Informatienotitie AAN
Raadsleden
VAN
College van Burgemeester en Wethouders
ONDERWERP
Herontwikkeling forten Everdingen, Honswijk en Lunet aan de Snel
DATUM
27 juni 2012
KOPIE AAN
‐
BIJLAGE
Notitie Ministerie van EL &I/ Dienst Landelijk Gebied
REGISTRATIENUMMER
1207979‐4210
Inleiding vanuit de gemeente Culemborg De bijgevoegde notitie geeft informatie over de ontwikkeling en verkoop van fort Everdingen zoals die plaats gaat vinden in combinatie met fort Honswijk en Lunet aan de Snel. Fort Everdingen is precies voor helft Culemborgs‐ en voor de helft Vianens grondgebied. De notitie is opgesteld op verzoek van de betrokken gemeentelijke overheden om daarmee het bestuurlijke informatie te verstrekken. Het on‐ derwerp staat al geruime tijd op de RTA. In de informatie kan nu worden voorzien omdat er nu vanuit de verantwoordelijke opdrachtgever helderheid is over hoe het ontwikkelingstraject gaat verlopen. De notitie gaat in op de volgende zaken. Allereerst op de ambitie voor de forten Honswijk en Everdingen zoals die is geformuleerd door 5 provincies en 5 ministeries in het landelijke uitvoerings‐ programma voor de Nieuwe Hollandse Waterlinie: door privaat initiatief laten herontwikkelen t.b.v. duurzaam gebruik op commerciële basis. Betrokken overheden dienen daarbij de publieke randvoor‐ waarden te formuleren. Doel is om de forten en hun omgeving met behoud en herstel van cultuur‐ en natuurwaarden om te vormen tot een trekker met een maatschappelijke (toeristisch‐recreatieve) functie die een belangrijke economische pijler is voor een duurzame ontwikkeling van het gebied. Vervolgens wordt de rol van de verkopende partij en haar relatie met de betrokken overheden aangegeven. Het ministerie van EL&I is eigenaar en opdrachtgever. De betrokken overige overheidspartijen participeren bestuurlijk en ambtelijk en hebben een coördinerende rol waarin ontwikkeling tot uitvoering komt. De ontwikkeling en verkoop vinden plaats via de concurrentiegerichte dialoog, een aanbestedingsvorm die vooral een proces is om tot afstemming te komen van vraag en aanbod. De notitie legt dit verder uit. De notitie geeft de projectorganisatie aan. Vanuit de opdrachtgever EL&I wordt de ontwikkeling getrokken en begeleid door de Dienst Landelijk Gebied (DLG).Van de lokale overheden wordt vooral inbreng van kennis en ervaring verwacht. Hiermee wordt de lijn doorgetrokken zoals wij de afgelopen periode hierin al betrokken waren, alleen zal op enkele momenten extra inbreng nodig zijn. De verwachting is dat dit niet leidt tot de inzet van extra capaciteit, omdat de uitvoerende werkzaamheden bij DLG liggen. De kosten van de begeleiding en onderzoek worden gedragen door de betrokken rijks‐ en provinciale partijen. De notitie geeft tenslotte de verschillende besluitfasen aan. Over de uitkomsten zal aan de betrokken overheden nader gerapporteerd worden. Wanneer daar lokale besluitvorming voor nodig is zal deze worden voorgelegd.
Gemeente Culemborg Ridderstraat 250
Postbus 136 4100 AC Culemborg
Tel 0345 477 700 Fax 0345 477 950
[email protected] www.culemborg.nl
College van Burgemeester en Wethouders Gemeentenraden Gemeenten Houten, Culemborg en Vianen
Regio Oost Arnhem Rosendaalsestraat 64 6824 CM Arnhem Postbus 9079 6800 ED Arnhem www.dienstlandelijkgebied.nl T 026 378 12 00 F 026 378 12 50
Informatie ontwikkeling/verkoop Forten Honswijk, Lunet ad Snel, Everdingen, Gedekte Gemeenschapsweg
Datum 6 juni 2012 Bijlagen 5
Pagina 1 van 12
1.
Bestuurlijke context/opgave
In 2008 werd het Pact van Rijnauwen gesloten, waarin 5 provincies en 5 ministeries afspraken hebben gemaakt over het uitvoeringsprogramma voor de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Behoud door ontwikkeling staat daarin centraal.
Regio Oost Arnhem
Datum 6 juni 2012
Voor de forten Honswijk en Everdingen is de ambitie geformuleerd ze door privaat initiatief te laten herontwikkelen ten behoeve van een duurzaam nieuw gebruik op commerciële basis. Uitgangspunt daarvoor is dat de betrokken publieke partijen (rijk, provincies en gemeenten) randvoorwaarden formuleren waarbinnen herontwikkeling plaats kan vinden, waarna het aan private partijen is om de ontwikkeling en exploitatie ter hand te nemen. Doel: het fortenduo en hun omgeving, met behoud en herstel van cultuur- en natuurwaarden, omvormen tot een trekker met een maatschappelijke (toeristisch-recreatieve) functie, die een belangrijke (economische) pijler is voor een duurzame ontwikkeling van het totale gebied. Binnen de door de publieke partijen nog te formuleren randvoorwaarden, die worden vastgelegd in een Publiek Programma van Eisen (PPvE), zijn meerdere ontwikkelingsrichtingen denkbaar. Het PPvE is het ruimtelijk en juridisch kader waarbinnen private partijen voorstellen en plannen kunnen ontwikkelen voor herbestemming en exploitatie van de forten. Het vormt de basis voor de uitvraag. De markt wordt uitgedaagd om met voorstellen voor ontwikkeling en exploitatie te komen. De strategie voor de marktbenadering wordt samengevat als “Richten zonder te verplichten”. Gunning of verkoop vindt plaats aan die partij, die op grond van vooraf gedefinieerde criteria (prijs en kwaliteit), de meest waardevolle aanbieding indient. In het verleden is er door de publieke partijen reeds veel onderzoek verricht naar een mogelijke toekomstige ontwikkeling van de beide forten. Een belangrijk document vormt daarbij het Beeldkwaliteitsplan forten Honswijk, Everdingen en lunet aan de Snel (maart 2010 BDP.Khandahar en PRC B.V.). Dit document is geïnitieerd en uiteindelijk bestuurlijk vastgesteld door de Enveloppecommissie Linieland. Het plan is bestuurlijk niet besproken en vastgesteld in de respectievelijke gemeenteraden, ook niet in de Enveloppecommissie Pact van Loevestein. Het vormt daarmee geen vaststaand beleidsdocument vanuit de ruimtelijke ordening. Dat laat echter onverlet dat dit document zeer waardevolle informatie en randvoorwaarden levert en daarmee een belangrijke bouwsteen is voor het komende proces van de herontwikkeling.
Pagina 2 van 12
Uiteraard liggen er directe relaties met de omgeving van de forten; de toekomstige ontwikkeling van de forten kan niet los worden gezien van de (landschappelijke) omgeving. Een gebiedsontwikkeling waar de forten onderdeel van uit maken is uitgangspunt voor de herbestemming. Overdracht van de forten van Defensie aan EL&I vindt plaats zodra Defensie de forten vrij geeft. Fort Everdingen is nog volledig in gebruik bij Defensie (EOD). Fort Honswijk voor een deel, onder meer de dienstwoning en het lunet aan de Snel. In de Contrascarpe bij het torenfort van Honswijk is inmiddels wel een expositie- en ontvangstruimte in gebruik. Naar verwachting zal Defensie de forten Honswijk / lunet aan de Snel rond de zomer van 2012 overdragen, Fort Everdingen mogelijk eind 2012, begin 2013, mede afhankelijk van de laatste bouwactiviteiten voor de EOD op hun nieuwe thuisbasis, de voormalige vliegbasis Soesterberg.
Regio Oost Arnhem
Datum 6 juni 2012
Het Lekacces binnen de Nieuwe Hollandse Waterlinie De Nieuwe Hollandse Waterlinie is een omvangrijk militair verdedigingswerk uit de 19de eeuw. Het strekt zich uit van de Biesbosch tot aan de voormalige Zuiderzee. Vooral de onderwaterzetting van uitgestrekte gebieden voor de linie van verdedigingswerken moest vijandelijke legers buiten de vesting Holland houden. De meest kwetsbare plekken in de verdediging vormden de accessen: hoger gelegen gronden, wegen, spoorlijnen, dijken en rivieren. De forten Honswijk en Everdingen maken deel uit van het Lekacces (kaartbijlage 1). De Lek werd vanaf de noordoever verdedigd door de fort Honswijk en lunet aan de Snel. De zuidoever werd verdedigd door de forten Everdingen en werk aan het Spoel. Deze forten zijn aangevuld met een uitgebreid stelsel van groepsschuilplaatsen, kazematten, batterijopstelplaatsen en andere verdedigingswerken, inspelend op de voortschrijdende ontwikkeling van het militair geschut. Fort Honswijk en lunet aan de Snel liggen in de provincie Utrecht, binnen de gemeente Houten. Fort Everdingen ligt - precies in het verlengde van de Diefdijk richting de Lek - voor ongeveer de helft op het grondgebied van de gemeente Vianen / provincie Utrecht en voor de andere helft op grondgebied van de gemeente Culemborg / provincie Gelderland (kaartbijlage 2). De forten beslaan een oppervlakte van circa 17 ha (Honswijk en Lunet aan de Snel – fotobijlage 3), respectievelijk 11 ha (Everdingen – fotobijlage 4). Ze bestaan ieder uit een fortterrein met omwalling (deels als functie van dijklichaam voor de Lek), een torenfort en contrascarpe en diverse loodsen, gebouwen, groepsschuilplaatsen,bomvrije gebouwen en infrastructuur – verharde pleintjes.
Pagina 3 van 12
Voor herontwikkeling van de forten met zicht op duurzame exploitatie is samenwerking tussen projectontwikkelaars, bouwondernemingen, adviseurs en exploitanten op enige wijze noodzakelijk. Het is onwaarschijnlijk dat één partij alles in huis heeft om zelfstandig een bod te kunnen uitbrengen. De ‘markt’ moet daarom tijdig geïnformeerd worden dat het rijk deze opdracht in de markt gaat zetten. Een vooraankondiging wordt breed uitgezet.
Regio Oost Arnhem
Datum 6 juni 2012
Internationale Biënnale Herbestemming & Leegstand 2011 De herbestemming van de forten Honswijk en Everdingen is onderdeel geweest van een werkatelier op de Internationale Biënnale Herbestemming in Maastricht. De vraagstelling op deze bijeenkomst luidde: [1] het verkrijgen van nieuwe ideeën en inzichten voor de complexe opgave; [2] het richten van de spotlight op deze herbestemmingsopgave. Uit de werksessie kwamen ten aanzien van criteria die kunnen gaan wegen in de beoordeling van de conceptuele invullingen van de forten als het meest zwaarwegend naar voren: [1] de merkkracht van het concept, [2] de tijdelijke invulling / beheer, [3] de zelfstandige exploitatie. Het volledige eindresultaat van het werkatelier is vastgelegd in de Eindrapportage werkatelier Forten Honswijk en Fort Everdingen; Biënnale Herbestemming & Leegstand; 2011, Maastricht (losse bijlage 5).
2. Verkopende partij: de rijksoverheid Eigenaar van de forten Honswijk en Everdingen en het lunet aan de Snel is de Staat der Nederlanden, het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie (EL&I). Het ministerie van EL&I verwierf de forten in 2005, in het kader van het Project Ontwikkeling Militaire Terreinen (53 overtollige defensiecomplexen). De forten zijn onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. In dat kader zijn er bestuurlijke afspraken dat herbestemming van de forten in Linieverband zou worden voorbereid. In de zomer van 2011 is daartoe een (tijdelijke) Bestuurlijke Begeleidingsgroep Lekacces in het leven geroepen die gaat fungeren als richtinggevend klankbord voor EL&I als opdrachtgever voor verkoop van de forten Honswijk en Everdingen en het lunet aan de Snel. Deze bestuurlijke groep voor de totale Lekacces bestaat uit vertegenwoordigers van de provincies Gelderland en Utrecht, de gemeenten Houten, Culemborg en Vianen en staat onder voorzitterschap van het ministerie van EL&I. Het Projectbureau Nieuwe Hollandse Waterlinie heeft een adviserende rol.
Pagina 4 van 12
Na de gunning en de verkoop door het ministerie van EL&I aan de private partij zullen de betrokken Enveloppe-commissie’s Linieland en Pact van Loevestein de verdere coördinerende rol vervullen omtrent de uitvoering van de dan gemaakte afspraken met betrekking tot de integrale ‘gebiedsbrede’ wet- en regelgeving, ruimtelijke ordening, voorwaarden voor vergunningen en ontheffingen en de bewaking van het PPvE en het beeldkwaliteitsplan.
Regio Oost Arnhem
Datum 6 juni 2012
Dit laat onverlet dat de bevoegde gezagen (provincie en gemeenten) in eerste instantie verantwoordelijk zijn en blijven voor het afgeven van de benodigde ontheffingen en vergunningen. 3. Concurrentiegerichte dialoog De ontwikkeling en verkoop van de forten wordt aanbesteed door middel van de procedure van concurrentiegerichte dialoog. Dienst Landelijk Gebied is verantwoordelijk voor de uitvoering hiervan. Hiervoor worden voornamelijk de volgende werkzaamheden verricht: - samenstellen van een Publiek Programma van Eisen (PPvE) - organiseren van de uitvraag - maken van een selectieleidraad en het formeren van een selectiecommissie - voeren van de dialoog met geselecteerde partijen vanaf de uitnodiging tot deelname aan de dialoog en de definitieve bieding - beoordelen van de definitieve biedingen en opstellen van een advies voor de gunning (aanbestedingsgereed) - in opdracht van EL&I het verzorgen van de verkoop. De concurrentie gerichte dialoog is vooral een proces om tot afstemming te komen van vraag en aanbod. Het is geen prijsonderhandeling in de klassieke zin van het woord, omdat er geen sprake is van een openingsbod. Er ligt slechts een vraag, waarvoor een oplossing wordt gezocht. En in dit geval gaat het om een complexe vraag, waarvoor meerdere (deel)oplossingen denkbaar zijn. Doel is de optimale oplossing of combinatie van deeloplossingen te vinden. 4. Projectorganisatie Aan de projectorganisatie nemen de volgende partijen deel: 1. Bestuurlijke Begeleidingsgroep Lekacces Ministerie van EL&I (regioambassadeur - voorzitter) Gedeputeerde Provincie Utrecht Gedeputeerde provincie Gelderland (tevens vz. Pact van Loevestein) Wethouder gemeente Vianen Wethouder gemeente Culemborg Wethouder gemeente Houten (tevens vz. Enveloppecie. Linieland) Ministerie van EL&I (secretariaat) Dienst Landelijk Gebied (adviseur)
Pagina 5 van 12
Projectbureau Nieuwe Hollandse Waterlinie (adviseur) 2. Voorbereidingsgroep Lekacces (ambtelijk) Dienst Landelijk Gebied (voorzitter en secretariaat) Rijksdienst Cultureel Erfgoed (agendalid) Ministerie van EL&I (tevens secretaris Bestuurlijke Begeleidingsgroep) Provincie Utrecht Provincie Gelderland Gemeente Houten, Vianen, Culemborg (projectleiders NHW)
Regio Oost Arnhem
Datum 6 juni 2012
3. Werkgroep tijdelijk beheer, exploitatie en communicatie Dienst Landelijk Gebied (voorzitter) Extern communicatiebureau (inhuur) Gemeenten Houten, Vianen, Culemborg (communicatiemedewerkers) 4. Werkgroep Concurrentiegerichte dialoog, grondzaken, businesscase Dienst Landelijk Gebied (voorzitter) Rijksvastgoed- en ontwikkelingsbedrijf Gemeenten Vianen, Culemborg, Houten (projectleiders NHW) 5. Werkgroep Flora en Fauna (i.c. vleermuizenadviesgroep) Dienst Landelijk Gebied (voorzitter) NCB Naturalis (specialist vleermuizen) Defensie (landelijke vleermuizenwerkgroep) Staatsbosbeheer (specialist vleermuizen) Zoogdiervereniging (specialisten vleermuizen) Bureau Waardenburg, Grontmij (specialisten vleermuizen) Dienst Regelingen EL&I (specialist Flora- en Faunawetgeving) 6. Werkgroep Monumenten, gebouwen, ontwerp en inrichting Dienst Landelijk Gebied (voorzitter) Rijksdienst Cultureel Erfgoed Gemeenten Houten, Vianen, Culemborg (projectleiders NHW) Gemeenten Houten, Vianen, Culemborg (Stedenbouw en R.O.) Projectbureau Nieuwe Hollandse Waterlinie (deskundigen) In de werkgroepen worden de essentiële bouwstenen gemaakt voor het Publiek Programma van Eisen en de basis gelegd voor de uiteindelijke aanbesteding. Omdat communicatie zowel richting publieke partijen als de (directe) omgeving, maar straks ook de eventuele gegadigden voor de herontwikkeling, een cruciaal onderdeel vormt van het project, is er een werkgroep communicatie en tijdelijke exploitatie gevormd waarin ook de publieke partijen zitting hebben. De communicatie en het creëren van draagvlak binnen het project vindt planmatig en volgens een vast stramien, het communicatieplan, plaats. Als afgeleide van het communicatieplan kunnen er tussentijds om een bepaald doel of een bepaalde doelgroep te bereiken activiteitenplannen worden opgesteld.
Pagina 6 van 12
Communicatie namens de Bestuurlijke Begeleidingsgroep Lekacces naar externe partijen, waaronder de media, geschiedt in principe via EL&I / Dienst Landelijk Gebied. 5. Projectfasen
Regio Oost Arnhem
Datum 6 juni 2012
Het project wordt volgens een vaste systematiek ontwikkeld. Aan het eind van iedere fase (in totaal 3 fasen) vindt besluitvorming in de Bestuurlijke Begeleidingsgroep plaats. De inhoud van het voorstel is afhankelijk van de fase waarin het project zich bevindt. Daarnaast geeft het voorstel een doorzicht naar de volgende fase over de te verrichten activiteiten (inclusief planning), de financiële opzet, het bijgesteld communicatieplan en de binnen de fase te verwachten keuze - en beslismomenten. De 3 projectfasen van belang voor de Bestuurlijke Begeleidingscommissie zijn: 1. Definitief PPvE en bijbehorende businesscase, uitmondend in het advies over de economische haalbaarheid van de herontwikkeling (najaar 2012); 2. Definitieve marktconsultatie/selectieleidraad waarmee proces van de concurrentiegerichte dialoog wordt opgestart (voorjaar 2013); 3. Beoordeling definitieve biedingen/advies voor gunning (najaar 2013). Omdat de feitelijke overdracht van de forten aan het ministerie van EL&I nog steeds niet heeft plaatsgevonden is de exacte planning van deze drie besluitvormingsmomenten op dit moment nog niet te geven. Vooralsnog is in de interne opdracht van het ministerie van EL&I aan Dienst Landelijk Gebied als streefdatum meegegeven voor de afronding van de concurrentiegerichte dialoog: september 2013. De snelheid van het beschikbaar krijgen van de forten is van grote invloed of op korte termijn ook echt gestart kan worden met de herontwikkeling. 6. Kosten Het voorbereiden van de aanbesteding (maken PPvE, businesscase e.d.) en de aanbestedingsfase (dialoog) vragen om inzet van een projectteam bestaande uit projectmanager, projectleider/-secretaris en jurist/aanbestedingsdeskundige. Ook de inzet van externe expertise en onderzoekskosten zijn in het budget opgenomen. De totale kosten voor de concurrentiegerichte dialoog, inclusief externe expertise en onderzoekskosten, zijn begroot op € 360.000,-. Het Ministerie van EL&I draagt voor € 225.000,- bij aan de projectkosten van de concurrentiegerichte dialoog. Daarnaast dragen de Enveloppecommissie Linieland (€ 90.000,- via de provincie Utrecht) en Het Pact van Loevestein (€ 45.000,- via de provincie Gelderland) bij in de projectkosten. Pagina 7 van 12
7. Tijdelijke beheer en exploitatie De kosten voor dagelijks beheer en onderhoud blijven voor rekening van Defensie zolang Defensie de forten nog in gebruik heeft. Inmiddels is er achterstand in onderhoud van gebouwen en beplantingen, vooral op Honswijk. Na overdracht door Defensie aan de eigenaar EL&I is het tijdelijk beheer en/of tijdelijke exploitatie voor rekening van EL&I.
Regio Oost Arnhem
Datum 6 juni 2012
Tijdelijk beheer (instandhouding) en exploitatie voorkomt het negatieve effect van leegstand, zoals onder andere: kraken, verloedering en negatief imago. Zonder het plegen van onderhoud en tijdelijke exploitatie (inkomsten) gaat de toestand van de complexen achteruit, dit leidt tot hogere consolidatiekosten en een moeilijker toekomstige exploitatie. Ook de Bestuurlijke Begeleidingsgroep Lekacces gaat actief op zoek naar mogelijkheden voor tijdelijk gebruik. 8. Loketfunctie Aanspreekpunt voor de publieke en private partijen (één loket functie) voor het tijdelijk beheer/exploitatie is Dienst Landelijk Gebied als projectorganisatie. Ook de verantwoording voor het sleutelbeheer van de locaties ligt bij de projectorganisatie. Met betrekking tot de tijdelijke exploitatie (verhuur, evenementen en mogelijke gebruiksmogelijkheden) volgt overleg met de (gemeentelijke) leden van de Voorbereidingsgroep.
Bijlagen Bijlage 1
:
Bijlage Bijlage Bijlage Bijlage
: : : :
2 3 4 5
Historische ligging Lekacces in de Nieuwe Hollandse Waterlinie Ligging forten aan de Lek Fort Honswijk Fort Everdingen (los bijgevoegd) Eindrapportage Biënnale, 2011, Maastricht
Pagina 8 van 12
Bijlage 1: Lekacces in de Nieuwe Hollandse Waterlinie
Regio Oost Arnhem
Datum 6 juni 2012
Pagina 9 van 12
Bijlage 2: Ligging forten aan de Lek
Regio Oost Arnhem
Datum 6 juni 2012
Pagina 10 van 12
Bijlage 3: Fort Honswijk
Regio Oost Arnhem
Datum 6 juni 2012
Pagina 11 van 12
Bijlage 4: Fort Everdingen
Regio Oost Arnhem
Datum 6 juni 2012
Pagina 12 van 12
