderde logistieke methoden (e.g. containers met klimaat controle). Coastal Management / Dredging Door de constante vraag naar kustbeheersing en baggerwerkzaamheden zijn er directe kansen voor bedrijven actief in deze sector. Huidige investeringen door de deelstaat zijn verbreding van het strand in Jaboatao (voor R$ 40 miljoen) en bagger werkzaamheden in Suape (150 miljoen euro).
Meer informatie: Nederlandse ambassade te Brasilia Economische afdeling
[email protected]
9
Diario de Pernambuco, 14 augustus, 2013
5
