RAPPORT KIESRAAD VERKIEZING VAN HET MEEST VERNIEUWENDE WOONZORGPROJECT Utrecht, oktober 2007 Aedes-Actiz Kenniscentrum Wonen-Zorg
Doel verkiezing De verkiezing van het meest vernieuwende woonzorgproject in het lustrumjaar van het Aedes-Actiz Kenniscentrum Wonen Zorg heeft als doel: •
Tonen innovatiekracht werkveld wonen en zorg
Subdoelen zijn: • Overzicht bieden en diversiteit laten zien van de innovaties van de afgelopen vijf jaar • Leren van elkaar • Genereren nieuwe projecten voor de databank en website van het Kenniscentrum Toelichting; het Kenniscentrum is vijf jaar geleden opgericht door ActiZ (toen nog Arcares geheten) en Aedes. Het Kenniscentrum is hét informatiepunt voor kennis op het terrein van wonen, welzijn en zorg. Het Kenniscentrum ondersteunt zorgorganisaties en woningcorporaties bij de ontwikkeling van nieuwe woonzorgconcepten. Met de activiteiten in het lustrumjaar wil het Kenniscentrum de woningcorporaties en zorgorganisaties bedanken voor hun bereidheid het Kenniscentrum vijf jaar mogelijk te maken. Vandaar de keuze om de verkiezing alleen open te stellen voor projecten waarbij leden van Aedes en ActiZ betrokken zijn. Het Kenniscentrum is zich zeer bewust dat innovaties overal plaatsvinden en dat de betrokkenheid van een Aedes- of ActiZ-lid daar geen noodzakelijke voorwaarde voor is. Deze keer is er echter wel specifieke aandacht voor de prestaties van woningcorporaties en zorgorganisaties. Het Kenniscentrum is trots op de in de afgelopen jaren getoonde innovatiekracht in het werkveld wonen en zorg. Aanmeldingen Bij het Kenniscentrum zijn 115 projecten binnen gekomen. Projecten konden zich tot 15 september aanmelden. Alle projecten zijn gescreend op de algemene criteria voor deelname: • De indiener (of een van de indieners) is lid van Aedes of ActiZ. • Het project is niet ouder dan het Kenniscentrum; de startdatum ligt rond 2002 of later. • Minimaal één van de primaire doelgroepen van het Kenniscentrum wordt door het project bediend, namelijk ouderen, chronisch zieken of mensen met een beperking. Nominatieberaad 5 oktober Op 5 oktober kwam de kiesraad bijeen om tien projecten te selecteren. De samenstelling van de kiesraad was als volgt: 1. Daniëlle Harkes, manager Aedes-Actiz Kenniscentrum Wonen-Zorg, voorzitter Kiesraad. 2. Marlieke de Jonge, stafmedewerker Empowerment Lentis Groningen, lid Taskforce Handicap en Samenleving 3. George de Kam, bijzonder hoogleraar Maatschappelijk ondernemen met grond en locaties, Radboud Universiteit Nijmegen 4. Yolan Koster, vice-voorzitter Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling/senior adviseur Quintis 5. Niny van Oerle, voormalig Tweede Kamerlid, voormalig voorzitter van de parlementaire themacommissie Ouderenbeleid 6. Jeroen Singelenberg, programmaregisseur Stuurgroep Experimenten Volkshuisvesting
www.kenniscentrumwonenzorg.nl
1
Aedes Actiz
Beoordelingscriteria De criteria waarop projecten beoordeeld zijn, waren: Innovatie, Klant en Samenwerking (zie bijlage voor toelichting criteria). Leden van de kiesraad voegden de volgende criteria toe c.q. brachten een specificering aan: •
mate van ‘inclusie’(dus het vanzelfsprekend onderdeel worden van een wijk)
•
mate waarin gebruikers zich ‘eigenaar’ voelen van het project, van de voorzieningen
•
mate waarin ‘het nieuwe wonen’ tot uitdrukking komt, dat wil zeggen dat er veel mensen van voorzieningen gebruik kunnen maken
•
mate waarin ‘ontmoeting’ tussen mensen kan plaatsvinden
•
doe-maar-gewoon criterium, dus geen neo-institutionele oplossingen (dus geen opeenstapeling van doelgroepen)
•
cliëntsturing, waarbij ook een instelling een initiatief kan nemen (zolang er maar een nieuwe vraag beantwoord wordt)
•
grootschalig denken, maar kleinschalig voelen
•
aandacht voor partners van dementeren
•
multiculturaliteit
•
breedte van doelgroepen
•
mate waarin mensen kans krijgen een bijdrage te leveren (‘ertoe doen’, ‘geen maatschappelijke parkeergarages creëren, maar een veilige plek’)
Vijf projecten waren door de meeste leden van de kiesraad (4) tot de persoonlijke selectie gekozen. Het betreft de volgende projecten: - Woonservicezones Middelburg - Ontmoetingscentrum Prinsenhof - Onder-de-pannen - Gasterij de Buurvrouw - Tai Wai Huis Inhoudelijke discussie en tien nomineren Er volgde een discussie over de vijf projecten die het meest persoonlijk geselecteerd waren aan de hand van de inhoudelijke argumentaties die de leden van de kiesraad hadden opgeschreven. Dat leidde niet tot het herzien van de mening over deze projecten, maar wel tot een keuze van de vijf projecten die nog geselecteerd moesten worden om tot tien nominaties te komen. Woonservicezones Middelburg Het concept woonserviceszones is al eerder op andere plekken in Nederland toegepast. De leden waarderen in het project in Middelburg dat de gemeente de regierol oppakt en vinden het uniek dat de woonservicezones stadsdekkend zijn. Het idee van het ‘nieuwe wonen’ (dus voorzieningen zijn voor veel mensen toegankelijk) komt volledig tot zijn recht. De zones richten zich op meerdere doelgroepen. Er wordt intensief met verschillende organisaties samengewerkt. Onder-de-Pannen Dit project bevordert volgens de leden van de kiesraad in hoge mate de ‘inclusie’. Het project biedt een ‘breed’ programma in een bestaande wijk. Jongeren worden er ook bij betrokken. Het project kenmerkt zich wel door een grote mate van ‘zorg’, maar dit is ook noodzakelijk, omdat er ook mensen wonen die intensieve zorg nodig hebben. Het project richt zich op meerdere doelgroepen. Hier kleven ook nadelen aan (doelgroepen mixen niet altijd), maar daar is oog voor en daar worden oplossingen voor gezocht. Mensen hebben het gevoel dat zij erbij horen en kunnen een bijdrage leveren (in de sfeer van werken én wonen, zoals de participatie van ‘portiers’).
www.kenniscentrumwonenzorg.nl
2
Aedes Actiz
Gasterij de Buurvrouw De samenwerking is geweldig. De leden van de kiesraad prijzen dat het project in een nieuwbouwwijk tot stand is gekomen. De combinatie van werk en ontmoeting vinden zij bijzonder. De vennootsvorm die is gekozen, is verfrissend. Het project bedient een ‘brede’ doelgroep. (mensen met een beperking op lichamelijk, verstandelijk en psychisch vlak en mensen die aan het reïntegreren zijn). De mensen kunnen een grote bijdrage leveren in en aan het project. Op verschillende vlakken kunnen mensen elkaar ‘ontmoeten’. Het project loopt goed en het eten is heerlijk. Ontmoetingscentrum Prinsenhof De leden van de kiesraad waarderen dat in een wat troosteloos ogende wijk, bewoners het heft in handen hebben genomen én gehouden om te komen tot een ontmoetingscentrum. Het centrum is van de bewoners; zij sturen het centrum zelf. Het centrum is onderdeel van de wijk. Het project is een toonbeeld van hoe ‘inclusie’ vormgegeven kan worden en hoe je mensen het gevoel kan geven dat zij erbij horen. In het project wordt gebruik gemaakt van de diversiteit aan beperkingen van mensen én omgeving. Men is creatief met vastgoed omgegaan Tai Wai Huis Woongroepen voor allochtone ouderen zijn er al lang. In die zin is het project niet innovatief. Maar de leden van de kiesraad zijn diep onder de indruk dat het project laat zien hoe er in een nieuwe wijk ruimte is gecreëerd voor een stuk eigen cultuur. Het project is een initiatief van bewoners zelf en bevordert inclusie. Het bevordert de diversiteit, de veelkleurigheid van de samenleving en levert een bijdrage aan woon- en levensgenot van een groep mensen. Het project laat de emancipatie zien van een minderheidsgroep. Het project is van en voor chinezen. Het is goed navolgbaar en door de invoering van de Wmo zijn woongroepen misschien weer sterker in beeld. De volgende vijf projecten zijn na inhoudelijke discussie ook geselecteerd. Brouwershuis De leden van de kiesraad vinden dit project sympathiek: er zijn veel vrijwilligers bij betrokken en het staat midden in de gemeenschap.Het is een combinatie van VVV, horeca en mensen met een beperking (dus een werk-leefgemeenschap) en dat allemaal in een oud pand. Er is sprake van ‘inclusie’, mensen leveren een grote bijdrage. Het familiair samenleven is een aspect dat in de reguliere zorg niet aanwezig is. Zonnestein/Eemstein Dit project is een ‘make-over’ van verouderde flats uit de jaren zestig, ontstaan door initiatief van bewoners zelf. De leden van de kiesraden spreken lof uit over de enorme hoeveelheid (onbetaalde) tijd en energie die bewoners (via de bewonersvereniging) zelf in het project steken. Innovatief element is het aantal voorzieningen in de ‘wellness-sfeer’(beautysalon, fitness, internet-café). Architectonisch gezien is het project boeiend. Het lukt in dit project om desolate flats uit de jaren zestig door renovatie en het toevoegen van nieuwbouw te transformeren naar een eigentijdse en aantrekkelijke woonomgeving. Dorpzigt De leden van de kiesraad zijn gecharmeerd van de combinatie van voorzieningen die geboden worden. Er is een grote mogelijkheid voor ontmoeting. Bijzonder is dat het project gerealiseerd is in een kleinere leefgemeenschap. Ook bijzonder is de samenwerking met een hospice. De leden van de kiesraad zijn zich ervan bewust dat het project niet geheel innovatief is, maar vinden het een leuke, vitale mix op een originele plek (boerderij). Videoproject Zorgpalet De leden van de kiesraad zijn enthousiast dat mensen in dit project zelf de keuze hebben wat zij aan domotica willen hebben. De domotica is gemakkelijk te installeren. De opzet toekomstgericht. Er zijn meer van dergelijke projecten bekend, maar daar ontbreekt veelal het element ‘keuzevrijheid’. Kritische kanttekening is dat domotica een element in zich heeft van ‘ontmenselijking van de zorg’,
www.kenniscentrumwonenzorg.nl
3
Aedes Actiz
maar als domotica opname kan uitstellen, dan heeft het een meerwaarde. Prettig in dit project is de nabijheid van een zorgteam. Woonservicewijken Escamp De voorloper van dit project, woonzorgzone Moerwijk, is de eerste gerealiseerde woonzorgzone in een bestaand stedelijk gebied. Het project is nu opgeschaald en doorontwikkeld naar een veel groter stadsdeel. De ingewikkelde, maar uitstekende samenwerking, het feit dat klanten goed en op creatieve wijze steeds betrokken zijn, de doelgroep die bestaat uit de gehele wijkbevolking, dus ook nadrukkelijk uit jongeren, maakt dat de leden van de kiesraad dit project als één van de tien projecten willen nomineren. Het project is een ‘lerende woonzorgzone’, heeft telkens haar koers aangepast waar nodig en is steeds bereid geweest te leren en om kennis te delen.
Vervolgstappen Congres 13 december Op donderdag 13 december 2007 organiseert het Kenniscentrum een landelijk congres over innovaties in wonen en zorg in het NBC te Nieuwegein. De tien genomineerde projecten presenteren zich. Deelnemers kunnen kennismaken met de projecten en leren van de ervaringen. Tijdens het congres kiezen de kiesraad én de deelnemers aan het congres gezamenlijk het winnende project. De winnaar krijgt een speciaal ontworpen kunstwerk. Boek Innovatiekracht in wonen en zorg De tien genomineerde projecten krijgen een plek in het boek Innovatiekracht in wonen en zorg. Ook vijftien andere innovatieve projecten die zich aangemeld hebben voor de verkiezing komen in het boek, naast essays. Het boek wordt tijdens het congres gepresenteerd. Toekomstplannen Het Kenniscentrum is verheugd over het grote aantal inzendingen en over het karakter van de projecten. De projecten geven een goed beeld van wat er momenteel aan innovaties plaatsvindt op het terrein van wonen en zorg. Trends zijn goed herkenbaar. Het Kenniscentrum wil met de schat aan informatie die de verkiezing heeft opgeleverd verder. De informatie en de projecten zullen in de vervolg-activiteiten van het Kenniscentrum gebruikt worden, zoals tijdens de Project!mpulsbijeenkomsten, excursies, themadagen, projectbeschrijvingen, artikelen of anderszins. De oogst van vijf jaar innovatiekracht in wonen en zorg blijven we gebruiken!
www.kenniscentrumwonenzorg.nl
4
Aedes Actiz
Bijlage 1: Toelichting op criteria Innovatief De keuzevrijheid vergroten op het gebied van woonzorgarrangementen. Dat is de opgave waar woningcorporaties, zorgorganisaties en andere partijen in wonen en zorg de afgelopen vijf jaar voor stonden en nog steeds staan. Om die keuzevrijheid te vergroten moet er wel iets te kiezen zijn. Alternatieven voor het traditionele aanbod van thuis wonen met thuiszorg, verzorgingshuizen, verpleeghuizen en grootschalige instellingen voor gehandicapten en andere cliënten moesten bedacht en ontwikkeld worden. Wat waren de afgelopen jaren de innovatieve ideeën, de eieren van Columbus, de nieuwe vormen van wonen en zorg? Bij de scoring op dit aspect is het goed het project in de tijd te plaatsen. Wat innovatief was in 2002, is in 2007 misschien heel goed nagevolgd. Innovatief 1 = niet innovatief, al eerder gedaan 2 = wel eerder vertoond, maar in deze context nieuw of met vernieuwende aspecten 3 = (bijna) niet eerder vertoond Klant De klant centraal, aansluiten bij de vraag van de klant. Veel gebezigde termen maar hoe vaak gebeurt het echt in de projecten? Zijn het toch niet vaak de aanbieders die denken te weten wat de klant wil? Bij dit aspect gaat het erom in hoeverre in de projecten ruimte is voor de inbreng van de klanten zelf. In hoeverre stuurt hun vraag/behoefte de inhoud van het project of is er zelfs sprake van een rolwisseling; de klant neemt het initiatief en aanbieders van wonen en zorg faciliteren de klant bij de realisatie van het project. Klant 1 = niet betrokken 2 = wel betrokken of heel direct aanleiding om project te starten vanuit behoefte klant 3 = klant stuurt, rolwisseling Samenwerking Om een integraal aanbod van wonen, zorg en welzijn te creëren is samenwerking tussen verschillende organisaties onontbeerlijk. Woningcorporaties, zorgorganisaties, welzijnsorganisaties, gemeenten en andere organisaties hebben elkaar nodig om een veelkleuring palet aan voorzieningen gestalte te geven. Woningcorporaties en zorgorganisaties hebben elkaar de afgelopen jaren steeds beter weten te vinden. Bij dit aspect kijken we naar de complexiteit van de samenwerkingsrelaties in het project. Ook hierbij speelt de tijd een rol. In 2002 waren scholen nog amper in beeld als samenwerkingspartners voor wonen en zorg. Inmiddels zijn er al veel voorbeelden van geslaagde combinatieprojecten. Samenwerking 1 = één organisatie 2 = overzichtelijk geheel 3 = complexe samenwerking met nieuwe partners
www.kenniscentrumwonenzorg.nl
5
Aedes Actiz
