DIT N UMME iiàiiËiiiài*Hirjiiiiii$&N 'rii iffillilffo
Boekennieuws Twee collectes uitde18eeeuw n41À-441n11 0ud-:s:0ràvenzànde,
in 's-Cravenzande Crafzerk Q) N/erkwaardige vondst in HonselersdUks ArckelsteUn enhaarlaatste boerenfamilie Leendert Scheltema &@
0ud-Honselersdijk, 0ud'De Liet 0ud-Loosduinen, 0ud-Maasland, 0ud-[/onster, 0ud-NaaldwUk,
0174-627868 0174-514472 070-3974936 010-5913959 0174247245 0174629490 í lr rn_qaninil Lrnón vuu JLt I vrutuLt t, 015-3808863 & Kwintsheul, 0174-292558 OudWateringen
Studiegroepen Archeologie, Cenealogie, Kastelen, Kerkarchieven,
KNffiYffi
0174621084 0174-2925s8 0174-628393 4174-293716
//^/"r44^ód P f*r*l ,];4,,^lAlgemeen Historisch Spreekuur
ledere zaterdag van1400tot'17 00uurinhet Westlands Museum
Biide voorpagina: DeLaan vanScheltema inhetnuHaagse deelvan Wateringen, waardeschilder Leendert Scheltema leefde enwerkte
Westlands StreekHistori€ verschijnt 6x perjaaren wordt in opdracht vandeStichti.g StreekenTui.bouwhistorie Westland uitgegevendoor PUBLISYS 325,2670 Posttrus N Naaldwl^ studiorHogeWoerd19,267a DHNaaldwlk (0174) pubiisvs@worldaccess te 468222,fax1017q 468.224,e-matl nl Vooradvêrtenties kuntu zlchwendentot PUBLISYS; Voor alle overigezaken Redactiewestlands streekHistorie St StrÊekenTuinbouwhistone Westland MiddelBroekweg 154,2675KLHonselefsdijk t4174) 621084 \,4evr. l\,4 [,4Dal'meUer-Fousen (4174)413073 Heliotfoop 11,2691HJ's-Cravenzande L J M vandenEnde (4114) 244315 Mars41,268'1MP l\/lonster J A de Brabander Wittev d Laan21.2291 KAWateringen IA174) 296949 Distributie Westlands StreekHistorie wordtgratistoegezonden aandonateurs vand€ St StreekenTuinbouwhistorie Westland Losse abonnementen en ïuinbouw-museum f 12,50;ln het StreekzUnbeperktlossenummerste koop(Í 3,50) Vormgevingen zetwerk/DTP MaàrtenPrinsPUBLISYS Druk en afwerl(ing DrukkeruDeLUster, l\,4onster/Zeewolde ISSN1380-0108 @St Streek-en Tuinbouwhistorie Westfand Overnemen vanaftikelen uit dit bladistoegestaan. mitsde bron duidelrlk wordtvermeld, graag Deredactie ontvangt eenbewls-exemplaar,
november 1997
nigviàr n*diln *aïuirnÍbh;0td.iÉ'êÈfi È f áïó;Ëti'frïïng.à,.ji.
meten Toch gehouden hebben degewassen zichgoed nade aantal bennetjes, zakken ging of kisten ende[nhoud daarvan enorme buien. Deaardbeien, dietochalgauw je rottenmetzulk nognet [/etschorseneren moest ooknietaankomen; een prima weer, bleven vankwaliteit. behalve daternogal watzand veeltemoeilijk woordNero, datwasdenaam vandatgewas. opdevruchten gebruikt wasgespetlerd. Tegenwoordig (Witte men Dedruiven tegen geven demuur vandeLaan) dit stroomdevruchten schoon te houden. Hoezoudatvroeger, jaareenbehoorlUk aantal nieuwe scheuten metdaaraan trosenikdenkdanaandejarentwintigendertigvandezeeeuw, sendruiven EigenlUk hadikzekorterkunnen snoeien, maaria, zrlngegaan Werd ertoenhierinhetWestland jedruiven strotussen de Jekandaardoor hetrisico lopen wegtesnoeien, gebrujkt? aardberen lkzelfdenkvanniet,omdat geen ikeropfotos zodatJe troszaloogsten lnzo'njaarmetveelgewas kun nietsvanhebkunnen vindenWeetu hierwatover?Kom, of je beterwatscheuten wegbreken, goed zodat dedruiven toch laat hetonshoren, liefst metfotowaarop dittezien rs. opmaatstaan, lVeloenen hebbe-me ookditjaar,maar diemot je komme groeien zienEenplaatjel goed, Devarkies zebenne Barverhaal he,inhetvorige nummer vanhetblad, ennogwel allenig watschichtig indeperziken hebben weditjaarveellast v a nd eb u u r v r o h u iweva r nd eo ve rkava n tnd eweg.Die vanspint, zodat wezetochhebben moeten bespuiten met schreef nogeens eenverhaal uitdeouwe doosUweerwetvan eenbestrUdingsmiddel Envoordiegenen diejnjunionzetuin datzwervershuisie Datzoietsbestondl Nouweetikzeker dat hebben genieten bezocht enmochten vandepioenrozen, die ermeerverhalen moeten bestaan uitonsWesfland Lieve men- invollebloeistonden:je zouerzowat eenstoeltussen zetren sen,stuurzenouop,zodateeniederervankangenieten. gaanzittengenieten Al enlekker vanaldiepracht. Jammer dat z1nzenogzoklein,stuurzenaaronzeredactie Diedoenje ietszomoois maat zokortinhetjaarvoorhetgenieten staat verhaaltje indecomputer opeenrondplaatje gaan endangaathet Cauw wenunaardekniekas, waarin dedruiven staanDe naardedrukkerDiemaakt erdanonstUdschrift vanenoat kasisnuopslotomdat webang zUn datdedauw vandevruchdoenne zetochgoed, geschreven datmagookweleens wor- tenafzalgaan, mocht eriemand metzijnhoofdtegen 0etrosdenMijnverhaal wordtookaltUd doorhennagelezen enver- senaanlopenDanishetmooiertochaf Trotsbenikopons (valtwelmee, kassje beterd, wantikmaak nogal eens eenschrUffoutje druiven enalsjedanzoietszietkanikheelgoed begrUpendattuinders datvroeger ookmoesten zunAlserdanfamigingdetuinder lieopbezoek kwam voorop metdesleutel de t
]OLLECT IBEEEUÏV inhetbegin van1788 inDeLierdewoning vanArijCrifftn enspeurwerk Injuniisnavelejarenvanonderzoek eenboek Toen washetleednietteoverzien. lmmers eenbrand verschenen familie VanderLelv afbrandde, overdehlaaslandse/h4aassluise Het grote gegevens was in verzekering dle dagen een onbekend verschijnsel De hoeveelheid feitenen famidieervandeze gezin zou op,dathet Criffijn tot debedelstaf liebekend is,isnusamenhangend ineenzeerleesbaar boek leekeralleszins bUeengebracht Hetboek,datdetiteldraagtComende van vervallen, gedeelten. nietnodig Celukkig bleekalgauwdateenbrandverzekering dendorpe vanMaeslant uittwee , bestaat 'uitdebrandtegeraken gemeenschapszin geillustreerde De wasin t,llas om Heteerste familiegeschiedenis, deel, eenrijk groter pagina's velemalen dannuenalspoedig togenSimon beslaat circa 2BB Hetverhaal begint methetechtpaar diedagen (lidvandegemeenteraad), - Neeltje (1548-1610) schepen enArijde Adriaen Mathijs vanderLely Cornelisdr en vanderMark, (gemeentelijk Bruijn, zetter belastrngtaxateur) oppad samen loopt vandetwintigste door tothetmidden eeuw gelden genealogie, inte zamelen Zijbehoefden hiervoor detoestemHettweede deelbestaat uiteenuitgebreide dieis om jonkheer gaf generatieslmingvandeambachtsheer, Deze, VanderDoes, bUgewerkt totenmethetjaar1996, d.w.z. veertien zljntoestemming maar van schonk ookeenbijdrage Hetboek kostf 85,eniste bestellen bijA v d Lely, FD nietalleen Maurits de Rooseveltlaan 1,2285EBRijswUk, tel 070-3940951, fax070- 40guldenDebaUuw/schout/gemeentesecretaris gaf gulden ruim22 Mirell namens dez|Jnen endeinwoners van 3940951 DeLierbrachten samen 83gulden bijeen0p25februari mocht danookmeerdan146gulden inontvangst nemen 0nlangs isdeel14verschenen vandeRijswijkse Historische ArijOriffrjn geschiedenis voor Een die tUd behoorlUk bedrag Reeks HetboekheetReizend RUswUk, van de trein,tramenbusenisvandehandvanMJ Nicasie Indeze gelegenheid toondedebaljuw vanDeLietdat wordtdegeschiedenis uitgave belicht vananderhalve eeuw Bijeenandere politieke een collecte ook een zaak kon zijn Al bijna tweeeeuopenbaar vervoer inR11swUk. Dewinkelprijs f 19,95 bedraagt plaats wenwaserindeze $rUdtussen hetwereldlUk enerzr.lds deparochieraad enanderzUds VandehandvanLC (Leo) Nederpel iseenboekverschenengezag overdegeschiedenis vanLoosduinen. HetheetLoosduinen, groten- Toendeafgevaardigden vandeparochieraad voordearmen eentuinbouwdorp werdstad Deauteurbeschrijft kwamen zeookbij De[/irellDeze wougraag herinnering, deels uiteigen dieteruggaat totdeeerste wereld- collecteerden, geschiedenis zeihij,m aar hijwilde eer st zien, eenbewijs datde oorlog, debewogen vandittuinbouwdorp ende geven gerechtigd waste collecteren Deparochieraad $rUdtegendeoprukkende stadHetboekbevat veelwetens- parochieraad helemaal hetrechtniethadeenbewr.ls datDeMirell te waardigheden uitdeeerste handovermetname detuinbouw meende (enwaarschijnlijk maaromwille vragen, vandelievevrede ook inLoosduinen vanaf hetbegin vandeze eeuw was-zieookboven) lietmentoch Eenrijkgeillustreerde uitgave eneenaanwinst voordeop omdathijeengullegever gestelde een kopie maken van van een besluit de Staten van Holland uit schrift tuinbouwgeschiedenis. 0ndermeerverkrUg1763,waaruit bleekdatdeLierse Parochieraad toestemming baar bijboekhandel Kroon inLoosduinen. hadtothethouden vaneenjaarlijkse collecte Detoestemming opeenbesluit uit1622, datdeparochieOp14junijongstleden ishetboekWestlandse stamennaam- wasweergebaseerd raad van Lier lange de na strUd inz1n rechten herstelde. reeksen officieel aangeboden aandeheer C vanWoerden, v o o r z i t tvearndeS ti ch tiS ng tre eek-nT u i n bouwhistor ie APM.van derSande W e s t l a nHde.b t e tre ft e e nu i tg a ve va nd eS tudiegr oep 0enealogie Westland Hetboekbevat vandefamilies stamreeksen Boon, Burger, Van Oeest, Crootscholten, Hamel, Hulspas, KestetKoppert, Van Leeuwen, VanderNol,Raaphorst, Scholtes, Vis,DeVreede en Van derWel gemaakt Deuitgave vanhetboekismedemogelijk dooreen renteloze leningvanhetVSB-fonds Westland. Hetisvoor onder f ,37,50 teverkrijgen bijondermeerhetWestlands N/useum Perabuistrof u inhetvorigenummefvanStreekhistorie aanvaneenartikel datnognietisvoltooid, Hetistehopen datdeStduiegroep voortgaat opdeingeslagendezekophetbegin dit artikel houdt u nog van ons tegoed inéénvandekomende wegendaternadeze eerstelrng nogvelegenealogische uitganummers van Streekhistorie venzullen volgen november 1997
Vi am e v r o uPwri nva s nd eh i sto ri sch w eerkgr oep 0ud- geprobeerd dekoker te Íocaliseren werddieniet , maardaar i e nme l d ing H o n s e l e r ks rdei jgkewneb e g ijnu n e vaneen meer aangetroffen mogelUk interessante bodemvondst BudefamilieLagraauw,Debewoners hebben laterinzuidoostelijke richting ookmet wonende aandeHofstraat 69te HonselersdUk wasmeninde behulp vaneenprikstokdekokeroverruimtwintigmeter achtertuin eenvr1ver aanhetaanleggen Br.1 hetgr"aafwerk hier_ kunnen volgen. VlakbLj hethekdiedegrensmarkeert tussen voorstuitle menopongeveer 1meter diepte opmetselwerkhuntuinendegroenstrook vandeDijkweg isertoennogeen 0pdebodem vandevijverwasneteenlange rij,enigszins bol kleinputjegegraven, waarbU ookweeropongeveer 1meter gemetselde aflopende, tJsselsteentjes tezienBU verder uitgra- diepte hetmetselwerk vandeboogwerdaangetroffen. Aande venwerd gemetselde ereenmooie halve boog zjchtbaar die buitenzr'Jde vanhethekhebben wedegrondooknogonderaanbeide zUden rustteoptweeverticale muurtjes Demuur- zocht, geen m aar hierwer den spor en vandekok er m eer tjesbestonden uitachtlagen steen, waarbU gevonden aangetekend moet WaarschijnlUk isdekokerdaarverdwenen bijhet worden datdeonderste steen eenstukje uitstak. Diestenen aanleggen vandeverlengde DUkweg enhetingraven vaneen waren onderdeel vandevlLjlaag. Demuurtjes waren vrijwel zeergroterioolbuis indenaast groenstrook dewegliggende zeker eénsteen dik,want zestaken aanbeide zUden vande boog eenhalve steen uit Hetgeheel gemetselde leek opeen Opvallend wasdatdehetstukkoker datwehebben aangetrofkoker dieongeveer 60cmhoogenongeveer 60cmbreed was. fenvrijwel loodrecht opdenoorlijke zijvleugel vandeNederhof Deboog (zie was ongeveef 45cmbreed tekening) Dekoker gericht wasAlswedeljjndenkbeeldig doortrokken naarde was opgemetseld uitzachtgebakken, watporeuze steen, de Nederhof precies dankwam dekoker uitopeenpuntwaar zich zogenaam a pdpee l b l o e se m rm D evo waa s l sd i evaneen drieregenpjjpen vlakbUelkaar aandemuurbevonden De lJsselsteen metafmetingen 4cmhoogx gcmbreed x 16,5en mogelUkheid bestaat datzichdaaronderdegrondeenwater17cmlangDitiseengangbare maatuitde17eeeuw, duslag kelder ofverzamelbekken bevindt, waardegemetselde koker n e vt 0 0df eh a nd o mted e n kedna th e th i egr i ngomeen opaansloot. bouwwerk uitdetUddathetHuis HonselersdUk werdgebouwd Opdeplaats waarhetmetselwerk werdaangetroffen bevon_ denzjchinde17eeeuwdetuinenvanhetHuisDevindplaats bevond zichongeveer 75meter tennoordwesten vandenu nogbestaande Nederhof qebouw DeNederhof ishetlaatste gehele paleiscomplex. watresteert vanhet eijnetaanéénzr.1de uitgraven vanhetmetselwerk vielopdat erdoordevoegen heen enorm veelwater doorhetmuurwerK heenliep Erkwam zelfszoveel waternaarbujtendarweernter t e g e0npk o n d egnra veenne e np o mp i nd ep u tm oesten plaatsen omzohetwateraftevoeren. Naverloop van(flink wa tt)i j dw e r d ew a te rstromi om n d e rnko n den wehet muurwerk helemaal tot aandeonderkant uitgraven Erwas inmiddels echter zoveel gekomen water uitdekoker oarwe begonnen tevermoeden datdekoker of heelerglangwas, of datdiemisschien nogwelergens meeinverbinding stond. Er bleefnamelUk ooknaverloop (eenkleine vantUdnogsteeds hoeveelheid) waternaarbuitensUpelen Wijhebben dekoker overeenlengte vanruim1meterkunnen uitgraven, waarna dieaanbeide zUden uithetvUverbed verdween Opvallend was datdekoker innoordwestelUke rjchting opeennogaanwezige watercut leekaantesluitenDiewaterput pasdeze wasechter eeuw aangelegd enbestond uiteenbetonnen bak. Rondom dewaterput hebben wemetbehulp vaneenprikstok, nog november'1997
Devraag isnu;waar isdeze koker voorgebruikt? Hetkanzljnalsafvoer voorregenwater ofalsrioolvoorafvalwagefungeerd ter.Eenandere mogelUkheid isdatdekoker heeft vooreenvijver alsaanvoerbuis ofeenfontein diezichindeachterliggende tuinenvanhetHuisHonselersdUk bevond 0peen oude17e-eeuwse kaart vanhetpaleiscomolex staatnietvervan gevonden deplaats waarwUdekokerhebben eenbehoorlijk grotefonteiningetekend. Dekoker liepdaarechternietrecht o pt o ee na l sd i ee chat l sa a n vo e rl evo i d iondrgefontein is gebruikt danmoetdieopeengegeven moment eenhaakse bochtgemaakt hebben omopdelocatie vandefonteinuitte komenDekoker liepwelrechtopdeachterliggende vuver af lk achthetwaarschrlnlijk datmenvoorhetoppeilhouden vanhet gafaanschoon waterniveau indevijver devoorkeur regenwater gelegen boven slootwater uitdelangs deNieuweweg Vaart. D e zVea asr tr o nd i nd i re cte ve rb i n dme i n gdt ed or pssloten waarop dedorpsbewoners hunafvalloosden enhetwaterzal geweest daarom nogal vervuild zijn. Ton lmmerzeell
nenoeve Àrctcetsteijnraan Oepoètlijfse Wateringseweg mag voert,tefwijldewatjongerehistorieer mijnsinziens wat jachtlge gerusteenweldaad genoemd gekomen worden inde Clazen bekaaid vanaf is Stadlemand dienietvan hetbestaan derboerderij afweet, valt Deste vreemder, omdatindewandelgangen deroepnaar nietsoptijdens zijnlhaar ritjevanPoeldUk Wateringen naar Het leesvoer vanwatrecenter datum eensteeds indrukwekkender imposante bouwwerk is,evenals zovele andere oudeboerderu- plaatsje aanhetveroveren is Vandaar daternugeenboekje geheel grjzevereden eninonsland,vanafdeopenbare wegpractisch aan opengedaan wordtoverhetmeest vanéénvan juistdeontlvkkelingen hetoogonttrokken. 0ngetwijfeld hebben deinArckelsteijn Poeld1jks oudste boerderUen, maar van woonachtige boeren veledecennia langhunmelkviadeaan- delaatste honderdvUftigjaar deboventoon voeren gebracht, wezrge oprllaan naardeWateringseweg inafwachgeschreven trng vanverder vervoer enverwerking Erwordtbewust eenvar0oed_ks oudste boerwant het derUen dorp had meerdere zeer oude boerenbedrij, Hoewel eengedenksteen inéenderkopgevels onsdoetherin- venVan kleeft denogbestaande boerderjen aandehoeve ( sai n dk so ritnh a n d e neren aandebouw vandehuidige boerderr.l, ishetzeker dater v a nH e l d e r m n nd e r d e n ) a va da en prijkte Voorstraat geschiedealveeleerder een(boeren)woning opdezelfde locatie ookopzlnminsteenzee.i^teressante DetamelUk kleine steenlaatonswatinitialen vanCornelis van nts. jaartal isd2tnnFXacï dczclfde derValck enMaria vander[/arelzien,metals 1717 . De Teker locatie voordien ookaleenchitgestaan boerderrj behoorde tothetzogenoemde langhuistype, een terende hoeve heeft.Omstreeks 1900 werddezeverb o u w sd t iijeli nhe tWe stl avrrj n dre g e l mavoor tig kwam.vangen doorhethuidige bouwwerk, vooreengrootdeelopde Jammer dateengrootaantal vandezebouwwerken, waaron- oude fundering, maar ditterzUde d e ro o kv r ivj e et lu i n d e r s w o n iinnd g el n o ,o pd e jra r e n g e a m o v ew ee r dr dO v edr ee e u w e n o u hd i set o rvi ea n Wekeren terugnaarArckelsteUn inhetmidden alwaar vande jarendiverse Arckelsteijn zLJn delaatste artikelen indeopen- negentiende eeuweennieuwe eigenaar bezitneemt vande gebracht. baarheid Ookzijdiedeeerste anderhalve eeuw0e hoeve JanvanKester uitNaaldwlk verruilde zijngeboortedorp (of lasten waren hetmisschien tochmeerlusten?) vanditboe- omeennieuw bestaan optebouwen inPoeldUk genomen. groot,werd renbedrijf moesten dragen, zijnonderdeloupe Het HetomvangrUke bedrijf,maarliefst44hectare genoemd grote magtochminstens opvallend worden datinpublica- aangekocht voorf 28000,Ondanks de van oppervlakte tiestelkens hetgrLjze verleden vandehoeve deboventoon hetlandgoed was ditvoor dietUd tocheenkapitaal v u l
november'1997
v v
v / \ u v L
v l L v
kwamde
gemaakt tendgebruik is,metdienverstande dathetweiland naarPoeldijk. Degeboren engetogen lnwoner vande"mopgrotendeels junior penstad" omgeturnd werdtot tuinland, ZoonJan zagzijnboerderij aldaar in handen vandeDuitsers werdnazijnvader eigenaar vandeboerderU, dochzijnopper- vallen. Toen werddateenterugkeer duidelUk naarzinboerderij vlakte weiland gelegd wasdoordeverkaveling drastisch ingekrompenabsoluut onmogellk was,werden ercontacten tussen Voorhemnietzon bezwaar, wanthUhadgeennakomelingen. hemeneerder vermelde landheer Voordeontdane familie Vanaf hetmoment datdedagen voorhembegonnen tetellen, Ham waskoopvandePoeldUkse boerderU echternietaande werdhijopdeoudehoeve grepen bUgestaan doorzUnnichtje Pietje orde,pachten wasdeenige mogelUkheid. ZrJ echter de (Petronella), eendochter vanJaap vanKester Haar inspannin- geboden kans metbeide handen aanenarriveerden inhet genvoordeoudebaas bleven nietonbeloond Zr.t kreegmet uiterste vandeoorloginPoeldijk. begin Hoewel z1slachtoffer name vanhemhetrechtomindehoeve wonenDit waren te blijven vandebizarre omstandigheden, hadden zijinfeitenog streepje voorheeftPietje dubbel endwars uitweten te buiten. geluk datzUaandeWateringseweg terecht konden. Adrie Ham geen ZUhadblUkbaar trekomallelevensdagen diehaarrestten enCréHamRimmelzwaan hadden bijaankomst inPoeldUk drie jaartjes inhaaruppie pas teslUten Pietje vondhetdanookallerminst ver- kleine kinderen, waarvan deoudste drie teldeOp velend geleidelUk datzijomstreeks 1900 dewareJacob(us) Hofstede ont- Arckelsteijn werddekinderschaar aanverdrievoumOefte. digd, zodat heteindgetal bijnegen stokte 0falles nogniet Deze Wateringse boerenzoon zagwelietsineenavontuur met genoeg was,kreeg defamilie Ham inPoeldLtk opnieuw metde Pietje enschuwde ookeenlangdurig verblijfopArckelsteijn Duitsers te maken Onze Oosterburen hadden bl|kbaar afgelejunior genboerderijen niet Deinmiddels opleeftijdgekomen JanvanKester nodigomhunidealen te kunnen verwezenlUverliet deboerderij engrngelders vanz11n oudedaggenieten kenEentientalDuitsers namdriejaarlangeengrootgedeelte Viaeenondertekende aktevaneeuwige trouwinhetgemeen- vandeboerderij inbeslag, terwUl hetjongegezinmetwatbijpiepjonge tehuis vanl/onster, kwam hetnietmeer stelknusjes vertrekken afgescheept werdInfeitewerddefamilie Ham ten jaaroudeboerderU opdetoenbijnatweehonderd te wonen. tweede male verjaagd, deroyale hoeve wasgelukkig voorhen jaar Een kleine veertig bleven zrjhunstekkie trouw. eenwaarborg dathetdeze keer binnenshuis bleef Tijdens delaatste mobilisatie hieldhetkinderloze echtpaar HofstedevanKester het,detanddestUds lietzichookbUhen gezien. nietonbetuigd, opdehoeve voor Kobus enPietje kwamen in respectievelijk 1960 en1961 ophoge leeftUd inPoeldrtk teoverlijden.
november 1997
Ll r ê \ À l Ê
tcers irii,,qiglïrgibÊil eenpoging rpbélOlj tebehoeden dgonqêfgàng ,vtttrri Poeldijk, vanafrhiinkteuterjàrèn,d0ffitgeffiiïtè,'*lonttei zagptctseting ookhetnutvanbehoud D0kirderenbezoChten jongensschool gemeente DenHaagDe kathotieke mei$esof inennamdeboerderij ovefvande maarlietblijken Hetleekvoordegeneratie diekortvoordeoorloggeboren gemeenteraad stondachterdezeaankoop, gewoond zosnelmogelijk weerte willenslijtenDithad, was, alsofde'Hammetjes' altijdalinPoeldrtk hadden, ArckelsteUn zovertrouwd washetinkortetud Ookhetverenigingsleven, vooral staat vanonderhoud, heelwatvoeten in doordeslechte (de metname deverkenners/ welpen/gidsen vantoen huidige deaardeIndachtig hetspreekwoord; alsdenoodhethoogst gehad R ei c hgel t Scouting) heeftveeltedanken aandeze loyale familie is,isder edding nabij' br, achten JanenJeannet 'hetbuiten Hubbelinq eenbezoek aan NadebevrUding werdhetlandachter meeronder deindruk vanhetwoonplekje danvande dehoeve talruke malen Zijwaren belangeloos afgestaan voorhetorganiseren vanweekendentoenmalige bouwval. georganiseerde ensoortgelUke b|jeenkomsten voorgenoemde jeugdHetmoetveelPoeldijkse zijdevrijonooglijke families noghelder voorde Toch kochten boerderU metheterf,vooral geest gezewerd.Hen staan datboerAdrie ofoudste zoonN/artien Ham, omdathetvooreenappeleneeneiaangeboden tenineenoudejeep,hunveertigers melkvanaf weerinde ArckelsteUnwerdechterdeplichtopgelegd omArckelsteijn glorie naar deWateringseweg vervoerden. teherstellen oude pachtte, Omdat defamilie Ham hetbedrUf hadzUbitterweinig jarenwerd zeggenschap inzake hunlot Halverwege devUftiger henmedegedeeld datdehoeve verkocht zouworden aande g e m e e nDt ee nH a a gM. e d o e m d adt e k i n d e r e ve nel vriend(inn)en inhetdorpgemaakt hadden, ishetcontact met gegaan hentotopdedagvanvandaag nooit verloren Eenrecente metdefamilieHamovertuigde ontmoeting mij jaar geleden tenovervloede dathethenruimveertig zwaar viel o m P o e l d ti jekm o e t evne r l a t eAnd r i e n C r éH a m Rimmelzwaan warenmethunkinderen lVartien, Riet,Coby, Ank,Tonny, Jan,Aad,Tineke enMarga aanhetdorpgehecht (voorlopig?) 0mdat ernietveelanders opzat, wasAdrie Ham de laatste diealsboerzUn brood opdehoeve Arckelste|n verdienisdeoprijlaan de Officieus naardeboerderij, zeker bijdewat o u d e rPeo e l d i j ke n ors, ga l ti jbde ke nadl sd el a an vanHam. Daar zinJanenJeannet, wonderdankzU denodige subsidies, Officieel heeftdenaam Wateringseweg Indezomer van1995 ter plekke evenwel welingeslaagd hebben zUhethistorigestaan genomen, nooit terdiscussie schebuiteningebruik voorgeengoudwillenzijer meervandaan ArckelsteUn magdanalsboerderij voorkoeien, geluk paarden, pluimvee Tothun vonddefamilie Ham eenboerderU inhetZuidschapen, varkens hebben, voor en afgedaan Hollandse Zwammerdam z11 hun$ielvan1956 tot 1975 haarbewoners ishetwederom AlsbezienswaareenparadL1sje , alwaar jaarzofraaibr1genoguitgeoefend heeftTerwUl dekinderen huneigen weggin digheid heeftdehoeve eringeenhonderd jaareeneindaanhetwerk- staan gen,kwam erinlaatstgenoemd zaam leven van Adrie enCre 0mdezeprachtige herinnering aaneenrijkverleden tot in lengte vanjarenveiligte stellen, isonderhoud vanessentieel lndeleegstaande boerderij aandeWateringseweg vestigde belang. Hetiswaarachtig demoeite waard omditunieke stukje -maar zich, eenjaarnahetvertrek vandefamilie Ham, kunstschilder PoeldUk nietalleen voordehuidige misschien nogmeer (1957). generaties P NreuwenhuUsen Zun familienaam wasnietechttoe- voor detoekomstigeineretehouden passelijk voordeeeuwenoude endeels vervallen boerenwoning A a nz i j nb e w o n i ni sgh e tw a a r s c h i j nt el idj ka n k edna t g eesrp a agr e d b l e v ei sn. A r c k e l s t evioj no rd es l o p e r s h a m Jarenlang stond deverwaarloosde hoeve tendodeopgeschreven,dekunstschilder bleek tochminof meereenstainde weg'tezLJn november 1997
Koos vanLeeuwen
hunslopend werkindil eeuwenoude wiflen worden, enveeteelt- Hetliefstzouhijschilder maar datvakkwam ln tuinbouwgebied. Kassen enweilanden moeten wijken voordenieuwe defamilie nietvoorVader Teunis dringterbULeendert opaan, Haagse woonwijk ; Wateringse Veld. Eenstilenlandelijk laantje dathUeenserieus vakzalkiezen. Leendert schikt zichenbegint heeft totnogtoetemidden vanaldatslopersgeweld Indisch recht stand aan destudie omeens alsgouvernements-ambkunnen houden :deLaan vanScheltema. Herinnering de tenaarin hetvoormalige Ned Oost-lndièwerkzaamtezUn aan kunstschilder Leendert Scheltema dieineénderhuisjes aan gedeelte dezelaanhetgrootste vanzijnleven heeftdoorge- HU studeert eenjaarMaar hUhoudthetnietuit Hetverlangen bracht. Delaandraagt zr.1n naam sinds 1961Hetgemeentebe-omzUn ideaal hetwerken tevolgen, metpotlood enpenseel, geven van stuur Wateringen uittedaarmede zUn waardering vooreen wordthemte sterk.Uiteindelijk Leenderts ouders toe. stille enbescheiden kunstenaar Vader Teunis steltechterdevoorwaarde, datLeen naast zLJn geennaamMensprak schilderwerk Voordien hadditdoodlopende laantje eenvakzounemen waarmee hijzijnbroodkon vandeLaan vanSpoor, naardebewoner Hijaanvaardt dietoeninhetfraaie verdienen daarom, naast zijnschilderstudie een 'De huis aanhetbegin vandeze laan woonde : deherentuinder baan bU Nederlanden' alsverzekeringsagent Danneemt hij A.HSpoor lesinDelftbijPlasschaert enBongert Daarenboven werdhUb11 gestimuleerd zijnschilderlessen doordebekende tekenaar en Leendert Scheltema werdgeboren opBaugustus 1876 inNes, cnhildorlrn Tnnrnn gelege on ph e tei l a nAdme l a nZdi j nmo e d eSr,joer der ika Wassenaar, stierf- hetgezinScheltema woonde inDeRljp- Toorop, waseenvriend vande[/etmannen. Metbelangstelling toenhUnogmaar tweejaar oudwas volgde hijdejongeLeendert opzunschilderspad. Toorop was geboren. Dejongeweduwnaar, Teunis Scheltema, bleefachter metnog in1B5B Als14-jarige opJava werdhUdoorzllnouders t w e jeo n gkei n d e re ;Jinkke e e, nme i sjva e nvi ejraarende voorzijnopleiding naarNederlan d, naarDelft,gestuurd om geenkans tweejarige Leendert Daar devader zagdeverzor- daardeHBS tevolgenDaar kwam hUinhuisbUzrtngeschiegingenopvoeding vanzljnkinderen opzichtenemen stuurde denisieraar JanCornelis vandenBerg, zoonvandeWoudse grootouders predikant hijzenaarAmeland, waarde vanbeidezijden VandenBergwasgetrouwd meteenandere dochwoonden. kwam Jikke bUdegrootouders Scheltema, Leendert tervandeWateringse notaris: Charlotte Í\ietmanDikwijls bUdegrootouders Wassenaar, Beide families woonden inNes, waren dekinderen vanditechtpaar inWateringen tevinden. terweerszr.lden vandetoren,zodat dekinderen elkaar dagellks Leendert Scheltema opzUnB9-ste velaardag inz1nhuiskamer 0n0en zren temidden vanzUnschilderijen
Leendert hadhetinAmeland bestnaarzttnzin.Crootvader geweest Wassenaar waskapitein opeendriemaster enkonveel vertellen vanzijnverrereizenToen Leendert watouderwas, maakte namgrootvader hemmeevoorlangewandelingen over heteiland enlangs hetstrand 0 od i et o c h t eme n zi t j ng ro o tva dl eeer rdLee ender det getuigen schoonheid vandenatuur kennen .Daaruan devele landschapschilderUen, diehijinlaterjarenvanAmneland maakt e0 n d e r t u sw s eansv a d eTre u ntresr e c hgte k o m e i nn Wateringen Daar werkte hUalsklerkbijnotaris Metman0p4 f e b r u a r i vhaenja t alrB B B h e rtro u whdi je me tHenr iette Metman, éénderdochters vandeWateringse notaris. getrouwd Eenmaal wilden Teunis enHenriette dekinderen graag bUzichhebben enzokwamen Jikke endenu11-jarige Leendert inWateringen terecht Daar bezoekt hUdeH.B.S. inDelftenbehaalt erzUndiploma Buiten zijnstudie vulthrtzUntUdmettekenen enschilderen, genomren maar.dat wordtdoorzUnfamilienieternstig Zo grootvader tekenthUalslStarjgehetnotarishuis van Metman november 1997
gevolg heeft endleeenbewonde-
vr,ieryiiÀïná:p, rnêt',Cá, inoÈi,.ur:n,' 6e,WoÈCse, nt ne ,,;r,rïi*t,.is'ïfinrtijiïlwerk; hemln1961komtvertellen, datdelaan $ii!Oif(a Watêringveldpolder wasindiedagen vrijwel onbeboUwd en wààraan hijwoont, zljnnaam zatgaan dfagen. vanuitdeachterzijde vanhetnotarishuis hadmenvrijzicht Langzaarn aanveffiinderen zijnkmchten. Hetisgoed, datzUn polder over degehele AIsdenotarisdochters eengezelligebuurvrouw Verburg-Smit Chr, zichoverhemonttermt. Alseen gezin avond wilden hebben metdezoons vandeWoudse verzorgt dominee, moeder zUhem.Naast dezorgvoorhaareigen gehouden danhingen zijeenwittevlaguit het achterraam vanhuize heeftzijhemhetleven nogleefbaar 0ndanks zijn Altena Zoleerden de'gastouders" vanToorop-Jan vanden hogeleeftUd tekende hUnoggraag enveel.ln 1976 komthet - elkaar Berg enCharlotte Metman kennen ernde. Enige weken voorzijn90-ste ver1aardag, op19juli1966, Ooknadedoodvannotaris Metman in1Bg0 bleefdevriend- stierfhUineenziekenhuis inDelftNaeenrouwdienst inDelft, schap vanTooro0 metdefamilieMetman bestaan. Zowerd bezocht velekunstvrienden, doorzr1n werddezebeminnelr.lke Tooro0 devriend en beschermer vanLeendert. Scheltema mens begraven opdeAlgemene begraafplaats teWateringen ginglaterwerken graf inhetatelier vanToorop inKatwUk Aanhet Een eenvoudige steen siert daar zUn begin vandezeeeuwnamelUk herbergde Katwijk talvanschildersToorop bezat er eenvilladiedoorBerlage wasontwor- Professor J N/W.Milatz uitUtrecht, zoonvanScheltema's zuspen.ln1903 houdtScheltema zrJn eerste tentoonstelling. Dat terJikke, ertdezUn nagelaten werken, diezichalleinhetkleine wasinNrlmegen. Daar behaalt hUeensuccesje : erwordtéén huisje aan delaan bevonden : b1elkaar een500 stuks doek verkocht. DeDelftse Kunstkring, waarvan Scheltema sndsdeoprichting - hulToorop schrUft hemeengeestdriftige briefenraadthemaan, eentrouwengewaardeerd lidwas-en 1961 sinds ere-lid naast hetschilderen, ooktebllven tekenen. Later bleek, dat digde zUn nagedachtenis meteententoonstelling vanz1nwerk gemaakt hetToorop zelfwas, diedatschilderU hadgekocht. Destapels van1903 tot 1964DaarbU werdookeenkeuze uitde schetsboeken, dienazijndoodgevonden werden opdezolder nagelaten collectie dieinzijnhuislnWateringen opgestapeld vanzrJn huisje inWateringen bewezen, dathUderaaduanzrJnlag.Deze tentoonstelling werdgehouden kortnazijndoodin oudere vriend terhartehadgenomen Later zouden meerdere 1967, tentoonstellingen volgen I o a teParijs, DenHaag, Leiden,I nWateringen werdtienjaarnazUn dood,inseptember 1976, Delft, Den Haag eententoonstelling aanhemgewldHiervrerden 32werken vanhemgeëxposeerd, zoweluitpartcuierbezrtalsuitbezit AlsvaderTeunis ziekwordt,gaathUmetzijnvrouwin1909 vano.a. degemeenten W ater ingen, Am eland enh etF r i es t e r u gn a aAme r l a nNdi .elta n gd a a rnste a rfthij N/oeder[/useum Charlotte verhuist dannaarHaarlem Bijzunbezoeken aanhaar r a a khti jo o kb e vri e nme dd t esch i l d va e rsnd eHaar lemse F,C Oroen gaatwonen, gaathUniet kunstkring. AlsLeendert opzichzelf "Leendert gegevens Veel zrJn ontleend aanhetartkel vanAlexandra: naarAmeland of Haarlem, maatnaarWateringen . Enige tijd Scheltema, hUwerktezolang hghetichtzag"indeNeuweHaagsche verblijfthij in hetgezinvanWijbrandRotgans entemkje Courant van13febr.1967 Scheltema, Delaatste waseennichtvanLeendert Wijbrand polders. wasadministrateur vandeWateringse Beiden, hrlen Scheltema schilderde dewatermolen aanhetOosteinde zUn vrouw, waren afkomstig vanAmeland. NietlangblufthUbU Deze molen werd doorbrand in 1916 verwoest defamilieRotgans. Spoedig daarna vestigde hijzichinhet kleine huisje aandelaanbijhetOosteinde EndaarblUfthUtot aanziin dood wonen.en werken portretten EnScheltema schildert Landschappen, enbloemen hadden zUnliefdeHijschildertdezigeuners vanhetwoonwagenkamp, grr.lze debaanwachter Zeelenberg, metdelange, baardKlaas vanLeeuwen uitWateringen, dewatermolen aan hetOosteinde landschappen op Ameland en in Wapenveld. , Hetgebied ronddeWateringse Zwetishemdierbaar. Indejaren 40verstilt z1nwerk; HUschildert apostelfiguren, Christuskoppen ln1964 nogeenzelfportret N/aar zr.1n ogenwordenslechterZljnvrienden makenplannen gelegenheid omter vanzijn90-ste verjaardag eenere-tennovember 1997
