Rabobank Cijfers & Trends Visie op negen sectoren in het Nederlandse bedrijfsleven

Rabobank Cijfers & Trends Visie op negen sectoren in het Nederlandse bedrijfsleven Thema: Maatschappelijk verantwoord ondernemen

Kwartaalupdate | oktober 2007

Voorwoord Samenvatting sectorvisies Rabobank Cijfers & Trends 2006/2007 Actueel: European Manufacturing Survey Macro-economische visie

3 4 6 10

Inhoudsopgave Industrie Bouw Groothandel Detailhandel food Detailhandel non-food Horeca en recreatie Transport Dienstverlening Gezondheidszorg

14 18 22 26 30 34 38 42 46

Column

50

Bronnenlijst

51

rab oba nk cijfers & T re n ds kw artaa lupdate ok tober 2007

Voorwoord

Maatschappelijk verantwoord ondernemen is niets nieuws. Het is een

enkele van deze aspecten uit in de interviews die u naast onze sector

mogelijkheden van onze medewerkers of om de talloze maatschap-

natuurlijke eigenschap van de mens. Reeds de eerste volken op aarde

visies kunt lezen. Interviews waarin de ondernemers zelf vertellen hoe

pelijke initiatieven die we sponsoren, steevast houden we de wereld

waren doordrongen van hun verbondenheid met hun omgeving.

zij invulling geven aan hun MVO-intenties.

om ons heen op het netvlies. Niet voor niets behoren we tot de meest duurzame banken op aarde. Maar dat betekent niet dat we achterover

Zij brachten offers aan de natuur. Offers waarvan tegenwoordig de

willen leunen. Integendeel.

effectiviteit kan worden betwijfeld, maar het gaat om de intentie. Het

Uiteraard is in deze editie ook te lezen hoe het ons bedrijfsleven nu

zou daarom eigenlijk heel normaal moeten zijn voor ons mensen om

en in de nabije toekomst vergaat. Om alvast een tipje van de sluier

bij onze activiteiten rekening te houden met de mens en het milieu

op te lichten: over nagenoeg de hele linie zijn de groeicijfers uitstekend.

Misschien bent u zelf nog op zoek naar een manier om met uw onder-

Voor het waarom van deze cijfers verwijs ik u naar de sectorvisies die

neming beter voor uw omgeving te zorgen. Weet dan dat de Rabobank

u kunt vinden na onze macro-economische schets. Maar eerst berichten

ook in dit opzicht graag haar kennis laat spreken. Laat u inspireren door

Ons bedrijfsleven ziet de noodzaak tot maatschappelijk verantwoord

we u vier pagina’s lang over het European Manufacturing Survey, een

deze uitgave en bedenk dat maatschappelijk verantwoord ondernemen

ondernemen gelukkig in. En wel in velerlei opzichten. Zo investeerden

groot Europees onderzoek naar innovatie in de industrie. U leest de

niet alleen goodwill en een beter milieu oplevert, want dat is een

Nederlandse bedrijven vorig jaar voor maar liefst 2,5 miljard euro in

eerste resultaten van deze studie. En zoals u weet gaan innovatie en

al lang achterhaalde gedachte. Diverse onderzoeken wijzen uit dat

energiezuinige bedrijfsmiddelen. Daarbij was ons MKB goed voor 78%

maatschappelijk verantwoord ondernemen hand in hand.

MVO in alle opzichten loont. U heeft dus niets te verliezen. Is dat

om ons heen. Dat geldt ook voor het bedrijfsleven.

geen prima uitgangspunt? Veel leesplezier!

van de totale investeringen. Ook op gebied van personeelsbeleid is het volop in beweging. Meer hierover kunt u lezen in deze Rabobank

Het is dan ook geen toeval dat de Rabobank betrokken is bij dit

Cijfers & Trends Kwartaalupdate.

Europese onderzoeksproject. Want ook zij beseft vanaf haar prille bestaan dat maatschappelijk verantwoord ondernemen noodzaak

Want behalve onze jaarlijkse visie op negen sectoren in het Neder-

is. Anno 2007 geven we hieraan een brede invulling, zowel in onze

landse bedrijfsleven staat in deze herfstuitgave maatschappelijk

financiële dienstverlening als in ons personeels- en milieubeleid.

Monika Milz

verantwoord ondernemen centraal. We bekeken welke MVO-kwesties

Of het nu gaat om het financieren van biodiesel in Brazilië of van

Directeur MKB

in de genoemde negen sectoren aan de orde waren. En we diepten

úw onderneming, om dubbelzijdig printen, om de zelfontplooiings

Rabobank Nederland

3

Visie op negen sectoren

Overzichtstabel

in het Nederlandse bedrijfsleven

Forse omzetgroei in nagenoeg elke sector Het gaat goed met ons bedrijfsleven.

Omzetgroei (%)

oplopende loonkosten. Omdat deze kostenstijgingen moeilijk aan

2006

2007*

2008*

Industrie

7,4

7,2

4,9

woningnieuwbouw komt de betaalbaarheid al in het geding) staan

Bouw

8,1

7,6

6,8

de marges onder druk en neemt de investeringsbereidheid van

Groothandel

9,6

7,7

6,8

ontwikkelaars af. Het laatste zien we al terug in de sterke daling van

Detailhandel food

3,8

3,8

3,6

verstrekte nieuwbouwbouwvergunningen voor koopwoningen in

Detailhandel non-food

6,2

5,8

6,7

de eerste helft van 2007.

Horeca & recreatie

4,7

6,6

5,6

Transport

4,7

4,2

4,1

Dienstverlening

4,3

5,9

6,0

* De cijfers voor 2007 en 2008 zijn prognoses. Bron: Rabobank

de markt zijn door te berekenen (in sommige segmenten van de

Groothandel profiteert bovengemiddeld, maar dient keuzes te maken De zon schijnt volop voor de groothandel. Er worden flinke omzet stijgingen geboekt en dankzij de toenemende internationale handel en de groei op de binnenlandse markt (dankzij hogere consumenten bestedingen en bedrijfsinvesteringen) zal het ook het aankomende

Industrie weet zich internationaal goed te weren

jaar blijven zomeren in de sector. Maar de groothandel moet

Gesteund door de conjunctuur zag

De Nederlandse industrie presteert prima. Voor doemdenken is

zijn positie wel steeds meer bevechten vanwege internationale

nagenoeg elke sector zijn omzetwaarde

geen reden. Veel bedrijven weten zich in het internationale krachten

concurrentie en voor- en achterwaartse integratie van andere

veld uitstekend te weren. Positief is ook dat industrie en innovatie

partijen in de keten. Daarnaast wordt de markt steeds transparanter,

het afgelopen jaar gestaag groeien. Ook

in Nederland weer op de (politieke) agenda staan. Want het belang

waardoor het voor een groothandelsbedrijf steeds moeilijker wordt

de vooruitzichten voor 2008 zijn gunstig.

van de industrie strekt verder dan de sector zelf. Veel werk in de dienst

om geld te verdienen met alleen handel. Om passend te reageren

Vanaf pagina 14 kunt u lezen hoe de

verlening en de transport is direct afgeleid van de bedrijvigheid in

dienen groothandels een duidelijke richting te kiezen: óf intensiever

de industrie. De aanhoudende groei van de export, de investerings

samenwerken met andere partijen in de keten, óf zelf meer verdiepen

bereidheid van bedrijven en het relatief hoge niveau van de

in verdere ketenintegratie, óf het handhaven van de huidige strategie

consumentenbestedingen aan non-foodproducten geven de

met de nadruk op de handelsfunctie.

sectoren ervoor staan. Een samenvatting van deze sectorvisies treft u hiernaast aan.

sector in 2007 en 2008 een extra stimulans.

Bouw: tekort aan personeel en stijgende kosten zetten rem op groei

Supermarkten houden het voor het zeggen in de detailhandel food Na jaren onder druk te hebben gestaan, lieten 2006 en de eerste

Groei tekent zich af in alle bouwbranches. Ook de fundamenten

helft van 2007 een krachtig herstel zien. De behoefte naar luxe en

voor verdere groei zijn in principe aanwezig: een grote vraag naar

gemak neemt weer toe en de consument let iets minder op de prijs.

woningen en investeringsbereidheid bij bedrijven. De beschikbaar-

Ondanks de mooie recente groeicijfers wordt er voor de aankomende

heid van gekwalificeerd personeel vormt echter een knelpunt voor

jaren geen grote groei van de consumptieve uitgaven aan food

de verdere groei. De stemming wordt ook getemperd door beperkende

verwacht. Supermarkten zullen de speciaalzaken nog verder in

regelgeving, stijgende prijzen van grond- en bouwmaterialen en

het nauw drijven, omdat deze nog traditioneel aanbieden en er


onvoldoende in slagen zich te onderscheiden van de supermarkt.

Transport: optimistisch gestemd ondanks moeilijkheden

zakelijke en de persoonlijke dienstverlening. De zakelijke dienst

Verder moet er rekening worden gehouden met eventuele stijgingen

In vergelijking met de afgelopen jaren gaat het een stuk beter met de

verlening profiteert enerzijds van de grote bedrijvigheid in andere

van de inkoop- en margeprijzen.

transportsector. De sterke economie en de groeiende internationale

sectoren en anderzijds van het feit dat ondernemingen de afgelopen

handel zorgen ervoor dat de vraag naar transport blijft toenemen.

jaren gereorganiseerd hebben en kostenbesparingen hebben

Detailhandel non-food blijft doorgroeien

Dit zal in 2007 en 2008 tot uiting komen in stijgende omzetten. Het

doorgevoerd. De persoonlijke dienstverlening blijft ondanks de

De detailhandel non-food ziet de omzet nog steeds flink toenemen.

beroepsgoederenvervoer over de weg profiteert het meest van

economische hausse achter. Het belangrijkste aandachtspunt voor

Omzetmutaties van 10%, zoals in 2006 behaald in de juweliers

het gunstige economisch tij. Dit was voor de binnenvaart iets minder

de dienstverlening in haar geheel is het gemis aan gekwalificeerd

branche, wit- en bruingoedzaken en parfumerieën, zullen niet meer

het geval, maar ook zij boeken goede resultaten. Toch staat de sector

personeel.

aan de orde zijn. Detaillisten hebben rekening te houden met een

een aantal grote uitdagingen te wachten. Personeelstekort is een

grillige consument, de toenemende schaalvergroting, locatie-

groot probleem in zowel het wegvervoer als de binnenvaart. De

problematiek en het online shoppen. Voor de MKB-bedrijven is

taxibranche blijft worstelen met de veelzijdige problematiek. Maar

Gezondheidszorg: innovatie én goed personeelsbeleid van levensbelang voor kwaliteit

het noodzakelijk een strategie te hanteren waarin deze kwesties

het perspectief op de middellange termijn ziet er wellicht ook voor

Bij ongewijzigd beleid zou in 2025 één op de vijf Nederlanders werk

centraal staan. Specialisatie en samenwerking zijn in deze troef.

deze branche iets rooskleuriger uit, aangezien de mobiliteitsbehoefte

zaam moeten zijn in de zorg. Goed personeels- en wervingsbeleid

van klanten zal toenemen.

is dan ook van groot belang voor de sector. Een sector die volop in

Horeca en recreatie overtreft verwachtingen

beweging is. De vraag naar zorg neemt nog steeds toe en de uit-

Zakelijke dienstverlening op stoom, persoonlijke dienstverlening blijft achter

gaven stijgen flink. Dit jaar gaat er ruim 50 miljard euro in om, een

mee. De prestaties in de eerste helft van 2007 waren zo goed dat zij de verwachtingen van begin dit jaar hebben overtroffen. Ook voor

De vooruitzichten voor 2007 en 2008 zijn gunstig. De hoogconjunctuur

euro beschikbaar voor onze zorg. Dat is ongeveer 10% van ons BBP

2008 zijn de vooruitzichten gunstig. Grootste stijgers in omzet zijn

bereikt in 2007 een volwassen niveau, waarin mooie prestaties van

(ter illustratie: in de VS ligt dit percentage op 16). Innovatie is nood-

de hotels, restaurants en kleine eetwarenverstrekkers. Niet alleen de

de dienstverlening verwacht mogen worden. Binnen de dienst

zakelijk om de kwaliteit en de betaalbaarheid van de zorg de komende

horeca maar ook de recreatiebedrijven laten goede resultaten zien.

verlening zit echter een groot verschil in ontwikkeling tussen de

decennia te kunnen garanderen.

De sector horeca en recreatie zit in de lift en alle branches profiteren

De sector horeca en recreatie kampt echter wel met een tekort aan goedopgeleide en gemotiveerde vakmensen.

stijging van 9% ten opzichte van 2006. Voor 2008 is in totaal 54 miljard

5

European Manufacturing Survey

Hoe innoveert de Nederlandse industrie? De economische omstandigheden

Rabobank onderzoekt industrie in Europees verband Innovatie is van groot belang voor het voortbestaan van de Nederlandse industrie en daarmee een belangrijk onderwerp in het maatschappelijke debat. Vaak gaat de aandacht uit naar technologische hoogstandjes en nieuwe producten. Innovatie is echter veel meer dan productinnovatie. Uit recent onderzoek blijkt dat industriële ondernemers vooral innoveren in hun productieprocessen. Computergestuurde machines, productieplanningssystemen, maar ook zelfsturende teams en creatieve combinaties van producten en diensten; ook dat is innovatie. Maar hoe staat de Nederlandse industrie er eigenlijk voor? Wat doen industriële ondernemers aan innovatie? Wat zijn de belangrijkste trends in technologische en organisatorische vernieuwingen? En innoveren bedrijven alleen of vindt ook samenwerking plaats of zelfs

voor innovatie zijn gunstig. Nu is hét

uitbesteding naar het buitenland (offshoring)? Om deze vragen te kunnen beantwoorden doet Rabobank mee aan een grootschalig

moment voor ondernemers om zich te

Europees onderzoek, het European Manufacturing Survey (EMS). Dit onderzoek wordt in Nederland uitgevoerd door het Centrum

wapenen tegen mogelijk slechtere tijden.

nemers uit alle industriële branches aan het onderzoek deel. Het EMS is een initiatief van het gerenommeerde Fraunhofer Institut en

Onderzoek toont aan dat industriële

wordt tweejaarlijks uitgevoerd onder industriële bedrijven in diverse landen. De resultaten maken daardoor een goede internationale

ondernemers vooral concurreren op prijs, terwijl juist innovatie kan zorgen voor onderscheidend vermogen in de markt. Voor een sterke concurrentiepositie is het van belang vandaag te innoveren voor morgen.

voor Innovatie Studies van de Radboud Universiteit Nijmegen. In Nederland nemen 300 industriële bedrijven met meer dan 10 werk-

vergelijking mogelijk. In deze Kwartaalupdate beschrijven we de eerste resultaten van het EMS-onderzoek. In vervolgpublicaties zullen we specifiekere onderwerpen nader belichten. Naast de publicaties wordt op basis van de resultaten een internationale benchmark gemaakt voor industriële ondernemers.


Ondernemers in de industrie zijn optimistisch over de groei van de

concurrenten. Deze concurrentiedruk is een belangrijke stimulans

Uiteraard zijn er wel verschillen te zien in de branches. Zo draait in de

afzetmarkt in de komende drie jaar. Bijna 60% van hen verwacht dat

om te vernieuwen en te zoeken naar onderscheidend vermogen.

voedingsindustrie de concurrentie vooral om kwaliteit. In de apparaten-

de omzet in de gebieden en regio’s waar de hoofdproductgroep

Hierbij spelen diverse factoren als prijs, kwaliteit en service een rol.

en transportmiddelenbranche speelt innovatie een grote rol. Wat

momenteel wordt afgezet, met ruim 5% zal toenemen. Een grote

De meeste bedrijven (34%) geven aan dat ze prijs de belangrijkste

echter opvalt, is dat in de meeste branches bedrijven vinden dat

groep - 36% - verwacht dat de markt stabiel zal zijn en slechts een

concurrentiefactor vinden (figuur 1). Kwaliteit wordt door 24% van

innovatie geen grote rol speelt in de concurrentie. Opmerkelijk?

kleine 7% verwacht een krimp van de markt met meer dan 4%.

de ondernemingen aangegeven als hoogste prioriteit; concurreren

Jazeker. Beleidsmakers en belangenorganisaties benadrukken het

Opvallend hierbij is dat ondernemers van bedrijven die op een

op basis van innovatie komt met 14% op de derde plaats.

belang van innovatie voor het versterken van de concurrentiepositie.

grotere schaal opereren, positievere toekomstverwachtingen hebben.

Concurreren op prijs is immers geen haalbare kaart voor een land

Internationaal opererende bedrijven hebben betere vooruitzichten

met relatief hoge arbeidskosten.

dan bedrijven die uitsluitend op de nationale markt actief zijn.

Kostenreductie hoofddoel bij vernieuwing

&IGUUR$EBELANGRIJKSTECONCURRENTIEFACTOR

Deze groeiende markt schept prima kansen voor ondernemers

Toch beschouwt op dit moment 43% van de bedrijven kosten

om te werken aan innovatie en onderscheidend vermogen. Het

reductie als hun belangrijkste doel bij vernieuwing (figuur 2).

positieve economische tij biedt immers financiële ruimte om te

Dit geldt voor alle bedrijven, ongeacht hun branche of grootte.

investeren in betere productieprocessen en nieuwe producten.

Dit is in lijn met het feit dat ondernemers prijs als belangrijkste concurrentiefactor ervaren. Het verbeteren van de leverbetrouw

Onderscheidend vermogen en de strijd om de markt

baarheid en het verkorten van levertijden wordt door 19% van de

Het huidige economische tij ziet er goed uit voor de industrie.

bedrijven genoemd als hoofddoelstelling bij de modernisering van

En dus ook voor de concurrent. Bedrijven in de Nederlandse industrie hebben gemiddeld te maken met ongeveer zes tot tien concurrenten. In de voedings- en genotmiddelen-, papieren textielindustrie delen bedrijven het speelveld met 11 tot 15

0RIJS +WALITEIT )NNOVATIE TECHNOLOGIE

*UST IN TIMELEVERING -AATWERK 3ERVICE "RON%-3 ONDERZOEK

de productie. Kwaliteit volgt kort daarna in belang. Nog geen 10% van de ondernemers geeft het verhogen van de flexibiliteit van de productiesystemen en het vergroten van het innovatievermogen voor het maken van nieuwe producten als belangrijkste doelstelling aan.

7

8

rab oba nk ci j fers & Tre nds kw artaa lupdate ok tober 2007

Aandacht voor technologie is terug

In de jaren zeventig speelden technische oplossingen een hoofdrol

Anno 2007 geeft 50% van de ondernemers aan dat investeren in

De meeste ondernemers lijken innovatie niet bepaald bovenaan de

bij vernieuwingen en was een fabriek zonder mensen het ultieme doel.

machines, installaties en informatietechnologie, de belangrijkste

agenda te hebben staan. Toch zijn bedrijven continu bezig met het

De behoefte aan kortere series en een breder assortiment leidde in de

activiteit is bij het moderniseren van hun productie (figuur 3).

verbeteren en vernieuwen van hun productiesystemen en organisatie.

jaren tachtig tot meer aandacht voor nieuwe organisatieconcepten

Het vernieuwen van organisatiestructuren of -processen komt

Nieuwe technologische ontwikkelingen, nieuwe organisatieconcepten,

als lean manufacturing en just-in-time productie. Ook de mens kreeg

op een tweede plaats met 27% van de bedrijven. Investeren in

maar ook veranderende marktomstandigheden kunnen aanleiding

weer aandacht. In de jaren negentig ontdekten ondernemers massaal

personeelsontwikkeling met bijvoorbeeld opleidingen komt

zijn om eens kritisch te kijken naar de inrichting van de productie. Sinds

de kracht van ICT om nog efficiënter en klantgerichter te kunnen

vlak daarna met 24%. Investeren in technologie staat dus (weer)

de jaren zeventig is het accent van productiemodernisering verschoven.

produceren.

bovenaan het prioriteitenlijstje van ondernemers.

&IGUUR(UIDIGEHOOFDDOELSTELLINGBIJPRODUCTIEVERNIEUWING

ICT is here to stay

&IGUUR(OOFDACTIVITEITBIJPRODUCTIEMODERNISERING

Met de investeringen in technologie weer als meest belangrijke

-ODERNISERINGSACTIVITEIT

)NNOVATIEDOELSTELLING

activiteit om de productie te moderniseren, wordt de vraag interessant welke technologische innovaties bedrijven dan toepassen. Waren vroeger computers nauwelijks in bedrijven te vinden, vandaag de dag zijn ze niet meer weg te denken uit de werkplaatsen en kantoren. Maar ook nieuwe uitdagingen dienen zich aan. Zo houden bedrijven zich niet alleen bezig met het verder integreren van ICT in de eigen productiesystemen maar ook in processen met andere bedrijven in de keten.

+OSTENREDUCTIE +WALITEIT ,EVERTIJDEN

&LEXIBILITEIT )NNOVATIEVERMOGEN "RON%-3 ONDERZOEK

4ECHNOLOGIE INVESTERING /RGANISATIEVERNIEUWING 0ERSONEELSONTWIKKELING "RON%-3 ONDERZOEK


Ook in de toekomst blijft het terugdringen van kosten het hoofddoel van vernieuwing. Opvallend is echter het grote aantal bedrijven dat in de toekomst belang hecht aan het vergroten van hun vermogen om innovatieve producten te maken. Deze laatste doelstelling wordt door 21% van de bedrijven genoemd als hoogste prioriteit. Blijkbaar vinden ondernemers het werken aan het innovatievermogen wel belangrijk, maar vooral in de toekomst. Dit terwijl met name product innovatie kan bijdragen aan onderscheidend vermogen in de markt. Innovatie is nodig om de concurrentiepositie van de Nederlandse industrie vast te houden en te verbeteren. Op dit moment draait de Wijdverspreid in de Nederlandse industrie zijn de volgende

Het gebruik van alle toepassingen zal toenemen als we afgaan op

industrie op volle toeren. Nu is dan ook hét moment voor onder

technologieën (figuur 4):

het geplande gebruik in de komende twee jaar. Vooral het gebruik

nemers om zich voor te bereiden op de toekomst. Stel innovatie

• Computer Aided Design (CAD);

van computergestuurde logistiek en voorraadbeheer, productiepl

niet uit tot morgen.

• Computer gestuurde machines of installaties (CAM);

anningsystemen en de externe uitwisseling met andere bedrijven

• Computer gestuurd logistiek en voorraadbeheer;

staan op de nominatie snel toe te nemen. Ook het toepassen van

• Productieplanning- en besturingssystemen (ERP).

het op ontwerp gerichte technologie als virtual reality design en de

&IGUUR(ETGEBRUIKENGEPLANDEGEBRUIKVANPRODUCTIETECHNOLOGIEÑN

integratie van CAD/CAM-systemen zijn door een aantal bedrijven Deze productieinnovaties worden door 50% of meer van de

al gepland. Opvallend is dat de meeste innovaties een flinke ICT-

bedrijven toegepast. Een tweede groep toepassingen wordt

component hebben. Het gebruik van ICT in de productie is duidelijk

door 20% tot 50% van de bedrijven toegepast, te weten:

vanzelfsprekend geworden.

• Virtual reality of 3D-simulatie voor productontwerp; • Integratie van ontwerp en computer gestuurde machines (CAD/CAM);

Nú innoveren voor morgen Afgaand op het huidige en geplande gebruik van moderne techno-

• Industriële robots;

logieën zijn ondernemers wel actief met vernieuwen. Toch benoemen

• Geautomatiseerde beeldverwerkingsystemen;

veel industriële bedrijven innovatie niet als een belangrijke concurrentie

• Externe uitwisseling van productieplanninggegevens

factor of als doelstelling bij productiemodernisering. In de praktijk

(supply chain management).

blijkt de focus van vernieuwing vooral te liggen op procesinnovaties. Dit is niet zo verwonderlijk aangezien het verbeteren van processen

Relatief weinig verspreid zijn onder meer branchespecifieke

vaak gepaard gaat met kostenreducties. En zoals het onderzoek

innovaties als het gebruik van stofvrije ruimtes en biogen-

aantoont is dat nog steeds wat menig ondernemer drijft bij het

technologie.

vernieuwen.

4ECHNOLOGIE

#OMPUTERAIDED$ESIGN 6IRTUALREALITYDESIGN #OMPUTERGESTUURDEMACHINES )NTEGRATIE#!$<#! )NDUSTRIELEROBOTS #OMPUTERGESTUURDVOORRAADBEHEER 'EAUTOMATISEERDEBEELDVERWERKING 0ROCESGEINTERGREERDEKWALITEIT #LEANROOM 0RODUCTIEPLANNINGSSYSTEMEN 3IMULATIEPROCESONTWERP %XTERNEUITWISSELINGPRODUCTIE 4OEPASSINGBIOGEN TECHNOLOGIE

'EBRUIK 'EPLANDGEBRUIK

"RON%-3 ONDERZOEK

9

Macro-economische visie

Top wordt plateau

Tabel 1: Kerngegevens Nederlandse economie

2005

2006

2007

2008

Bruto Binnenlands Product

jaar-op-jaar mutatie in %

1,5

3,0

2¾

2¾

- Particuliere consumptie

0,7

2,5

2

2½

- Overheidsconsumptie*

0,0

2,4

1½

1¼ 5¾

*

Het derde kwartaal van 2007 stond

- Private investeringen

2,4

8,2

4¾

de financiële markten in de Verenigde

- Bruto investeringen

3,0

7,2

4½

5

- Goederen- en dienstenuitvoer

5,9

7,0

6¾

7

Staten en Europa. Het effect hiervan op de

- Goederen- en diensteninvoer

5,5

8,1

6¾

7¼

Consumentenprijsindex

1,7

1,1

1¾

2¾

Werkloosheid (% beroepsbevolking)

6,5

5,5

4¾

4¼

beperkt zijn. De Nederlandse economie

Begrotingssaldo overheid (% BBP)

-0,3

0,6

-½

½

groeit dit en volgend jaar naar verwachting

Saldo lopende rekening (% BBP)

7,1

9,8

7¼

6½

grotendeels in het teken van onrust op

Nederlandse economie zal waarschijnlijk

met ongeveer 2¾%. De conjuncturele top strekt zich daarmee uit tot een plateau. Mede door de zachte winter groeide de economie in de eerste helft van 2007 langzaam. Daardoor zal de jaargroei van het Bruto Binnenlands Product (BBP) iets onder de 3% van vorig jaar blijven, wat lager is dan eerder verwacht. De economie blijft echter in goede vorm. De vooruitzichten voor export, investeringen, en consumptie zijn positief.

* gecorrigeerd voor de administratieve effecten van de invoering van het nieuwe zorgstelsel per 1-1-2006 Bron: CBS, Rabobank &IGUUR"IJDRAGEAANVOLUMEMUTATIE""0 PUNT

PUNT

Onrust op de financiële markten

Subprime, kredietcrisis en liquiditeitscrisis zijn de termen die in

het derde kwartaal van dit jaar ineens volop in de belangstelling

stonden. Een probleem dat ontstond in een specifiek segment

van de hypothekenmarkt in de Verenigde Staten leidde tot grote

PROGNOSE

onrust op de financiële markten. De grote vraag is wat het gevolg

0ARTICULIERECONSUMPTIE

"RUTOINVESTERINGEN .ETTO EXPORT

zal zijn voor de reële economie waar goederen, diensten, en werk-

/VERHEIDSCONSUMPTIE

6OORRADEN "RUTO"INNENLANDS0RODUCT

)NGECORRIGEERDVOORDEADMINISTRATIEVEEFFECTENVANHETNIEUWEZORGSTELSEL

"RON#"3 2ABOBANK

gelegenheid de interessante factoren zijn. De meeste economieën in de wereld zijn in goede vorm en kunnen wel tegen een stootje. Bedrijven hoeven niet direct dusdanig hinder te ondervinden van


handel met Oost-Europa bleef juist sterk groeien en had een groot

de problemen op de financiële markten dat zij hun investerings plannen terug moeten schroeven. Veel zal afhangen van de

&IGUUR5ITVOEREN"UITENLANDSEORDERONTVANGST

duur van de crisis en het effect op producenten- en consumenten

vertrouwen. Inmiddels heeft de Europese Centrale Bank afgezien

aandeel in de totale groei van de export (figuur 3). Hoewel ook

VIERKWARTAALSGEMIDDELDEN

de uitvoer naar China hard blijft groeien, maakt de export naar dit land zo’n klein deel uit van de totale uitvoer dat de bijdrage aan de

van een renteverhoging en heeft de Amerikaanse centrale bank

haar beleidsrente verlaagd. Vooralsnog verwachten wij dat het

vertrouwen op de financiële markten weer terugkeert en dat de economieën in het eurogebied de subprime crisis goed verteren. Dit geldt dus ook voor de Nederlandse economie.

Het blijft zomers mooi in Nederland

vorig jaar tot $1,35 eind juni dit jaar) bleef de uitvoer ook in de eerste helft van 2007 sterk doorgroeien. Dit was vooral te danken

aan de robuuste ontwikkeling van de wederuitvoer; de handel in

goederen die Nederland binnenkomen en na een geringe bewerking

UITVOERJAAR OP JAARMUTATIE L BUITENLANDSEORDERONTVANGSTVERWERKENDEINDUSTRIER

heeft haar top bereikt. De verwachting is dat we dit en volgend jaar

"RON#"3

weer worden doorgevoerd naar een andere bestemming. Voor de tweede helft van het jaar verwachten wij dat de groei in ons Europese achterland wat zal terugvallen. De Nederlandse exporteurs

op deze top zullen blijven. Export, investeringen en consumptie

merken dat nu al door een teruglopende buitenlandse order

dragen allen krachtig bij aan de groei (figuur 1). Export en investeringen gezonde arbeidsmarktontwikkeling kan het plateau van de eco-

Ondanks een sterk stijgende euro (van $1,20 per euro in februari

De in 2004 ingezette krachtige groei van de Nederlandse economie

blijven solide. Een sterke consumptiegroei gedragen door een

groei beperkt is.

&IGUUR%XPORTGROEINAARGEBIED

ontvangst (figuur 2). Voor de ‘made in Holland’ uitvoer is naast

MAANDSGEMIDDELDE

het wereldhandelsvolume de ontwikkeling van de prijsconcurrentie

nomische groei verlengen. Daarmee zal 2008 het derde achter

positie van groot belang. Nederlandse producten kunnen scherper

eenvolgende jaar van boventrendmatige economische groei zijn.

geprijsd worden als de loonkosten per eenheid product minder

snel oplopen dan die van onze concurrenten. Hoewel dat de

Export blijft bloeien

afgelopen jaren als gevolg van de Nederlandse loonmatiging

Al meer dan drie opeenvolgende jaren kent de export een hoge

het geval is geweest, doet de depreciatie van de dollar al deze

volumegroei, in de laatste anderhalf jaar zelfs meer dan 5% (figuur

inspanningen dit jaar teniet. De Amerikaanse munt vestigde

2). Hiermee deint de Nederlandse internationale handel, met de

rest van de economie in haar kielzog, duidelijk mee op de golven

van de internationale conjunctuur. De groei van de uitvoer naar onze belangrijkste handelspartner Duitsland nam het afgelopen jaar sterk af. Hierdoor was de bijdrage van de handel met

onder de invloed van rentebeslissingen en renteverwachtingen in JUNISEPTDECMRTJUNISEPTDECMRTJUNI

TOTAAL $UITSLAND /OST %UROPA #HINA

"RON#"3

september nieuwe records van zwakte ten opzichte van de euro. Wij verwachten echter dat de dollar geleidelijk weer iets van zijn recente verlies ten opzichte van de euro zal herwinnen. Dit zal onze prijsconcurrentiepositie weer enigszins ondersteunen. En dat komt niet op een onprettig moment, aangezien volgend jaar

de oosterburen aan de totale groei van de Nederlandse export erg klein. Met name in de eerste helft van 2007 was de uitvoergroei

anticipeerd op de verhoging van de prijzen en daardoor flink wat

de loondruk als het gevolg van de krappe arbeidsmarkt naar ver-

naar Duitsland zeer gering. Dit is deels toe te schrijven aan de

aankopen in het laatste kwartaal van 2006 gedaan. De terugval

wachting flink zal toenemen. Dit terwijl het stabiliseren van de

verhoging van het Duitse btw-tarief. Op onze uitvoer naar Duitsland

van de Duitse consumptie in het eerste kwartaal van dit jaar is

wereldhandelsgroei, met volgend jaar een lichte versnelling, de

wordt het Duitse tarief geheven. Duitse consumenten hadden ge-

echter in het tweede kwartaal alweer grotendeels verdwenen. De

buitenlandse orderportefeuilles weer wat vulling zal geven.

11

12


&IGUUR"EZETTINGSGRAAD.EDERLANDSEINDUSTRIE

SEIZOENSGECORRIGEERD

Investeringen blijven solide

dit cijfer in september kwam dan ook als een verrassing. Het is

De investeringen dragen sinds 2005 weer flink bij aan de eco

niet duidelijk of we hier vooral de vertrouwenseffecten van de

nomische groei. De bedrijfsinvesteringen groeiden vorig jaar zeer

onrust op de financiële markten zien, of dat de effecten van de

sterk door grote investeringen in treinstellen en vliegtuigen. Het

gedeeltelijk uitgelekte kabinetsplannen in de aanloop naar Prinsjes

investeringsvolume groeide in de eerste helft van dit jaar nauwelijks,

dag de belangrijkste oorzaak waren. Nederlanders zijn een stuk

maar handhaafde daarmee wel het hoge niveau van 2007. Dat

pessimistischer over het economisch klimaat en de eigen situatie,

betekent dat de onderliggende investeringsdynamiek erg sterk is.

ook over de afgelopen twaalf maanden. Tegelijkertijd blijft men

Dit laatste zien we ook terug in een vrij vlakke ontwikkeling van de

deze tijd zien als gunstig voor het doen van grote aankopen. Het is

bezettingsgraad (figuur 4), waarbij de uitbreidingsinvesteringen

daarom zeer onduidelijk of het lagere vertrouwen zich naar een

de groeiende vraag goed bijhouden. Op de korte termijn is een

lagere consumptie zal vertalen. Verder vooruitkijkend naar volgend

bescheiden groei nog wel mogelijk, gelet op het aanhoudende

jaar is het vooral van belang dat de arbeidsmarktperspectieven goed

optimisme van producenten en het feit dat zij in meerderheid ver-

blijven en dat de loonontwikkeling dit beeld volgt. Wij verwachten

wachten de productie de komende maanden verder op te voeren.

dat de consumptiegroei dit jaar een bescheiden 2% haalt (vooral

Ook blijft de winstgevendheid van investeringen in Nederland erg

door de zachte winter) en volgend jaar versnelt tot in de buurt van

hoog, wat we onder andere terugzien in de verder stijgende binnen

de 2½%. De rem die het kabinet in 2008 op de koopkracht zet, is in

landse orderontvangst van de Nederlandse investeringsgoederen

de huidige hoogconjunctuur niet onwelkom. Want hoewel er nog

industrie (figuur 5). Volgend jaar zullen de bedrijfsinvesteringen

geen sprake is van overspanning, neemt de krapte op de arbeidsmarkt

opnieuw gestuwd worden door grote investeringen in vliegtuigen

nog steeds toe.

BEZETTINGSGRAADVERWERKENDEINDUSTRIEL PRODUCENTENVERTROUWENR "RON#"3

en treinen. Wel kan een hogere rente voor een enigszins drukkend effect op de investeringen zorgen.

&IGUUR/RDERONTVANGST.EDERLANDSEINVESTERINGSGOEDEREN

&IGUUR#ONSUMPTIEGROEINAARCATEGORIEÑN MAANDSGEMIDDELDEJAAR OP JAARMUTATIE

Consumptie trekt aan

De particuliere consumptie is het jaar begonnen met een sterk groei

cijfer, maar zwakte in het tweede kwartaal eigenlijk een beetje

onverwacht af. De zachte winter heeft de consumptie van energie

door huishoudens in het eerste, maar deels ook in het tweede

kwartaal flink geremd. De jaarafrekeningen die nog zullen volgen,

vormen voor de huishoudens wellicht extraatjes die weer in de

bestedingen kunnen neerslaan. De maandcijfers over het slot van

BINNENLANDSEORDERONTVANGSTINVESTERINGSGOEDERENINDUSTRIE MAANDSGEMIDDELDE "RON#"3

het tweede kwartaal gaven al bloeiende cijfers voor de consumptie van duurzame goederen (figuur 6) en voor de horeca. Tot en met augustus bleef het consumentenvertrouwen hoog (figuur 7). Onze verwachting was dat dit ook zo zou blijven. De enorme daling van

TOTALECONSUMPTIE DIENSTEN

VOEDINGS ENGENOTMIDDELEN DUURZAMECOMSUMPTIEMIDDELEN "RON#"3


Arbeidsmarkt krap maar niet overspannen

is van 2004 tot 2006 opgelopen, maar bereikte nog niet het niveau

huren en van vertraagde effecten van de olieprijs die eind vorig

Nu de teller van de werkloosheid rond de 350 duizend staat, rijst de

van de vorige hoogconjunctuur. Per saldo staan er tegenover het

jaar en begin dit jaar tijdelijk lager was. Ook bewogen enkele

vraag of de arbeidsmarkt niet op het punt staat om overspannen

hoge aantal vacatures nog altijd meer werklozen dan tijdens de

volatiele componenten van de consumentenprijsindex in augustus

te raken. Het dalingstempo van de werkloosheid zal in onze ver

vorige periode van krapte. Hoewel de krapte de komende tijd

toevallig tegelijkertijd naar beneden. De trend in de onderliggende

wachting echter vanaf nu afnemen. Naast werkloosheid is het

duidelijk merkbaar zal worden in de vorm van zowel hogere CAO-

inflatie (inflatie gecorrigeerd voor oogstproducten en energie) is

aantal vacatures een belangrijke indicator voor de mate van krapte

loonstijgingen als ruimere incidentele beloningen, is er het komende

duidelijk omhoog. Autobrandstoffen zullen al snel weer in prijs

op de arbeidsmarkt (figuur 8). Het aantal openstaande vacatures

jaar nog geen sprake van een overspannen situatie. De loonstijgingen

stijgen en de prijzen van elektriciteit en gas zullen per 1 januari

ligt momenteel op 225.000. Na een jaar van sterke stijging daalt het

leiden wel tot een hogere inflatie.

waarschijnlijk weer fors hoger zijn. Daarnaast is er voor volgend jaar in het regeerakkoord al een aantal inflatieverhogende overheids

aantal ontstane vacatures (na seizoenscorrectie) al twee kwartalen licht. In het tweede kwartaal daalde ook het aantal vervulde vacatures

Inflatie loopt op

maatregelen aangekondigd in de vorm van accijnzen. Al met al

iets. Dit duidt erop dat bedrijven moeilijker mensen kunnen vinden

De inflatie is vorig jaar en tot nu toe ook dit jaar bijzonder laag

zullen vanaf nu de factoren die een opwaartse druk op de prijzen

voor de vacatures die open staan. Zakelijke dienstverlening, bouw

geweest (figuur 9). Hoewel dit een wereldwijd verschijnsel lijkt te

hebben, zoals de energieprijs-ontwikkeling, hogere loongroei en

nijverheid, horeca en financiële instellingen waren in 2006 de kop-

zijn, spant Nederland de afgelopen anderhalf jaar de kroon. In de

overheidsmaatregelen, domineren. Wij verwachten dat de geld

lopers op het gebied van moeilijk vervulbare vacatures. Uit het

eerste maanden van dit jaar liep het inflatiepercentage wel op tot

ontwaarding dit jaar uit zal komen op 1¾% en volgend jaar zal

verschil tussen ontstane en vervulde vacatures per bedrijfstak lijkt

1,8% in mei ten opzichte van een jaar eerder. Daarna zakte het

versnellen naar 2¾%.

alleen voor financiële instellingen de krapte in de eerste helft van

inflatietempo weer terug naar 1,5% in juli en 1,1% in augustus. De

2007 iets te verminderen. Het aantal moeilijk vervulbare vacatures

lage cijfers zijn vooral het gevolg van een matige stijging van de

&IGUUR#ONSUMENTENVERTROUWEN

&IGUUR6ACATURESENWERKLOZEN


X

&IGUUR)NFLATIE


X

CONSUMENTENVERTROUWENL KOOPBEREIDHEIDR OORDEELECONOMISCHKLIMAATL

AANTALVACATURESL AANTALWERKLOZENR

"RON#"3

"RON#"3

INFLATIE ONDERLIGGENDEINFLATIE "RON#"3

13

Industrie

Prima prestaties, maar tekort aan vakmensen wordt steeds structureler

Structuurgegevens sector industrie Actieve ondernemingen (x 1000) Arbeidsvolume (arb.jr. x 1000) Omzet (x € 1 mld.) Export (x € 1 mld.)

kleinbedrijf 2005

middenbedrijf 2006

2005

grootbedrijf 2006

2005

totaal 2006

2005

2006

37,4

37,8

7,9

7,8

1,2

1,2

46,5

46,7

109,8

108,7

247,5

244,7

454,0

451,4

811,4

804,8

13,7

14,4

58,1

62,2

179,6

193,3

251,4

269,9

2,4

2,6

20,9

23,1

96,4

105,4

119,7

131,1

Brutowinst (in % omzet)

53,2

52,3

39,1

37,7

36,3

34,7

37,8

36,4

Loonsom (in % omzet)

19,6

18,5

17,4

16,3

12,4

11,7

14,0

13,1

Resultaat voor belasting (in % omzet)*

11,6

11,7

5,0

5,1

4,6

4,9

5,0

5,3

* Exclusief ondernemersloon bij bedrijven zonder rechtspersoonlijkheid Bron: EIM en Rabobank

De Nederlandse industrie presteert prima. En de groei zet door: voor 2008 verwachten wij voor de sector een omzet-

Positief is dat industrie en innovatie in Nederland weer op de

in state-of-the-art technologische kennis, klantgerichte product

groei van circa 5%. Bedrijven profiteren van de aan

(politieke) agenda staan. Want de industrie is ook in de huidige

ontwikkeling en ketenoptimalisatie. Creativiteit, flexibiliteit en

houdende groei van de export, de investeringsbereidheid

zogeheten ‘postindustriële’ samenleving nog steeds erg belangrijk

originaliteit zijn hierbij essentieel. Marktinnovatie is zeker zo belangrijk.

in het bedrijfsleven en het relatief hoge niveau van de

voor de Nederlandse economie. Circa een kwart van de omzet in

De toenemende internationalisering en de opkomst van nieuwe

consumentenbestedingen aan non-food producten. Er is

het particuliere bedrijfsleven en ruim 60% van de export komen

afzetmarkten zijn kansen die optimaal kunnen worden benut. Denk

dan ook bepaald geen reden om te doemdenken over de

voor rekening van de industrie. De sector biedt werk aan ruim

bij het laatste overigens niet alleen aan nieuwe geografische afzet

Nederlandse industrie. Sterker nog; veel bedrijven weten al

900.000 mensen. Daarnaast zorgt de industrie voor veel indirecte

markten, zoals Rusland en China, maar ook aan de opkomst van

jaren hun exportpositie te consolideren of uit te bouwen.

werkgelegenheid in sectoren als de dienstverlening, de bouw en

nieuwe markten rondom thema’s als duurzaamheid en life science.

Gelet op het toenemend aantal spelers in het internationaal

het transport. Het belang van de industrie strekt dus verder dan

krachtenveld is dit een uitstekende prestatie. Maar er zijn

de sector zelf.

ook uitdagingen, zoals een steeds structureler wordend personeelstekort.

Samenwerking versterkt positie De dynamiek in de markt is groot is en de lat komt voor veel

Onderscheidend vermogen cruciaal

bedrijven in de sector steeds hoger te liggen. Hierdoor is samen-

Een goede marktpositie komt de Nederlandse industrie echter niet

werking met andere partijen in de keten een waardevolle optie

aanwaaien; zij moet iedere dag bevochten worden op een voort

voor positiebehoud en -versterking. In de ‘business-to-consumer

durend heviger wordende internationale concurrentie. Onder-

markt’ kunnen fabrikanten bijvoorbeeld samenwerkingsverbanden

scheidend vermogen is dan cruciaal. Dit vraagt om investeringen

aangaan met de retail. De traditionele ‘afnemer-leverancierrelaties’


dienen hierbij omgezet te worden in ‘partnershiprelaties’. In de

mogelijkheden. Belangrijk is dat men zich bij de keuze van de

Een andere uitdaging betreft de verbetering van de samenwerking

strijd om de gunst van de consument zijn beide partijen immers

investeringen laat leiden door de strategie van het bedrijf (en haar

tussen bedrijven en kennisinstellingen om de aanwezige kennis

gebaat bij een perfecte ‘consumer response’. Moderne informatie-

kernactiviteiten) en pas daarna door de techniek die beschikbaar is.

beter toegankelijk te maken voor het bedrijfsleven en de kennis

en communicatietechnologie kan dit alles goed ondersteunen.

Alleen op deze manier zijn de vaak kostbare investeringen effectief

ontwikkeling meer vraaggestuurd te organiseren. De eerste stappen

Voorwaarde is wel het maken van gestructureerde afspraken tussen

en snel rendabel te maken. Investeringen zijn immers altijd een

hiertoe zijn gezet en veelbelovend, maar nu wordt het tijd om de

betrokken partijen.

afgeleide van de strategie van een bedrijf en niet omgekeerd.

innovatiestructuur in Nederland daadwerkelijk samen vorm geven.

In de ‘business-to-businessmarkt’ gaat de samenwerking tussen de

Seinen op groen, maar industrie kent ook uitdagingen

Een van de grootste uitdagingen ligt echter op het personele

partijen ook steeds verder. Hier draait alles om het slim organiseren

Hoewel op dit moment veel seinen in de industrie op groen staan,

vlak. Bedrijven hebben grote moeite met het vinden van goed

van productontwikkeling en productie tussen eindfabrikanten en

zijn er ook volop uitdagingen. Zo is er nog een groot aantal (vooral

opgeleide en gekwalificeerde werknemers. De sector spant zich

toeleveranciers én toeleveranciers onderling. Van belang is dat alle

kleinere) bedrijven dat te weinig aandacht besteedt aan de toekomst

inmiddels in voor verbetering van het imago van de industrie

betrokken partijen worden aangesproken op hun sterkste expertise

strategie. Zeker nu de bedrijvigheid goed is, gaan veel bedrijven

om meer jongeren te interesseren voor een baan in de industrie.

en dat er over en weer sprake is van open communicatie (elkaar

in de industrie weer over tot de orde of waan van de dag. Dit terwijl

De noodzaak hiertoe is groot. Mede door de vergrijzing dreigt

informeren waar nodig). Het eerste vraagt veelal dat partijen zich

er in (relatief) betere tijden juist ruimte is om strategische keuzen

het personeelstekort namelijk van structurele aard te worden en

terugtrekken op hun kernactiviteiten en zich meer specialiseren.

vorm te geven en selectief bij de bedrijfsstrategie passende

daarmee de verdere groei van de sector -want er zijn kansen te

Open communicatie houdt meer een verandering van gedrag of

afnemers te werven.

over- te ondergraven.

attitude in. Bijvoorbeeld dat eindfabrikanten toeleveranciers vroeger en diepgaander bij de productontwikkeling betrekken. Aldus wordt open communicatie tot open innovatie, met alle bijkomende synergievoordelen: snellere productontwikkeling, meer innovaties, lagere kosten, betere kwaliteit.

Verbetering productiviteit door doelgericht investeren Bovenstaande samenwerkingsvormen leiden tot een verdere ketenoptimalisatie én tot verhoging van de productiviteit van de Nederlandse industrie. Een verdere productiviteitsverhoging kan worden bereikt door doelgericht te investeren in moderne productiefaciliteiten en een betere benutting van de ICT-

6OLUMEMUTATIESINTOVVOORAFGAANDJAAR

/MZETMUTATIESINTOVVOORAFGAANDJAAR

KLEINBEDRIJF

MIDDENBEDRIJF

GROOTBEDRIJF

"RON%)-EN2ABOBANK

OMZETWAARDE

OMZETVOLUME

OMZETPRIJS

EXPORTWAARDE

"RON%)-EN2ABOBANK

15

Erwin van Limpt (Haval Disposables)

MVO uit offensieve overwegingen MVO wint ook in de industrie aan belang. Steeds meer bedrijven houden rekening met het effect van hun productieactiviteiten op het milieu en hebben oog voor de menselijke aspecten binnen en buiten het bedrijf. Niet alleen uit defensieve overwegingen (risicomanagement, kostenreductie en reputatie management) maken industriële bedrijven werk van MVO, maar ook uit offensieve overwegingen. Denk hierbij aan MVO als een strategie die tot producten marktinnovatie kan leiden. Een mooi voorbeeld hiervan is het succes van de Toyota Prius. Een ander voorbeeld van MVO uit offensieve overwegingen is ‘sociale innovatie’ in bedrijven. Hieronder vallen nieuwe vormen van leiding geven, slim organiseren, delegeren en herdefiniëren van verantwoordelijkheden. Sociale innovatie geeft nieuwe instrumenten om tot een verdere productiviteitsverbetering in de industrie te komen. Sociaal en arbeid Een industrieel bedrijf maakt vaak onderdeel uit van een (internationale) productieketen. Vanuit MVO-optiek dient daarom aandacht besteed te worden aan de arbeids omstandigheden (zoals kinderarbeid, arbeidsduur, veilig heid) en de milieuvervuiling elders in de keten. Positief is de toenemende controle binnen de keten aan de hand van certificeringsprogramma’s of labels. Voor de kleding industrie zijn dat bijvoorbeeld Fair Wear en MADE-BY. Een actief personeelsbeleid kan de betrokkenheid en de

tevredenheid van de medewerkers vergroten. Verder is het zeker in de industrie van belang dat er ruime aandacht is voor de arbeidsomstandigheden. Denk aan fysieke belasting, geluidsoverlast, veiligheid en dergelijke. Milieu In de laatste twee decennia is er bij de productie in de industrie veel aandacht besteed aan de milieuzorg. Het voorkomen van bodemvervuiling, de reductie van CO2-emissies en afvalwaterzuivering waren enkele belangrijke aandachtspunten. In eerste instantie keken bedrijven vooral naar de kostenkant van de zorg en naar het wettelijk kader. De laatste jaren is er echter terecht steeds meer aandacht voor de andere, positieve kant, van milieuzorg en –beheer. Milieuzorg kan onder meer resulteren in imagoverbetering, kostenverlaging (bijvoorbeeld door een reductie van het energie verbruik) en het benutten van marktkansen (cleantech machine-industrie, ecodesign). Consument en samenleving De consument heeft recht op industriële producten die voldoen aan de wettelijke veiligheids- en hygiëneeisen. Ook dient er sprake te zijn van een transparante informatieverstrekking aan consumenten over her komst, samenstelling en gebruik van producten. Met betrekking tot het productie- of bedrijfsproces is van belang dat er geen of zo min mogelijk overlast is voor de omgeving.

“Onze wegwerpproducten worden met hart en ziel geproduceerd in Nederland” Erwin van Limpt (42) is eigenaar van spuitgietbedrijf Haval Disposables uit Gemert. Dit bedrijf produceert met de modernste technieken wegwerpbestekken, glazen en verpakkingen voor de foodsector. Het bedrijf onderscheidt zich met veilige en traceerbare producten. In een markt waar kostprijs en concurrentie uit het Verre Oosten een belangrijke rol spelen, groeit dit bedrijf gestaag. Zonder concessies te doen aan verantwoord produceren.

17

Haval Disposables maakt voornamelijk roerstaafjes, messen,

Kwaliteit uit zich ook in gebruiksvriendelijkheid en betrouw

dag naar 10.000 liter per kwartaal is gedaald. Daarnaast staat

lepels, vorken en allerlei (salade-)bakjes van kunststof. “Door

baarheid. “Wegwerpbestek moet wel bruikbaar zijn om bij de

warmteterugwinning nog hoog op onze verlanglijst om in de

de kopers worden onze producten gezien als een commodity.

barbecue je vlees op te eten en onze saladebakken moeten ook

toekomst te realiseren.”

Dit betekent dat bij de beoordeling van de prijs/kwaliteit sterk

een constante kwaliteit hebben om het productieproces bij het

de nadruk wordt gelegd op de prijs”, vertelt Erwin van Limpt.

afvullen niet te verstoren”, kenmerkt Van Limpt zijn producten.

De grondstofprijzen van kunststof zijn de afgelopen jaren fors

“Toch kiezen we heel bewust voor productie in Nederland.”

Zo maakt Haval ook veel bakken voor de afhaalmenu’s van

gestegen. Dit is een extra trigger voor zuinig gebruik. “Natuurlijk

Om internationaal een concurrerend product te maken,

Chinese restaurants. “Deze gebruikers hebben waarschijnlijk

wordt er in dit bedrijf zo efficiënt mogelijk met grondstoffen

heeft Haval daarom zwaar geïnvesteerd in de modernste

ook prima connecties in China om daar bakken in te kopen,

voor de productie omgegaan. Hierdoor zijn de afvalstromen

productiemachines. “Sinds 1993 produceren we volcontinu

maar zij kiezen toch voor onze kwaliteit.”

beperkt. Alle restmaterialen worden gescheiden afgevoerd.”

maakt alle producten met veertig personeelsleden en dertig

Is het mogelijk om maatschappelijk verantwoorde wegwerp

Het bedrijf houdt zich ook bezig met ecodesign. Een goed

spuitgietmachines.

producten te maken? “Kunststof heeft niet het meest milieu

voorbeeld hiervan is de productie van stapelbare producten.

vriendelijke imago bij de consument, ondanks dat onderzoeken

Daardoor worden transportkosten in de keten bespaard.

“Een belangrijk kwaliteitsaspect van ons bedrijf is de BRC/

aantonen dat het vaak beter uit de bus komt als het gehele

Experimenten met biologische grondstoffen hebben nog

IoP-certificering. Hiermee kunnen we aantonen dat onze

productieproces meegewogen wordt.” De kunststofindustrie is

niet tot nieuwe producten geleid. Van Limpt: “Producten

producten en processen kwalitatief goed, traceerbaar en

dan ook heel bewust bezig met maatschappelijk verantwoord

van biologische grondstoffen hebben nog problemen met

voedselveilig zijn.” In het hele bedrijf worden bij de productie

ondernemen. Ook Van Limpt heeft een duidelijke visie op

de stijfheid en een te beperkte waterbestendigheid. Een

dan ook enkel zogeheten virgin materialen gebruikt,

MVO vanuit zijn rol als producent: “De keuze voor Nederland

roerstaafje moet zijn functionaliteit wel behouden!”

rechtstreeks van gerenommeerde Europese producenten.

betekent ook een rendabele productie volgens Nederlandse

om de kostprijs zo laag mogelijk te houden.” Het bedrijf

normen en waarden.” Deze visie komt direct terug in een van

Maatschappelijk verantwoord ondernemen is voor Erwin van

de kernkwaliteiten van dit bedrijf: ”De BRC-certificering is van

Limpt ook goed omgaan met het personeel. Het bedrijf leidt

belang voor de veiligheid van de consument. Deze certificering

zijn eigen mensen op. Ook kiest het bewust voor minder

betekent bijvoorbeeld traceerbaarheid, voedselveiligheid en

valide werknemers in samenwerking met een lokale instelling.

‘temper-evident’ verpakkingen met veiligheidssluitingen.”

Van Limpt benadrukt hierbij dat wetgeving ook averechts kan werken. “Door de voormalige Pemba-wetgeving is het risico

In de bedrijfsvoering is deze maatschappelijke visie op diverse

voor het bedrijf groter geworden, waardoor het aantal minder

plaatsen zichtbaar. Een voorbeeld is het energiegebruik.

valide werknemers nu lager is dan voorheen.” Het personeel

Van Limpt: “Door te werken met de modernste hybride of

wordt voorts goed op de hoogte gehouden van de ontwik-

elektrische machines besparen we 50 tot 80% aan energiekosten

kelingen in het bedrijf. ”Per kwartaal delen we de belangrijkste

ten opzichten van de oude volledig hydraulische machines. In

resultaten met het hele personeel. Door de snelle marktontwik-

het nieuwe pand hebben we ook gekozen voor een gesloten

kelingen moeten we het bedrijfsbeleid regelmatig iets bijstellen

koelsysteem waardoor het waterverbruik van 10.000 liter per

en ook dit delen we dan per kwartaal met onze medewerkers.”

Bouw

Woningbouw: nieuwbouwproductie haalt doelstellingen niet

woningen. In bepaalde deelsegmenten van de markt komt hierdoor

Nog steeds is sprake van een groot tekort aan woningen. Om de

de kapitaalmarktrente verder stijgt.

de betaalbaarheid van de woningen verder in het geding, zeker als

nieuwbouwproductie te stimuleren heeft de overheid daarom medio 2006 doelstellingen neergelegd voor de jaarlijkse woning

Naast de overheid kunnen woningcorporaties de komende jaren

Stemming neemt af ondanks hoog groeipad

nieuwbouwproductie tot en met 2010. Dit komt neer op 80 tot 100

een belangrijke rol vervullen bij het terugdringen van het woning

duizend nieuwe woningen per jaar. Het lijkt erop dat de realisatie

tekort. Niet alleen spelen woningcorporaties een belangrijke rol bij

aanzienlijk achterblijft bij de geplande productie. In 2006 zijn er

de herstructurering van binnenstedelijke woongebieden. Ook

uiteindelijk ‘slechts’ 72.382 woningen opgeleverd. Wel is vorig jaar

kunnen ze samenwerken met de overheid om op nieuwe bouw

een recordaantal bouwvergunningen afgegeven (96.447). In het

locaties tot een passende mix van huur- en koopwoningen te

eerste halfjaar van 2007 daalde het totale aantal verstrekte bouw

komen, afgestemd op de kwalitatieve woonbehoefte.

De stemming onder bouwbedrijven neemt af. Dit is opmerkelijk omdat de sector nog steeds een relatief hoog groeipad kent

vergunningen echter met 24% in vergelijking met dezelfde periode een jaar eerder. De daling tot 37.404 vergunningen heeft bijna

Utiliteitsbouw: geen uitschieters verwacht

volledig betrekking op de verstrekte vergunningen voor koop

Tot 2005 ging de utiliteitsmarkt gebukt onder zwakke economische

woningen. Het aantal verleende vergunningen voor huurwoningen

ontwikkelingen en was er sprake van een afnemende productie.

daalde slechts met 3,5%.

De afgelopen jaren is het herstel ingezet, wat uiteindelijk zal leiden tot een productiegroei van ruim 6% in 2007. Waar de utiliteits

(2007: omzet + 7,6%). Een van de knelpunten voor verdere groei is echter de beschikbaarheid van gekwalificeerd

De vergunningverlening houdt geen gelijke pas met het aantal

productie tot en met 2006 vooral nog leunde op de positieve

personeel. De stemming wordt ook getemperd door

opgeleverde woningen. Lang niet alle verstrekte vergunningen

ontwikkelingen in de publieke sector, is op dit moment de markt

beperkende regelgeving, stijgende prijzen van grond-

leiden daadwerkelijk tot de bouw van woningen en vaak is er sprake

sector verantwoordelijk voor de groei. De nieuwbouw voor de

en bouwmaterialen en oplopende loonkosten. Omdat

van enige vertraging in de daadwerkelijke effectuering van bouw

publieke sector zal de komende jaren nog verder consolideren,

deze kostenstijgingen moeilijk aan de markt zijn door te

projecten.

omdat veel grote projecten rondom onderwijsinstellingen en

berekenen, staan de marges in de sector onder druk en

zorginstellingen op hun einde lopen en er minder grote projecten

neemt de investeringbereidheid van ontwikkelaars af. Het

In het eerste halfjaar van 2007 is ongeveer een gelijk aantal woningen

laatste zien we al terug in de sterke daling van verstrekte

gereedgekomen als in het eerste halfjaar van 2006 (circa 26.000).

nieuwbouwvergunningen voor koopwoningen.

Voorlopig gaan we daarom nog uit van een totale nieuwbouw

Nu het bedrijfsleven weer meer investeert, wordt er fors meer

productie van ongeveer 72.000 woningen dit jaar, maar hierin zit

gebouwd in de kantorenmarkt en de markt voor bedrijfsruimtes.

enige taakstelling. Een eventuele verhoging van de nieuwbouw

Wel bestaat naast de nieuwbouw in de kantorenmarkt nog een

productie in 2008 is mede afhankelijk van de beschikbaarheid van

aanzienlijke voorraad oudere, soms ook leegstaande, kantoren.

gekwalificeerd personeel. Verder gaan ook de oplopende kosten

Uit onderzoek dat in opdracht van VROM is uitgevoerd, blijkt dat

voor personeel en bouwmaterialen een rol spelen. Samen met

in 2006 bijna 50% van de kantoorpandenvoorraad ouder was dan

de oplopende grondkosten leiden deze tot hogere prijzen van

dertig jaar. Zo’n 14% van de totale kantorenvoorraad is nog nooit

in het verschiet liggen.

gerenoveerd en bij 43% heeft renovatie voor 2000 plaatsgevonden.


Structuurgegevens sector bouw

kleinbedrijf

middenbedrijf

grootbedrijf

totaal


2005

2006

2005

2006

2005

2006

2005

2006

75,6

84,7

5,8

5,5

0,3

0,3

81,7

90,5

167,5

178,3

169,9

171,8

115,2

116,0

452,6

466,0

Omzet (x € 1 mld.)

15,3

17,0

27,3

29,3

26,6

28,4

69,1

74,7


53,6

53,7

44,8

44,5

39,0

18,7

44,5

44,4


20,8

18,2

25,0

23,9

21,5

20,5

22,8

21,3


26,3

29,2

3,6

4,5

6,1

6,9

9,6

11,0

Actieve ondernemingen (x 1000) Arbeidsvolume (arb.jr. x 1000)

* Exclusief ondernemersloon bij bedrijven zonder rechtspersoonlijkheid

KLEINBEDRIJF

Bron: EIM en Rabobank

MIDDENBEDRIJF

Deze grote voorraad oudere kantoren rechtvaardigt de gedachte

de zachte winter. Daarna is de omzetgroei teruggevallen naar een

om deze te renoveren en minder nieuwbouw te plegen. Zo is

niveau van circa 5%. Dit is op een termijn van meer jaren bezien

het evenwicht tussen vraag en aanbod op langere termijn beter

nog altijd bovengemiddeld.

gewaarborgd. Een groot deel van de oudere voorraad kent echter

GROOTBEDRIJF

"RON%)-EN2ABOBANK


een beperkte gebouwinfrastructuur (verder afnemende levensduur

De uitgaven voor de megaprojecten Betuweroute en de HSL-Zuid

kantoren) en bovendien hebben veel kantoren een slechte locatie.

zijn in 2007 grotendeels gerealiseerd. Pas na 2008 komt er weer

Dit maakt renovatie van deze oudere kantoorpanden kostbaar en

budget vrij voor nieuwe projecten zoals ‘Ruimte voor de Rivier’.

veelal nauwelijks rendabel.

Mogelijk komt er nog extra overheidsgeld beschikbaar uit een besluit

door het kabinet rond de Zuiderzeelijn. Aanvankelijk werd er een Naar verwachting zal de nieuwbouwproductie in de utiliteitsmarkt

rijksbijdrage van 2,9 miljard euro gereserveerd voor dit project,

de komende jaren geen echte uitschieters kennen en licht stijgen.

maar men is in april 2006 gestopt met de planfase. Het is aan het

Dit geldt ook voor het onderhoudswerk aan gebouwen, doorgaans

kabinet Balkenende IV om te beslissen over een eventuele alternatieve

een stabiele groeifactor in de productie binnen de sector.

aanwending van de gelden voor projecten in Noord- Nederland en de Noordvleugel.

Grond-, water- en wegenbouw: na sterke omzettoename nu stabiele groei

Momenteel zijn er weinig megaprojecten onderhanden. Daarom

Gestimuleerd door de verhoogde aandacht voor het onderhoud

verwachten we een lichte maar stabiele groei in de GWW-sector

aan de infrastructuur, met in het bijzonder het hoofdwegennet,

in 2008.

heeft de GWW-sector in 2006 een stevige groei laten zien. Ook de start in de eerste maanden van 2007 was veelbelovend, mede door

OMZETWAARDE

OMZETVOLUME

OMZETPRIJS

"RON%)-EN2ABOBANK

19

Integrale aanpak MVO-activiteiten ontbreekt nog Veel bouwbedrijven doen aan MVO. Dit dringt echter nog onvoldoende door in de buitenwereld. Daarom kan het geen kwaad om in de eerste plaats beter te communiceren over MVO-activiteiten. Slechts eenderde van de bouwbedrijven doet dit. Branche organisatie Bouwend Nederland constateert verder dat MVO-activiteiten van bouwers vaak incidenteel van karakter zijn. Er zijn nog relatief weinig bedrijven die invulling geven aan alle hieronder genoemde MVOaspecten. De sector moet dan ook kansen grijpen in de integrale aanpak van MVO. Sociaal en arbeid De bouwsector heeft dringend behoefte aan personeel. Niet alleen in kwantitatieve, maar ook in kwalitatieve zin is er een tekort aan vakkrachten. Het tekort lijkt door de vergrijzing een structureel karakter te krijgen. Een oplossing is niet eenvoudig. In ieder geval moeten bouwondernemers zich sterk maken voor het vasthouden van vakkrachten. Dit kan ondermeer door het inzetten van nieuwe, minder fysiek belastende technieken zodat oudere werknemers langer aan het werk kunnen blijven. Ook moet het aantrekkelijker worden gemaakt om in de bouw te komen werken. Goede pleidingsmogelijkheden en dito secundaire arbeidsvoorwaarden kunnen hiertoe een stimulans zijn.

Milieu De mogelijkheden voor verbetering op milieugebied zijn legio. Een belangrijk begrip is duurzaam bouwen; minder gebruik van grondstoffen en materialen, minder afval uit het bouwproces, minder energie verbruik van het bouwobject, vormgeving gericht op flexibeler gebruik van het object en integratie van het gebouwde met de omgeving. Verder moet niet worden vergeten dat de bouwsector een flinke bijdrage levert aan de verkeersintensiteit. Nadenken over het verminderen van transportbewegingen en het daarmee tevens beperken van de CO2- en fijnstofuitstoot is een aanbeveling. Consument en samenleving De consument is steeds kritischer op de realisatie van nieuwe bouwprojecten of de herstructurering van wijken. Door toekomstige bewoners én omwonenden vooraf te betrekken bij planvorming en rekening te houden met hun wensen en belangen, wordt bereikt dat projecten eerder en ook beter worden ‘gedragen’. Bouwbedrijven kunnen zich tevens in de markt onder scheiden door samen te werken met vaste partners. Projecten worden zo vaker op tijd opgeleverd. Ook kunnen van te voren gemaakte kosten- en kwaliteitsafspraken beter worden nagekomen.

21

Theo van der Maazen (Bouwbedrijf Van der Maazen BV)

“Duurzaamheid loopt als een rode draad door ons bedrijf heen” Bouwbedrijf Van der Maazen, gevestigd in Lith (Noord-Brabant), is een flexibel en modern familiebedrijf met vijftig werknemers. Het heeft activiteiten op een breed terrein: particuliere woningbouw, seriematige woningbouw, utiliteitsbouw en op maat energieadvisering. In het vijftigjarig bestaan van de onderneming hebben de kwaliteit van zowel de organisatie als het bouw product altijd voorop gestaan. Dit heeft bijgedragen aan de goede naam van het bedrijf in Lith en verre omgeving. “We gaan nooit voor het snelle gewin, maar altijd voor de

Met onze bestaande partners lukte dat niet omdat deze destijds

Een en ander resulteerde al in een CO2-neutraal appartementen-

continuïteit van ons bedrijf op langere termijn”, vertelt Theo

onvoldoende bezig waren met het gedachtegoed duurzaamheid.

complex in Oss, onze KAPLA kozijnen met milieukeurmerk en

van der Maazen. “Dit betekent voortdurend investeren in de

Het heeft uiteindelijk twee jaren geduurd voordat ik de juiste

een prefab gevelsysteem op basis van gelijmde baksteen. De

eigen organisatie, in medewerkers, in materieel en in partners:

partijen bij elkaar wist te brengen. Samen met drie partners,

jongste ‘noviteit’ is een kleinschalige toepassing van wind

onderaannemers, architecten, stedenbouwkundigen et cetera.

twee installatiebedrijven en een architect, hebben we uit

molens op individuele woonhuizen, waarbij overcapaciteit

Op deze wijze zijn we in staat om klantgericht en in eigen beheer

eindelijk Eco-maat Energie opgericht. Binnen Eco-maat Energie

wordt teruggeleverd op het net.”

woning-, winkelen bedrijfslocaties te ontwikkelen. Ook op

produceren en leveren we CO2-vrije energie in de vorm van

gecompliceerde en niet voor de hand liggende plekken. Door

verwarming, koeling en warm tapwater. De opwekking geschiedt

“Duurzaamheid stroomt echt door onze aderen. We willen niet

deze aanpak hebben we wel eens genoegen moeten nemen

in een collectief systeem door gebruik te maken van aardwarmte.

alleen maar een mooi product maken. We voelen ons daarnaast

met een minder hoog rendement dan onze branchegenoten,

Per opwekkingssysteem kunnen met gemak 12 tot 30 woningen

verantwoordelijk voor onderhoud en beheer van de installaties

maar dat hebben we er graag voor over.”

worden voorzien van energie. Een gasaansluiting is daarbij niet

en projecten die we realiseren. Ook vinden we het belangrijk

meer nodig, maar wel blijft aansluiting op het landelijke

dat de eindgebruiker, de consument, begrijpt wat voor een

”Duurzaamheid loopt als een rode draad door onze bedrijfsvoering

elektriciteitsnet noodzakelijk. Evengoed levert ons systeem een

installatie hij in huis heeft. Daarom geven onze kopersbegeleiders

heen. Al vijftien jaar. In eerste instantie zijn we bij toeval in aan

gemiddelde besparing op de energierekening van 10% tot 20%.“

voorlichting over het gebruik tijdens bewonersbijeenkomsten

raking gekomen met duurzaamheid. De gemeente Oss schreef

en bezoeken aan huis. De mensen die voor ons werken moeten

in het kader van een nog te ontwikkelen ecologische woonwijk

”Je hebt elkaar echt nodig bij het realiseren van een dergelijk

tevens begrijpen wat we willen uitdragen. Regelmatig roepen

een prijsvraag uit op milieugebied. Die uitdaging namen we aan

innovatief product. In de loop van de jaren zijn we uiteraard

we daarom op de bouwplaats de mannen bij elkaar in de keet

en vervolgens hebben we een systeem voor duurzame energie

verder gegaan met het perfectioneren van het Eco-maat

om maar weer eens te vertellen waarom we bepaalde dingen

op basis van warmtepompen ontwikkeld. Tot onze verrassing

energiesysteem. Ook hebben we ons gericht op andere aspecten

anders aanpakken dan men op andere bouwplaatsen gewend

wonnen we de gemeentelijke milieuprijs. Daarna volgde in 2001

van duurzaamheid zoals duurzame ontwerpprincipes, duurzame

is. Bovendien vinden we het heel belangrijk dat er veilig en

ook nog eens de DUBO (Duurzaam Bouwen) jaarprijs van de

materialen en grondstoffen, afvalscheiding, nieuwe bouw

netjes wordt gewerkt.”

provincie Noord-Brabant.”

technieken die kwaliteit verhogen en de bouw veiliger maken en nieuwe oplossingen voor energieopwekking uit duurzame

“Al snel kwamen we erachter dat je op het punt van duurzaamheid

bronnen. De basis van deze nieuwe ontwikkelingen wordt

niet zonder goede partners kan. We stonden voor de taak het

gelegd binnen Eco-maat Project, een zelfstandige project-

eerste concept te ontwikkelen en tegelijkertijd afzet te genereren.

ontwikkelaar die zich volledig richt op duurzame ontwikkelingen.

Groothandel

Transparantie als bedreiging

De groothandelssector is zeer heterogeen en bestaat uit onder

Dat de groothandelssector groeit, is vooral te danken aan de

nemingen die de meest uiteenlopende producten leveren. Het

sterke toename van de internationale handel. Zo stegen zowel de

gemeenschappelijke kenmerk is dat ze goederen leveren die ze

Nederlandse export als de import vorig jaar met meer dan 10%. Het

niet zelf produceren. Verder levert de groothandel aan bedrijfs

merendeel van de handel vindt nog steeds plaats met andere EU-

matige afnemers, waarbij onderscheid valt te maken naar groothandels

landen; onze belangrijkste handelspartners zijn Duitsland en België.

die consumentengoederen leveren en groothandels die grondstoffen/

Opvallend is echter de forse groei van de handel met China (een

halffabrikaten of eindproducten leveren voor de bedrijvenmarkt.

jaarlijkse toename van import en export met meer dan 20%) en de handel met de nieuwe EU-lidstaten (meer dan een verdubbeling

Groothandel van groot belang voor bedrijfsleven

van de export en bijna een verdubbeling van de import sinds de

Qua belang voor het Nederlandse bedrijfsleven spreken de cijfers

toetreding in 2004).

boekdelen. Zo heeft de groothandel met een jaaromzet van circa

De groothandel profiteert bovengemiddeld van de gunstige

320 miljard euro de grootste omzet van alle sectoren. Ook levert

Positie bevechten

conjunctuur. Het ziet er naar uit dat 2007 de boeken ingaat

de sector een belangrijke bijdrage aan de export (ruim 10%). Dit

Ondanks deze klinkende cijfers groeien de bomen niet voor alle

met een omzetstijging van 7,7%. Voor volgend jaar kan de

aandeel zou zelfs een stuk hoger liggen als de bijdrage aan de

groothandelsbedrijven tot in de hemel. Veel ondernemingen

sector opnieuw een sterke omzetgroei tegemoet zien. Ook

wederuitvoer werd meegenomen. Qua aantal bedrijven en werk

moeten hun positie steeds meer bevechten. Bijvoorbeeld omdat

het rendement verbetert. De groothandel dankt dit vooral

gelegenheid neemt de groothandel de vierde plek in. De sector

producenten rechtstreeks gaan leveren aan eindgebruikers.

aan toenemende internationale handel. Bovendien is er ook

telde in 2006 circa 61.000 ondernemingen, een groei van circa

Daarnaast zijn er detaillisten die rechtstreeks zaken doen met de

groei op de binnenlandse markt dankzij hogere consumenten

1.000 bedrijven ten opzichte van een jaar eerder.

fabrikant. Zij vervullen dan ook de rollen die traditioneel aan de

bestedingen en bedrijfsinvesteringen. Maar de sector moet alert zijn. De internationale concurrentie neemt toe en bovendien proberen andere partijen in de keten de positie van de groothandel over te nemen.

Structuurgegevens sector groothandel Actieve ondernemingen (x 1000) Arbeidsvolume (arb.jr. x 1000)

kleinbedrijf

middenbedrijf

grootbedrijf

totaal

2005

2006

2005

2006

2005

2006

2005

2006

53,0

54,0

6,4

6,5

0,5

0,5

59,8

61,0

126,0

125,7

175,0

179,3

120,1

124,3

421,1

429,3


49,2

53,1

123,1

135,2

120,3

132,2

292,5

320,6

Export (x € 1 mld.)*

3,0

3,3

10,5

11,9

7,4

8,4

20,8

23,5


24,9

24,9

21,6

21,6

19,4

19,5

21,3

21,3


7,0

6,5

6,5

6,2

5,3

5,1

6,1

5,8

Resultaat voor belasting (in % omzet)

5,7

6,3

4,7

5,1

3,1

3,5

4,2

4,6

* Exclusief wederuitvoer Bron: EIM en Rabobank


groothandel waren voorbehouden. Tot slot breiden logistieke dienst verleners de activiteiten uit en nemen daarbij eveneens rollen over van de groothandel. Naast de concurrentie in de keten, kampt de groothandel met toenemende internationale concurrentie in binnen- en buitenland.



de distributie als gevolg van fileproblematiek of venstertijden van

gemeenten. Ook het toenemende gebruik van elektronische middelen

Veranderende omgeving Andere veranderingen die de groothandel raken, zijn bijvoorbeeld schaalvergroting bij leveranciers en afnemers of moeilijkheden rond

leidt tot grote verandering in zowel het bedrijfsproces als in de communicatie met de klant. Ketendigitalisering is het voorbeeld van de manier waarop elektronische

KLEINBEDRIJF

MIDDENBEDRIJF

GROOTBEDRIJF

"RON%)-EN2ABOBANK

OMZETWAARDE

OMZETVOLUME

OMZETPRIJS

EXPORTWAARDE

"RON%)-EN2ABOBANK

middelen het bedrijfsproces veranderen. Hulpmiddelen als EDI en RFID hebben tot doel informatie over voorraden en verkopen efficiënt

Richting kiezen

meer rollen naar zich toe en wordt dan de regisseur in de keten.

uit te wisselen tussen partijen in de keten. Dit levert namelijk stuur-

Om passend te reageren op veranderende concurrentieverhoudingen

De groothandel kan dan bijvoorbeeld ook een eigen merk of een

informatie op, waardoor voorraden beter zijn te beheersen. Boven

in de keten en de diverse ontwikkelingen in de markt, dienen groot-

eigen collectie op de markt brengen. De derde mogelijkheid is om

dien is het mogelijk om sneller in te spelen op nieuwe trends. Naar

handels een duidelijke richting te kiezen. Daarbij is de vraag voor

vast te houden aan de huidige strategie met een nadruk op de

verwachting zal deze zogenoemde ketendigitalisering de komende

elke ondernemer wat het onderscheidende vermogen is van zijn

handelsfunctie. Zoals gezegd is het door transparantie in de markt

jaren een enorme vlucht nemen. Het is dan ook zaak voor groot

bedrijf. Globaal zijn er hierbij drie mogelijkheden. Voor een individuele

steeds lastiger om daarmee langdurig onderscheidend te zijn.

handels om alert te zijn op deze ontwikkelingen en in de keten niet

groothandel wordt de keuze mede bepaald door de machtspositie

buiten de boot te vallen.

van een bedrijf in de keten.

Bij elke strategie geldt dat doorgaans een bepaalde schaalgrootte wenselijk is. Een groter bedrijf kan nou eenmaal scherper inkopen

In het contact met de klant betekenen de elektronische hulp

De eerste mogelijkheid is dat de groothandel intensief gaat samen-

en bovendien de kosten voor bijvoorbeeld automatisering spreiden.

middelen dat de transparantie toeneemt. Detaillisten of zelfs

werken met de andere partijen in de keten. Feitelijk stelt de groot-

Dit betekent dat schaalvergroting binnen de sector naar verwachting

consumenten kunnen zich beter oriënteren en eventuele prijs-

handel zich hierbij in dienst van fabrikant of detaillist. De groothandel

verder doorzet. Als de groothandel erin slaagt om efficiënt te werken

verschillen ontdekken. Daarnaast kunnen fabrikanten zich makkelijker

brengt hierbij haar kennis in en zorgt ervoor dat het proces van

en aantoonbare meerwaarde te bieden, dan kan zij zonder enige

op internet profileren en daarbij zelf verkopen aan eindgebruikers.

productie tot verkoop soepel verloopt, efficiënt en tegen zo laag

twijfel haar sterke positie in de bedrijvenmarkt ook in de toekomst

Hoe transparanter de markt, hoe moeilijker het is voor een groot

mogelijke kosten. Een tweede mogelijkheid is dat de groothandel

vasthouden.

handelsbedrijf om geld te verdienen met alleen handel.

zelf stappen neemt voor verdere ketenintegratie. Zij trekt hierbij

23

Piet Goossens (Heigo Nederland BV)

MVO-conflicten door internationale handel Veel groothandelsbedrijven zijn sterk internationaal georiënteerd bij zowel de inkoop als de verkoop. Hierdoor worden zij ook regelmatig geconfronteerd met lokale waarden en normen, die conflicterend kunnen zijn met wat in Nederland gebruikelijk is. Bij de inkoop van producten in lagelonenlanden betreft het dan vaak issues op het gebied van arbeidsomstandigheden, productveiligheid of milieu. Maar omdat de groothandel zeer heterogeen is, zijn ook de MVO-issues heel divers. Dit betekent dat MVO-issues die in de ene groothandels branche van groot belang zijn, in een andere branche helemaal niet hoeven te spelen. Zo is voedselveiligheid bijvoorbeeld alleen van belang bij groothandels in de foodsector.

“Voor MVO moet een knop om en bij mij gebeurde dat in China” Piet Goossens (58) is eigenaar van Heigo Nederland BV. Het bedrijf levert onder meer bedrijfs- en veiligheids kleding. Op de centrale locatie in Elst werken 25 mensen. Daarnaast is er een eigen productielocatie in Bulgarije met

Sociaal en arbeid Importeert de groothandel uit lagelonenlanden, dan zijn de arbeidsomstandigheden waaronder de producten zijn gemaakt een belangrijk aandachtspunt. Denk aan kinderarbeid, extreem lange werkdagen zonder rusttijden en onveilige of ongezonde arbeidsomstandigheden. In verschillende ketens ontstaan initiatieven om met certi ficeringsprogramma’s eerlijke productie te stimuleren, bijvoorbeeld Fair Wear in de textielbranche. Uiteraard moet de groothandel ook oog te hebben voor het eigen personeel. In de sector zijn slechts in een beperkt aantal branches CAO-afspraken gemaakt. Hierdoor zijn onder nemers zelf verantwoordelijk voor het juist invullen van de personeelsvoorwaarden. Milieu Uit MVO-oogpunt streeft de groothandel ernaar dat de geleverde producten het milieu zo min mogelijk belasten. Dit betekent ook oog hebben voor de productieomstandig heden en -processen. Denk aan het energieverbruik

bij de productie en de lozingen van afvalwater. Bij groothandels die hout of papier leveren, is aandacht gewenst voor de manier waarop de bossen worden beheerd, waar het hout is gekapt. Er zijn verschillende keurmerken die garanderen dat hout afkomstig is uit duurzaam beheerde bossen. In andere ketens ligt de aandacht juist bij het terugdringen van de hoeveel heid verpakkingsmateriaal of het beperken van het brandstofverbruik van de distributie.

nog eens 75 medewerkers. Het Gelderse bedrijf heeft op verschillende gebieden aandacht voor maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO). Meest opvallend is het bezit van het Fair Wear keurmerk: dit waarborgt dat alle kleding is gemaakt onder menswaardige arbeids omstandigheden. “Voor wat betreft MVO is er een moment waarop bij mensen de knop omgaat. Bij mij was dat toen ik zes jaar geleden China bezocht”, aldus Piet Goossens. Hij legt uit waarom: “In

Consument en samenleving De producten die de groothandel levert, moeten veilig te zijn voor de eindgebruiker. Dit betekent dat er geen giftige stoffen in de producten mogen voorkomen, zoals loodhoudende verf in speelgoed. Verder is de groothandel mede verantwoordelijk voor de voedsel veiligheid als ze opereert in de foodsector. Dit stelt bijvoorbeeld eisen aan gebouwen, inventaris en transportmiddelen (HACCP-normen).

China bezochten we met een handelsmissie twintig fabrieken om te kijken of we de productie van kleding en schoenen konden uitbesteden. Ik ben daar enorm van geschrokken en meteen was mij duidelijk: dit wil ik niet. Kinderarbeid was aan de orde van de dag, de werkdagen waren veel te lang, rusttijden waren er amper en er was sprake van zeer slechte arbeidsomstandigheden. En dan hebben wij nog maar het topje van de ijsberg gezien, want bij veel bedrijven waren we niet eens welkom voor een bedrijfsbezoek.” Het is een van de redenen waarom Heigo inmiddels over een eigen fabriek in Bulgarije beschikt. Goossens: “Daarmee hebben we alles zelf in de hand. Ontwerp, productie en

25

kwaliteitscontrole vinden allemaal daar plaats. Ook qua arbeids

onze afnemers, want de meeste van hen stellen ook eisen aan

Goossens is blij dat ook in de maatschappij de aandacht voor

omstandigheden hebben we nu zelf de regie. De keuze voor

de arbeidsomstandigheden bij de productie. Zaken die ons niet

MVO toeneemt: “Ik las onlangs dat jongeren bij aankoop van een

een eigen fabriek is drie jaar geleden gemaakt. In eerste instantie

bevallen, bevallen hen ook niet. Gelukkig letten onze afnemers

spijkerbroek naast het merk steeds vaker letten op de productie

maakten we nog veel van onze producten hier in Nederland.

niet alleen op de prijs, want door onze manier van produceren

omstandigheden. Een positieve ontwikkeling. Hopelijk worden

De (loon-)kosten waren echter te hoog om concurrerend te zijn

is de kostprijs van ons product een stuk hoger en zijn wij duurder

steeds meer klanten zich van dit soort zaken bewust. Ik heb daar

in de markt en daardoor moesten we op zoek naar alternatieven.

dan concurrenten die geen eisen stellen aan de arbeids

wel vertrouwen in, al is er nog wel veel werk te doen. Veel mensen

In eerste instantie hebben we productie uitbesteed naar Egypte

omstandigheden.”

praten over MVO, maar doen er niets aan. Ook de politiek staat vaak aan de zijlijn. Hierdoor zijn zaken als kinderarbeid nog

en Tunesië. Afspraken maken in die landen was echter lastig. Toen zijn we op zoek gegaan naar een alternatief. Zoals gezegd

Overigens betekent MVO voor de groothandelaar meer dan alleen

steeds niet uitgesloten en dat moet in de toekomst anders. Je

viel China al snel af. Uiteindelijk zijn we in Bulgarije terecht

Fair Wear: “MVO doe je door je hele bedrijf heen. Zo hebben we

wilt per slot van rekening toch ook niet dat je eigen kinderen

gekomen. We profiteren van de lagere loonkosten daar en

ook hier in Nederland hart voor ons personeel. Je let op de werk-

of kleinkinderen op die manier worden uitgebuit.”

bovendien hoeven we relatief weinig concessies te doen aan

druk, hebt oog voor de mensen en weet wat er bij hen speelt.

de levertijden. Als we de vracht vandaag versturen is het over

Daarnaast besteden we ook aandacht aan het milieu, bijvoor-

twee werkdagen in Nederland.”

beeld door zo min mogelijk verpakkingsmaterialen te gebruiken.”

De productie in Bulgarije vindt plaats volgens de richtlijnen van de Fair Wear organisatie. Dit betekent dat je produceert onder menswaardige arbeidsomstandigheden. Goossens legt uit: “We betalen een goed loon, hoger dan gebruikelijk in Bulgarije. Bovendien zorgen we dat ons personeel pensioen opbouwt. Belangrijk is ook dat we goede arbeidsomstandigheden bieden, zoals daglicht in de fabriek, verwarming in de winter en airco in de zomer. Verder investeren we in ons personeel met opleidingen. Zo verzorgen we scholingscursussen, samen met opleidingsinstituten en gemeenten in Bulgarije. Er is daar namelijk veel werkloosheid. Mensen krijgen drie maanden scholing en als ze het goed doen daarna een vaste baan. We willen, kortom, goed omgaan met ons personeel, want we vinden dat je netjes zaken hoort te doen.” Maar er zit ook een zakelijk voordeel aan Fair Wear. Er is namelijk een keurmerk aan verbonden en dat zorgt voor herkenbaarheid in de markt. Goossens: “We leveren veel aan gemeenten en nonprofitinstellingen. Wat dat betreft hebben we het getroffen met

Detailhandel food

De detailhandel food telt zo’n 13.000 actieve ondernemingen met

daarentegen gestegen tot circa 48,5%. Een steeds belangrijker

ruim 30.000 vestigingen. Naast zo’n 7.000 aanbieders van algemene

kanaal in de foodsector, met inmiddels een aandeel van bijna 29%,

levensmiddelen (waaronder 4.800 supermarkten) zijn er zo’n 23.000

is het zogenoemde out-of-home kanaal (benzinestations, horeca,

speciaalzaken en ambulante handelaren. In de sector zijn zo’n

bedrijfsrestaurants, instellingen, scholen, sportkantines et cetera).

245.000 werknemers actief. De werkgelegenheid neemt weer toe,

Herstel zet door in verdringingsmarkt

waarbij de arbeidsmarkt krapper wordt en het aantal openstaande

Consumptie van voeding stijgt

vacatures stijgt.

De consumptie van voedings- en genotmiddelen is relatief ongevoelig voor de conjunctuur. Niettemin is de particuliere

Daling van het aantal vestigingspunten

consumptie van voedings- en genotmiddelen afgelopen jaar met

Als gevolg van schaalvergroting en sanering neemt het aantal

bijna 4% toegenomen tot bijna € 56 miljard. Dit blijkt uit recentelijk

vestigingspunten al jaren af. Dit jaar was de daling wat geringer

onderzoek van Deloitte. Het grootste deel van deze groei betrof een

dan voorheen, wellicht onder invloed van de conjunctuur. Bij de

volumestijging. De trend naar luxe en gemak is weer helemaal

‘traditionele’ speciaalzaken zoals groentemannen en slagers

terug en de consument let wat minder op de prijs. Deze ontwikkeling

was de daling van het aantal vestigingspunten het grootst.

is ook terug te zien in de omzetontwikkeling. Volgens Deloitte

De omzetgroei in de detailhandel food zal in 2008 naar ver

Speciaalzaken die zich onvoldoende weten te onderscheiden,

steeg de omzet van de detailhandel in 2006 met 3,8% tot bijna

wachting licht afvlakken, maar met groeicijfers boven de 3%

hebben het moeilijk. Dat is ook terug te zien in de ontwikkeling

€ 40 miljard. Daarvan realiseerden supermarkten ruim € 27 miljard

blijft de sector het goed doen. Na jaren van druk op de sector-

van het marktaandeel van speciaalzaken. Het aandeel in de omzet

en speciaalzaken ruim € 12 miljard. Het niet tot de detailhandel

omzet liet 2006 een krachtig herstel zien. Een herstel dat zich

van voedings- en genotmiddelen van speciaalzaken is inmiddels

gerekende out-of-home kanaal realiseerde in 2006 overigens een

in 2007 zal voortzetten. Over het eerste halfjaar nam de

gedaald tot circa 22,5%. Het aandeel van de supermarkten is

omzet van zo’n € 16 miljard.

omzet met ruim 3% verder toe. Supermarkten realiseerden opnieuw een substantieel hogere omzetgroei dan speciaal zaken. In 2007 is dit nog meer het geval dan het jaar daarvoor. De groei bij de supermarkten bestaat voor een belangrijk deel uit een volumestijging. Ook het rendement, met name de nettowinst van supermarkten, heeft zich in 2006 sterk hersteld.

Structuurgegevens sector detailhandel food

kleinbedrijf

middenbedrijf

grootbedrijf

totaal

2005

2006

2005

2006

2005

2006

2005

2006

Actieve ondernemingen (x 1000)

11,5

11,4

1,3

1,3

0,1

0,1

12,9

12,8

Arbeidsvolume (arb.jr. x 1000)

34,2

34,0

31,9

31,8

66,8

66,5

132,9

132,2

4,0

4,2

7,0

7,3

17,4

18,1

28,4

29,5

28,7

28,8

22,1

22,1

24,1

24,0

24,2

24,2

Omzet (x € 1 mld.) Brutowinst (in % omzet) Loonsom (in % omzet)

9,1

8,8

9,8

9,5

11,8

11,4

10,9

10,6


7,8

7,7

0,9

0,8

1,2

1,3

2,1

2,1





KLEINBEDRIJF

MIDDENBEDRIJF

GROOTBEDRIJF

"RON%)-EN2ABOBANK

OMZETWAARDE

OMZETVOLUME

OMZETPRIJS

"RON%)-EN2ABOBANK

Mooie groeicijfers voor de food

is het aantal vierkante meters vloeroppervlak zelfs gestegen. En

gezond en verantwoord geproduceerd voedsel) of zich vergaand

De mooie groeicijfers die voor 2006 en de eerste helft van 2007 te

op de voormalige locaties van formules als Edah en Konmar zullen

specialiseren tonen reeds aan dat ook de foodspeciaalzaak (toekomst-)

zien zijn, zullen naar verwachting enigszins afvlakken. Het aandeel

andere formules trachten een betere plek in de markt te veroveren.

perspectief heeft.

van de food in de totale bestedingen neemt al jaren af en de food-

Er ontstaat een herverdeling van de markt.

Strijd om het maagaandeel

uitgaven zullen blijven wedijveren met andere bestedingscategorieën van de consument. Daarbij komt nog eens de onzekerheid over de

Onderscheid door waardecreatie

De traditionele fooddetailhandel heeft inmiddels te maken met

ontwikkeling van de koopkracht door de verwachte lastenverzwaringen.

Supermarkten zullen hun positie ten opzichte van de speciaalzaken

andere aanbieders: niet alleen uit detailhandel (non-food) en buiten-

Overigens zou hierdoor de prijsgevoeligheid van de consument wel

verder versterken omdat veel speciaalzaken nog traditioneel aan

land maar juist ook met de out-of-home aanbieders. Deze laatste

weer eens wat kunnen toenemen. Voor 2007 zal de groei van de

bieden en er onvoldoende in slagen zich te onderscheiden van de

groep, ook wel foodservice genoemd, zal de komende jaren sterk

consumptieve uitgaven aan food op het niveau van 2006 blijven

supermarkt. Dat onderscheid zal gevonden moeten worden door

aan belang gaan winnen en met supermarkten en speciaalzaken

(circa 3,8%). In 2008 zal de omzet in de detailhandel food naar

waardecreatie, bijvoorbeeld door het aanbieden van bijzondere

de strijd aangaan om het ‘maagaandeel’. De grenzen tussen de

verwachting wat minder stijgen. Wel zal er sprake kunnen zijn

oplossingen voor de behoefte van de consument in plaats van het

detailhandel en andere foodaanbieders zullen vervagen. Voor

van enige prijsstijging. Niet alleen door hogere grondstofprijzen,

verkopen van producten. En bij die oplossingen zal rekening moeten

Nederland nieuwe foodconcepten, zoals onderwegwinkels, maaltijd-

belasting- en accijnsverhogingen, maar ook door prijsaanpassingen.

worden gehouden met de vier belangrijk groeitrends: gemak,

winkels, bakery cafés en sappenbars, zullen de markt betreden of

Met name supermarkten zullen het lage prijsniveau en de daarbij

gezondheid, genieten en goed gedrag. Dat samenwerking daarbij

verder penetreren. De foodsector kenmerkt zich als verdringings

behorende marges proberen aan te passen. Dat zal echter zeer

een nuttig middel is, spreekt voor zich. Uiteraard zal de wijze waarop

markt en blijft de komende jaren een dynamische sector die van

voorzichtig gebeuren, gezien de hevige concurrentie tussen de

een speciaalzaak zich moet onderscheiden sterk afhankelijk zijn

foodondernemers een hoge mate van alertheid en daadkracht

supermarkten onderling. Ondanks het verdwijnen van formules

van de lokale marktsituatie. De speciaalzaken die al alert inspelen

blijft vragen.

is het aantal supermarktvestigingen slechts beperkt gedaald en

op veranderingen in het consumentengedrag (met bijvoorbeeld

27

Verantwoorde voeding biedt volop kansen Binnen de detailhandel food spelen zowel directe (binnen het bedrijf) als indirecte (binnen de productieketen) MVO-issues. Ten aanzien van de indirecte issues geldt dat een individuele ondernemer met leveranciers afspraken kan maken over duurzame productie en afzet. Sociaal en arbeid Binnen de gehele productieketen kunnen arbeid en arbeidsomstandigheden worden beoordeeld. In hoeverre is sprake van gedwongen arbeid of kinderarbeid bij de productie en inkoop van producten en/of grondstoffen uit emerging markets? Of wat te denken van slechte arbeidsomstandig heden bij toeleveranciers? Menig ondernemer zal bij dergelijke issues opmerken dat zijn invloed vanwege zijn positie in de keten onbetekenend zal zijn. Een ondernemer die echter kritische en weloverwogen keuzes maakt ten aanzien van deze problematiek zal zich op positieve wijze kunnen onderscheiden. Dichter bij huis en een stuk eenvoudiger te beïnvloeden is het personeelsbeleid. Hoe zorg je ervoor dat je medewerkers betrokken zijn en blijven? Ziekteverzuimcijfers en informatie over het personeels verloop zijn belangrijke graadmeters voor de mede werkerstevredenheid. Milieu Milieuzorg is van belang bij de productie en inkoop van producten en grondstoffen. Binnen de keten is aandacht voor verantwoord omgaan met energie, water, afval,

verpakking en bestrijdingsmiddelen. Ten aanzien van energie zijn met name zaken als verlichting, koeling, winkelentree en airconditioning belangrijke aandachtspunten. Europese richtlijnen verplichten ondernemers om hun afvalstromen te monitoren en de hoeveelheid afval te verminderen. Tevens speelt dierenwelzijn een rol binnen de detailhandel food. Borging van dierenwelzijn is hierbij het uitgangspunt. Er kunnen aan het begin van de keten concrete maatregelen worden getroffen op het gebied van voeding, huisvesting, gezondheid, vangsttechnieken en slachtmethodes. Consument en samenleving Gezonde en verantwoorde voeding is een belangrijk onderwerp in de foodsector. De media besteden veel aandacht aan de problematiek rond overgewicht en ongezonde leefgewoontes (ongezond eten en onvoldoende beweging). Overheid en maatschappelijke organisaties stimuleren de sector om actief in te spelen op de toenemende vraag naar gezonde, verantwoorde alternatieven. Want de consument wordt kritischer en stelt hoge eisen aan de samenstelling en herkomst van producten. Bijkomend voordeel is dat innovatie en de introductie van verantwoorde producten de sector volop kansen biedt. Ten slotte moet voedsel voldoen aan de wettelijke veiligheids- en hygiëneeisen omdat de gezondheid van consumenten in het geding is.

29

Hans van Aerle (directeur van vier Plus supermarkten)

“Ieder moet zijn steentje bijdragen” Vijf jaar geleden opende Hans van Aerle zijn eerste Plus super markt in Mierlo. In oktober 2006 en juni 2007 kwamen er twee supermarkten bij in Helmond. Sinds 1 oktober is daar nog een vierde supermarkt in Nuenen bijgekomen. Met deze vier Plus supermarkten komt Van Aerle met zijn personeelsbestand boven de 300 mensen. Hij heeft hierdoor een grote maatschappelijke verantwoordelijkheid binnen de regio. Van Aerle laat zien dat maatschappelijk verantwoord ondernemen heel goed kan samengaan met zijn bedrijfsvoering en draagt dit uit naar zijn personeel en klanten. Sinds de opening van de tweede winkel werkt Van Aerle samen met

Op milieugebied ontplooit Van Aerle ook de nodige initiatieven.

De ondernemer probeert ook in de klantbediening MVO een rol

een goede rechterhand. “Zij doet de beheersmatige kant van de

De milieuwand in Mierlo is hier een mooi voorbeeld van.

te laten spelen. Hiervoor worden verschillende dingen geïnitieerd.

zaak, zoals het personeel en ik doe de commerciële kant van de

Inwoners van Mierlo kunnen blik, drankkartons, hardkunststof,

Zo is er vorig jaar een actie gehouden, waarbij tegen inlevering

zaak, zoals marktbewerking en promotie. Een mooie taakverdeling

flessen en lege batterijen inleveren bij deze milieuwand. Door

van de kassabon 5% van het aankoopbedrag naar een goed doel

omdat ratio en emotie zo gescheiden zijn, waardoor een goede

de gescheiden inzameling van afval is meer recycling mogelijk.

ging. Ook wordt vier keer per jaar de klanttevredenheid met een

verdeling tussen aandacht voor het personeel en de klant is

De wand is niet alleen voordelig voor het milieu, maar bespaart

enquête gemeten bij een klantenpanel.

gewaarborgd”, vertelt Van Aerle.

de burger jaarlijks al gauw 25 tot 100 euro afvalkosten. Mierlo is namelijk een ‘diftar’ gemeente, wat betekent dat de burger per

De winkels hebben een groot vers assortiment, wat goed aanslaat

Overigens heeft de ondernemer wel degelijk een duidelijke visie

kilo afval betaalt. Het levert Van Aerle zelf veel goodwill op. Hij

bij de klanten. “Gezondheid wordt bij de consument steeds

op personeelsbeleid. MVO speelt daarbij een belangrijke rol. “Ik

heeft in 2005 zelfs de duurzaamheidsprijs voor bedrijven in Mierlo

belangrijker en verse producten ogen nu eenmaal gezonder.”

verwacht van mijn medewerkers dat ze altijd vriendelijk, correct

gewonnen. Het commerciële voordeel dat hij ermee behaalt, is

In het assortiment zit een breed scala aan eco-producten en elke

en netjes zijn tegen mijn klanten. Ze helpen waar nodig, zodat

niet meetbaar. Wel weet hij wat het hem heeft gekost. “Een aardige

drie maanden wordt er een speciale eco-folder uitgebracht.

de service altijd goed is. Het minste wat ik dan kan doen, is ook

investering en elke week nog 60 uur aan verwerking. De gemeente

Van Aerle toont aan dat zijn bedrijfsvoering en MVO heel goed

goed zijn voor mijn medewerkers. Zij zullen altijd op tijd hun

komt het afval wel gratis ophalen”, vertelt hij. Maar de goede

samengaan. “Geweldig toch! Ieder moet zo zijn steentje bijdragen

salaris ontvangen. Ze krijgen de nodige verantwoordelijkheid en

naam die hij ervoor terug krijgt is hem alles waard. Ander voorbeeld

aan de maatschappij en ik doe het maar al te graag als de

vrijheid en ik betrek ze bij werkzaamheden. Ze mogen fouten

op milieugebied vormen de energiebesparende maatregelen die

klanten hierdoor terugkomen bij mijn winkels.”

maken. Daar leren ze juist van. Ik spreek ze niet alleen aan op hun

Van Aerle heeft getroffen. Zo is de uitstoot van gassen door koelingen

fouten, maar geef ze ook complimenten als het goed gaat. Want

en airco beperkt, zijn alle diepvriezen afgedekt en staan de

de medewerkers maken de winkel en je moet zorgen dat ze

koelingen op een gezamenlijk alarmsysteem dat gereguleerd

altijd gemotiveerd blijven.”

wordt door de buitentemperatuur.

Detailhandel non-food

Structuurgegevens sector detailhandel non-food Actieve ondernemingen (x 1000) Arbeidsvolume (arb.jr. x 1000)

Omzetgroei vlakt af, maar blijft fors

kleinbedrijf

middenbedrijf

grootbedrijf

totaal

2005

2006

2005

2006

2005

2006

2005

2006

66,6

67,5

3,0

3,1

0,2

0,2

69,8

70,7

151,9

154,0

69,8

71,3

127,4

131,3

349,1

356,6


17,0

17,9

10,6

11,1

20,7

22,4

48,4

51,4


34,4

33,4

36,0

34,9

40,0

38,5

37,2

36,0


11,9

11,6

18,4

18,1

17,6

17,0

15,8

15,4

8,7

7,9

1,8

0,8

1,2

0,8

4,0

3,3

Resultaat voor belasting (in % omzet) Bron: EIM en Rabobank

Het gaat goed met de detailhandel non-food. De sector zag

Goede prestaties in 2006 en eerste helft 2007

Nog genoeg zonneschijn in de rest van 2007 en 2008

de omzet in 2006 flink toenemen en veel branches droegen

Het jaar 2006 was prachtig voor de detailhandel non-food. Met

De hoogconjunctuur is nog niet op haar einde en de economische

hieraan bij. Sommige branches realiseerden zelfs uit

70.000 ondernemingen boekte de sector een omzet van ongeveer

vooruitzichten voor de rest van 2007 en 2008 zijn dan ook gunstig.

zonderlijk hoge omzetmutaties van boven de 10%. Het

€ 65 miljard. Daarmee realiseerde de detailhandel non-food een

Omzetmutaties van rond de 10% liggen echter voor de aankomende

consumentenvertrouwen en de koopbereidheid geven ook

omzetgroei van 6,2% ten opzichte van 2005. Deze stijging kwam

jaren niet in de lijn der verwachting. Desondanks verwachten wij

in 2007 en 2008 groen licht. Hiervan zal de detailhandel verder

bijna geheel tot stand vanwege de toename in het volume van

voor 2007 en 2008 omzetstijgingen van respectievelijk circa 6%

profiteren, maar dusdanig hoge omzetstijgingen als in 2006

5,7%. Prijzen stegen slechts met 0,5%.

en 6,5%. In 2007 zal de volumegroei gaan afzwakken en in 2008

zullen er voor 2007 en 2008 niet inzitten. Desondanks ver

verwachten wij daarbij toenemende prijzen.

wachten wij omzetstijgingen van respectievelijk circa 6%

De sector reageert relatief sterk op conjuncturele schommelingen.

en 6,5%.

Dit uit zich vooral in de bereidheid van de consument om duur

Grillige consument

zame goederen aan te schaffen. Sommige branches, waaronder de

Binnen de detailhandel non-food oefent de consument steeds

parfumerieën, juweliers en wit- en bruingoedzaken, realiseerden

meer invloed uit op het bedrijfsbeleid. Het vergt steeds meer

zelfs omzetmutaties van boven de 10%. Dit is uitzonderlijk en de

van de ondernemers om te voldoen aan de vele eisen die de

laatste jaren alleen weggelegd voor de telecomzaken. De hoge

consument stelt. Deze wordt namelijk steeds grilliger, wil sneller

mutaties vallen enerzijds toe te schrijven aan de periode van hoog

zijn aankopen doen en heeft snel zijn oordeel klaar over de

conjunctuur en anderzijds aan het feit dat de omzetten in 2005 en

desbetreffende winkel en de producten. Daarnaast wenst hij aan

voorgaande jaren een stuk gedaald waren.

de ene kant dat producten zo goedkoop mogelijk zijn en aan de andere kant wil hij een passend advies en goede service. De

Ook de eerste twee kwartalen van 2007 lieten mooie omzetstijgingen

consument heeft ook steeds meer mogelijkheden om zichzelf te

zien. Deze omzetmutaties waren echter minder explosief dan het

informeren over producten, waarbij internet een grote rol speelt.

jaar daarvoor. Met de toename in het tweede kwartaal van 2007 is er in de detailhandel al acht kwartalen op rij sprake van omzetgroei.


Dreiging van webwinkels?

van kostenreductie, inkoop en marketing behaald. Dit heeft nadelige

Het online winkelen is de afgelopen jaren gestaag toegenomen. Het

gevolgen voor detaillisten die niet samenwerken. Om de concurrentie

aanbod, de betrouwbaarheid en de betalingsmogelijkheden nemen

met ketens en formules aan te kunnen, wordt samenwerking steeds

toe, wat het online kopen verder stimuleert. Consumenten gaven

meer een vereiste. Daarnaast kan specialisatie mogelijkheden bieden

in 2006 online 1,2 miljard euro uit aan detailhandelsproducten. Ten

om het hoofd boven water te houden. Alleen door intensieve samen

opzichte van de totale detailhandelsomzet bedraagt deze online

werking kunnen ondernemers van schaal- en kennisvoordelen

omzet slechts 1,5 à 2%. Qua omvang wordt het online verkopen dus

profiteren.

overschat. Het wordt echter onderschat als het gaat om impact. Consumenten zijn door internet veel beter geïnformeerd over producten.

Locatieproblematiek Schaalvergroting betekent in bepaalde branches ook een groter


Online shoppen stijgt zeker in populariteit, maar internet vormt pas

pand om zich in te huisvesten en die ruimtes zijn meestal niet

een bedreiging voor de detailhandel als ondernemers hier niet of

beschikbaar in binnensteden en bestaande winkelcentra. En als

te laat op inspelen. Internet biedt immers ook kansen. Zo kan het

er al ruimtes beschikbaar zijn op A-locaties, hangt daar een duur

een middel zijn om de afzet te vergroten of de consument meer

prijskaartje aan. Naast de hoge huur maken de bereikbaarheids-

productinformatie te verschaffen. Maar consumenten zoeken ook

en/of bevoorradingsproblemen het de detaillist in de bestaande

uitgebreide dienstverlening, amusement en beleving. Dit is wel te

winkelcentra erg lastig. Steeds meer ketens en formules kiezen dan

vinden in de winkels en (nog) niet op internet. In de praktijk zien

ook voor een winkellocatie buiten de bestaande winkelcentra. Ook

we dan ook dat internet een aanvulling is op de bestaande winkel.

dit verzwakt de concurrentiepositie voor de detaillist die veelal

Een multichannel strategie is verstandig.

gevestigd is in deze bestaande winkelcentra.

De aantrekkelijkheid van online shoppen verschilt overigens sterk

Strategie belangrijker dan ooit

per branche. Van de detailhandelsproducten worden boeken, cd’s,

De detaillist bevindt zich dus in een dynamisch speelveld waarin

dvd’s en video’s en bovenkleding het meest op internet gekocht.

snel anticiperen noodzakelijk is. Een consument zoekt in een winkel

Kunst en antiek, meubels, goud, zilver en uurwerken zijn voorbeelden

steeds meer beleving en advies. Winkelpresentatie, kundig personeel

van producten die nieuw zeer weinig via internet worden aangeschaft.

en service zijn daarom cruciaal. Tevens dient de ondernemer te

Wel koopt men tweedehands steeds meer via internet. Denk aan

beschikken over een flexibele bedrijfsvoering om tijdig te kunnen

Marktplaats en eBay. Deze bestedingen vinden echter buiten de

anticiperen op de veranderende consumententrends. Daarnaast

detailhandel om plaats.

moet hij rekening houden met de toenemende mate van schaal

vergroting, locatieproblematiek en het online shoppen. Om de

Schaalvergroting en samenwerking

heftige concurrentie aan te kunnen, zullen ondernemers optimaal

Belangrijke trend in de detailhandel blijft de toenemende schaal

moeten inspelen op hun onderscheidend vermogen en dienen zij

vergroting. Hierdoor worden onder meer voordelen op het terrein

een heldere strategie voor ogen te hebben.

KLEINBEDRIJF

MIDDENBEDRIJF

GROOTBEDRIJF

"RON%)-EN2ABOBANK


OMZETWAARDE

OMZETVOLUME

OMZETPRIJS

"RON%)-EN2ABOBANK

31

Fair Wear kleding en duurzaam hardhout Op het eerste gezicht lijkt het erop dat detaillisten nog niet zozeer met MVO bezig zijn. Maar schijn bedriegt. Specifieke maatschappelijk verantwoorde thema’s komen binnen de non-food vooral voor bij de detail handel in textiel, kleding en schoeisel, de doe-het-zelfzaken, de elektrotechnische detailhandel en de dierenspeciaalzaken. In de textieldetailhandel wordt steeds meer rekening gehouden met de arbeidsomstandigheden. Dit komt zelfs tot uiting in gecertificeerde labels zoals Fair Wear, Sharewear of MADE-BY. Sociaal en arbeid Personeel is voor de detaillist uitermate belangrijk. De klant van tegenwoordig stelt steeds diversere eisen. Aansluitend dient het personeelsbestand hierop te zijn afgestemd. Het personeel bestaat idealiter uit jong en oud, dames en heren, allochtoon en autochtoon. Dit

zien we dan ook steeds meer terug in de winkels. Naast de samenstelling van het personeelsbestand is de aandacht voor de medewerkers van groot belang voor het functioneren van de persoon achter de medewerker en de onderneming zelf. Milieu In de doe-het-zelf ligt de focus op milieuzorg bij de productie en inkoop van producten en grondstoffen. Wordt er bijvoorbeeld gebruik gemaakt van duurzaam geproduceerd hardhout uit het tropisch regenwoud of uit de noordelijke oerbossen? In de elektrotechnische detailhandel uit MVO-betrokkenheid zich voornamelijk in de veiligheid van producten en de verwijderings bijdrage die geïnd wordt bij de aankoop van elektro technische producten. Ten slotte spreekt de aandacht voor dierenwelzijn binnen de dierenspeciaalzaken voor zich. Er zijn verschillende organisaties, zoals de Dierenbescherming, die dit grondig monitoren.

John Schuurman (Schuurman Schoenen en franchisenemer Intersport)

“Wij nemen bewust mensen aan in de leeftijd van zestien tot zestig jaar” John Schuurman is ondernemer in hart en nieren. Op zijn vijftiende stond hij al op de markt en in 1972 is hij zich meer gaan richten op de winkel van zijn ouders. Nu, 35 jaar later, beschikt hij over 34 schoenenzaken en vier Intersportwinkels. Sporten wint terrein bij een breed publiek en de klant wordt steeds diverser. Schuurman legt uit hoe een gevarieerd personeelsbestand hem helpt bij zijn strategie. De toekomst positief tegemoet… Van een klein familiebedrijf in Borculo groeide Schuurman Schoenen uit tot een regionale schoenengigant. Naast schoenen verkocht hij sportartikelen. Maar de mensen kochten wel hun schoenen bij Schuurman, maar niet hun sportkleding. “Als ik met de sport wilde doorgaan, moest er

Consument en samenleving Specifiek voor de detaillist is zijn sterke verbondenheid met de vestigingslocatie. Deze sterke band met de regio uit zich vaak in sponsoring van lokale sportverenigingen en verdere betrokkenheid bij sociale projecten in het gebied. Daarnaast zijn detaillisten vaak betrokken bij het locatiebeleid en in het verlengde daarvan de (lokale) politiek. Denk bijvoorbeeld aan de belangen die een winkeliersvereniging behartigt. Het lokale economische belang is daarom vaak goed verankerd in de detailhandel.

wat veranderen.” Toen heeft Schuurman Intersport benaderd en zo is het balletje gaan rollen. Nu is hij franchiser van vier Intersportwinkels: in Borculo, Hengelo, Enschede en Maastricht. Maastricht is behoorlijk uit de richting, maar, antwoordt Schuurman lachend: “Als ze ons nu een volgende locatie aanbieden, ligt het altijd op de route.” In de toekomst ziet hij er best nog een aantal filialen bijkomen. Deze Achterhoekse ondernemer heeft ambitie en met zijn gezonde handels geest ziet hij de toekomst positief tegemoet.

33

… met een gevarieerd personeelsbestand…

voelen zij zich sterk verbonden met het product dat zij afleveren.

Maar eerst is het tijd om pas op de plaats te maken. De organisatie

Ik vind het belangrijk dat ook deze mensen bij de maatschappij

moet goed worden neergezet en speerpunten moeten helder

betrokken zijn en ik ben heel tevreden over hen.”

zijn. Want winkels door het hele land betekent verschil in locatie en verschil in cultuur. Daarnaast is er veel verandering gaande in

… gerichte reclame en ‘belevingswerelden’

de sportbranche zelf. De belangstelling voor lichaam en gezond

Naast een gevarieerd personeelsbestand vormen gerichte reclame

heid neemt steeds meer toe. En niet alleen jonge mensen willen

en een goede winkelindeling de strategie van Schuurman. Het

een betere conditie en een soepeler lijf. De sportdeelname onder

voordeel van gerichte reclame is dat de focus op een bepaalde

senioren vertoont de laatste jaren ook een stijgende lijn. Sporten

sport, in een bepaald gebied op een bepaalde periode ligt. Elke

wint dus terrein bij een breed publiek en volgens Schuurman is

sport krijgt de aandacht die zij nodig heeft en dat heeft een

het juiste antwoord daarop een gevarieerd personeelsbestand.

positieve werking op de afzet. “Zo wordt in de zomer veel reclame

Enthousiasme, motivatie, kennis en affiniteit met de producten

gemaakt rondom het voetbal, omdat in augustus het voetbal

zijn vaardigheden die elk personeelslid moet hebben, maar variatie

seizoen begint. Tevens laat je op deze wijze belangstelling zien

in leeftijd en geslacht is de troef. Een klant wil het liefst geholpen

voor de lokale bevolking.”

worden door een leeftijdsgenoot. Daarom heeft Schuurman personeel dat bestaat uit mannen, vrouwen, jong, oud en afkomstig

Schuurman heeft zijn winkels ingedeeld in zogenaamde

uit de regio. Want vriendelijk personeel met kennis van zaken

‘belevingswerelden’. “Elke sport heeft een eigen kleur en dit is

zorgt ervoor dat klanten blijven terugkomen. Er wordt dan ook

duidelijk zichtbaar als men de winkel binnenstapt. Binnen een

flink geïnvesteerd in de kwaliteit van het personeel. “Sinds een

kleur is er vervolgens weer op merk gesorteerd. Want de klant wil

aantal jaren geven we verkooptrainingen. Collecties gaan steeds

snel. Hij wil niet belast worden met zaken die hij niet zoekt en hij

meer op elkaar lijken en de klant is gebaat bij goed advies. Behalve

heeft ‘donderssnel’ een oordeel klaar. Klanten zijn gauw geneigd

dat het vooral leuk is om te werken met een divers team, kunnen

om weg te gaan als zij niet snel iets van hun gading zien.”

wij ons in elke klant verplaatsen.” De diversiteit van het personeel komt niet alleen binnen de winkels tot uiting. De sportwinkels van Schuurman krijgen de producten compleet aangeleverd. Het voordeel daarvan is dat bij binnen komst de spullen meteen in de rekken kunnen. Het labelen, op kledinghangers hangen en dat soort voorbereidende zaken, wordt gedaan in Doetinchem op een sociale werkplaats. “Behalve dat dit efficiënt werkt, vinden de mensen het leuk om te doen en

De sector horeca en recreatie heeft een belangrijke maatschappelijke


Horeca en recreatie

functie. Door bij te dragen aan de kwaliteit van leven in de vorm

van de aangeboden ontspanning heeft de sector een positief effect

op de samenleving als geheel. Tal van uiteenlopende ondernemingen

Forse omzet plussen houden aan door hoog peil bestedingen

vallen binnen de horeca en recreatie. De voornaamste groepen

zijn restaurants, hotels, vakantiecentra, cafés en cafetaria’s. De totale

sector bestaat uit ruim 40.000 ondernemingen, waarvan bijna

37.000 horecaondernemingen. De sector biedt werkgelegenheid

aan circa 200.000 mensen. Optimale inzet van arbeid is in KLEINBEDRIJF

MIDDENBEDRIJF

GROOTBEDRIJF

"RON%)-EN2ABOBANK

deze relatief kleine sector cruciaal. Er dreigt een groot tekort aan goedopgeleide en gemotiveerde vakmensen te ontstaan. Afgelopen half jaar is het aantal openstaande vacatures zelfs met 50% gestegen. De sector kampt daarnaast ook met een snelle uitstroom van personeel, mede door onregelmatige werktijden en


onvoldoende doorstroommogelijkheden. Door de levensopbouw

in de sector wordt bedrijfsoverdracht een belangrijk issue.

Het resultaat van de sector horeca en recreatie over de eerste

Hotels doen goede zaken

helft van 2007 laat een flinke stijging zien. Een stijging die

De resultaten van hotels laten een stijgende lijn zien. De gemiddelde

de verwachtingen van begin dit jaar overtreft. De sector zit

prijs voor een hotelkamer stijgt snel, wat veroorzaakt wordt door de

in de lift en alle branches profiteren mee, zij het in uiteen

toegenomen vraag naar hotelovernachtingen. Hierdoor zijn ook

lopende mate. Vooral de hotels, restaurants en klein eetwaren verstrekkers, zoals cafetaria’s, lunchrooms en ijssalons, plussen fors met de omzet. De omzetten van de cafés en de vakantiecentra stijgen ook, alleen in mindere mate. De

de bezettingsgraden sterk gestegen. De gemiddelde landelijke OMZETWAARDE

OMZETVOLUME

OMZETPRIJS

"RON%)-EN2ABOBANK

bezettingsgraad ligt op een hoog niveau. Dit komt ook door heeft recordaantal buitenlandse toeristen dat afgelopen jaar ons land bezocht. Belangrijkste herkomstland van toeristen voor Nederland

zakelijke en consumptieve bestedingen staan op een hoog

blijft Duitsland. Het aantal Duitse gasten steeg afgelopen jaar met

peil. Naar verwachting zal dit hoge bestedingsniveau dit

9%. In Nederland zelf groeit de vraag naar buitenlandse vakanties

jaar aanhouden, waardoor de omzetstijging van de sector

harder dan naar binnenlandse vakanties. Verre reizen zijn in trek,

zal uitkomen rond de 6,6%. In 2008 zal de stijging wat gaan

onder meer vanwege de lage dollarkoers. Het tegenvallende zomer

afvlakken, maar de vooruitzichten blijven gunstig.

weer jaagt Nederlanders vaak op het laatste moment massaal naar het buitenland.


Rookvrije horeca

Meer aandacht voor gezondheid

Vrijetijdssector heeft veel te bieden

De knoop is doorgehakt: per 1 juli 2008 wordt de horeca rookvrij.

Overgewicht is een serieus probleem geworden voor de samenleving.

Samen met ondernemingen op het gebied van sport, entertainment,

Toch is er nog veel werk te doen. Zo is de strafbaarstelling van de

Steeds meer Nederlanders besteden extra aandacht aan hun gezond

kunst, cultuur en natuur valt de horeca en recreatie binnen de vrije-

roker nog niet geregeld. Voor ondernemers is het belangrijk dat de

heid. In de praktijk komt dat neer op meer bewegen en gezonder

tijdssector. De vrijetijdssector is een van de snelst groeiende sectoren.

roker zelf ook een boete krijgt. Daarnaast moet overlast op straat

eten. In lijn daarmee groeit de populariteit van gezonde voeding,

Het aantal activiteiten dat de consument buitenshuis verricht en de

zoveel mogelijk worden vermeden. Met het convenant Veilig

zowel thuis als buitenshuis. Naast lichamelijke gezondheid is ook

daarbij behorende bestedingen groeien jaarlijks. Het is van belang

Uitgaan wordt geprobeerd de gasten zo lang mogelijk binnen

geestelijke gezondheid een thema dat aan populariteit wint. Wellness

om meer samenhang te krijgen in het totale vrijetijdsaanbod in

de onderneming te houden. Het strenger aanpakken van illegale

is in opkomst en onthaasten is in. Aan de ene kant is er een toe

een stad of regio. Dit is nodig om een stad of regio als geheel

horeca (zoals ‘zuipketen’) is eveneens van belang. Niet alleen

nemende behoefte aan comfort en luxe, maar aan de andere kant

goed op de kaart te zetten. Door vraaggericht te werken, clusters

vanwege het alcoholmisbruik, maar ook vanwege het genoemde

is ook de behoefte in opkomst om terug naar de natuur te gaan.

te vormen en nieuwe producten te ontwikkelen kan meer pro-

rookverbod dat hier wellicht zal worden ontdoken. De horeca

activiteit getoond worden. Met deze aanpak kunnen ondernemers

verwacht omzetverlies te lijden door de invoering van het rook

Out-of-home markt vervaagt

én overheden samen het vrijetijdsaanbod inrichten. Op zichzelf

verbod. Dit zal wel verschillen per branche en per bedrijf. Hotels

De out-of-home markt groeit. Tegelijkertijd wordt het binnen de

staande voorzieningen en gebeurtenissen in de regio krijgen zo

en restaurants zullen minder risico lopen dan bijvoorbeeld cafés en

out-of-home markt steeds lastiger om een scheidslijn te trekken

meer betekenis en diepgang. Bovendien kiezen consumenten

discotheken. Ook de ondernemer die een goed alternatief (aparte

tussen foodservice en foodretail. Ze groeien naar elkaar toe. Het

en recreanten steeds vaker voor combinaties van activiteiten.

ruimte, overkapping) kan bieden, zal minder risico lopen om omzet

aantal foodconcepten dat zich positioneert tussen de traditionele

Citymarketing wordt door zowel grote als minder grote steden

te verliezen.

horeca en de supermarkt groeit. Snelheid van de dienstverlening

inmiddels steeds voortvarender opgepakt. Ook in de regio

en een aantrekkelijke omgeving zijn daarbij vaak de sleutel-

ontstaan meer initiatieven om gezamenlijk de kansen die de

Gebruik van internet neemt toe

begrippen. Daarnaast wordt de herkenbaarheid van een

vrijetijdssector biedt te verzilveren.

Technisch kan steeds meer en kan alles steeds sneller. Op veel

onderneming of een product steeds belangrijker: formule

terreinen maakt dat het leven van de ondernemer gemakkelijker.

management en branding nemen in betekenis toe.

Denk aan het beheren van de voorraad of de communicatie met de gast via internet. Aan de andere kant is het noodzakelijk om bij te blijven en worden almaar hogere eisen gesteld aan de technische vaardigheden van de ondernemer en zijn medewerkers. Het gebruik

Structuurgegevens sector horeca

van internet neemt toe bij het zoeken en boeken van vrijetijds


activiteiten zoals logies, eet- en uitgaansgelegenheden. Dit maakt


de markt transparanter en biedt de consument gelegenheid om


‘het vastleggen’ zo lang mogelijk uit te stellen. Via internet is het


aanbod immers snel te traceren en te vergelijken.

kleinbedrijf

middenbedrijf

grootbedrijf

totaal

2005

2006

2005

2006

2005

2006

2005

2006

33,8

33,8

2,8

2,8

0,1

0,1

36,6

36,7

105,1

106,9

50,0

51,1

36,8

37,6

191,9

195,5

7,5

7,9

4,6

4,8

4,4

4,6

16,5

17,2

70,2

69,9

74,1

73,9

72,0

71,7

71,7

71,5


18,4

18,4

29,9

29,4

31,6

31,0

25,1

24,8


17,2

16,8

3,6

3,8

5,9

6,2

10,4

10,4


35

Iris Pauw (restaurant Auguste)

Gastheer van de samenleving Bij de invulling van MVO in de sector horeca en recreatie dient rekening te worden gehouden met de specifieke rol die zij speelt in het maatschappelijk en economisch verkeer. De sector staat bekend als ‘gastheer van de samenleving’. MVO betekent vooral verantwoordelijkheid nemen voor die samenleving en haar leefmilieu op een wijze die verder gaat dan wettelijke vereisten. Sociaal en arbeid Mede door onregelmatige werktijden en onvoldoende doorstroommogelijkheden vanwege gebrek aan opleiding, kampt de horeca en recreatie met een snelle uitstroom van personeel. Ondernemingen dienen zich te houden aan het minimumloon en maximale werktijden voor het personeel. In de sector wordt veel gewerkt met tijdelijke contracten. Het aannemen van werknemers op basis van een vast contract geeft meer zekerheid. Daardoor kan een snelle uitstroom tegen worden gegaan. Met name binnen de horeca kunnen zaken als geweld en agressie op de werkvloer voorkomen, mogelijk in combinatie met het gebruik van drugs en/of alcohol. Ondernemers die hier aandacht voor hebben, zijn bewust bezig met hun personeelsbeleid. Ook moeten zij zich voorbereiden op het rookverbod dat per 1 juli 2008 van kracht wordt. Milieu Green key is een internationaal keurmerk voor milieu vriendelijke bedrijven binnen de branches hotels, vakantie centra, dagrecreatie en evenementen. Bedrijven met dit keurmerk gaan bewust om met milieu en natuur, zonder dat dit ten koste gaat van comfort en kwaliteit. Het doel van Green key is het sparen van het milieu en van de kosten door minder gas, water en elektra te verbruiken en minder

afval te produceren. Omdat recreatieondernemingen vaak in buitengebieden liggen, grenzend aan de natuur, zijn natuurbehoud en –versterking een belangrijk thema voor deze bedrijven. Concreet kan een bedrijf een bijdrage leveren aan de ecologische hoofdstructuur, maar ook kiezen voor duurzame bouw en sloop, alternatieve systemen voor afvalwater et cetera. Consument en samenleving Een verantwoordelijk gastheer draagt zorg voor de veiligheid en het algehele welzijn van zijn gasten en de maatschappij waarin deze gasten leven. Aangezien voor veel ondernemingen in de sector het verstrekken van eten, drinken, verblijf, recreatie en sport tot de kernactiviteiten behoort, spreekt het voor zich dat de invulling van MVO met name betrekking heeft op deze activiteiten. Aldus hebben dranken en voedings middelen in het assortiment een verantwoord karakter en voldoet men, vanzelfsprekend, aan de wettelijke veiligheids- en hygiëne-eisen. Overlast en/of hinder voor de nabije omgeving van het bedrijf, zoals lawaai en parkeerdruk, dient men zoveel mogelijk te voorkomen. Ook alcoholmisbruik onder jongeren moet worden tegengegaan.

“Horeca is geen vak, maar een manier van leven”

37

Op de eerste dag dat restaurant Auguste zijn deuren opende, nu ruim zeven jaar geleden, kwam Iris Pauw solliciteren als kok.

Restaurant Auguste werkt alleen maar met verse producten.

Nu is ze er op 27-jarige leeftijd mede-eigenaar en chefkok. Vanaf dag één streeft Pauw er samen met haar collega’s naar om een

Deze verse producten worden elke avond besteld voor de

culinaire beleving op het hoogste niveau te bieden, zowel op het gebied van eten en wijn als qua gastvrijheid. Dit lukte zo goed

volgende dag. “Topkwaliteit leveren betekent dagelijks verse

dat het restaurant eind 2005 een Michelinster behaalde. “Door het gebruik van dagverse hoogwaardige producten bieden wij

producten bieden”, vertelt Pauw. Ze zegt ook liever tegen haar

een uitstekende kwaliteit en dat gecombineerd met de uitstekende service die ons betrokken personeel levert is onze sleutel

gasten dat iets op is, dan dat er teveel van een bepaald product

tot succes”, zo verkondigt Pauw. “Horeca is geen vak, maar een manier van leven.”

overblijft. De ingrediënten die toch overblijven, worden de volgende dag in het lunchmenu geserveerd. Auguste werkt met

Restaurant Auguste heeft ruimte voor ongeveer 35 gasten. “Elke

veel verschillende leveranciers om de kwaliteit te waarborgen.

avond zit ons restaurant vol. Er wordt zelfs met een reservelijst

Zo hebben ze drie slagers, drie visspecialisten en zelfs negen

gewerkt”, vertelt Pauw. Na het behalen van de Michelinster is er

wijnhandels waar ze zaken mee doen. Allen leveren stuk voor

veel veranderd voor Auguste. Het zorgde voor een flinke toename

stuk uitstekende kwaliteit.

van het aantal gasten. “Deze gasten komen uit heel Nederland speciaal naar ons. Zeventig procent van de gasten komt zelfs

“Het is hard werken bij Auguste. ‘s Ochtends om half elf beginnen

vaker terug naar Auguste. Wil je in het weekend komen eten en

we met de voorbereidingen voor de dag. Tot ‘s avonds twaalf

zeker zijn van een tafel, dan moet je wel vier weken van tevoren

uur is iedereen druk in de weer in het restaurant. Daarna worden

reserveren.” Sinds een jaar neemt Auguste ook deel aan de Alliance

nog de bestellingen voor de volgende dag gedaan”, vertelt Pauw.

Gastronomique. Dit is een samenwerkingsverband van 36 voor

Auguste heeft in totaal tien personeelsleden: vijf in de bediening

aanstaande restaurants met als doel het bevorderen van de

en vijf in de keuken. Het opleidingsniveau is hoog. Daarbij wordt

gastronomie. Voor Auguste is het een manier om te laten zien

het personeel ook gestimuleerd om cursussen te blijven volgen.

dat gastronomie een belangrijke rol speelt in het restaurant.

De bediening krijgt extra les in goed omgaan met de gasten. Gastvrijheid staat hierbij centraal. Bij vaste gasten wordt verwacht

Het restaurant is voornamelijk gebaseerd op de Franse keuken.

dat het personeel onthoudt wie ze zijn en wat ze doen. In de

Door het bieden van uitstekende kwaliteit en service heeft Auguste

keuken is ruimte voor één leerlingplaats, die altijd ingevuld

twee jaar geleden een Michelinster behaald. Vervolgens is het

is. Mede dankzij de Michelinster staan mensen in de rij om te

vooral zaak om deze te behouden. Dit probeert Auguste door

mogen werken bij Auguste. Het personeel is zeer betrokken

elke keer weer vernieuwend te zijn. Nieuwe ideeën voor gerechten

bij het restaurant. Met zo’n klein team zie je al snel een hechte

worden gezamenlijk gecreëerd en allerlei combinaties worden

band ontstaan. Het is een jonge club van mensen, allen tussen

uitgeprobeerd. “Je moet immers verrassend blijven met je menu.”

de 21 en 36 jaar. Auguste is in de zomer drie weken en met kerst

Pauw gebruikt zelf hele oude kookboeken als inspiratiebron. Ouder-

een week gesloten. “Nu hebben alle personeelsleden tegelijk

wetse gerechten worden door haar in een nieuw jasje gestoken.

vakantie en zijn we niet de hele zomer bezig met het zoeken

Dit levert verrassende dingen op die zeer in trek zijn bij de gasten.

naar goede invallers”, besluit Pauw. “Lekker efficiënt en iedereen

Ook doet ze inspiratie op bij andere toprestaurants. Twee keer

weet waar hij of zij aan toe is.”

per jaar komt Auguste met een volledig nieuwe menukaart.

Transport

Optimisme overheerst, maar niet iedereen profiteert

Structuurgegevens sector transport

kleinbedrijf 2005

middenbedrijf 2006

2005

grootbedrijf 2006

2005

totaal 2006

2005

2006


20,1

20,2

3,4

3,4

0,3

0,3

23,9

23,9


54,8

54,3

102,1

101,3

155,0

154,0

312,0

309,6

8,2

8,6

18,3

19,1

30,5

32,0

57,0

59,7


2,1

2,2

5,0

5,2

12,1

12,7

19,2

20,1


Export (x € 1 mld.)

72,1

72,3

75,5

75,7

81,7

81,9

78,3

78,5


13,3

12,7

22,2

21,4

24,3

23,5

22,1

21,3


12,2

13,3

3,9

5,1

5,1

6,3

5,7

6,9

* Exclusief ondernemersloon bij bedrijven zonder rechtspersoonlijkheid. Bron: EIM en Rabobank

Het optimisme is terug in de transportsector. De omzet stijging over 2007 komt naar schatting uit op circa 4%. In 2008 kan de omzet met eenzelfde percentage omhoog. De vraag naar transport stijgt namelijk nog steeds, evenals de

Als het gaat om het aantal bedrijven behoort de transport weliswaar

ook uit het hoge vertrouwen bij de ondernemers in het beroeps

vrachtprijzen. Maar er zijn ook kanttekeningen te plaatsen.

niet tot de grootste sectoren. Maar toch is het belang van de sector

goederenvervoer. De stemmingsindicator, die elk kwartaal wordt

Zo geldt het optimisme niet voor alle transportbranches.

groot in een distributieland als Nederland. De transporteurs profiteren

gemeten door TLN, is steeds positief.

De taxibranche worstelt bijvoorbeeld met de nieuwe tarief

dan ook volop van de groeiende (internationale) handel van ons land.

structuur. Daarnaast belemmert het personeelstekort de

Tot de sector wordt alle transport van goederen en personen gerekend.

groei van de sector.

Wel is de indicator in het tweede kwartaal van 2007 licht gedaald. Dat komt omdat ondernemers toch wat zorgen hebben over het

Tekort aan wielen neemt af

doorzetten van de groei. De krapte op de arbeidsmarkt is hieraan

De branche binnen de sector die het meest profiteert van de

debet. Een groot aantal ondernemers in het wegvervoer meldt een

gunstige economie, is het beroepsgoederenvervoer over de weg.

tekort aan chauffeurs. Er is te weinig instroom van jonge werknemers.

De overcapaciteit in de branche, die jaren aanwezig is geweest,

Schoolverlaters lopen kennelijk niet warm voor een chauffeursbaan.

sloeg zelfs om in een tekort aan wielen. Inmiddels komt er meer

Ook het inzetten van buitenlandse werknemers is geen afdoende

evenwicht tussen vraag en aanbod. Enerzijds vlakt de sterke groei

oplossing gebleken. Verwacht wordt dat deze problematiek verder

van de bedrijvigheid wat af. Anderzijds hebben bedrijven volop

wordt aangescherpt door de beperking van de werken rijtijden

rollend materieel aangeschaft. In 2006 werd al een record aantal

(tot uiteindelijk 48 uur per week). Op het personele vlak ligt de

nieuwe trucks verkocht en ook in 2007 werd er fors (zij het iets

komende jaren een grote uitdaging voor het wegvervoer.

beperkter) geïnvesteerd. Dat het goed gaat in de branche blijkt


Een andere uitdaging vormt rendementsverbetering. Het gemiddelde rendement binnen het wegtransport blijft namelijk nog steeds ondermaats. Transport wordt door vele opdrachtgevers nog onder



gewaardeerd, vaak beschouwd als een commodity. Het leveren van

toegevoegde waarde is essentieel om beter dan gemiddeld te kunnen

scoren. Dit kan bijvoorbeeld door te zorgen voor aanvullende

logistieke dienstverlening. Ook ondernemers die zich hebben

gespecialiseerd naar type goederen (bijvoorbeeld levensmiddelen)

of bestemmingsregio kunnen bovengemiddeld profiteren. Verder hebben middelgrote en grotere ondernemingen betere rendements vooruitzichten dan het kleinbedrijf.

KLEINBEDRIJF

MIDDENBEDRIJF

GROOTBEDRIJF

"RON%)-EN2ABOBANK

OMZETWAARDE

OMZETVOLUME

OMZETPRIJS

"RON%)-EN2ABOBANK

Binnenvaart wil verloren terrein heroveren De binnenvaart heeft minder van de economische groei kunnen

vaart ook wel noodzakelijk. De vervoerscapaciteit zal de komende

Tot slot maakt de branche zich grote zorgen over de nieuwe tarief

profiteren dan het wegvervoer. Blijkbaar kan het wegvervoer toch

jaren namelijk fors toenemen door een flinke investeringsgolf in

structuur die nog in 2007 moet ingaan. In de nieuwe opzet is de

sneller reageren op nieuwe ontwikkelingen. Binnenvaartschippers

nieuwe binnenvaartschepen.

factor tijd niet langer van invloed op het tarief. In plaats daarvan komt er een opstaptarief vermeerderd met een prijs per gereden

kunnen niettemin terugkijken op enkele goede jaren en 2007 gaat net als 2005 en 2006 de boeken in als een mooi jaar voor de branche.

Personenvervoer: stemming blijft somber

kilometer. Dit leidt tot een verdere druk op het rendement. Door

Vooral in de containervaart blijft onverminderd sprake van groei.

De taxibranche ondervindt nog steeds hinder van de deregulering.

de drukte op de wegen hebben taxi’s tijdens ritten immers regelmatig

Toch zijn er ook voor deze branche wel enkele kanttekeningen te

Aanhoudend hevige concurrentie en steeds maar stijgende kosten

hinder van opstoppingen. Voor deze stilstand kan uiteraard niets in

plaatsen. Zo is er druk op de tarieven in de tankvaart en in mindere

laten hun sporen na op de winstgevendheid (en vermogenspositie)

rekening gebracht worden.

mate in de droge ladingvaart. Bovendien is er ook in de binnenvaart

van de taxiondernemingen. Het jaar 2006 was qua rendement

sprake van een personeelstekort. Vooral het vinden van gekwalificeerde

teleurstellend en 2007 is niet veel beter.

medewerkers is een probleem. Niet alleen het personeelstekort staat

Optimisme is terug, maar nog niet voor iedereen Concluderend mag worden gesteld dat de transportsector als geheel

een gezonde groei van de binnenvaart in de weg, maar ook de drukte

Bij de inschrijvingssystematiek voor het contractvervoer ligt het

een stuk positiever is dan de afgelopen jaren. Het beroepsgoederen

in de Rotterdamse haven waar de wachttijden steeds langer worden.

accent vooral op (lage) prijzen. Een sterke volumegroei is niet te

vervoer over de weg profiteert het meest van de economische

verwachten; de overheid houdt immers de hand op de knip. In het

opleving. De binnenvaart gaat het ook voor de wind, maar de (enkel-

Aan de andere kant speelt het steeds meer dichtslibbende wegennet

straattaxivervoer is het al niet veel beter gesteld. Met de invoering

wandige) tankervaart deelt in 2007 onvoldoende in het herstel.

de binnenvaart in de kaart. Het gebruik van rivieren en kanalen biedt

van de taxiwet in 2000 werd de toetredingsdrempel tot de branche

Ook de taxibranche blijft vooralsnog in mineur. Zij hoeft echter

de branche verdere mogelijkheden en kan bovendien op meer

verlaagd. Dit had aanvankelijk een sterke wildgroei van het aantal

minder somber te zijn over het toekomstperspectief op de

sympathie rekenen bij diverse verladers. Voor de middellange

taxiondernemingen tot gevolg. Een deel van deze extra capaciteit

middellange termijn; de mobiliteitsbehoefte van de klant neemt

termijn is een verdere toename van het ladingaanbod voor de binnen

is weer van de markt verdwenen. Het aanbod van klanten steeg

immers toe en de branche zal daarvan uiteindelijk profiteren.

minder dan verwacht. Druk op de prijs was een logisch gevolg.

39

Met nieuwe technologie de milieudruk te lijf Het vervoer van goederen en personen over de weg en over het water dragen bij aan diverse milieuproblemen. Tot de belangrijkste nadelige gevolgen behoren aantasting van de natuur, geluidsoverlast, gezondheids problemen en klimaatverandering. De overheden proberen de milieudruk door het vervoer te beperken door onder andere de inzet van nieuwe technieken te stimuleren. Sociaal en arbeid Zeker nu de vraag aantrekt, hebben ondernemers in de transportbranche over de hele linie te kampen met personeelstekorten. Het vak van bus- of vrachtwagen chauffeur heeft blijkbaar te weinig interesse bij school verlaters. De inzet van goedkopere buitenlandse, vaak Oost-Europese werkkrachten (chauffeurs, maar ook matrozen) biedt niet altijd voordeel. Het is dan veelal moeilijker om de veiligheids- en kwaliteitsstandaards te handhaven. Overigens dienen deze krachten, als zij voor een Nederlandse onderneming werken, wel volgens de Nederlandse CAO te worden betaald. Milieu Voor vrachtauto’s en autobussen zijn emissienormen voor uitlaatgassen vastgesteld, de zogenaamde Euro normen. De Euro 4 norm is sinds oktober 2006 verplicht. Vanaf eind 2008 geldt de Euro 5 norm. De toegankelijkheid van stadskernen, de zogenaamde milieuzones, is bijvoorbeeld

gekoppeld aan deze emissienormen. In het personen vervoer per taxi, busjes en bussen geldt dezelfde problematiek. De emissienormen zijn hier echter minder expliciet geregeld. Er wordt meer gestuurd op alternatieve krachtbronnen, zoals elektrische, hybride, LPG, CNG et cetera. Het goederenvervoer over het water heeft lange tijd een voorsprong gehad op het wegvervoer, voor wat betreft milieubelasting. De technische vernieuwingen in het wegvervoer zijn echter veel sneller gegaan dan in de binnenvaart. Momenteel ligt er druk op de binnenvaart om de zwaveluitstoot van de motoren de komende jaren drastisch te verminderen. Consument en samenleving De fileproblematiek op het Nederlandse en Europese wegennet neemt hand over hand toe. Ook de samenleving ondervindt steeds meer hinder van roetuitstoot en fijnstof. Dit is de achtergrond van het convenant dat de grotere gemeentes hebben gesloten met de vervoersorganisaties. Dit convenant voorziet in een beperking van het goederenvervoer in stadscentra voor vervuilende auto’s. Bij de invoering van deze regelgeving, vaak nog in 2007, zien we dat stads bestuurders de regels van het convenant op eigen wijze interpreteren. Er is inmiddels veel onduidelijkheid over milieuzonering en venstertijden.

41

Christien Lycklama à Nijeholt en Tjitze Hoekstra (Hoekstra BV)

“MVO begint met goed personeelsbeleid” Christien Lycklama à Nijeholt (35) en Tjitze Hoekstra (36) vormen sinds 2000 de directie van Hoekstra BV in Sneek. Een logistiek

Het personeelsbeleid is echter maar een van de aspecten waarbij

bedrijf met drie hoofdactiviteiten: distributie, warehousing en verhuizingen. Bij het familiebedrijf, opgericht in 1929, rijden in-

MVO een rol speelt. Ook op andere vlakken werkt het transport

middels vijftig vrachtwagencombinaties en werken ruim honderd medewerkers. Het bedrijf neemt maatschappelijk verantwoord

bedrijf aan maatschappelijk verantwoord ondernemen. Zo hebben

ondernemen serieus.

alle chauffeurs bij Hoekstra een cursus gevolgd om het ‘nieuwe rijden’ onder de knie te krijgen. Doel: het brandstofgebruik terug-

“Als je als ondernemer met MVO aan de slag wil, begin dan maar

Het spreekt voor zich dat investeren in personeel kosten met

dringen. Een ander voorbeeld is de manier waarop het bedrijf

eens bij je personeelsbeleid.” Aan het woord is Christien Lycklama

zich meebrengt. Maar volgens de Friese onderneemster is het

omgaat met het feit dat gemeenten vrachtwagens zoveel

à Nijeholt. Ze vertelt wat MVO bij Hoekstra BV betekent. “Hard

dat waard: “We merken dat het personeel meer betrokken is

mogelijk proberen te weren uit de binnenstad om geluidsoverlast

werken is bij ons belangrijk, maar daarbij willen we vooral een

bij het bedrijf. Hierdoor kunnen we meer kwaliteit bieden aan

en de uitstoot van uitlaatgassen te beperken. Lycklama à Nijeholt

sociaal bedrijf zijn. Dit betekent dat er op het gebied van personeel

opdrachtgevers en dit levert ons een goede naam op. Dit is

hierover: “Je krijgt steeds vaker te maken met eisen of wensen

veel zaken bespreekbaar zijn. Zo kunnen chauffeurs bij ons voor

belangrijk voor ons. Bijvoorbeeld bij ons verhuisbedrijf, want

vanuit de maatschappij. Als bedrijf en als sector kun je hier je ogen

een vierdaagse werkweek kiezen, wat vrij uitzonderlijk is in de

klanten verwachten dat we zorgvuldig omgaan met hun

niet voor sluiten en moet je hier actief mee aan de slag. En als

transportsector. Vooral jonge chauffeurs met een gezin of mede-

waardevolle spullen. Ditzelfde geldt voor onze andere

sector hebben we qua imago nog wel wat te winnen. Een eerste

werkers die willen afbouwen maken hiervan gebruik. De vierdaagse

activiteiten en daarom zijn we ook aangesloten bij KDN

stap hierbij is om dit soort zaken als sector te bespreken, maar

werkweek maakt het bovendien makkelijker straks over te stappen

(Kwaliteit Distributeurs Nederland). Dit betekent dat we het

ook in overleg te treden met gemeenten. Een reden voor mij

op een 48-urige werkweek, als het arbeidstijdenbesluit dit in 2011

gehele logistieke proces verzorgen binnen Nederland: van

om te participeren in verschillende branchenetwerken. Uiteraard

voorschrijft.”

het verzamelen van zendingen tot het groeperen, opslaan

betekent dit voor ons bedrijf ook investeren om tegemoet te

en distribueren.” Dat het personeelsbeleid veel aandacht krijgt bij Hoekstra blijkt

komen aan milieueisen, bijvoorbeeld door het plaatsen van roet filters op het oudere materieel.”

ook uit het feit dat het bedrijf voortdurend werkt aan de inzet

De aandacht voor het personeel zorgt ook voor wederzijds

baarheid van mensen. “We zoeken naar een mix van nieuwe

vertrouwen. “Hierdoor durven werknemers zaken te melden die

Voor het Friese bedrijf is MVO, kortom, een thema dat op de agenda

kennis en ervaring en bovendien investeren we met opleidingen

niet goed gaan. Als organisatie kunnen we daar alleen maar van

staat. Dit betekent ook dat de ondernemers bewuste keuzes

ook in ouder personeel. Zo hebben we onlangs een chauffeur

leren. Tot slot betaalt het personeelbeleid zich uit in de huidige

maken voor wat betreft de toekomststrategie. “Voor ons is

met dertig jaar ervaring omgeschoold tot planner. Een ander

krappe arbeidsmarkt. Mensen zijn positiever over het bedrijf

duidelijk dat je bewust moet kiezen wat je doet. Daarbij moet je

belangrijk aspect in ons personeelsbeleid is dat we binnen het

en zitten beter in hun vel. Mede hierdoor is het verloop lager.

uitgaan van je eigen kracht. Dit betekent voor ons dat groeien

bedrijf werken aan wederzijds begrip. Zo kennen we sinds twee

Bovendien komen veel werknemers uit de regio; zij hebben er

niet het belangrijkste doel is. Nu heeft ons bedrijf nog een grootte

jaar een systeem waarbij alle chauffeurs af en toe ook enkele weken

bewust voor gekozen om bij Hoekstra te werken.” Ondanks het

waarbij je iedereen persoonlijk kent. Dat is nodig voor de weder

meedraaien bij het sorteren, verdelen en laden van vrachten. Zo

grote tekort aan chauffeurs in de sector, kan het Friese bedrijf

zijdse betrokkenheid en daarmee voor het leveren van hoge

bereik je dat personeel gaat praten over knelpunten en gaat na-

dan ook nog steeds aan goed personeel komen. En dit zonder

kwaliteit. Uiteindelijk moeten we het hebben van ons personeel.

denken over oplossingen in plaats van kritiek op elkaar te leveren.”

te adverteren, maar allemaal via-via.

Zij zijn het visitekaartje van ons bedrijf, want wij zien onze klanten maar enkele malen per jaar, maar onze chauffeurs zien hen elke dag.”

Dienstverlening

Diversiteit…

groei. Diverse beroeps- en brancheorganisaties zijn inmiddels

Een zeer breed scala aan bedrijfsactiviteiten opereert onder de

initiatieven gestart om oplossingen te zoeken voor dit urgente

paraplu dienstverlening. Een onderscheid valt te maken tussen

probleem.

zakelijke en persoonlijke dienstverleners. Tot de eerste categorie behoren onder meer de juridische, financiële en facilitaire dienst

… én dynamiek

Zakelijke dienst verleners op stoom

verleners. Hierbij valt bijvoorbeeld te denken aan notarissen,

Naast de grote diversiteit binnen de dienstverlening wordt

accountants, makelaars, IT-bedrijven en uitzendbureaus. Deze

de sector gekenmerkt door zijn kleinschaligheid en enorme

bedrijven richten zich op zakelijke én particuliere opdrachtgevers.

dynamiek. Binnen de sector dienstverlening zijn circa 245.000

De diensten worden veelal gekwalificeerd als hoogwaardig en

ondernemingen actief. De kleinschaligheid komt tot uitdrukking

kennisintensief. Tot de persoonlijke dienstverleners behoren onder

in het aandeel kleinbedrijf in de sector. Bijna 94% van de dienst

andere kappers, schoonheidsverzorging, kinderopvang, reisbureaus

verlenende bedrijven behoort tot deze categorie. Het kleinbedrijf

De dienstverlening profiteert volop van de enorme bedrijvig

en auto- en motorrijscholen.

was in 2006 goed voor een omzet van ruim 60 miljard euro. Daar mee realiseerde het ongeveer 25% van de totale sectoromzet.

heid in de andere sectoren. De vooruitzichten voor 2007 en 2008 zijn dan ook gunstig. De omzetgroei voor de totale

Personeel is voor het overgrote deel van de dienstverlenende

Het middenbedrijf heeft een aandeel van ruim 5% van de dienst

sector zal in 2007 circa 6% bedragen. Naast volumegroei

bedrijven dé kritische succesfactor. Het huidige gunstige economische

verlenende bedrijven. Deze bedrijven waren in 2006 goed voor een

is dit jaar ruimte voor prijsstijgingen. De zakelijke dienst

klimaat stuwt de vraag naar personeel op. Vooral de accountancy

omzet van bijna 55 miljard euro. Een eenvoudig rekensommetje

verleners presteren met een omzetgroei van ruim 7%

en de IT-dienstverlening kampen al met een nijpend tekort aan

leert dan dat het grootbedrijf binnen de sector met minder dan

duidelijk beter dan de persoonlijke dienstverleners. De

gekwalificeerd personeel. De openstaande vacatures kunnen

1% van het totaal aantal bedrijven meer dan de helft van de

omzetgroei voor de totale sector zal in 2008 ongeveer

momenteel bij lange na niet worden opgevuld. De krapte op de

sectoromzet voor zijn rekening neemt.

op hetzelfde niveau als in 2007 uitkomen.

arbeidsmarkt kan een ernstige belemmering vormen voor verdere

Structuurgegevens sector diensten

kleinbedrijf

middenbedrijf

grootbedrijf

totaal

2005

2006

2005

2006

2005

2006

2005

2006


215,5

229,7

13,0

13,5

1,3

1,3

229,8

244,6


476,3

499,6

350,7

371,2

683,2

718,0

1.510,3

1.588,7


57,0

60,5

51,4

54,9

121,3

124,1

229,7

239,5


83,8

83,9

82,0

82,0

80,3

79,5

81,5

81,2


21,4

21,3

31,0

31,3

30,5

31,9

28,3

29,1


21,4

22,7

9,9

10,9

13,1

10,2

14,4

13,5



Het vermogen om snel in te spelen op ontwikkelingen in de markt,

van het gunstige economische tij hun omzet fors toenemen. De

ook is verbeterd. Diverse ondernemingen hebben de afgelopen

de innovatieve kracht van de individuele bedrijven én het grote

krapte op de arbeidsmarkt geeft de uitzendbureaus bijvoorbeeld

jaren gereorganiseerd en kostenbesparingen doorgevoerd.

aantal starters dragen bij aan de dynamiek van de sector. De

de wind in de zeilen. Zij weten een omzetgroei van circa 10% te

Daarvan hebben zij in 2006 de vruchten weten te plukken.

afgelopen jaren is het totaal aantal starters fors toegenomen. In

realiseren. Andere branches, waaronder de architecten, hebben

Opvallende ontwikkeling binnen de sector is dat het resultaat

2005 werden 55.000 starters geregistreerd. Naar verwachting zullen

baat bij het optimisme onder de bouwbedrijven. Ondanks dat

van het grootbedrijf in 2006 lager uitvalt. Gezien de impact van

in 2007 ruim 75.000 mensen voor eigen rekening en risico een

de stemming in de bouw inmiddels al wat is getemperd, blijkt

deze categorie op de totale sector, immers ruim 50% van de

bedrijf beginnen. Daarvan start een groot gedeelte in de sector

dat ook de architecten en ingenieurs het eerste halfjaar van 2007

sectoromzet, is ook het resultaat van de sector in 2006 gedaald.

dienstverlening. De dienstverlening wordt, onder meer dankzij

een mooie omzetgroei hebben gerealiseerd. De IT-bedrijven

het grote aantal starters in deze sector, de kraamkamer van het

liften mee op de toenemende investeringen door bedrijven in

MKB genoemd. De groep ZZP’ers (zelfstandigen zonder personeel)

computers. Deze branche zag de omzet in de eerste zes maanden

is in diezelfde periode eveneens sterk toegenomen. Het aantal

van 2007 eveneens stijgen met ruim 10%. De omzetgroei is vooral

ZZP’ers in Nederland werd medio 2007 geschat op ruim 250.000.

het resultaat van een stijging van het volume. Als gevolg van

Hierbij wordt opgemerkt dat ondernemers zonder personeel in de

stevige concurrentie blijven de prijsstijgingen nog beperkt. Voor

detailhandel vaak niet worden gezien als ZZP’er. Meer dan de helft

2008 wordt wederom groei verwacht. Naar verwachting zal de

van alle ZZP’ers is actief in de dienstverlening (figuur 1).

omzetstijging zelfs iets hoger zijn dan in 2007.


Zakelijke dienstverleners lopen voorop

Persoonlijke dienstverleners blijven achter

De heterogeniteit van de sector verklaart ook gedeeltelijk de onder

De omzetontwikkeling van de persoonlijke dienstverlening blijft

linge prestatieverschillen tussen de diverse dienstverleners. Zo

achter, ondanks het gunstige economische tij. De hogere kosten

zien momenteel met name de zakelijke dienstverleners als gevolg

en een vrijwel stabiel volume zullen naar verwachting resulteren in

KLEINBEDRIJF

MIDDENBEDRIJF

een minimale omzet- en winststijging. In het eerste halfjaar boeken

GROOTBEDRIJF

"RON%)-EN2ABOBANK

de verschillende branches omzetstijgingen tussen de 2 en 5%. De &IGUUR6ERDELING::0 ERSOVERDESECTOREN )NDUSTRIE "OUW 'ROOTHANDEL (ORECA


voor deze branche zijn onverminderd goed. Een omzetgroei tussen

de 6 en 9% lijkt voor 2007 een realistisch scenario. Met name de

buitenschoolse opvang biedt de branche volop kansen. Mede

dankzij de inspanningen van de overheid kan zij op dit deelgebied

haar omzet in 2008 verder zien groeien.

4RANSPORT

:AKELIJKEDIENSTEN

Klein- en middenbedrijf verbeteren rendement

/VERIGEDIENSTEN

kinderopvang vormt hierop een uitzondering. De verwachtingen

X "RON#"3 BEWERKING2ABOBANK

Zoals gezegd heeft de gehele sector in 2006 een mooie omzet ontwikkeling gerealiseerd. Voor het klein- en middenbedrijf geldt tevens dat het resultaat vóór belasting in datzelfde jaar

OMZETWAARDE

OMZETVOLUME

OMZETPRIJS

"RON%)-EN2ABOBANK

43

Mijntje Vervoort en Michiel Versteegh (UNO Architekten & Ingenieurs BV)

Adequaat HRM-beleid van wezenlijk belang De sector dienstverlening kenmerkt zich door een enorme diversiteit aan branches. Binnen al deze verschillende branches is dan ook een groot aantal MVO-issues te beschrijven. Over het algemeen geldt voor de dienstverlening dat het personeel een uitermate belangrijke factor is. Andere MVO-issues spelen in de ene branche sterker dan in de andere. Een voorbeeld hiervan is laaggeletterdheid. Dit is met name voor de schoonmaakbranche een belangrijk thema.

Maatschappelijk betrokken en milieubewust Een jaar geleden begon UNO Architekten & Ingenieurs BV de zoektocht naar een andere vestigingslocatie. Een zoek tocht die eindigde in het Vierhavengebied van Rotterdam.

Sociaal en arbeid Diverse branches binnen de dienstverlening kampen met een hoog ziekteverzuim. Maatregelen om het ziekteverzuim terug te dringen en ook preventieve maatregelen zijn voorbeelden aan de hand waarvan we dit issue kunnen beoordelen. Naast aandacht voor het ziekteverzuim is een adequaat HRM-beleid (loopbaanplanning, doorgroei mogelijkheden et cetera) van wezenlijk belang. Met het oog op de toekomstige vergrijzing zou hierbij specifiek aandacht kunnen worden besteed aan het optimaal benutten van de aanwezige kennis en ervaring binnen het bedrijf, maar ook aan de uitstroom van personeel. Milieu Met betrekking tot milieuzorg is het belangrijk aandacht te besteden aan de directe gevolgen, maar ook aan de indirecte gevolgen van de dienstverlening. Denk bij de laatste bijvoorbeeld aan de milieuvervuiling die de reis branche indirect teweeg brengt. Ook bij de aankoop en/of bouw van een nieuw kantoorpand speelt duur zaamheid een belangrijke rol. Energieverbruik binnen het bedrijf is hierbij een belangrijk onderwerp (meten is weten). Overigens gaat het daarbij niet alleen om gas, licht en water, maar ook om papier, transport et cetera.

Consument en samenleving De betrouwbaarheid van een dienstverlener speelt een belangrijke rol in de keuze van de consument. De klant verwacht dat een dienstverlenende onder neming op een integere wijze omgaat met haar, vaak vertrouwelijke, gegevens. Klanttevredenheid is een van de belangrijkste MVO-indicatoren. Een onder neming zou regelmatig een klanttevredenheids onderzoek moeten laten uitvoeren. Uit dergelijke onderzoeken valt te leren wat de onderneming goed doet en, nog belangrijker, wat beter kan.

Deze plek biedt legio mogelijkheden om het kantoor én de architectuurstad Rotterdam nog beter op de kaart te zetten. Als het aan de architecten Michiel Versteegh en Mijntje Vervoort ligt, is de huidige locatie over een paar jaar uitgegroeid tot dé broedplaats van de Rotterdamse creatieve industrie. UNO heeft in samenwerking met de stichting ARTPARK een ontwikkelingsvisie gemaakt voor het nabijgelegen havengebied. De plannen zijn ambitieus en innovatief:

45

“ARTPARK wil een proeftuin en creatief laboratorium voor kunst,

houdt zich bezig met woningbouw en restauratie, maar maakt

De bewoners hebben in de voorbereidende fase actief ge-

architectuur en vormgeving worden, met een culturele attractie

ook concepten voor herontwikkeling van gebouwen en steden-

participeerd. En ook nadat de projecten zijn uitgevoerd, doen

waarde voor een breed internationaal publiek. Bovendien wil

bouwkundige ontwerpen. Binnen een project wordt zoveel

de bewoners hun uiterste best om de wijk te onderhouden.

het faciliteiten bieden in de vorm van betaalbare woon- en werk

mogelijk samengewerkt in vaste teams, daarbij optimaal gebruik

ruimtes voor de creatieve industrie.” Het plan dient te resulteren

makend van ieders kwaliteiten. Bouw- en ontwerpopgaves

In alle plannen wordt aandacht besteed aan het gebruik van

in een ‘free zone for art & architecture’. Zodra de architecten de

kenmerken zich door periodes van hollen of stilstaan. Hectische

duurzame materiaaltoepassingen en de mogelijkheden met

plannen toelichten wordt de passie zichtbaar. Ze zijn enthousiast

situaties komen regelmatig voor en vragen een flexibele,

betrekking tot milieuvriendelijk bouwen. Deze manier van bouwen

over deze droom, maar ze zijn tevens voldoende realist om daar

collegiale instelling en creatieve oplossingen.

is volledig geïntegreerd in de werkwijze van UNO. Vaak is de keuze van de opdrachtgever uiteindelijk bepalend voor het wel

naast keihard te werken aan de verschillende andere projecten die het bedrijf onderhanden heeft.

UNO houdt zich bezig met een enorme diversiteit aan projecten.

of niet uitvoeren van de milieubewuste maatregelen. Dergelijke

Een groot aantal geeft blijk van een duidelijke maatschappelijke

keuzes vergen niet zelden substantiële voorinvesteringen, die

UNO Architekten & Ingenieurs BV is in 1991 door Michiel Versteegh

betrokkenheid. Zo heeft het kantoor zich inmiddels bewezen als

pas op langere termijn worden terugverdiend. Het komt nogal

opgericht. Nu, ruim vijftien jaar later, is het bedrijf uitgegroeid

specialist in woon- en/of zorgconcepten. De architecten wisten

eens voor dat de oorspronkelijke plannen uit kostenoverwegingen

tot een onderneming met drie architecten, vijf bouwkundigen

met hun ideeën tijdig te anticiperen op een van de laatste trends

worden bijgesteld. En helaas zijn het vaak de duurzame keuzes

en een administratieve kracht. Het bedrijf werkt voor een breed

in de zorg. De laatste jaren neemt de behoefte aan alternatieve

die plaats maken voor de goedkopere, minder duurzame alter-

spectrum aan opdrachtgevers: van particulieren tot grote partijen

woonvormen voor mensen met een lichamelijke of verstandelijke

natieven. Het toepassen van een milieuvriendelijke bouwkundige

als woningbouwcorporaties en zorginstellingen. De aard van de

handicap toe. Diverse partijen, zoals woningcorporaties en zorg-

oplossing is een prima voorbeeld van maatschappelijk ver

werkzaamheden is mede daardoor zeer gevarieerd. Het kantoor

instellingen, maar ook betrokken ouders, slaan de handen ineen

antwoord ondernemen.

op zoek naar geschikte woonvormen voor deze groepen mensen. Dergelijke projecten vergen naast bouwkundig inzicht, tevens

Versteegh en Vervoort zien voor de architect een belangrijke rol

kennis van ontwikkelingen binnen de zorg en de sectorspecifieke

weggelegd gedurende het bouwproces. Het totale bouwproces

regels omtrent begroten en financieren. Dit alles maakt dat het

kan in uitzonderlijke gevallen wel zo’n jaar of zes duren. Ze hebben

een complex geheel is, waarbij men tevens zorgvuldig moet laveren

inmiddels al vaak ervaren dat tijdens langlopende projecten de

tussen belangen van opdrachtgevers, die van gemeentes en die

samenstelling van uitvoerende bouwteams regelmatig wisselt

van zorginstellingen.

en dat men vaak met een nieuwe projectleider aan tafel zit. Om de uiteindelijke kwaliteit van dergelijke tijdrovende projecten

Projecten in het kader van stedelijke vernieuwing hebben min of

te kunnen garanderen, is het belangrijk dat de oorspronkelijke

meer dezelfde karakteristieken en stellen daardoor wederom hoge

plannen en uitgangspunten bewaakt worden. Er moet een partij

eisen aan het organisatietalent van de architecten. In samenspraak

zijn die het overzicht houdt en, waar nodig, tijdig bijstuurt of

met bewoners en gemeentes bedenken zij concepten en ont-

ingrijpt. De architect, ontwerper van het plan én inhoudsdes

wikkelen zij plannen. Een mooi voorbeeld hiervan is de herinrichting

kundige, moet deze rol naar zich toe trekken. De kans is dan een

van gemeenschappelijke tuinen en buitenruimtes in Schiedam.

stuk kleiner dat afbreuk wordt gedaan aan het oorspronkelijke plan.

Gezondheidszorg

Innovatie én goed personeelsbeleid van levensbelang voor kwaliteit Bij ongewijzigd beleid zou in 2025 één op de vijf Nederlanders

De gezondheidszorg is een omvangrijke sector. Er werken ruim

werkzaam moeten zijn in de zorg. Goed personeels- en

1 miljoen mensen en er gaat in 2007 ruim 50 miljard euro in om. Dit

wervingsbeleid is dan ook van groot belang voor de sector.

is een stijging van 9% ten opzichte van 2006. De uitgaven aan de

Een sector die volop in beweging is. De vraag naar zorg

zorg nemen al jaren toe. Niet alleen in Nederland, maar ook in de

neemt nog steeds toe en de uitgaven stijgen flink. Na de

ons omringende landen. In de meeste Europese landen wordt nog

invoering van het nieuwe zorgstelsel vindt de regering het

steeds negen tot twaalf procent van het BBP aan gezondheidszorg

tijd om meer aandacht aan de inhoudelijke kant van de zorg

besteed, en in veel van deze landen groeien de zorgkosten nog

te besteden. De komende jaren geeft het kabinet prioriteit

steeds harder dan de economie. De kosten voor gezondheidszorg in

aan kwalitatief goede zorg, innovatie en preventie.

Nederland, ongeveer 10% van het BBP, zijn echter duidelijk lager dan in bijvoorbeeld de Verenigde Staten, waar dit percentage op 16 ligt. Voor 2008 is in totaal 54 miljard euro beschikbaar voor onze zorg.

0ROCENTUELEVERDELINGBRUTOZORGUITGAVEN s'EZONDHEIDSZORG s,ANGDURIGEZORG s.OMINAALENONVOORZIEN s7MOGEMEENTEFONDS

"RON673


Momenteel kampt de zorg met flink stijgende uitgaven. Ook in de

overheid samen met het bedrijfsleven, de wetenschap, kennis

afstand verlenen van zorgdiensten door gebruik te maken van

komende vier jaar wordt aanzienlijk geïnvesteerd. Aan de andere

instituten en zorgaanbieders. Verder worden de voorbereidingen

informatie- en communicatietechnologie (ICT). Telemedicine kan in

kant worden maatregelen genomen om de kosten in de hand te

afgerond voor de invoering van het landelijke elektronische

alle fasen van het primaire zorgproces een rol spelen; van preventie

houden. Terwijl de kwaliteit van de gezondheidszorg in sommige

patiëntendossier (EPD), dat in 2009 zijn beslag moet krijgen. Medio

en telediagnose tot behandeling en telethuiszorg

opzichten nog te wensen overlaat. Innovatie is het sleutelwoord.

2008 zullen alle huisartsenposten en de helft tot driekwart van de apotheken zijn aangesloten op het landelijke informatiesysteem.

Innovatie

Op Prinsjesdag heeft de minister aangekondigd dat “de patiënt centraal moet staan in 2008”. Door prioriteit te geven aan kwalitatief goede zorg,

Innovatie in de Nederlandse zorgsector is noodzakelijk om de

Personeelstekorten

kwaliteit en de betaalbaarheid van de zorg de komende decennia

Naast de stijgende uitgaven in de zorg is het aantrekken en

te kunnen garanderen. De ingevoerde (gereguleerde) marktwerking

behouden van goed personeel een aandachtsgebied. Bij ongewijzigd

kan hieraan een bijdrage leveren. Verder zal het ICT-gebruik in de

beleid zou in 2025 één op de vijf Nederlanders werkzaam moeten

zorg verder moeten worden geoptimaliseerd. In 2008 start een

zijn in de zorg. Behalve aanvullende maatregelen van het kabinet zijn

programma om met snellere innovatie met minder mensen betere

op dit terrein innovatieve oplossingen voorhanden. Telemedicine

zorg te leveren. In een innovatieplatform voor de zorg werkt de

kan hierbij bijvoorbeeld een rol spelen. Telemedicine is het op

innovatie en goed personeel moet dit voornemen uitvoerbaar zijn.

47

MVO voor een sterke maatschappelijke positie Opvallend is dat juist in de gezondheidszorg weinig wordt gesproken over MVO. Misschien komt dit omdat partijen in de sector van mening zijn dat zorgaanbieders per definitie MVO’ers zijn. Of omdat MVO tot voor kort onvoldoende beloond werd vanwege het ontbreken van (financiële) prikkels in de regelgeving. Maar juist de zorgsector biedt bij uitstek interessante en aansprekende aanknopingspunten om, mede vanuit MVOperspectief, een zorginstelling sterk te positioneren in haar maatschappelijke omgeving. Sociaal en arbeid Personeel in de gezondheidszorg is erg belangrijk, maar steeds lastiger te krijgen en te behouden. Vanuit MVOoptiek dient daarom aandacht te worden besteed aan de arbeidsomstandigheden. Denk aan fysieke belasting, veiligheid en dergelijke. Betere omstandigheden leiden tot meer plezier in het werk, een lager ziekteverzuim en het behoud van personeel.

Milieu en huisvesting Een zorginstelling kan verschillende dingen doen op het gebied van milieu en huisvesting. Op platte daken van zorginstellingen kunnen bijvoorbeeld zonnepanelen worden aangebracht. Ook koude- en warmteopslag voor de vele gebruikte airco’s behoort tot de opties, evenals gescheiden watersystemen voor spoel- en drinkwater. Verder kunnen zorginstellingen hun gebouw anders inrichten, bijvoorbeeld door het aanleggen van een natuurtuin of het creëren van veel lichtinval. Dit heeft een positieve invloed op hun patiënten/cliënten. Consument en samenleving Ook zorginhoudelijk zijn er mogelijkheden. Een aan sprekend voorbeeld vormen zorgboerderijen. Hier werkt de natuur positief op het welzijn van de mens. Bij maatschappelijk verantwoord ondernemen gaat het, kortom, om nieuwe creatieve zorgconcepten. MVO hoeft geen geld te kosten, maar kan juist geld opleveren. Het bespaart kosten én het verrijkt het leven van patiënten/cliënten en personeel. En een tevreden cliënt is de beste garantie voor duurzaam succes. Ook in de gezondheidszorg.

49

Jef Prickartz (Verenigde Apotheken Limburg)

“De patiënt bepaalt wat er gebeurt” “Als het belang van de patiënt botst met dat van de apotheek, dan zit er structureel iets fout.” Aldus de filosofie van Jef Prickartz, directeur van de Verenigde Apotheken Limburg, een keten van 22 apotheken. De apotheker zit sinds 1970 in het vak en heeft een uitgesproken visie op de huidige ontwikkelingen in de zorg en de farmacie in het bijzonder. “De patiënt bepaalt wat er gebeurt.” Zonder de eerste vraag af te wachten, steekt Prickartz van wal

mensen naar je toe komen omdat ze hulp nodig hebben. Het zijn

De hoofdzaak is dus dat medicijnen op de juiste wijze worden

om de kentering te schetsen die zich zo’n vijftien jaar geleden

patiënten en geen klanten. Daarom word ik ook helemaal niet

gebruikt, benadrukt de apotheker. “Ons personeel is dan ook

in de apothekerswereld voordeed. “Vroeger was je als apotheker

zenuwachtig van het feit dat Kruidvat, Albert Heijn en tankstations

getraind om de patiënt optimaal van dienst te zijn. Zoals gezegd

tegelijkertijd eigenaar van je apotheek. Dat was vastgelegd in de

ook geneesmiddelen gaan verkopen. Want dat is niet onze core

komt een patiënt naar ons toe omdat hij hulp nodig heeft. Dan

wet. Zodoende kon je geen keten vormen. Elke apotheker was

business. Onze corebusiness is samen met de arts een therapie

moet je als organisatie je belangen daarop hebben afgestemd.

een kruidenier - één vent, één tent - en die was goed beschermd.

vaststellen om vervolgens de juiste medicijnen in te zetten.”

Het personeel mag niet denken aan het belang van de apotheek, maar moet het belang van de patiënt voorop stellen. Of laat ik

Vijftien jaar geleden werd de wet echter veranderd. Vanaf dat moment hoefde de eigenaar niet per se de apotheker zelf te zijn.

Daarbij denkt de apotheker mee met de patiënt, kijkt hij naar diens

het anders zeggen: als het belang van de apotheek botst met

Wel moest er uiteraard een apotheker in de apotheek werken,

uitgangssituatie en voert hij hierop verder beleid, aldus Prickartz.

dat van de patiënt, dan zit er structureel iets fout. De patiënt

maar die kon ook in loondienst zijn. Vervolgens begonnen

“Veel patiënten moeten bijvoorbeeld ‘tig’ medicijnen op een dag

bepaalt wat er gebeurt.”

farmaceutische groothandels apotheken te kopen. En kwam er

innemen op allemaal verschillende tijdstippen en dat gaat

een manager in te staan die weliswaar veel verstand had van

natuurlijk nooit goed. Daarom hebben wij een dagdoserings

Aan de basis van het werk staat de apothekersassistente, legt

sales en retail, maar niet van het vak. Deze apotheken ontstonden

systeem ontwikkeld. Dat wil zeggen dat de medicijnen in zakjes

Prickartz uit. “Zij is degene die de sfeer bepaalt. Het punt is alleen:

dus uit omzetoogpunt. Toen ben ik, als een soort tegenwicht

zijn verpakt per tijdstip van innemen; ze worden per week geleverd.

hoe krijg je een goede assistente? Vanwege de schaarste zijn we

tegen deze externe niet-apothekers, een kleine keten begonnen,

Zo wordt het makkelijker voor patiënten om therapietrouw te blijven.”

zelf een school gestart, in samenwerking met het Arcos college in Heerlen. Het diploma dat onze studenten hier krijgen geldt

een verzameling van een aantal apotheken die goed gesitueerd zijn en die plaatselijk aardig bewegen in de markt.”

Prickartz vertelt dat genoemde patiënten vaak wijzigingen krijgen

landelijk. We zijn begonnen met de wat oudere mensen die in-

in hun voorgeschreven medicatie, reden waarom de medicijnen

stromen en al een arbeidsverleden hadden. Daar zitten mensen

De apotheker legt het verschil uit tussen de grote ketens en de

per week worden geleverd. Zo voorkomt hij dat medicijnen

bij die zich niet meer happy voelden in de instanties waar ze

kleine apotheek. “De ketens ontwikkelen formules die gericht zijn

onnodig worden weggegooid. “Op dit moment wordt in de

werkten. Zoals mensen die in de bejaardencentra of in de thuis-

op de consument die wellness wil en met wellness bedoel ik:

gezondheidszorg erg gelet op de prijzen van geneesmiddelen.

zorg hebben gewerkt en gefrustreerd zijn geraakt door alle

maak gezonde mensen gezonder. Daar ligt een gigantische markt,

In mijn ogen is dat helemaal niet nodig als je ervoor zorgt dat

saneringen. Mensen die wel iets willen blijven doen voor hun

waarin heel veel geld wordt uitgegeven aan allerlei gezondheids

je zo min mogelijk verspilt. Daar zijn wij erg mee bezig. Door

medemens. Dat is een dankbare groep, want die heeft het

artikelen waarvan de werking nog nooit is bewezen. De grote

samen met de artsen te kijken of medicijnen wel goed worden

contact met mensen in de vingers. Dat hoef je niet meer te trainen.

ketens gaan voor de kortetermijnwinst. Maar daardoor ga je je vak

gebruikt. Gebeurt dat niet, dan heeft de therapie geen zin. Ermee

En met zulk personeel heb je als apotheek een gouden toekomst.”

wel verlaten, want in mijn ogen heeft de farmacie alleen toekomst

doorgaan is dan zonde van het geld.”

als zij zich bezighoudt met het vak therapie. Het vak waarbij

Column

Eerst zien…

Achter deze ‘kale’ economische en financiële feiten gaan belangrijke

Tot slot zorgt voortdurend veranderende weten regelgeving voor

structurele ontwikkelingen op de bedrijvenmarkt schuil. Allereerst

de nodige ‘dynamiek’ in de bedrijvensector. De ervaring leert dat

verandert het ondernemerschap ingrijpend van karakter. We zien

veranderingen in weten regelgeving geen eenduidige effecten

al enkele jaren een stijging van het aantal zelfstandigen zonder

op de bedrijvenmarkt hebben. Aan de ene kant vallen deregulering

personeel (ZZP’er). Ongetwijfeld heeft de gunstige conjunctuur

en liberalisering van bestaande regelgeving waar te nemen. Ander

hierbij een rol gespeeld, maar ook de toenemende individualisering

zijds lijken de lasten van lokale weten regelgeving juist te stijgen.

heeft aan deze stijging bijgedragen. ZZP’ers bieden zowel aan de

Dit gaat gepaard met hogere kosten en meer administratieve

vraag- als aan de aanbodzijde van de arbeidsmarkt flexibiliteit. De

lasten die het ondernemerschap danig kunnen belemmeren.

huidige ontslagwetgeving maakt een groot deel van de onder nemers immers nog altijd huiverig additioneel personeel aan te

Op afgelopen Prinsjesdag is het kabinet impliciet dan wel expliciet

nemen.

ingegaan op bovengenoemde trends. Positief is dat het kabinet voornemens is het ontslagrecht aan te passen om een hogere

Ten tweede veroorzaakt het huidige gunstige economische klimaat

arbeidsdeelname te stimuleren én ondernemers meer flexibiliteit in

een toenemende krapte op de arbeidsmarkt. Vooral de zakelijke

hun personeelbeleid te bieden. De aandacht voor en investeringen

dienstverlening, de bouw, de horeca en financiële instellingen

in de kwaliteit van het onderwijs en daarmee in de kwaliteit van

hebben te kampen met steeds meer moeilijk vervulbare vacatures.

het arbeidsaanbod, achten we evenwel te gering. Zorgwekkend

Op de wat langere termijn zal zowel de arbeidsparticipatie als de

is de SER-verwachting dat binnen zeven jaar driekwart van de

Voor 2008 zijn de perspectieven voor de mondiale economie

kwaliteit van het arbeidsaanbod omhoog moeten. Voorkomen

leraren zal vertrekken. Aan de andere kant is het verheugend dat

goed. Hierdoor blijven ook de vooruitzichten voor het

moet worden dat een krimpend arbeidsaanbod door de vergrijzing

dit kabinet duurzaamheid een prominente(re) rol op de politieke

Nederlandse bedrijfsleven zonder meer gunstig. Wel zwakt

zich vertaalt in een krimpende economie. Voor wat betreft de

agenda geeft én plechtig belooft dat de regeldruk voor bedrijven

de winstgroei in het MKB na drie goede jaren wat af, maar

kwaliteit van het arbeidsaanbod zijn goed en toegankelijk onderwijs

in deze kabinetsperiode merkbaar zal worden verminderd. Tussen

deze handhaaft zich met 7¾% in 2008 nog op een bijzonder

en permanente scholing onontbeerlijk.

afzonderlijke departementen zijn afspraken gemaakt over de voortgang van vereenvoudigingsmaatregelen en het toetsen van

fraai niveau. Alle economische sectoren profiteren van deze gunstige winstontwikkeling, behalve de detailhandel.

Ten derde blijkt ook uit deze Rabobank Cijfers & Trends Kwartaalupdate

de effecten van nieuwe weten regelgeving voor bedrijven. Bij dit

Financieel staat het Nederlandse bedrijfsleven er ook goed

dat in de gehele bedrijvenmarkt steeds meer nadruk op maatschappelijk

nobele streven willen we wel zeggen: “Eerst zien, dan geloven”.

voor. De balansverhoudingen zijn gezond en bedrijven

verantwoord ondernemen komt te liggen. Ondernemers kiezen

hebben de afgelopen jaren buffers kunnen aanleggen

voor duurzaamheid door bij hun beslissingen de belangen van

Hans Groeneveld

voor mogelijk magere economische tijden.

huidige en toekomstige generaties steeds zorgvuldiger af te wegen.

Hoofd Rabobank Cijfers & Trends

Deze publicatie is een uitgave van Rabobank Nederland. Overname van tekst- en cijfermateriaal is alleen toegestaan voor niet-commercieel gebruik onder de volledige bronvermelding: Rabobank Cijfers & Trends. Het woordmerk Rabobank Cijfers & Trends is geregistreerd in het Benelux Merken Register. De in deze publicatie gepresenteerde visie is gebaseerd op gegevens uit door ons betrouwbaar geachte bronnen die worden genoemd in de bronvermelding. Deze bronnen zijn op zorgvuldige wijze in onze analyse verwerkt. Rabobank Nederland aanvaardt echter geen enkele aansprakelijkheid voor het geval dat de in deze publicatie neergelegde gegevens of prognoses onjuistheden bevatten noch voor eventuele (zet-)fouten en onvolledigheden. De gegevens zijn

Bij de vervaardiging van dit drukwerk is gebruik gemaakt van minder

verwerkt tot 28 september 2007. Een uitgebreide samenvatting van Rabobank Cijfers & Trends is

milieubelastende materialen. Bij de druk is Novavit Bio mineraalolie-

beschikbaar op: www.rabobank.nl/bedrijven.

vrije inkt gebruikt op 250 en 150 grams PhoeniXmotion Xantur.

Colofon Samenstelling

Bronvermelding

Ben Beerens, Joop Buisman, Henri Cocu, Jos Dilven, Hans Groeneveld,

Rabobank Cijfers & Trends is een samenwerking tussen onder

• Koninklijk Horeca Nederland

Marleen Jansen, Richard Jeurissen, Lizethe Kluijtmans, Tim Legierse,

meer de directoraten MKB, Kennis en Economisch Onderzoek

• KVGO Dienstencentrum

Helga Manning, Gertine Mensink, Karina Nieland, Paula Oud,

(KEO) en Corporate Clients van Rabobank Nederland, alle lokale

• LISA

Bert Sikken, Marijke van der Veen, Willem van der Velden,

Rabobanken en EIM. Bij het samenstellen van deze uitgave is

• MVO Nederland

Enrico Versteegh, Leontien de Waal, Lennart de Waard

medewerking verleend door de volgende organisaties die onze

• Nederlands Verbond van de Groothandel (NVG)

interne kennis hebben aangevuld met hun documentatie en

• NIVRA

deskundigheid:

• NOvAA

Eindredactie

• NRIT

Enrico Versteegh • Bedrijfschap Horeca en Catering

• NVB Bouw

Productiemanagement

• Bouwend Nederland

• People Planet Profit

De Regiekamer Communicatie, Zaltbommel

• Bouwkennis.nl

• RECRON

• Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS)

• Reuters EcoWin

Vormgeving: Oranje Boven, ’s-Hertogenbosch

• Centraal Planbureau (CPB)

• Stichting Nationale en Internationale Wegvervoer Organisatie

Fotografie: Roy Lazet en Hollandse Hoogte

• EIB

(NIWO)

Druk: Kampert drukwerk bv, Oss

• EIM

• Syntens

• Energiecentrum Midden- en Kleinbedrijf

• Thuiswinkel.org

• EVD

• Transport en Logistiek Nederland (TLN)

• FGH

• Ministerie van VROM

• Hoofdbedrijfschap Detailhandel (HBD)


82484-10-07 € 15

52

www.rabobank.nl/bedrijven

Rabobank Cijfers & Trends Visie op negen sectoren in het Nederlandse bedrijfsleven

Recommend Documents