Referentiekader voor een Opvoedingsproject

Referentiekader voor een Opvoedingsproject

Diocesane Inrichtende Machten Bisdom Antwerpen

Afbeelding op de omslag: Jezus en de kinderen. Emil Nolde (1867 - 1956). Olie op doek 86,5 x 106,5 cm. Museum of Modern Art, New York.

Alles uit deze brochure mag gekopieerd worden. Deze brochure is gedrukt op chloorvrij papier. De publicatierechten van de illustraties werden geregeld met SABAM, België. Uitgave van de Dioscesane Inrichtende Machten van het Bisdom Antwerpen. Verantwoordelijke uitgever: E.H. Louis De Belder, Groenenborgerlaan 149, 2020 Antwerpen.

Realisatie: C.M. Produktie, Hoogstraten, 03 314 66 76.

Referentiekader voor een opvoedingsproject

Diocesane Inrichtende Machten Bisdom Antwerpen

Kerstmis 2000

INHOUD TEN GELEIDE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 1 Werken met een opvoedingsproject . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 2 Wettelijk kader . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 3 Verwachtingen van de DIM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 4 Werkwijze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 5 Wensen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 6 En verder... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 INLEIDING

...............................................................................................................................

HET REFERENTIEKADER

........................................................................................................

9

10

1.2

ONTWIKKELING VAN HET IK TOT EEN PERSOON . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 Algemene toelichting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 Cognitieve ontwikkeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 Dynamisch-affectieve ontwikkeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 Lichamelijk-motorische ontwikkeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 Het zelfontplooiingskader . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

2 2.1 2.2

ZICH ONTWIKKELEN MET EN VOOR ANDEREN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 Algemene toelichting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 Het sociale kader . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

3 3.1 3.2

VERBONDENHEID MET NATUUR EN KOSMOS EN VERANTWOORDE OMGANG MET DE SCHEPPING . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 Algemene toelichting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 Het ethisch kader . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

4 4.1 4.2 4.2.1 4.2.2 4.2.3 4.2.4 4.3 4.3.1 4.3.2 4.3.3 4.4

ZIN VOOR HET TRANSCENDENTE. EIGENTIJDSE GELOOFSOPVOEDING . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 Fundamentele uitgangspunten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 Het voornaamste gebod en de vier opdrachten voor kerk en school . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 Verkondiging . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 Viering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 Dienstbaarheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 Verbondenheid met een gemeenschap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 Eigentijdse geloofsopvoeding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 Open en uitnodigend spreken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 Een gevarieerd aanbod . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 Eerlijk en consequent handelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 Samen onderweg (ge)gaan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

1 1.1

BIJBELCITATEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 BIBLIOGRAFIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

Gebruikte pictogrammen

Basistekst: opdracht voor de school

Leerling

Aanhalingen

Leraar

Aanhaling Nieuw Testament

Ruimte voor eigen invulling door de school

Jacob liefkoost Benjamin. Getekend Rembrandt. Eerste staat uit twee. Haarlem. Ca. 1637. Kinderen en jongeren tot zich laten komen en ze omringen met liefdevolle zorg, deed de Heer ons voor. (Lucas 18, 15-17).

TEN GELEIDE

D

De tekst die hier voorligt is een ‘referentiekader’ voor het eigen opvoedingsproject (EOP) van de scholen van de Diocesane Inrichtende Machten (DIM). Het kwam tot stand binnen een werkgroep van vrijwilligers uit het basisen het secundair onderwijs. Vanuit dit referentiekader kunnen scholen hun eigen opvoedingsproject schrijven, geënt op de eigen schoolcultuur. Scholen die reeds een pedagogisch project uitgeschreven hebben, kunnen deze tekst zien als een uitnodiging en een kans om hun project te toetsen, hier en daar wat te actualiseren of te verfijnen.

1

Werken met een opvoedingsproject

Sinds vele jaren hebben initiatiefnemers van onderwijs de behoefte gevoeld om hun scholen te profileren vanuit een visie op hun opdracht (de missie). Die ligt vervat in een basistekst die een bepaald opvoedingsproject veranwoordt: daarin worden de krachtlijnen van een pedagogische aanpak uitgezet. Zo'n opvoedingsproject geeft aan alle medewerkers en geïnteresseerden duidelijkheid over de grondslag en de oriëntering van alle middelen en initiatieven om de gestelde doelen te bereiken. De pedagogisch-dictatische uitwerking van het EOP is terug te vinden in het schoolwerkplan (SWP). De DIM richten zich naar vele doelgroepen in kleuter-, lager en secundair onderwijs. Daarom hebben ze een breed geformuleerd opvoedingsproject, gefundeerd op de Blijde Boodschap en dus op de zending en opdracht die Jezus geeft aan allen die Hem willen navolgen. De contouren van dit christelijk opvoedingsproject zullen dan ook bepaald worden door de pedagogie die steunt op een christelijk mensbeeld. Die onderwijskundige visie is uitgewerkt in enkele basiswerken en artikels hierover (zie bibliografie).

2

Wettelijk kader

2.1

De overheid heeft bepaald dat elke school voor de inschrijving van een leerling een schoolreglement moet kunnen voorleggen. Ouders en leerlingen moeten daarin duidelijkheid krijgen over het opvoedingsproject waarop het schoolreglement gebaseerd is.

2.2

Alle wijzigingen aan het opvoedingsproject (eventueel in combinatie met het reglement) moeten ter sprake worden gebracht in de participatieraad van de school.

2.3

Bovendien sluiten Inrichtende Macht en personeelslid bij aanwerving een overeenkomst waarbij het onderschrijven en loyaal meewerken aan de realisatie en naleven van het EOP een noodzakelijke voorwaarde is.

2.4

Het opvoedingsproject zal dus een belangrijke rol vervullen bij het opstellen van functiebeschrijvingen, functionerings- en evaluatiegesprekken en in het beleid van een school en een scholengemeenschap.

3

Verwachtingen van de DIM

3.1

De DIM verwachten dat al hun scholen een eigen opvoedingsproject uitschrijven. Om tegemoet te komen aan de vraag naar een breder kader dat de scholen van de DIM verbindt, én om kansen te geven aan de plaatselijke creativiteit en verantwoordelijkheid heeft de Raad van Bestuur gekozen om een referentiekader aan te reiken. Die basistekst dient voor het opstellen of verfijnen van het eigen opvoedingsproject (EOP). Het bestaat zowel uit teksten die verwijzen naar een algemene achtergrond waartegen een opvoedingsproject geplaatst moet worden als uit basisteksten met opdrachten voor de school als geloofs-, leeren (voor)leefgemeenschap (zie pictogrammen blz. 3).

3.2

De DIM verwachten dat het EOP wordt ingepast in de Opdrachtsverklaring van het Katholiek Onderwijs in Vlaanderen (1994), een document dat bij aanwerving aan elk personeelslid wordt overhandigd. In het EOP zullen de vier dimensies (blz. 10) en de christelijke inspiratie van het referentiekader duidelijk herkenbaar zijn. Daarbij is het een bijzonder streefdoel dat de school blijvende aandacht en creatieve, geduldige zorg besteedt aan de uitwerking van de opdracht ‘Zin voor het transcendente’ (deel 4), die typerend en funderend is voor een christelijk opvoedingsproject.

-5-

3.3

De DIM verwachten dat het EOP in zijn visie zich richt naar de eisen en aanbevelingen van alle vormings- en leerplannen en de ethische dimensie daarin. In het bijzonder wordt verwezen naar het vernieuwde leerplan godsdienst lager en secundair onderwijs (2000), en naar de vakoverschrijdende eindtermen en ontwikkelingsdoelen. Op deze wijze draagt de voortdurende reflectie over de relatie tussen de tekst van het EOP en de (geplande) activiteiten bij tot de invulling en verfijning van het schoolwerkplan (SWP).

4

Werkwijze

Het behoort tot de specifieke taak van de directie om er over te waken dat het EOP - tot stand komt in een proces via overleg en in respectvolle communicatie met alle participanten (leerkrachten, ouders, leerlingen, lokale gemeenschap); - geregeld getoetst of hertoetst wordt aan het referentiekader; - gestalte krijgt in de schoolorganisatie en de dagelijkse schoolpraktijk. Op die wijze vergroten het draagvlak voor het opvoedingsproject en de bekendheid ervan bij alle participanten.

5

Wensen

5.1

De DIM zijn er van overtuigd dat het werken aan en met een EOP zinvol en boeiend is. Dat proces leidt zowel tot zelfreflectie over het eigen werk als tot groter verbondenheid. Zij wensen dan ook dat de voldoening van het werken aan een EOP kan leiden tot het ontstaan van een feestelijk Kana-gevoel, dat vuur en adem kan geven tegen mogelijke sleur, oppervlakkigheid of sporen van ontmoediging.

Kana is een droom - zegt God dat samenleven tussen mensen goed kan zijn: oase van geborgenheid voor kinderen, toekomst voor jongeren, nieuwe hoop voor armen. Kana is een uitnodiging om er bij te zijn waar het leven feestelijk wordt en waar het verbond tussen jou en Mij gevierd wordt als een huwelijksfeest. Kana is een oproep om met je mogelijkheden en talenten, mee te bouwen aan een beter leven, aan een stukje hemel op aarde, waar water wijn wordt en waar 'hebben' en 'houden' plaatsmaken voor 'breken' en 'delen', voor broederlijkheid en zusterschap.

5.2

Bruiloft van Kana. Ivoren tweeluik met de mirakels van Christus, 9e eeuw. The Victorian and Albert Museum, Londen

Als opvoeders mogen en moeten we werken met al wat ons gegeven is aan talenten en materiële dingen. Voor de ontwikkeling van onze jongeren verdient het kleine onze volle aandacht, inzet en waardering. De beeldspraak uit het Evangelie over de talenten, het mosterdzaadje en de broodvermenigvuldiging zijn veelzeggend.

-6-

Ook al is het niet veel dat je kunt bijdragen aan het geluk van anderen, ook al heb je maar vijf broden en twee vissen, je mag ze in mijn handen leggen -zegt God. Ik wil ze zegenen en er mijn kracht aan geven, opdat jij ze kunt uitdelen aan iedereen die er nood aan heeft en opdat je kunt ervaren dat het mensen gelukkig maakt. Ik wil je er niet toe dwingen, omdat het iets van jezelf moet zijn, maar als je je leven aan Mij durft toevertrouwen, kan Ik er wonderen mee doen en de wereld zal er alleen maar mooier en kleurrijker door worden! 5.3

Broodvermenigvuldiging. Ivoren tweeluik met de mirakels van Christus, 9e eeuw. The Victorian and Albert Museum, Londen

In de mate dat we binnen een school steun en inspiratie voor elkaar kunnen zijn, is er meer kans dat elk EOP vollediger en authentieker gerealiseerd wordt. Vanuit het besef dat elk christelijk opvoedingsproject steunt op de persoon van Jezus en gedragen wordt door mensen die Hem willen navolgen, wordt het gemakkelijker om in een scholengemeenschap de verschillende EOP's samen te brengen en meer te kijken naar wat allen verbindt dan onderscheidt. Dat geeft kansen om plaatselijk Kerk te maken.

Ik wil mijn woord in je hart leggen -zegt Goden mijn droom als een graankorrel in je leven zaaien. Het enige dat jij moet doen, is je hart klaarmaken en zo leven dat mijn droom zichtbaar wordt in je samenzijn met anderen. Probeer vriend te zijn voor armen en tochtgenoot voor hen die niet weten hoe hun weg verdergaat. Hou van je medemensen zoals Ik van jou hou, en je zult zien dat zelfs het kleinste zaadje kan uitgroeien tot een boom van tederheid.

De vlucht naar Egypte. Romaans kapiteel, kathedraal van Autun, 12e eeuw.

E. Roosen, Overwegingen in het zondagsevangelie. Een vuurwerk van tederheid. Averbode, 2000.

6

En verder ...

Het beeldmateriaal werd gekozen om de tekst te ondersteunen. De bibliografie, die werd afgesloten in november 2000, bevat oriënterende en inspirerende lectuur. De bijbelteksten waarnaar wordt verwezen, zijn achteraan opgenomen. Scholen die advies of hulp wensen bij het werken aan een EOP, kunnen terecht bij de diocesane begeleidingsdienst.

-7-

Lied 2000 Om te zien een nieuwe aarde om te gaan een wereld wijd om een zacht en onbezwaarde mens te zijn in nieuwe tijd. Om een stem uit vuur te horen om een naam van eeuwigheid om steeds nieuw die naam te horen. om in nacht en ontij-uren, en er daagt geen morgenrood, staande voor de heetste vuren niet te vluchten in de dood. Dat wij onze zielen keren naar het land van wijn en brood Dat wij ons daartoe bekeren. Dat wij onze weg van dagen zonder spijt ten einde gaan, dat wij willig zijn te dragen en te doen wat moet gedaan onze doden niet verzwijgen, allen recht doen naam voor naam. En dan nu in vrede zwijgen tekst: H. Oosterhuis, muziek: oud-Engelse hymne.

Op weg naar Emmaüs, Claude Lorraine. Krijttekening inktgewassen, 1660, British Museum, Londen.

INLEIDING

E

Een referentiekader voor een christelijk opvoedingsproject

inspireren door de Blijde Boodschap, die sinds de eerste

uittekenen voor zovele verschillende scholen, zit verankerd

christenen talloze mensen aangestoken heeft met hoop en

in een gemeenschappelijke bekommernis om kinderen en

optimisme. Belangrijk daarbij is het besef dat ook wij nog

jongeren op hun weg naar volwassenheid te begeleiden.

steeds een volk onderweg zijn, op zoek naar het Rijk Gods.

Die begeleiding moet gebeuren in alle duidelijkheid over

Dat begint reeds tussen ons maar moet verder kunnen kie-

wat de school zich voorneemt (project) te realiseren en over

men. Dat exodusgevoel stemt niet tot moedeloosheid of

de middelen waarmee ze dit wil doen. Dit oriënteert de ver-

hardheid, het roept op tot dynamiek, openheid en fijn-

wachtingen zowel vanuit ouders en leerlingen als vanuit

gevoeligheid voor het ‘diepere’ in elke mens.

personeel op beide terreinen en verkleint de kans op misverstanden of ontgoochelingen in de loop van de tocht.

Bij jongeren en volwassenen van vandaag is er zeker

Zulke duidelijkheid maakt het voor alle betrokkenen ook

opnieuw belangstelling voor levensvragen, zoeken naar spi-

mogelijk onderscheid te maken tussen het essentiële en het

ritualiteit, waarden en zingeving. De katholieke Kerk en het

bijkomstige in zulk breed omvattend, snel evoluerend en

christendom geven wel degelijk duidelijke antwoorden op

ingrijpend proces als opvoeding en vorming. Het is overi-

oude en nieuwe vragen, maar ze slaan niet goed aan bij jon-

gens algemeen bekend dat duidelijkheid rust en vertrou-

geren en ouderen. Instituten en 'grote verhalen' liggen

wen geeft aan wie zich als ouder, leerling, personeelslid toe-

momenteel niet goed in de markt en daar zijn allerlei rede-

vertrouwt aan of engageert voor een project.

nen voor. In het verlengde hiervan is vastgesteld dat de keuze van ouders voor een katholieke school zeker niet uit-

In de genoemde bekommernis moeten we weliswaar uit-

sluitend of in hoofdzaak steunt op haar opdracht om in

gaan van de dagelijkse realiteit, met haar verstrengeling van

kerkelijke verbondenheid ook de christelijke boodschap

waardevolle, waardevrije en waardeloze 'ingrediënten",

uit te dragen.

maar toch moeten we dieper graven naar vaste grond. Die vaste grond krijgt vorm in idealen en doelen die we willen

De uitdaging voor ons christelijk opvoedingsproject bestaat

waarmaken en beleven in ons leven, omdat ze, naar ons

erin om jongeren en hun ouders en opvoeders gevoelig en

aanvoelen althans, zo waardevol zijn (geweest) en het zul-

ontvankelijk te maken voor authentieke evangelische

len blijven. Maar ervaren we ook niet in onszelf de span-

waarden en hun de Blijde Boodschap in àl haar rijkdom aan

ning die Paulus omschrijft in zijn brief aan de Romeinen

te bieden. Bovendien kan zulke boodschap alleen waarde

‘Het goede dat ik wil, doe ik niet; het kwade dat ik niet wil, doe

hebben en mensen overtuigen als zij wordt voorgeleefd.

ik wel’ (7, 19)? Deze spanning confronteert ons met onszelf

Vermits authenticiteit hoog aangeschreven staat, ligt daarin

en doet ons zoeken naar houvast. Dan zijn een rotsvast

zeker de noodzakelijke voorwaarde om de boodschap te

geloof 'in de goede zaak', hoop op 'beter' en moed om te

laten doordringen en beklijven. Het spreekwoord ‘woorden

handelen nodig! Ook dat kan in een opvoedingsproject aan

wekken, voorbeelden trekken’ moet dan ook een perma-

bod komen.

nente zorg en uitdaging zijn voor de school als organisatie en voor elke opvoeder als individu. Alles zal zwichten en verwaaien

Het verhaal van de Emmaüsgangers (Lucas 24,13), waarin

wat op het licht niet is geijkt ...

Jezus op weg gaat met twee leerlingen die hem voorlopig niet herkennen, kan hiervoor model staan. De kordate en

Een opvoedingsproject moet trachten de tekenen des tijds

enthousiaste beslissing om de hele weg terug naar

te verstaan en te duiden. Het richt zich tot kinderen en jon-

Jeruzalem te gaan om het goede nieuws te melden, zou ook

geren van een beginnend millennium waarin zij hun weg

uit een referentiekader als dit moeten kunnen stralen…

moeten zoeken. Op die weg reiken wij de rijkdom en het elan aan van het christelijk opvoedingsproject. Dat laat zich

-9-

HET REFERENTIEKADER Elk opvoedingsproject formuleert 'waarden' en ‘idealen’ en steunt op een bepaalde visie op de mens. Voor ons is dat het christelijk mensbeeld. Dat heeft wel veel gemeenschappelijk met andere levensbeschouwingen, maar ook een specifieke eigenheid, die kansen biedt tot integrale persoonsvorming. Hierbij moet men altijd rekening houden met ieders eigen aard (groeitempo, talenten en zwakheden) en de omstandigheden die iedereen ‘krijgt’ - en niet kiest-, in goede en kwade zin.

E

1 In de bijbelse traditie komen VIER DIMENSIES voortdurend aan bod:

1 ONTWIKKELING VAN HET IK TOT EEN PERSOON 2 ZICH ONTWIKKELEN MET EN VOOR ANDEREN 3 VERBONDENHEID MET NATUUR EN KOSMOS EN DE VERANTWOORDE OMGANG MET DE SCHEPPING 4 ZIN VOOR HET TRANSCENDENTE EIGENTIJDSE GELOOFSOPVOEDING Deze vier dimensies zijn op elkaar betrokken in het kader van een integrale persoonsvorming, maar de vierde dimensie geeft aan ons opvoedingsproject een eigen kracht en dynamiek.

2 Elk van deze dimensies wordt globaal toegelicht en geconcretiseerd in een relatie tussen de TWEE PARTNERS die het opvoedingsproject realiseren: de leerling (linkerkolom) en de school (rechterkolom). In dit creatieve samenspel hebben beiden hun eigen opdracht en verantwoordelijkheid. Aan de basis van de vruchtbare interactie tussen beiden ligt een wederzijds verwachtingspatroon. De inbreng van de ouders als eerste opvoeders in dit proces is belangrijk. Bij de uitwerking van de vierde dimensie (p. 18) is afgeweken van die indeling omdat de diepgang ervan meer gediend is met een uitnodigende reflectie dan met concrete aanzetten. Daarbij gaan wij er wel van uit dat alvast ‘geloofsverkondiging’ niet los kan gezien worden van haar didactische uitwerking in de leerplannen godsdienst lager en secundair onderwijs.

1 ONTWIKKELING VAN HET IK TOT EEN PERSOON 1.1 Algemene toelichting Deze dimensie is gericht op de totale persoonlijkheidsontwikkeling van de leerling van kleuter tot jongvolwassene. De school begeleidt haar leerlingen op weg naar diepere zelfkennis en stimuleert het opnemen van verantwoordelijkheid voor de persoonlijke groei. Ze besteedt daarbij speciale zorg aan de oriëntatie op zingeving (vierde dimensie). Daartoe zullen de scholen een veelzijdige vorming aanbieden, waarin de verschillende cultuur- en vormingscomponenten aanwezig zijn. De school zal, met respect voor de leerplannen, waken over een evenwichtig aanbod, ook in de naschoolse activiteiten. Vanuit de breedmaatschappelijke doelstelling van levenslang leren, is het aangewezen tijdig en kritisch in te spelen op wat zich aandient in een snel evoluerende samenleving, waarin kinderen en jongeren de populaire cultuur zeer snel overnemen. Hierin zal dan de dynamiek van een school herkenbaar zijn.

Op deze manier realiseren onze scholen de hoofddoelstellingen van het onderwijs, zoals kernachtig verwoord in de Opdrachtsverklaring van het katholiek onderwijs in Vlaanderen:

- 10 -

De katholieke school streeft de totale vorming van de persoon na. De ontplooiing van hoofd, hart en handen staat daarin centraal. Onze scholen willen leerlingen begeleiden in de ontwikkeling van hun denken, hun waardebesef en gevoelsleven, hun lichamelijke en motorische ontwikkeling. Daartoe gebruiken onze scholen verschillende werkvormen, aangepast aan elk onderwijsniveau en elke onderwijsvorm en medebepaald door de eigen schoolcultuur. In de nieuwe onderwijskundige visies wordt leren meer als een sociaal gebeuren beschouwd dan een ‘solo-activiteit’, meer als een interactie dan een passief opnemen (van leerstof); om een optimale leerwinst te verkrijgen, moet het vormingsaanbod aansluiten bij de reële voorkennis en leefwereld van de leerling. In de ontwikkeling van het ik tot een persoon komen de volgende drie gebieden in de vakliteratuur steeds terug:

COGNITIEVE ONTWIKKELING Onder cognitieve vorming verstaan we het verwerven en verwerken van informatie met het oog op het uitbreiden van iemands parate kennis, inzicht, denk- en probleemoplossende vaardigheden. Dit betekent tevens juist en vlot leren denken en oordelen, geholpen door de taal in al haar vormen (verbaal, mathematisch, symbolisch, technisch, ...) en door de ontwikkeling van het geheugen. Niet alleen de kwaliteit van de informatie speelt daarbij een rol, maar ook de wijze waarop elke persoon de mogelijkheid krijgt die kennis te verwerken volgens een eigen tempo en leerstijl. Het nadenken over het eigen leerproces (metacognitie) is een wezenlijk onderdeel van een effectieve, cognitieve ontwikkeling.

DYNAMISCH-AFFECTIEVE ONTWIKKELING De dynamisch-affectieve opvoeding willen wij benaderen vanuit twee invalshoeken: -het dynamische houdt in dat elke persoon zich leert inzetten voor een bepaald doel. Niet alleen creativiteit en doorzettingsvermogen, maar ook durf en efficiëntie spelen daarbij een belangrijke rol. -het affectieve nodigt uit tot het cultiveren van een brede belangstelling voor mens en wereld, een positief zelfbeeld en een harmonieus gevoelsleven. De ontwikkeling van het ethisch gevoel en de vorming van het geweten zijn hierbij elementaire aspecten.

LICHAMELIJK-MOTORISCHE ONTWIKKELING De lichamelijk-motorische opvoeding richt zich niet alleen op de zorg voor het eigen lichaam, maar ook op de ontwikkeling van de (re)creatieve motorische vaardigheden.

Al deze aspecten van de opvoeding moeten gestalte krijgen in dialoog met de leerlingen en de ouders. Het openen en openhouden van die communicatie kan zelf als een getuigenis van het opvoedingsproject beschouwd worden. Ze maakt de gerichtheid op het welbevinden van de anderen zichtbaar: erkenning en vertrouwen geven, ondersteuning en verzoening brengen.

Jezus in gesprek met de vrouw uit Samaria. (Joh. 4, 1-45) J. de Flandes, Louvre, Parijs. Olie op hout, 24 cm x 17 cm, ca. 1504.

De school zal dus inspanningen doen om via het vormingsaanbod de leerlingen te laten groeien tot een harmonisch ontwikkeld persoon. Ze zal zorgen voor een krachtige leeromgeving in haar verschillende aspecten en als organisatie oog hebben voor het eigen leren (o.a. vanuit signalen van alle participanten). Ze zal zorg besteden aan de uitbouw van voldoende contactmogelijkheden met lage drempel. Hierover is duidelijke informatie naar de doelgroepen nodig.

- 11 -

1.2 Het zelfontplooiingskader

COGNITIEVE ONTWIKKELING

Na te streven doelen bij de LEERLING

Verantwoordelijkheid en zorg van de SCHOOL

- De noodzakelijke basiskennis en -vaardigheden verwerven

- Een krachtige leeromgeving creëren en een kwaliteitsvol leeraanbod gericht op de basiskennis en -vaardigheden - Bijblijven en actualiseren - ALLE aan de school toevertrouwde jongeren respecteren in hun eigenheid en hun optimale ontplooiingskansen bieden via aangepaste methodieken en differentiatie - Leer- en ontwikkelingsprocessen begeleiden - Aandacht besteden aan zorgbreedte en zorgverbreding door preventie, signalering en remediëring - Aan studiebegeleiding doen

- Ontplooien van de eigen specifieke talenten en vaardigheden met het oog op een zinvolle schoolloopbaanontwikkeling

- Studiekeuze begeleiden

- Zelfstandig kunnen studeren en werken Zich een efficiënte werk- en studiehouding eigen maken

- Voldoende tijd en kansen geven aan het zelfstandig en actief leren van de leerling tijdens de lessen

- Voorbereiden op vervolgonderwijs of op instap in het beroepsleven

- Studievaardigheden bijbrengen - De leerstof duidelijk presenteren en helpen verwerken - Verworven kennis en vaardigheden integreren in de eigen persoon en creatief kunnen toepassen in nieuwe situaties

- De lessen, waar mogelijk, concretiseren met voorbeelden uit de praktijk

- Stimuleren van de creatieve mogelijkheden - Raakpunten tussen de verschillende vakken benutten

-

-

- 12 -

DYNAMISCHAFFECTIEVE ONTWIKKELING

Na te streven doelen bij de LEERLING

Verantwoordelijkheid en zorg van de SCHOOL

- Zelfdiscipline en doorzettingsvermogen ontwikkelen

- Bevorderen van persoonlijke verantwoordelijkheid en zelfsturing - Reduceren van negatieve faalangst via succeservaringen

LICHAMELIJKMOTORISCHE ONTWIKKELING

- Een attitude ontwikkelen die gericht is op een positieve leeren werkhouding

- Bijbrengen van orde, zorg, nauwkeurigheid, zin voor organisatie en planning, methodisch werken

- Ontwikkelen van een brede belangstelling

- Er zorg voor dragen dat de leerinhouden boeiend worden voorgesteld o.m. met moderne leermiddelen, en zoveel mogelijk aansluiten bij de leefwereld van de kinderen/jongeren

- Ontwikkelen van motivatie

- Oog hebben voor motivatiekansen en -problemen van leerlingen

- Dankbaar en blij leren/kunnen leven

- Kansen scheppen waarin leerlingen dankbaarheid en blijheid kunnen aanvoelen en uiten

- Ontwikkelen van een positief en realistisch zelfbeeld

- Een leer- en leefklimaat creëren waarin men aandacht geeft aan wat nodig is voor een harmonische zelfontplooiing

- Ontwikkelen van durf, vertrouwen en creativiteit

- Voldoende positieve feedback geven: kinderen en jongeren bevestigen in wat ze kunnen, ondersteunen in wat ze niet goed kunnen en hen leren omgaan met hun zwakten

- Leren omgaan met eigen gevoelens en gedachten en ze durven uiten

- Openheid creëren waarin jongeren zichzelf kunnen zijn

-

-

- Respect ontwikkelen voor het eigen lichaam: een evenwichtige lichaamscultuur, lichaamshygiëne, gezonde leef- en eetgewoonten

- Uitbouwen van een gezondheidsbeleid, stimuleren van recreatieve vrijetijdsbesteding (o.m. interklassencompetities, deelname aan schoolsportactiviteiten, ...)

-

-

- 13 -

Jezus roept Petrus en andere leerlingen. Zilveren altaarstuk, 14e eeuw, Pistoia, Toscane.

2 ZICH ONTWIKKELEN MET EN VOOR ANDEREN 2.1 Algemene toelichting De sociale dimensie van een opvoedingsproject legt de klemtoon op een verantwoord samenleven met de medemens. Deze dimensie impliceert o.m. openheid, ontvankelijkheid, belangloze inzet, solidariteit, respect, ... Het spreekt voor zichzelf dat de school in het algemeen en elke leerkracht in het bijzonder hierbij een belangrijke voorbeeldfunctie hebben.

2.2 Het sociale kader Na te streven doelen bij de LEERLING

Verantwoordelijkheid en zorg van de SCHOOL

- Samen spelen, leren en werken; de waarde van een goede groep leren aanvoelen en initiatief daarvoor nemen

- Hanteren van groepsdynamische processen; stimuleren van de bijdrage van alle leerlingen tot een goede klassfeer; ontwikkelen van klasoverstijgende initiatieven

- Leren samenwerken: ‘sleutelen’ aan sociale vaardigheden; zijn mening helder kunnen uiten; leren luisteren en overleggen

- Kiezen en uitvoeren van aangepaste didactische werkvormen. Sociale vaardigheden ontwikkelen

- Ontwikkelen van gepaste omgangsvormen

- Kansen bieden om gepaste omgangsvormen te leren kennen en toe te passen; ongepaste omgangsvormen op een fijngevoelige wijze corrigeren

- Ontwikkelen van zin voor waarden zoals bv. sociale gerichtheid, respect voor het leven, trouw, rechtvaardigheid en eerlijkheid

- Ingaan op situaties waar waardeoverdracht, waardeverheldering en waardecommunicatie kansen krijgen

- Ontwikkelen van de relatiebekwaamheid; gerichtheid op de kwaliteit van het samenzijn: warmte, vriendelijkheid, dankbaarheid

- Stimuleren tot een houding van respect, belangeloze inzet, verdraagzaamheid en solidariteit

- Zich houden aan afspraken zowel op het gebied van leefregels als van spelregels; kunnen genieten van het spel om het spel door de nodige sportiviteit (fair play) te ontwikkelen

- Wijzen op de noodzaak zich te kunnen houden aan afspraken voor het samen leven, leren en spelen; kansen bieden opdat het spel, het ludieke en het jeugdig creatieve 'ernstig' worden genomen

- Leren openstaan voor de andere, zich kunnen inleven in de andere en hem aanvaarden zoals hij is

- Respect voor zichzelf, de andere(n) en de omgeving bijbrengen

- Aandacht voor gevoelens van verdriet en vreugde van anderen en opvallend gedrag; hulp bieden bij opvang door de school

- Sociaal-emotioneel probleemgedrag kunnen begeleiden

- Verantwoordelijkheid op zich nemen voor initiatieven; leren constructief omgaan met probleemgedrag, conflicten en meningsverschillen

- Opvoeden tot democratisch burgerschap door ondersteuning van initiatieven die leerlingen kansen bieden om te overleggen, te adviseren, te beslissen; leren aanvoelen dat geweld en machtsmisbruik geen oplossing bieden voor conflicten

- Individuele wensen kunnen beperken ten voordele van de groep en in respect voor afspraken ten bate van de gemeenschap

- Beslissingen en keuzes motiveren en aantonen dat ze steunen op waarden en normen (i.f.v. het algemeen belang en de verdelende rechtvaardigheid)

- De ander erkennen in zijn rechten als persoon

- Kennis bijbrengen van onvervreemdbare rechten als persoon (Rechten van het Kind)

- Leren openstaan voor andere culturen en levensbeschouwingen

- Openheid ontwikkelen voor andere culturen en levensbeschouwingen

-

-

- 15 -

3 VERBONDENHEID MET NATUUR EN KOSMOS EN VERANTWOORDE OMGANG MET DE SCHEPPING 3.1 Algemene toelichting Voor christenen zijn het leven en de schepping een geschenk, een gave van God waarbij God de mens meteen de verantwoordelijkheid en de zorg geeft voor de heelheid van de schepping en het goed beheer ervan. De mens is de rentmeester van Gods schepping. De mens heeft een dubbele relatie met de kosmos: hij is er een deel van, maar tegelijk exploreert en beheert hij de kosmos door zijn zelfbewustzijn, zijn vaardigheden en vermogens. Dat geeft hem een grote verantwoordelijkheid t.a.v. de huidige en toekomstige bewoners. Die verantwoordelijkheid willen wij in ons opvoedingsproject beklemtonen samen met een houding van verwondering, bewondering en dankbaarheid om de rijkdom, de verscheidenheid en de schoonheid van de kosmos die ons gegeven is. De mens mag voluit van de schepping genieten maar moet er tegelijk verantwoord en zorgzaam mee omgaan en ze ten dienste stellen van de mensheid: zowel de huidige als toekomstige generaties hebben recht op een leefbare wereld. De kwaliteit van het bestaan is in grote mate verbonden met de manier waarop de mens omgaat met de kosmos.

3.2 Het ethisch kader Na te streven doelen bij de LEERLING

Verantwoordelijkheid en zorg van de SCHOOL

- Beseffen dat de mens geen eigenaar is van de schepping, maar het voorrecht heeft en de verantwoordelijkheid krijgt om haar met zorg te ‘bewerken’ en te ‘beheren’

- Opvoeden tot een ecologisch verantwoorde omgang met de natuur en tot een goed beheer van grondstoffen: werken aan energiebesparing, afvalsortering en een algemeen beleid van soberheid

- Beseffen dat de schepping in haar geheel en elk deel ervan waardevol zijn en respect verdienen. Leren genieten van de schoonheid van de schepping

- Opvoeden tot verwondering over en respect voor alle levensvormen, zowel de micro- als de macrokosmos: het kleine is niet minder, het grote is niet meer waard

- Inzien dat wetenschappelijke verklaringen i.v.m. mens en kosmos de mens niet ontslaan van zijn morele verantwoordelijkheid en de ontwikkeling van een persoonlijke relatie met God niet belemmeren

- De ethisch-religieuze dimensie aan bod laten komen en uitnodigen tot persoonlijke meningsvorming

- Openstaan voor diepere dimensies van elk mensenleven

- Christelijk-ethische duiding geven bij vreugde en verdriet in de grote levensmomenten

- Inzien dat er grenzen zijn aan de maakbaarheid van het leven. Kritisch en respectvol leren om gaan met beperkingen die het leven kan opleggen

- Christelijk-ethische duiding geven bij geboorte, ziekte, handicap, psychisch lijden en dood

- Leren inzien dat de mens niet alle nieuwigheden moet aanvaarden maar ze moet toetsen aan waarden en normen die hun plaats hebben in een christelijke levensvisie

- Ethisch leren omgaan met de wetenschappelijke en technologische ontwikkelingen. Alle nieuwe mogelijkheden niet als vanzelfsprekend waardevol aanvaarden

-

-

- 16 -

Negenentwintig namen voor Jezus van Nazareth Naaste. Vreemde. Jood. Zaad. Boom aan de bron. Bruidegom. Weg Droom van een mens. Deur open. Hoeksteen. Sleutel. Leeuw van Juda. Lam. Gerechte. Herder. Parel. Twijgje. Vis. Brood. Woord. Wijnstok. Zoon van God. Knecht. Stromen levend water. Morgenster. Koploper. Enige. Onzegbaar gezegde. Uit: H. Oosterhuis, Van U is de toekomst, Leuven: Davidsfonds, Kampen: Kok, 1996, blz. 142.

De Goede Herder. Mozaïek in de doopkapel van Galla Placidia, 5e eeuw, Ravenna. 2 ‘Weid de kudden van God waarvan gij herders zijt; hoed haar zoals God het wil: van harte en niet uit dwang, met toewijding en niet uit winstbejag. 3 Speel niet de baas over hen die aan uw zorgen zijn toevertrouwd, maar toon u een voorbeeld voor de kudde. 4 Dan zult ge, als de Opperherder verschijnt, de nooit verwelkende krans van de heerlijkheid ontvangen.’ (1 Petrus 5, 2-4).

4 ZIN VOOR HET TRANSCENDENTE EIGENTIJDSE GELOOFSOPVOEDING 4.1 Fundamentele uitgangspunten Een van de meest wezenlijke en specifieke kentrekken van de mens, is zijn mogelijkheid tot nadenken over de uiteindelijke bestemming van zichzelf en de hele mensheid. Daarmee geeft hij richting aan zijn leven en past hij zich in in de geschiedenis. Dit perspectief geeft hem een verleden en een toekomst. Zijn vermogen om vooruit te denken en terug te kijken geeft hem troost en herinnering, perspectief en hoop. Volwaardige opvoeding betekent dat wij jonge mensen begeleiden in de reflectie over deze fundamentele vragen, die het denken doet uitstijgen (transcenderen) boven het leven van alledag en wat ons daarin bindt en afstoot, boeit en kwetst, groot en klein maakt. Vanuit een gelovige visie gaat de transcendentie van twee kanten uit: de mens en God. Vanuit de mens gezien is transcendentie een gebeuren in onze leefwereld dat niet vastgelegd kan worden en daarom verwondering en ontzag wekt… Daarom dagen concrete, wereldlijke en menselijke gebeurtenissen ons uit en roepen ze op om ons bestaan en onze wereld nooit af te sluiten maar er een zoekontwerp van te maken … De goddelijke transcendentie verschijnt op haar beurt als Gods aanbod en mededeling van zijn leven, liefde, genade en belofte, als Gods drang om in het hart van de wereld te wonen. (L. Aerts en M. Stevens, o.c., blz. 89-90) Met andere woorden: in de wereld, in de natuur, in onze menselijke ervaring (gebeurtenissen, relaties) wijzen sporen naar de goddelijke werkelijkheid en terzelfder tijd is er God die zich openbaart langs mensen, bovenal in zijn Zoon Jezus, zijn bijbelse boodschap, in de Kerk en haar geschiedenis. De openheid en gevoeligheid voor deze wondere, dubbele relatie tussen God en de mens is niet voor de hand liggend. De stap naar het gelovig aanvoelen en inpassen ervan in het eigen leven moet gebeuren via een eigentijdse geloofsopvoeding. Vorming van het ethisch gevoel en van het geweten zijn daarbij essentieel. Bij de verwezenlijking van die geloofsopvoeding staat de school voor zware uitdagingen, want er zijn: - de opdrachtsverklaring van het Katholiek Onderwijs en de doelstellingen van de nieuwe leerplannen r.k. godsdienst lager en secundair onderwijs, met daarin aandacht voor de 'beweging van de kerk naar school en omgekeerd'; - de didactische opdracht in sommige leerplannen secundair onderwijs om ethische dimensies aan te snijden (zoals in de dossiers economie en wetenschappen al is uitgewerkt); - de vraag van ouders dat de school aan meer doet dan alleen maar kennisoverdracht, waardoor 'kwaliteitsonderwijs' verwijst naar een degelijke aanpak van waardevorming; sommige ouders en leerlingen verlangen echter dat de school haar opdracht beperkt tot het geven van een ‘nuttige’ opleiding waardoor geloofsopvoeding een uitnodigende en overtuig(en)de aanpak vraagt; - de verscheidenheid aan opvattingen over mens en maatschappij in onze scholen en binnen de jeugdcultuur; - de snelle en complexe ontwikkelingen in wetenschap, techniek en maatschappij roepen heel wat morele vragen op. Bij de meningsvorming hierover spelen de media een belangrijke rol; zeker bepaalde media die enkel uit zijn op sensatie en winstbejag. Opvoeden tot mondige en bewust levende jongeren en toekomstige burgers houdt een opdracht in om ze in staat te stellen verantwoorde keuzes te maken. Kiezen veronderstelt een rangorde van waarden. Jongeren hiervoor gevoelig maken doet een christelijke school op basis van het Evangelie.

De school zal zich dus permanent moeten afvragen hoe ze de zin voor het transcendente in de integrale persoonsvorming van kinderen en jongeren zal ter sprake brengen en ontwikkelen. Daarvoor heeft de school een duidelijke en krachtige inspiratiebron: de Blijde Boodschap. Die zal de school trachten over te brengen op een niet-doctrinaire wijze, maar ze zal er wel om bekommerd zijn deze boodschap in al haar volheid aan te reiken en ze niet te laten verschralen door laksheid of vaagheid. Daarmee betreedt de school in de persoon van de opvoeder én als organisatie het moeilijke en delicate terrein van waardeoverdracht en geloofscommunicatie. Daarbij mag men niet uit het oog verliezen dat ook met volwassenen dit proces niet zo vlot verloopt als dat van de zakelijke communicatie! Want men raakt precies aan het diepste en dus meest kwetsbare van iedere mens. Vaak immers wordt deze gespreksstof afgewezen vanuit oppervlakkigheid, vrees voor indoctrinatie en twijfel, of als bedreiging van de privacy!

- 18 -

4.2 Het voornaamste gebod en de VIER OPDRACHTEN voor kerk en school Hoe kunnen we de overdracht van christelijke waarden en een christelijk zingevingsperspectief in de school vormgeven? Gij zult de Heer uw God beminnen met geheel uw hart, geheel uw ziel en geheel uw verstand. Dit is het voornaamste en eerste gebod. Het tweede, daarmee gelijkwaardig: gij zult uw naaste beminnen als uzelf. Aan deze twee geboden hangt heel de Wet en de Profeten. (Matteüs 22, 37 – 40). Deze fundamentele opdracht (‘het voornaamste gebod’) voor christenen is onveranderd gebleven tot op vandaag: Godsliefde en naastenliefde die met elkaar verbonden zijn. De Kerk heeft de bijbelse, evangelische boodschap door de geschiedenis heen bewaard en doorgegeven, voor elke generatie opnieuw. Ook vandaag is dat haar zending en opdracht. Vanuit volle oprechtheid verkondigen, vieren en dienen in verbondenheid met een gemeenschap dichtbij en veraf: dat is de uitdaging en de taak van de Kerk in de 21e eeuw. Die specifieke opdracht wordt het best gerealiseerd door zich rekenschap te geven van de feitelijke situaties waarin onze kinderen en jongeren leven en daarop in te spelen door een getuigenis van oprecht en consequent handelen te geven. Zoals in alle didactiek heeft een herkenbaar en aansprekend voorbeeld overtuigingskracht. De opdracht en zending van de school zal zich op dit terrein verbinden met de vier opdrachten van de kerk in deze wereld.

4.2.1 Verkondiging De verkondiging beperkt zich voor veel jongeren van vandaag vaak tot de twee uren godsdienstles in de week: daar en daar alleen komen de meeste jongeren in het katholiek onderwijs nog in contact met de christelijke boodschap. Daarbij gaan wij er wel van uit dat alvast ‘geloofsverkondiging’ niet los kan gezien worden van de didactische uitwerking zoals die in de visie van de nieuwe leerplannen godsdienst is vastgelegd.

4.2.2 Viering Vaak is er, en soms op vrijwillige basis, in scholen een aanbod op het vlak van vieringen (liturgie) in vele vormen: bezinningen, gebedsdiensten, eucharistievieringen. Dit schoolse aanbod vormt samen met de ‘rites de passage’ op de grote levensmomenten (doopsel, eerste communie, vormsel, huwelijk, begrafenis) en voor sommigen wellicht een nachtmis met Kerstmis nog de enige contactmomenten met de liturgische, rituele dimensie van het geloof. Geregeld eucharistie vieren als ritueel en sacrament is voor het overgrote deel van de hedendaagse jongeren geen realiteit (meer) en vrijwel irrelevant voor hun zoeken naar zin(geving).

4.2.3 Dienstbaarheid Misschien is de dienstbaarheid (diaconie) nog de meest spontaan beleefde dimensie. Veel jongeren komen nog tot vrijwillig-dienstbaar iets doen en betekenen voor anderen vanuit een (misschien vage of weinig uitgesproken) christelijke inspiratie. Soberheid in de zin van ‘zich iets ontzeggen voor een ander, het on-baatzuchtige’, kan nog velen aanspreken.

- 19 -

4.2.4 Verbondenheid met een gemeenschap De verbondenheid met een gemeenschap (de koinonie-gedachte), die bij de eerste christenen (Hand. 2, 4247.4, 32-36) als minderheidsgroep sterk leefde en gekoesterd werd, lijkt jonge mensen wel te kunnen boeien en inspireren. Gratuïteit in ‘ver-rijkende’ en ‘ver-reikende’ solidariteit zijn daarin essentieel. Geven en krijgen vallen er samen en maken gelukkig. De school heeft zeker de opdracht in te gaan tegen het toenemend individualisme en de groeiende kloof tussen wie heeft en niet-heeft, tussen wie weet en niet-weet, omdat die geen goede voedingsbodem kunnen zijn voor een onbaatzuchtige gerichtheid op de andere, die de basis is van de christelijke liefde, de agapè (1 Kor.13, 1-8; 1 Joh.4, 7-10. 19-21).

Jezus wast de voeten van zijn apostelen Frans manuscript 12e-13e eeuw. The Pierpont Morgan Library, New York.

In zijn kerstbrochure ‘Instapkaart voor een nieuw millennium’ schrijft de kardinaal in het deel over ‘verkondigen, vieren en dienen’ o.m. het volgende: Het gaat om het verkondigen van dezelfde Christus, maar dan wel aan een nieuwe generatie, in een nieuwe context en dus met nieuwe methodes en middelen. Dat kan langs meerdere wegen die best allemaal tegelijk bewandeld worden: door expliciete verkondiging in de liturgie en elders, maar ook door ‘uitstraling’ en ‘aanstekelijkheid’. Ook de simpele, stille en innerlijk bewogen levensstijl van christenen werkt als ‘een vonk in een stoppelveld’ (blz. 29). Een authentiek geloof dat zich vertaalt in de beleving en de verwezenlijking van deze vier dimensies is mensbevorderend: zij zijn werktuigen en bakens voor het groeiproces naar een authentiek christelijk geloof. Een christelijk opvoedingsproject zal dus zorg moeten besteden aan de vertaling en de realisatie van deze vier opdrachten.

- 20 -

4.3 Eigentijdse geloofsopvoeding 4.3.1 Open en uitnodigend spreken De christelijke school moet in deze tijd zoeken naar een hechte aansluiting bij de diepere leefwereld van de jongeren om hen te kunnen ontmoeten. Daarvoor zal de school, hoe moeilijk ook, begripvol afstand moeten nemen van het waarneembaar gedrag van jongeren, al is dit soms tegendraads. Het kan een uiting zijn van de zogenaamde ‘schooltegencultuur’ of een signaal van affectieve nood. De manier waarop we eigentijdse geloofsopvoeding aanpakken, is best uitnodigend en getuigend, in de overtuiging dat ‘het goede voorbeeld’ inspirerend en misschien zelfs confronterend en uitdagend kan werken. Methodisch aangebracht moeten de jongeren op onze scholen de vragen krijgen die Jezus zelf aan zijn toehoorders en apostelen stelde: Wie zeggen de mensen dat Ik ben? Wie zegt gij dat Ik ben? Waaraan zullen de mensen herkennen dat gij mijn leerlingen zijt? De aanbreng van de antwoorden zal een langlopende en diepgaande opdracht zijn. Zij gaat uit van een hechte voeling met de leefwereld van de jongeren. Hierbij primeren kwaliteit en diepgang op kwantiteit, authentieke getuigenis op dogmatisch spreken, uitnodiging op dwang, de Liefde op de Wet. De aangewezen weg daartoe is die van de open communicatie tussen kinderen en jongeren en hun opvoeders. De begrippen geloofs- en waardecommunicatie en zingeving zijn vandaag overal aan de orde. In die communicatie moeten wij duidelijk de Bijbel (het verhaal van God met de mens), het Evangelie, Christus en God ter sprake blijven brengen in onze scholen. Oog, oor en hart hebben voor ‘goede momenten’ daartoe is een deel van de onderwijskunst.

4.3.2 Een gevarieerd aanbod Het christelijk geloof en de Kerk scoren niet hoog in de belangstelling en de waardeschaal van de hedendaagse mens. Ze hebben het sinds de jaren ’60 steeds moeilijker om zich te handhaven en zich op een betekenisvolle wijze te profileren in deze sterk geseculariseerde tijd. Terwijl de Kerk zich blijvend beraadt over de kracht van haar dienst aan de wereld (van onderwijs), blijven het vak r.k. godsdienst en de vakleraar zich de vraag stellen of ze de christelijke traditie wel presenteren als aantrekkelijk voor het leven van jongeren. Zolang de Kerk er niet in lukt een vitale geloofsgemeenschap te zijn in de samenleving van vandaag, zal het voor de godsdienstleraar moeilijk werken zijn. Kerkopbouw valt echter niet uit de hemel. Nieuwe wegen mogen overal gezocht worden waar christenen samen zijn; dus ook op school, ook vanuit de school ... (leerplan r.k. godsdienst s.o., 2000, blz. 208).

In die context is het voor een christelijke school een hele opdracht om op godsdienstig vlak een aantrekkelijk en verrijkend profiel te hebben. Dit kan precies door een meerwaarde te realiseren in het aanbod op het vlak van zingeving (spiritualiteit, bezinning, christelijk gefundeerd engagement). Vanuit het oogpunt van de behoeftes van jongeren aan zingeving en vanuit hun 'spirituele bagage' (o.a. bekendheid met sacramenten en christelijke rituelen, gevoeligheid voor religieuze symbolen...), kunnen wij binnen de jongerenwereld grosso modo vier groepen onderscheiden. Wij zien binnen een christelijke opvoedingsproject een verschillend aanbod moge-

- 21 -

lijk naar deze vier groepen, die zich o.a. onderscheiden door een verschillende graad van betrokkenheid bij geloof en Kerk. De parabel van de zaaier kan daarbij een geruststellend beeld zijn. 4.3.2.1 Een eerste groep zijn de kinderen en jongeren die niet veel in hun bagage meedragen op het vlak van christelijke opvoeding: ze komen als het ware uit de woestijn als ze de (katholieke) school binnenstappen, maar kijken misschien toch wel uit naar de oase van levengevend water. Zij hebben weinig of minimale aanknopingspunten met de christelijke leer, zij hebben weinig of geen rituele ervaringen (eerste communie, vormsel,…) die naar de christelijke boodschap verwijzen. In de Vlaamse katholieke scholen vormt deze nieuwe groep wellicht nog een minderheid, maar ze is groeiende.

Een zaaier ging uit om te zaaien en het zaad viel tussen de doorns en op goede grond. Glasraam in Canterbury Cathedral, 12e eeuw.

4.3.2.2 Een tweede groep zijn de ‘onverschilligen’, zij die weinig of niet betrokken zijn op het geloof en de Kerk. Zij hebben de katholieke school gekozen om andere motieven. Godsdienst en godsdienstonderricht laten hen schijnbaar koud. Zij zijn moeilijk te bereiken en aan te spreken voor verkondiging of liturgie, omdat godsdienst en Kerk geen plaats en betekenis (meer) hebben in hun leven.

4.3.2.3 Een derde groep zijn de ontvankelijken, een groep waarbinnen wij nog een gradatie kunnen aanbrengen. Er zijn de leerlingen die openstaan voor de godsdienstles en de activiteiten in de sfeer van spiritualiteit, engagement en vieringen en occasioneel meedoen. Vaak moeten zij echter optornen tegen sociale groepsdruk, die, zoals wij weten, bij jongeren en bij volwassenen erg belangrijk is. Er zijn ook jongeren die zich echt en vrijuit engageren vanuit een honger naar zingeving en spiritualiteit. Die moeten wij genoeg ‘voeden’ en kansen geven via initiatieven (op basis van vrijwilligheid) in het kader van schoolpastoraal, stilleruimtewerking, een initiatief van een klas i.v.m. een financieel adoptiekind, een activiteit rond missie, een bezinningsgroep, christelijk engagement, projectwerking (Broederlijk Delen, Welzijnszorg, een Amnestygroepje e.d.). Het vormen van kleine gemeenschappen in een school rond zulke concrete thema’s kan in de lijn van de koinoniegedachte gezien worden als het groeien van kernen, schiereilanden van hoop. De kans op de uitbouw van ‘een pastoraal netwerk’ kan erin zitten! 4.3.2.4 Een vierde groep, die vooral in stedelijke gebieden aanwezig is, vormen de anders-gelovigen, moslims in de eerste plaats, die een eigen geloof en cultuur binnenbrengen. Daarbij komen nog de ontheemden, de (politieke of economische) vluchtelingen en mensen op de dool die vanuit hun thuisland een ànder of géén religieus besef meekregen. Hoe moeten wij ons in en met ons christelijk opvoedingsproject opstellen tegenover deze groepen? Op gezag van Jezus, die geen steen had om zijn hoofd op te leggen en die zegt dat er in het huis van Zijn Vader ruimte is voor velen (Joh. 14, 2), weten wij dat wij ons moeten ontfermen over onze naaste, ook diegene die wij niet (willen) kennen (Exodus, 22, 20). Gastvrijheid is dus een waarachtig christelijke deugd. In eenklank met wat de Belgische bisschoppen hierover geschreven hebben, is dit onze basishouding t.o.v. ‘vreemdelingen’ met een andere cultuur: wij verwelkomen de anders-gelovigen met respect voor hun godsdienst en cultuur. Vanuit ons respect voor hun identiteit verwachten wij van hen tegelijk eerbied voor ons christelijk opvoedingsproject. Uit wederzijds respect en in openheid voor elkaar kan de bereidheid groeien om in een goede verstandhouding op een vredevolle manier intercultureel samen te leven. Waar wij dit realiseren, is het zeker een teken van hoop voor de realisatie van christelijke broeder- en zusterschap.

Elke school zal dus vanuit haar eigen cultuur en traditie haar aanbod invullen voor deze verschillende groepen. Als wij kijken naar Jezus’ handelwijze, zien wij Hem mensen in beeldrijke verhalen toespreken, mensen gelukwensen die hun vertrouwen in Hem uitspreken en de helpende hand uitsteken naar hen die anders onopgemerkt moesten blijven. Wat een verscheidenheid! Differentiatie is geen eenvoudige zaak en confronteert ons met een aantal vragen en te maken keuzes. Het schoolpastoraal aanbod en de hele schoolcultuur kunnen zoeken naar gepaste werkwijzen met de nodige zeggingskracht. De school kan ook aansluiting zoeken bij al wie zich bekommert om jeugdpastoraal en initiatieven vanuit de plaatselijke gemeenschap die oproepen en uitnodigen tot christelijk engagement.

- 22 -

De Verloren Zoon. Sir John Everett Millais, Houtgravure, 1864.

4.3.3 Eerlijk en consequent handelen In een televisie-interview zei kardinaal Danneels: De christenen zijn vandaag een minderheid, maar minderheden hebben kwaliteiten. Het christendom is in oorsprong een godsdienst van een (vervolgde) minderheid, bij het begin zelfs maar van één man. Het is niet erg een minderheid te zijn, maar wij moeten dan wel goede christenen zijn en dat moet in de eerste plaats betekenen dat wij door onze manier van leven het goede voorbeeld geven. In de uitwerking van haar vier opdrachten verwacht men van de school een ‘voorbeeldgedrag’. Zo zal men een christelijke school altijd herkennen aan het ‘goede voorbeeld’ in: - de hartelijke omgang tussen directie, alle personeelsleden, leerlingen en hun ouders, - een grote bekommernis voor de hele persoon van elk kind, elke jongere, elke medewerker, - de speciale inspanningen en de aandacht die de zwakken, kansarmen en rechtelozen mogen krijgen. Belangrijk hierbij is dat die aandacht structureel onderbouwd wordt in het pedagogisch beleid en in de organisatie van het schoolleven. Dat kan bijvoorbeeld in het systeem van leerlingenbegeleiding, sociale tegemoetkomingen en de aandacht en zorg die de school heeft voor contact- en zingevingsmomenten. In deze context zijn vieringen een belangrijk element van de schoolcultuur. Daarbij moet er ruimte zijn voor de creatieve inbreng van de leerlingen. Een niet-doorleefde bekommernis om het imago van katholieke school daarbij hoog te houden, riskeert vooral bij jongeren maar ook bij hun opvoeders een negatief effect te hebben. Authenticiteit en consequent handelen zijn heel belangrijk in elke opvoedingssituatie: met niet-authentisch gedrag en inconsequent handelen bereikt men een averechts effect.

- 23 -

Echte aandacht voor allen die ons zijn toevertrouwd, de zwaksten in de eerste plaats, impliceert ten slotte dat wij niet om gekwetste en vragende mensen heen lopen. Wij moeten integendeel, zoals in de parabel van de Barmhartige Samaritaan (Lc.10, 25-37), betrokken en zorgzaam naar gekwetste mensen toestappen, niet om alleen maar vast te stellen dat er iets ‘mis’ is, maar om initiatief te nemen. Nazorg daarbij is belangrijk. Dat moet gebeuren met respect voor ieders eigenheid, met veel geduld en de nodige discretie. Zo kunnen kansen groeien op heling (verwant met ‘weer heel worden’ = heil) en vol-waardige ontplooiing.

De Barmhartige Samaritaan. Sir John Everett Millais, Houtgravure, 1864.

4.4 Samen op weg (ge)gaan De opdracht om elke dag en elk schooljaar opnieuw het EOP te realiseren is een boeiende uitdaging maar niet licht om op te nemen. Ze vraagt rust en geduld zoals met de onvruchtbare vijgenboom (Lc. 13, 6-12), de onbevangenheid van een kind (Lc. 18, 15-17), samenwerking, creativiteit en zin voor stilte, onthaasting en... humor. Als christenen geloven en vertrouwen wij erop dat de Geest ons daarbij inspireert en helpt. Zo samenwerken aan de realisatie van Jezus’ boodschap (‘Zie, ik maak alles nieuw’) moet ook deugddoend kunnen zijn voor wie zich - vaak een leven lang - in onze scholen engageert. Wie op weg gaat met de Heer ervaart Zijn trouw, zoals psalm 105 verwoordt, hier in een herdichting van Hans Bouma. Zelf bidden wij zingend dat het Licht in ons mag blijven branden. Betrouwbaar is Hij Een God die woord houdt

Slaven waren wij Een volk gehurkt in duisternis

Sluit hij een verbond Eeuwig is het van kracht

Gevonden. Aan het licht gebracht Brood, water, vuur. Land, eindelijk land Land zoals beloofd.

Eenmaal zijn mens Voorgoed zijn mens

Een zuil van liederen voor Hem! God van Abraham God die woord houdt.

Eenmaal zijn volk Voorgoed zijn volk Dat zijn dagen die ons heugen! Onvergetelijk dat Hij er telkens weer was Verrassend, bevrijdend Een pure verkwikking

- 24 -

H.Bouma. In de schaduw van de psalmen, Kampen - Averbode, Paperback 1998, Kok, (blz 111).

Dat het licht in ons tekst en muziek M. Weemaes, uit: bijvoegsel van Zingt Jubilate, nr. 818 Refrein

Dat het licht in ons mag blijven branden, ‘t laaiend vuur, het dove niet. God draagt ieder mensenkind op handen, looft zijn Naam met een vreugdelied.

1. Kinderen op aarde, geliefden van de Heer, treed Zijn woning binnen, breng Hem lof en eer 2. Gij die klein en arm zijt, deemoedig en oprecht, God heeft u Zijn vrede eeuwig toegezegd. 3. Warmte voor wie kou lijdt, een huis voor iedereen, God verdrijft het duister, laat geen mens alleen. 4. Morgen, middag, avond, bij nacht en dageraad, God is licht en leven, ’s mensen toeverlaat.

Heilige Drievuldigheid. Altaarbeeld, datum onbekend. Sankt Veit im Pongau. God is licht en leven.

- 25 -

Jezus te midden van de schriftgeleerden, Lorenzo Ghiberti. Doopkapel van Firenze, eerste deur van de rechtervleugel (1425-1452).

BIJBELTEKSTEN Hand. 2, 42 – 27 Het leven der gelovigen 42 Zij legden zich ernstig toe op de leer der apostelen, bleven trouw aan het gemeenschappelijk leven en ijverig in het breken van het brood en het gebed. 43 Ontzag beving eenieder, want door de apostelen werden vele wonderbare tekenen verricht. 44 Allen die het geloof hadden aangenomen, waren eensgezind en bezaten alles gemeenschappelijk; 45 ze waren gewoon hun bezittingen en goederen te verkopen en die onder allen te verdelen naar ieders behoefte. 46 Dagelijks bezochten ze trouw en eensgezind de tempel, braken het brood in een of ander huis, genoten samen hun voedsel in blijdschap en eenvoud van het hart, 47 loofden God en stonden bij het hele volk in de gunst. En elke dag bracht de Heer er meer bijeen, die gered zouden worden.

Hand. 4, 32 – 36 Het gemeenschappelijk leven 32 De menigte die het geloof had aangenomen, was één van hart en één van ziel en er was niemand die iets van zijn bezittingen zijn eigendom noemde; integendeel, zij bezaten alles gemeenschappelijk. 33 Met kracht en klem legden de apostelen getuigenis af van de verrijzenis van de Heer Jezus en rijke genade rustte op hen allen. 34 Er was geen enkele noodlijdende onder hen, omdat allen die landerijen of huizen bezaten, deze verkochten en de opbrengst ervan meebrachten 35 om aan de voeten van de apostelen neer te leggen. Aan ieder werd daarvan uitgedeeld naar zijn behoefte. 36 Zo bezat Jozef, een leviet uit Cyprus, die van de apostelen de bijnaam Barnabas – dit betekent: zoon van vertroosting – had gekregen, een akker die hij verkocht en waarvan hij het geld meebracht om het aan de voeten van de apostelen neer te leggen.

alles gelooft zij, alles hoopt zij, alles duldt zij. 8 De liefde vergaat nimmer. De gave der profetie zal verdwijnen, tongen zullen verstommen, de kennis zal een einde nemen. 9. Want ons kennen is stukwerk en stukwerk ons profeteren. 10. Maar wanneer het volmaakte komt, heeft het onvolmaakte afgedaan. 11 Toen ik een kind was, sprak ik als een kind, voelde ik als een kind, dacht ik als een kind; nu ik man geworden ben, heb ik het kinderlijke afgelegd. 12 Thans zien wij in een spiegel, onduidelijk, maar dan van aangezicht tot aangezicht. Thans ken ik slechts ten dele, maar dan zal ik het ten volle kennen zoals ik zelf gekend heb. 13 Nu echter blijven geloof, hoop en liefde, de grote drie; maar de liefde is de grootste.

1 Joh. 4, 7 – 10 . 19 – 21 Nogmaals de liefde 7 Vrienden, laten wij elkaar liefhebben, want de liefde komt van God. Iedereen die liefheeft, is een kind van God, en kent God. 8 De mens zonder liefde kent God niet, want God is liefde. 9 En de liefde die God is, heeft zich onder ons geopenbaard doordat Hij zijn enige Zoon in de wereld gezonden heeft, om ons het leven te brengen. 10 Hierin bestaat de liefde: niet wij hebben God liefgehad, maar Hij heeft ons liefgehad, én Hij heeft zijn Zoon gezonden om door het offer van zijn leven onze zonden uit te wissen. 19 Wij hebben lief, omdat Hij ons het eerst heeft liefgehad. 20 Maar als iemand zegt dat hij God liefheeft, terwijl hij zijn broeder haat, is hij een leugenaar. Want als hij zijn broeder die hij ziet niet liefheeft, kan hij God niet liefhebben die hij nooit heeft gezien. 21 Dit gebod hebben wij dan ook van Hem gekregen: wie God liefheeft moet ook zijn broeder liefhebben.

Joh. 14, 2 2 In het huis van mijn Vader is ruimte voor velen. Ware dit niet zo, dan zou Ik het u hebben gezegd, want Ik ga heen om een plaats voor u te bereiden.

1 Kor. 13, 1 – 8 Het hooglied van de liefde 1 Al spreek ik met de tongen van engelen en mensen: als ik de liefde niet heb, ben ik een galmend bekken of een schelle cimbaal. 2 Al heb ik de gave der profetie, al ken ik alle geheimen en alle wetenschap, al heb ik het volmaakte geloof dat bergen verzet: als ik de liefde niet heb, ben ik niets. 3 Al deel ik heel mijn bezit uit, al geef ik mijn lichaam prijs aan de vuurdood: als ik de liefde niet heb, baat het mij niets. 4 De liefde is lankmoedig en goedertieren; de liefde is niet afgunstig, zij praalt niet, zij beeldt zich niets in. 5 Zij geeft niet om de schone schijn, zij zoekt zichzelf niet, zij laat zich niet kwaad maken en rekent het kwade niet aan. 6 Zij verheugt zich niet over onrecht, maar vindt haar vreugde in de waarheid. 7 Alles verdraagt zij,

Exodus 22, 20 20 Gij moet een vreemdeling niet slecht behandelen en hem het leven niet moeilijk maken, want ge hebt zelf als vreemdeling in Egypte gewoond. Lucas 10, 25 – 37 Het voornaamste gebod. 25 Daar trad een wetgeleerde naar voren om Hem op de proef te stellen. Hij zei: ’Meester, wat moet ik doen om het eeuwig leven te verwerven?’

- 27 -

26 Hij sprak tot hem:’ Wat staat er geschreven in de wet? Wat leest ge daar?’ 27 Hij gaf ten antwoord: Gij zult de Heer uw God beminnen met geheel uw hart en met geheel uw ziel, met al uw krachten en geheel uw verstand; en uw naaste gelijk uzelf.’28 Jezus zei:’ Uw antwoord is juist, doe dat en ge zult leven.’ 29 Maar omdat hij zijn vraag wilde verantwoorden, sprak hij tot Jezus: ‘En wie is dan mijn naaste?’ 30 Nu nam Jezus weer het woord en zei:’ Eens viel iemand, die op weg was van Jeruzalem naar Jericho, in de handen van rovers. Ze plunderden en mishandelden hem en toen ze aftrokken, lieten ze hem half dood liggen. 31 Bij toeval kwam er juist een priester langs die weg; hij zag hem wel, maar liep in een boog om hem heen. 32 Zo deed ook een leviet: hij kwam daar langs, zag hem, maar liep in een boog om hem heen. 33 Toen kwam een Samaritaan die op reis was, bij hem; hij zag hem en kreeg medelijden; 34 hij trad op hem toe, goot olie en wijn op zijn wonden en verbond ze ; daarna tilde hij hem op zijn eigen rijdier, bracht hem naar een herberg en zorgde voor hem. 35 De volgende morgen haalde hij twee denariën te voorschijn, gaf ze aan de waard en zei: Zorg voor hem, en wat ge meer mocht besteden, zal ik u bij mijn terugkomst vergoeden. 36 Wie van deze drie lijkt u de naaste te zijn van de man die in de handen van de rovers gevallen is?'’37 Hij antwoordde:'’Die hem barmhartigheid betoond heeft.’ En Jezus sprak:’ Ga dan en doet gij evenzo.’ Lucas 13, 6 – 12 De onvruchtbare vijgenboom. 6 Hij vertelde nu deze gelijkenis: ‘ Iemand had een vijgenboom die in zijn wijngaard geplant stond; hij kwam zoeken of er vrucht aan zat, maar vond niets. 7 Toen zei hij tot de wijngaardenier: Al sinds drie jaar kom ik aan deze vijgenboom vruchten zoeken, maar ik vind er geen. Hak hem om: waartoe put hij nog de grond uit? 8 Maar de man gaf hem ten antwoord: Heer, laat hem dit jaar nog staan: laat mij eerst de grond er omheen omspitten en er mest op brengen. 9 Misschien draagt hij het volgende jaar vrucht; zo niet, dan kunt ge hem omhakken.’ Lucas 18, 15 – 17 Laat de kinderen tot Mij komen 15 De mensen brachten ook de kinderen bij Hem met de bedoeling, dat Hij ze zou aanraken. Bars wezen de leerlingen ze echter af, toen ze dit zagen. 16 Maar Jezus riep ze bij zich, terwijl Hij zei: ‘Laat die kinderen toch tot Mij komen en houdt ze niet tegen, want aan hen die zijn zoals zij, behoort het Koninkrijk Gods. 17 Voorwaar, Ik zeg u: wie het Koninkrijk Gods niet aanneemt als een Kind, zal er zeker niet binnengaan.’ Lucas 24, 13 – 35 De leerlingen van Emmaüs 13 Juist die dag waren er twee van hen op weg naar een

dorp, dat Emmaüs heette en zestig stadiën van Jeruzalem lag. 14 Zij spraken met elkaar over alles wat was voorgevallen. 15 Terwijl zij zo aan het praten waren en van gedachten wisselden, kwam Jezus zelf op hen toe en liep met hen mee. 16 Maar hun ogen werden verhinderd Hem te herkennen. 17 Hij vroeg hun: ‘Wat is dat voor een gesprek dat gij onderweg met elkaar voert?’ Met een bedrukt gezicht bleven ze staan. 18 Een van hen die Kléopas heette, nam het woord en sprak tot Hem: ‘Zijt Gij dan de enige vreemdeling in Jeruzalem, dat Gij niet weet wat daar deze dagen gebeurd is?’ 19 Hij vroeg hun : ‘Wat dan?’ Ze antwoordden Hem: ‘Dat met Jezus de Nazarener, een man die profeet was, machtig in daad en woord in het oog van God en heel het volk; 20 hoe onze hogepriesters en overheidspersonen Hem hebben overgeleverd om ter dood te worden veroordeeld en Hem aan het kruis hebben geslagen. 21 En wij leefden in de hoop, dat Hij degene zou zijn die Israël ging verlossen! Maar met dit al is het reeds, de derde dag sinds die dingen gebeurd zijn. 22 Zelfs hebben een paar vrouwen uit ons midden ons in de war gebracht; ze waren in de vroegte naar het graf geweest, 23 maar hadden zijn lichaam niet gevonden en kwamen zeggen, dat zij ook nog een verschijning van engelen hadden gehad, die verklaarden dat Hij weer leefde. 24 Daarop zijn enkelen van de onzen naar het graf gegaan en bevonden het zoals de vrouwen gezegd hadden, maar Hem zagen ze niet.’ 25 Nu sprak Hij tot hen: ‘ O, onverstandigen , die zo traag van hart zijt in het geloof aan alles wat de profeten gezegd hebben! 26 Moest de Messias dat alles niet lijden om in zijn glorie binnen te gaan?’ 27 Beginnend met Mozes verklaarde Hij hun uit al de profeten wat in al de Schriften op Hem betrekking had. 28 Zo kwamen ze bij het dorp waar ze heen gingen, maar Hij deed alsof Hij verder moest gaan. 29 Zij drongen bij Hem aan:’ Blijf bij ons, want het wordt al avond en de dag loopt ten einde.’ Toen ging Hij binnen om bij hen te blijven. 30 Terwijl Hij met hen aanlag nam Hij het brood, sprak de zegen uit, brak het en reikte het hun toe. 31 Nu gingen hun ogen open en zij herkenden Hem, maar Hij verdween uit hun gezicht. 32 Toen zeiden ze tot elkaar:’ Brandde ons hart niet in ons, terwijl Hij onderweg met ons sprak en ons de Schriften ontsloot?’ 33 Ze stonden onmiddellijk op en keerden naar Jeruzalem terug. Daar vonden ze de elf met de mensen van hun groep bijeen. 34 Deze verklaarden: ‘De Heer is werkelijk verrezen, Hij is aan Simon verschenen.’35 En zij van hun kant vertelden wat er onderweg gebeurd was en hoe Hij door hen herkend werd aan het breken van het brood. Marcus 6, 48 - 50 Tegenwind op het meer 48 En Hij zag dat ze moeite moesten doen om vooruit te komen, want ze hadden de wind tegen, en op het eind van de nacht ging Hij lopend over het meer naar hen toe. En Hij wilde hen voorbijgaan. 49 Toen ze Hem op het meer zagen lopen, dachten ze dat het een spook was, en ze begonnen te schreeuwen. 50 Want allemaal zagen ze Hem en raakten in verwarring. Meteen begon Hij met hen te spreken en zei tegen hen: ‘Rustig maar, Ik ben het. Wees niet bang’.

- 28 -

De vier evangelisten. Rijnlands ivoor, 11e eeuw. The Victorian and Albert Museum, Londen

BIBLIOGRAFIE DE BIJBEL, Willibrordvertaling, Katholieke Bijbelstichting Boxtel, Uitgeverij Emmaüs Brugge, 1975.

Csikszentmihalyi, M., De weg naar flow, Boom: Amsterdam, 1999.

Algemene Raad van het Katholiek Onderwijs, Opdrachtsverklaring van het Katholiek Onderwijs in Vlaanderen, Brussel: Licap, 1994.

Daelemans, Mgr. A., De vorming van de geest, Tielt: Lannoo, 1993.

Alma, H. A., Geloven in de leefwereld van jongeren, (Gereformeerde Kerken), Kampen: Kok, 1993. Andree, T., Leren omzien naar het goede. Pedagogische kanttekeningen, Tijdschrift voor Geestelijk Leven,1996 (4), blz. 429-436. Arts, H., Zelfontplooiing en spiritualiteit, Leuven: Davidsfonds, 1994. Boeve, L., Krachtlijnen van een open christelijk verhaal, in: Ononderbroken traditie. Heeft het christelijk verhaal nog toekomst?, Kapellen: Pelckmans, 1999, blz. 89-113. Boeve, L., Religieus Benji-springen. Jongeren en transcendentie-ervaringen in een postmoderne cultuur, Tijdschrift voor Geestelijk Leven, 1996 (2), blz. 111-124. Boeve, L., Godsdienstonderricht op school als oefenplaats? Achtergronden bij het nieuwe leerplan SO, Collationes. Vlaams tijdschrift voor Theologie en Pastoraal,1999 (3), blz. 287-311. Boeve, L., Nieuwe leerplannen godsdienst, Kultuurleven, juli-aug. (2000), blz. 92-99. Borgman, E., De duur van het doorbreken van het rijk Gods. Theologische notities over tijd, Tijdschrift voor Geestelijk Leven, 2000 (1), blz. 31-43. Bulckens, J., & Lombaerts, H., Jeugd tussen religieuze aanspreekbaarheid en levensbeschouwelijke onverschilligheid, Leuven: Acco, 1990. Burggraeve, R., Christelijke waardeopvoeding driedimensioneel: emotionaliteit, rationaliteit, zingeving, Collationes. Vlaams Tijdschrift voor Theologie en Pastoraal, 1994 (3), blz. 227- 257. Burggraeve, R., Roebben, B., Opvoeding als opvordering. Over de relatie tussen opvoeding en ethiek., in: Maertens, G., Verstraeten, J., Ethische perspectieven, Tielt: Lannoo, 1992, blz. 191- 238.

Danneels, Kard. G., Instapkaart voor een nieuw millennium, Persdienst Aartsbisdom, 1999. Deboutte, G., Geweld genoeg! Hoe omgaan met geweld in de leefwereld van kinderen en jongeren? Een uitgave van Jeugd en Vrede, Pax Christi Vlaanderen, Brussel 1997. Decorte, E., Anders gaan leven in de school van 2002, in: Onze Alma Mater, 2000 (4), blz. 521-544. De Dijn, H., Postmodernisme, zingeving en jongerencultuur, in: Hoe overleven wij de vrijheid? Kapellen: Pelckmans/Kampen: Kok Agora, 1993, blz. 37-52. de Kesel, J., Bijdrage van de christenen voor een betere wereld, in: Stevens, J., (red.) Geloven in de samenleving. Een multidisciplinaire benadering, Averbode: Altiora, 1989, blz. 81-96. Depoortere, J., Schoolwerkplan: een uitdaging? ! Een uitdaging in het nadenken over de kwaliteit en de kwaliteitsverbetering van het onderwijs, Impuls, 1992-93 (2), blz. 61-76. De Witte, H., Hooge, J., Walgrave, L., (red.), Jongeren in Vlaanderen: gemeten en geteld. 12- tot 18-jarigen over hun leefwereld en toekomst, Leuven. Universitaire Pers, 2000. De Wolf, Kan. A., Danneels Kard., G., Van den Berghe, Mgr. P. et al., In Uw woorden wonen. Verslagboek van het bezinningscongres van het NSKO, Tielt: Lannoo, 1993. De Wolf, Kan. A., Danneels Kard.,G., Van den Berghe, Mgr. P. et al., Kiemkracht. Verslagboek Congres van het Katholiek Onderwijs in Vlaanderen 1997, Tielt: Lannoo, 1998. Dumon, J., Geloven in je werk. Op zoek naar een beroepsspiritualiteit, Nova et Vetera, 1994-95 (5), blz. 346-377. Geniets, U., Enkele bijeengescharrelde ‘zin’-nen voor de spiritualiteit van de gelovige leerkracht, Nova et Vetera, 1994-95 (5), blz. 378-389.

Cardoen, E., Krachtlijnen voor een eigentijdse spiritualiteit, in: Claes, J., Kerkhofs, J., Geloof en cultuur. Christen-zijn in het Europa van morgen, Averbode: Altiora, 1993, blz. 132-138.

Gelovige jongeren. Het-zeldzame-soort-gevoel, (themanummer over spiritualiteit). Tijdschrift voor geestelijk leven, jg. 56, nr 4, juli-aug. 2000.

Claes, J., Onderwijzen: het wonder wijzen, DNB/Pelckmans, 1987, blz. 86-91; 161-168.

Habets, J., en Gloudemans, H., (red.) Wereld delen. Op weg naar één wereld, één mensheid, Ten Have, z. pl., 1999.

Cromphout, F., Geloofscommunicatie met jongeren, (Oase), Tielt: Lannoo, 1991.

Henau E., Internet: kansen en uitdagingen. Een ethische benadering, Nova et Vetera, 1996-97 (5), blz. 326-331.

- 30 -

Ignatieff, M., Is niets meer heilig?, De ethiek van de televisie, in: Etnische conflicten en het moderne geweten, Uitgeverij Contact: Antwerpen/Amsterdam, 1997, blz. 17-44. Jelloun, T. Ben, Papa wat is racisme?, Leuven: Van Halewyck, 1998. Laeyendecker, L., Schaarste aan zin, in: Bedreigde cultuur. Over moderniteit, wetenschap en religie, Kampen: Kok, 1994, blz. 143-157.

Oosterhuis, H., Oomen, A., Zingt Jubilate, bijvoegsel, Licht dat ons aanstoot in de morgen, nr. 825. Het opvoedingsproject van de katholieke school, themanummer Nova et Vetera, 1991-92 (1-2). Opvoedingsconcept voor het Katholiek Basisonderwijs in Vlaanderen, CRLKO, 2000. Raper, M., Vijftig miljoen ontheemden. Het vluchtelingenprobleem in de huidige wereld, Streven, juni 1999, blz. 525-535.

Lascaris, A., De rede is dood, leve het onbedachte ! Over gedeelde emoties en transcendentie, Kultuurleven, 99(3), blz. 36-43.

Raes, K., Het moeilijke ontmoeten. Verhalen van alledaagse zedelijkheid, Brussel: VUB Press, 1997.

Leerplan rooms-katholieke godsdienst voor het Lager Onderwijs in Vlaanderen, Brussel: Licap, 2000.

Roebben, B., Een tijd van opvoeden. Moraalpedagogiek in christelijk perspectief, Leuven: Acco, 1995.

Leppers, P., Dialoog, conflict, discriminatie en …Jezus. Enkele (cultuur)filosofische bedenkingen, Tijdschrift voor Geestelijk Leven, 1997(2), blz. 181-192.

Roebben, B., Geloven we nog in jongeren? Krachtlijnen voor een eigentijdse reflectie over jongeren en evangelisatie, Collationes. Vlaams Tijdschrift voor Theologie en Pastoraal, 1994 (3), blz. 259-283.

Leppers, P., Het woord dat bevrijdt. Evangelie en communicatie (in het onderwijs), Nova et Vetera, 1998-99, (1-2), blz. 12-25. Lever, J., Klein, onzienlijk, onvoorstelbaar. Natuurwetenschap en natuurbeleving, in: De Visscher, J., (red.), Mosterdzaadjes van het bestaan. De waarde van de kleine dingen, Baarn: Ambo, 1996, blz. 22-37. Lombaerts, H., Onderwijs en maatschappij. Wat brengt ons de toekomst?, Impuls, 1995 (4), blz. 55-64. Maas, F., Met grenzen leven. Over de deugd van gematigdheid, Tijdschrift voor Geestelijk Leven, 1996 (2), blz. 247-261. Maes, L., Opdat kinderen mogen leven en wel in overvloed. Het nieuwe leerplan godsdienst voor de lagere school, Collationes. Vlaams Tijdschrift voor Theologie en Pastoraal, 2000 (1), blz. 69-90. Maertens, G., Van den Berghe, P., Verhack, I., Het mensbeeld in de christelijke opvoeding, (voor een dynamische schoolpastoraal ), Brussel: Licap, 1984. Michiels, R., ‘Nood aan religie’? Verlangen naar God?. Verkenning van het ‘religieuze’ landschap, in: Aerts, L., en Steen, M., Iedere grens voorbij. Visies over God, Averbode: Altiora, 1999, blz. 72-96. Mossel, D.A., en Struyck, C.B., De macht van het kleine. Verrukking en vrees in balans, in: de Visscher, J., (red.), Mosterdzaadjes van het bestaan. De waarde van de kleine dingen, Baarn: Ambo, 1996, blz. 38-44. Muzische Opvoeding, Algemeen deel, Leerplan VVKBaO 1999. Hoofdstuk 3: Krachtlijnen van muzische opvoeding. Onderwijskwaliteit in relatie tot levensbeschouwing. Open gespreksforum, mei 2000, Forum 11/12 (1-30 juni 2000), blz. 24-27.

Roebben, B., Opvoeden tot samen-leven. Morele sensibiliteit als brug tussen waarde-initiatie en waardecommunicatie, Verbum, 1996 (4-5), blz. 69-78. Roebben, B., Initiatierituelen in levensbeschouwelijk onderwijs, Verbum, 1997 (7-8), blz. 136-143. Roebben, B., (red), Religieus opvoeden in een multiculturele samenleving, Leuven, Davidsfonds, 2000. Schepens, J., Opvoeden tot gelovig mens worden, in: Gelovige mens worden vandaag. Een multidsciplinaire benadering, Averbode: Altiora, 1987, blz. 169-187. Schepens, J., Opvoeden voor de samenleving. Een multidisciplinaire benadering, in: Stevens, J., (red.), Geloven in de samenleving, Averbode: Altiora, 1989, blz. 225- 240. Schotsmans, P., Het wetenschapsbedrijf. Hoe groot is het ethisch tekort?, in: Waarom kijken de herders naar de hemel?, Leuven: Davidsfonds, 1995, blz. 97-121. Schuyesmans, W., Thema: Dossier Kinderrechten, Brug, nov./dec. 1999, blz. 6-9. Schuyesmans, W., Hoe katholiek is mijn school?, Brug, oktober 1997, blz. 4-7. Siebens, H., Bijlage. Brandpunt van Verbondenheid, in: De nieuwe boodschap. Van vervreemding naar zingeving, Leuven: Davidsfonds, 1992, blz. 111-116. Siebens, H., Over inspraak gesproken in een christelijke school, Nova et Vetera, 1998-99(6), blz. 422-437. Snick, A., Opvoeden tot moed. Het omgaan met kwaad als pedagogische uitdaging, Tijdschrift voor Geestelijk Leven, 1996 (4), blz. 419-427. Smeyers, P., Alibi of uitdaging? Opvoeding en onderwijs in de multiculturele samenleving, Collationes. Vlaams Tijdschrift voor Theologie en Pastoraal, 1994 (4), blz. 419440.

- 31 -

Standaert, B., Effeta. Ga open. Opvoeden als initiëren tot grote openheid. Een bijbelse verkenning, Nova et Vetera, 1996-97 (6), blz. 403-414. Standaert, R., & Troch, F., Leren en onderwijzen: Inleiding tot de algemene didactiek, Leuven, Acco, 1998.

Vranckx, J., Zoals de rivier sneller stroomt voor de waterval. Fin de siècle en nieuwe religiositeit, in: Bauer, R., e.a., Het laatste debat, Kapellen: Pelckmans, 1998, blz. 71-93.

Van Achter, V., Pedagogische visie op onderwijs, LeuvenApeldoorn: Garant, 1991.

VSKO, Visie op pastoraal en school, Brussel: Licap, 1997. Wereldoriëntatie, een blik op veranderende praktijk, VVKBaO 2000. Hoofdstuk 1.3. De zorg voor kwaliteitsvol onderwijs.

Van de Ven, J., Vorming in waarden en normen, Antwerpen/Kampen: Kok/Agora, 1985.

Wielemans, W., Voorbij het individu.. Mensbeelden in wetenschappen, Leuven-Apeldoorn: Garant, 1993.

Van den Bossche S., Jongeren en liturgie in de postmoderniteit, in: Lamberts, J., (ed), Volksreligie, liturgie en evangelisatie, Leuven/Amersfoort, Acco, 2000, blz. 171214.

Wielemans W., Waardevorming en onderwijs, in Ingewikkelde ontwikkeling. Opvoeding en onderwijs in relatie tot maatschappij en cultuur, Leuven-Leudsen: Acco, 2000, blz. 190-204.

Van den Broeck, L., Belevingsislam en islam als kader, als educationele omkadering, Nova et Vetera, 1995-96 (1-2), blz. 55-61.

Wildiers, M., Techniek en westerse rationaliteit, in: De vijf vreugden van de geest, Kapellen: Pelckmans, 1995, blz. 66-79.

Van der Veken, J., Wetenschappers. Ontwerpers van een nieuw mens- en wereldbeeld?, in: Waarom kijken de herders naar de hemel?, Leuven: Davidsfonds, 1995, blz. 4152.

Wiskunde, Leerplan VVKBaO 1998. Hoofdstuk 2. De waarde van wiskunde in het Basisonderwijs.

Van der Wal, G., Wie het zachte niet eert... Over de overschatting van het harde in de moderne cultuur, in: De omkering van de wereld. Achtergronden van de milieucrisis en het zinloosheidsbesef, Baarn: Ambo, 1996, blz. 120139. van Dijk, P., Theologisch-antropologische reflecties aangaande het milieuvraagstuk, in: W. Zweers (red.), Op zoek naar een ecologische cultuur, Baarn: Ambo, 1991, blz. 57-62. Van Tente, M., Als beeld van God schiep hij hen. De vluchteling als vindplaats voor spiritualiteit, Tijdschrift voor Geestelijk leven, 1999 (3), blz. 337-346. Vedder, B., Hoop doet leven. Gedachten over hoop in een christelijke antropologie, in: Weiler, A.G., (red.), Een nieuw christelijk mensbeeld, Baarn: Ambo, 1988, blz. 3358. Vekeman, H., Bevestiging van leerlingen in de opvoeding, Nova et Vetera, 1988-89 (6), blz. 375-391.

Witte, H., Nogmaals: de katholieke school op weg naar morgen, Nova et Vetera, 1997-1998 (6), blz. 451-465. Wyckmans, P., Werken met vakoverschrijdende thema’s, Nova et Vetera, 1997-98 (6). BIBLIOGRAFIE I.V.M. STARTEN MET EEN EIGEN OPVOEDINGSPROJECT EN SCHOOLWERKPLAN Boven, J., Jaspers, D., Scheijnen, G., Als autonome katholieke school van een eigen opvoedingsproject naar een schoolwerkplan, DPB-Antwerpen, 1997. Cockx, W., De concrete uitwerking van een opvoedingsproject, Schoolleiding en -begeleiding, Deel Visies en ontwikkelingen, Pedagogische projecten, mei 1995. Depoortere, J., Schoolwerkplan: een uitdaging?!, Een bijdrage in het nadenken over de kwaliteit en de kwaliteitsverbetering van het onderwijs, Impuls, 23e jg., nr.2 december 1992 (aangevuld met een uitgebreide bibliografie), blz. 61-76.

Vergote, A., De ethiek van het Verbond en van de ‘agapè’, in: De Heer je God liefhebben. Het eigene van het Christendom, Tielt: Lannoo, 1998, blz. 275-308.

Depoortere, J., Schoolwerkplan:een efficiënt proces, gericht op een kwalitatief hoogstaand onderwijs, gedragen vanuit het eigen opvoedingsproject, IVO, jg. 16 (1994), nr. 55, blz. 5-18.

Verhack, I., De spiritualiteit achter onze waarden, in: Christelijke identiteit: een kwestie van waarden?, (Voor een dynamische schoolpastoraal 10), Brussel: Licap 1999, blz. 5-39.

Jansen, J., De school en haar opvoedingsproject, cursus Schoolbeheer en -begeleiding voor directies, januari 1997, Centrum voor Andragogiek vzw.

Verhelst, M., Omgaan met jong geloof. Jeugdpastoraal stap voor stap, Averbode/Apeldoorn: Altiora, 1994.

Van Geet-Moens, C., Op stap met het schoolwerkplan, Schoolleiding en -begeleiding, Deel Interne werking, Schoolwerkplanontwikkeling, juni 1994.

Verschueren, J., De wereld van de jongvolwassenen vandaag, Kultuurleven, 2000 (1), blz. 62-69. Vertommen, W., Gaan wij achterwaarts de XXIe eeuw binnen?, Nova et Vetera, 1995-96 (3), blz. 180-190.

Vertommen, W., De school tussen droom en daad: opvoedingsproject en schoolwerkplan in samenhang (een begrippenanalyse), Tijdschrift voor onderwijsrecht en onderwijsbeleid (1993), nr.4, blz. 211-215.

- 32 -

... ik vroeg aan het water waarom zeggen ze niets het water gaf geen antwoord als zelfs het water geen antwoord geeft hoewel het zoveel tongen heeft wat is er dan wat is er dan er is alleen een visserman die draagt het water onder zijn voeten ... Guillaume van der Graft, Vragenderwijs uit Mythologisch, 1997.

Jezus wandelt over het water. (Mc.6, 48-50), E. Delacroix. Olie op doek, privé-bezit. Een volgehouden inspanning in opvoedingswerk vraagt een vertrouwen in de gave ‘over het water’ te kunnen wandelen. De Heer zelf reikt een helpende hand ...