Quickscan Bio Science Park Blaauwberg Rob Manders Mariet Ewalts Maart 2014
1
Inleiding Met deze Quickscan wil het bestuur van de ondernemersvereniging Bio Science Park antwoord geven op twee vragen. Doen we nog de goede dingen? En doen we dingen nog goed? Door middel van een enquête gehouden onder alle leden van de OV BSP beantwoorden we gedeeltelijk beide vragen. Daarnaast wordt aandacht gereserveerd voor een onderdeel van de visie van de OV BSP: duurzaamheid. Eerst volgt een inventarisatie van de huidige activiteiten die op dit gebied worden ondernomen door bedrijven op het park, daarna biedt het zicht op nieuwe activiteiten die de OV BSP kan ontplooien. Tot slot inventariseren we op welke wijze samengewerkt wordt met de directe omgeving. Het rapport is opgedeeld in drie hoofdstukken. 1. 2. 3.
Resultaten enquête Duurzaamheid Samenwerking met omgeving
2
1. Resultaten enquête Het bestuur vindt het belangrijk om zo nu en dan te peilen of zij nog de juiste dingen doen volgens de leden. Doel ervan is te weten of de huidige ambities en plannen aansluiten bij de beleving van de leden. We presenteren hier de resultaten van deze enquête die door tien leden is ingevuld. Functioneren OV BSP De respondenten zijn tevreden tot zeer tevreden zijn over het functioneren van de vereniging. In de woorden van een respondent; ‘de OV BSP is het cement van de bedrijven in het park’. Enkele belangrijke verworvenheden die de vereniging heeft bereikt;
BSP Shuttle (6x) Onderhoud groenvoorziening (5x) Komst ongelijkvloerse kruising Plesmanlaan/ Haagse Schouwweg (3x) Raamovereenkomsten (3x) Grand Café de Stal (3x)
Prioriteiten De vereniging hanteert zes thema’s in haar visie. Thema’s waaraan het meeste waarde wordt gehecht zijn.
Veiligheid Bereikbaarheid Duurzaamheid en maatschappelijke betrokkenheid Openbare ruimte
Veiligheid De veiligheid op het park wordt door de meeste als goed tot zeer goed beoordeeld. Als aanvulling hierop wordt voorgesteld om bij een calamiteit de informatie beter te delen. Bereikbaarheid Belangrijkste punt wat verbeterd dient te worden is de bereikbaarheid van het park. Hoewel de mening wisselen over de kwaliteit ervan (van goed tot zeer matig) blijkt uit de wensenlijst voor de toekomst dat bereikbaarheid hoog scoort.
Bereikbaarheid per auto (6x) Optimaliseren parkeersituatie (5x) HOV Netwerk/Kennislijn (3x) Herinrichting stationsgebied (2x)
3
Duurzaamheid en maatschappelijke betrokkenheid Opvallend is dat duurzaamheid hoog scoort maar in de activiteiten van de ondernemersvereniging nog niet veel voorkomt. Velen vinden het blijkbaar belangrijk maar onduidelijk is nog wat de vereniging hierin kan betekenen. Dat is mogelijk nog een verkenningstocht waarbij in eerste instantie het delen van kennis en ervaringen voorop staat. De duurzaamheidsinventarisatie even verderop in deze Quickscan kan een eerste aanzet hiertoe zijn. Tot slot is er veel animo om evenementen zoals de Nacht van Kunst & Kennis in de toekomst te blijven ondersteunen. Beheer en onderhoud Over het beheer en onderhoud van het terrein verschillen de meningen. Uit één enquête blijkt dat het parkmanagement op het terrein als ‘matig’ wordt beoordeeld. Dat heeft specifiek te maken met het beheer en onderhoud in het Oegstgeester deel. Ook in andere enquêtes zijn signalen af te leiden dat de openbare ruimte kan worden verbeterd als het gaat om uitstraling/netheid en bewegwijzering. Toch zijn ook enkele deelnemers positief over het beheer en onderhoud. Suggesties Tot slot zijn er enkele suggesties gedaan voor activiteiten of verbeteringen in de dienstverlening van de vereniging.
Verbeteren bewegwijzering (2x) Bereikbaarheid vanaf de A4 Politieke contacten onderhouden (stad, provincie, gemeente) Meer kennis delen / platform activiteiten Toegang tot literatuur
Conclusie
Bereikbaarheid, veiligheid en openbare ruimte blijven de belangrijkste prioriteiten Optimaliseren van beheer en onderhoud is noodzakelijk Duurzaamheid is belangrijk maar heeft uitwerking nodig
4
2. Duurzaam BSP Duurzaamheid is één van de pijlers in de visie van de OV BSP. In de praktijk blijkt het nog lastig om handen en voeten te geven aan deze visie. Vrijwel iedereen is het ermee eens dat duurzaamheid van belang is maar onduidelijk is hoe dat in de praktijk vorm te geven. We bespreken het volgende.
Voorbeelden van duurzaamheid op het BSP Lessen voor het toepassen van duurzaamheid De rol van BSP
Voorbeelden duurzaamheid Veel bedrijven op het BSP passen op bewuste wijze duurzaamheid toe in hun bedrijfsvoering. Dat gebeurt binnen verschillende domeinen. Hier hanteren we een indeling volgens de BREAAM methode. BREAAM is een keurmerk waarmee bedrijven aan de buitenwereld kunnen aantonen in hoeverre zij rekening houden met duurzaamheid. Huidige licentiehouders van een BREAAM certificaat zijn: Astellas, Avery Dennison, Universiteit Leiden en Hoogheemraadschap Rijnland. We maken gebruik van de volgende indeling:
Energie Transport Water Materialen
Energie Hilton Garden Inn Het Hilton Garden Inn maakt gebruik van een modern geautomatiseerd gebouwbeheerssysteem, Priva, dat exact bijhoudt wat het verbruik is. Het hotel heeft een personeelskracht vrijgemaakt die zich met het invoeren en monitoren van besparingstechnieken op het gebied van energie, water, afval en mobiliteit. Zijn doel is om ieder jaar zoveel mogelijk te besparen, waarbij het kostenaspect niet leidend is. Hoewel voor enkele installaties veel investeringen zijn gedaan zit het besparen ook vaak in kleine maatregelen, zoals tabel 1laat zien. Tabel 1 Energiemaatregelen Hilton Garden Inn Lage investeringskosten Hogere investeringskosten Isoleren van verwarmingsbuizen Priva gebouwbeheerssysteem Waterbespaarders op douches en kranen Luchtbehandelingskast met warmteterugwin rendement Apparaten uit stopcontact bij niet gebruik Warmwater opslag Lichten uit indien ruimte niet gebruikt Groepskoeling voor hele gebouw Verwarming uit indien ruimte niet gebruikt Vervanging 35 Watt Halogeen lampen naar 7 Watt
5
Afval scheiden (papier, plastic, glas, hout, etc.) Het effect van al deze maatregelen is groot. Het Hilton Garden Inn in Leiden bespaart ten opzichte van vorig jaar ruim op energie‐ en waterkosten, terwijl de bezettingsgraad van het hotel nu hoger is. Kostenbesparing is niet het hoofdmotief maar wel mooi meegenomen. Astellas Astellas heeft eveneens een professionele kracht vrijgemaakt op dit gebied, een milieufunctionaris. Hij is verantwoordelijk voor beperking van het energieverbruik. Astellas beschikt over een koude‐ warmte installatie, wat betekent dat het gebouw in de zomer op duurzame wijze gekoeld wordt en in de winter verwarmd. Opslag van warmte vindt plaats in de grond, middels het koele grondwater wordt het pand in de zomer gekoeld. In vergelijking met een gassysteem is hierop in vier maanden zo’n € 30.000,‐ op bespaard aan energiekosten. Avery Dennison Avery Dennison heeft energietoepassingen doorgevoerd waaronder een warmte‐ koudeopslag, lichtmanagement door middel van bewegingssensoren en warmte reflecterende beglazing. Zij hebben een ‘Very Good’ score gehaald bij het BREAAM certificaat. Hoogheemraadschap Het Hoogheemraadschap heeft enkele voorzieningen aangebracht voor energiebesparing.
Energieopslagsysteem in de bodem met warmtepompintegratie Warmtewielen in luchtbehandelingskast zodat warmtetoevoeging niet nodig is Klimaatplafond voor verwarming en koeling in de kantoren Klimaatraam waarin opgenomen spiegelende lamellen voor optimale zonnewarmtewering en daglichttoetreding zorgen Daglichtgeregelde armaturen
Het is daarmee één van de meest energiezuinige gebouwen in Nederland. Van alle installaties is uitgerekend in hoeverre deze ook economisch rendabel zijn. Transport Het wegverkeer is in Nederland verantwoordelijk voor een groot gedeelte van de gemeten luchtvervuiling. Op het park worden verschillende initiatieven ontplooid om deze uitstoot te beperken. Drie voorbeelden: 1. 2.
De BSP Shuttle Nieuwe fietsstallingen bij het LUMC
6
3.
Mobiliteitsbeleid Astellas
Door alternatief vervoer te bieden wordt het autoverkeer beperkt. Van de eerste twee voorbeelden kunnen we een schatting geven van de reductie van schadelijke gassen. Tabel 2 Reductie schadelijke stoffen Fijnstof Beperking CO2 reductie Stikstof reductie (s.) reductie (s.) autoverkeer (schatting) BSP Shuttle ca. 100 auto’s 279.000 gr. 450 gr. 18 gr. Fietsen‐ ca. 500 auto’s 1.3950.000 gr. 2.250 gr. 90 gr. stallingen LUMC Het mobiliteitsbeleid van Astellas is ook gericht op het bieden van alternatieven voor vervoer per auto. Maatregelen daarbij zijn onder andere stimuleren van thuiswerken, internationale videoconferences houden in plaats van vliegen naar locatie en stimuleren van fietsgebruik. Bij dit laatste punt krijgen zij ondersteuning van de mobiliteitsmakelaar Bas Witte, die werkt in opdracht van provincie Zuid‐Holland en voordelige arrangementen kan realiseren. Buiten het beperken van de luchtvervuiling dragen duurzame mobiliteitstoepassingen ook bij aan besparing op het gebruik van natuurlijke grondstoffen en de gezondheid van medewerkers. Het mes snijdt dus aan twee kanten. Water Het Hilton Garden Inn gebruikt het Priva gebouwbeheerssysteem voor het monitoren van de hoeveelheid water die verbruikt wordt. Besparingen kunnen met relatief kleine moeite worden doorgevoerd. Zo zijn onlangs waterbespaarders aangebracht aan alle kranen in het hotel. Dat leidt tot grote besparingen op jaarbasis zonder dat het comfort voor de bezoekers achteruit gaat. Het Hoogheemraadschap hergebruikt het hemelwater wat zij opvangen. Het regenwater wordt opgeslagen om later te gebruiken voor mogelijkheden als tuinbesproeiing, toiletten doorspoelen, etc. Materialen Het LUMC gaat op duurzame wijze om met de materialen die in en om het pand gebruikt worden. Inmiddels wordt al zo’n 25 jaar gewerkt met eenzelfde onderhoudsplan wat in de praktijk perfect blijkt te werken. Juist doordat zij preventief installaties vervangen of schoonmaken zijn de onderhoudskosten erg laag te houden. Dat betekent tegelijkertijd dat er veel bespaard wordt op materiaalgebruik. In vergelijking met andere universitaire centra is bekend dat het LUMC een veel effectiever materiaalgebruik kent. Onderdeel van duurzaam materiaalgebruik is ook het omgaan met afval. Het Hilton Garden Inn let scherp op het scheiden van afval omdat dit kostenbesparingen met zich meebrengt. Een container restafval is duurder om in te leveren dan containers plastic en karton. Bij Astellas denken ze daarnaast na
7
over hergebruik van afval, zoals oude koffiefilters die kunnen worden gebruikt als plantenvoedsel.
Lessen voor ondernemers Op basis van de gesprekken met ondernemers komen we tot 9 lessen. 1.
Overtuig jezelf en medewerkers van de noodzaak
Dat is niet een kwestie van handelen op onderbuikgevoel maar vraagt om een afweging gebaseerd op kennis, feiten en ervaringen. Het gaat vaak niet om één beslismoment, duurzaam ja of nee, maar is een constante afweging die gemaakt dient te worden. 2.
Neem zelf initiatief
Blijf zelf de regie voeren en laat duurzaamheid je nooit door andere partijen opdringen, vaak ben je dan al te laat. 3.
Investeer in Quick Wins
Een aantal technieken zijn relatief pijnloos in te voeren door vrijwel ieder bedrijf. Dat kost niet alleen relatief weinig, het is tevens erg zichtbaar en zorgt voor een groter bewustzijn bij medewerkers en klanten. 4.
Stuur op besparingen, niet op kosten
Het gevaar bestaat dat een bedrijf zich anders teveel gaat afhankelijk maken van ontwikkelingen waar hij geen vat op heeft zoals energiekosten. Daarbij is de overtuiging dat duurzaamheid op zichzelf leidt tot innovativiteit en slimme oplossingen die meerdere doelen dienen. 5.
Meet de effecten
Meerdere leden van de OV BSP hebben ervoor gekozen hun resultaten te meten via de BREAAM methode. Op deze wijze wordt het doorvoeren van duurzaamheid een investeringsbeslissing. 6.
Certificeer
Een certificaat zoals BREAAM maakt de beoordeling van de duurzaamheid van een bedrijf voor een buitenstaander objectiever. Daarnaast zorgt het certificeringstraject ervoor dat zaken niet over het hoofd worden gezien. 7.
Doe iets aan mobiliteit/transport
Alleen al het stimuleren van fietsgebruik kan leiden tot grote reductie van vervuilende stoffen. Ieder bedrijf dat iets op dit punt wil doen kan gebruik maken van de diensten van mobiliteitsmakelaar Bas Witte tot eind 2014. 8.
Zorg voor organisatorische inbedding
Zowel Astellas als Hilton Garden Inn hebben beide een functiekracht vrijgemaakt om besparingen door te voeren en tevens de effecten ervan te meten. In beide
8
gevallen betaalt zich dat uit in lagere energie‐ en waterkosten, en tevens een grotere zichtbaarheid naar buiten toe. 9.
Leer van anderen
Het heeft geen zin om het wiel opnieuw uit te vinden. Er zijn voldoende ‘best practices’ op het park waar andere ondernemers van kunnen leren. Een telefoontje is snel gepleegd en zelfs een kort bedrijfsbezoek zal door veel collega’s gewaardeerd worden.
Rol van OV BSP We signaleren een viertal kansen voor het versterken van duurzaamheid op het terrein. 1.
Zorg voor uitwisseling en kennisoverdracht tussen ondernemers
Uit de enquête die we onder leden van OV BSP hebben uitgevoerd blijkt dat duurzaamheid een belangrijk punt is voor velen. Maar niet iedereen heeft even scherp op het vizier wat dan precies. Struinen op internet levert altijd wel het nodige op maar bij deze informatie ontbreekt meestal de ervaring van ondernemers en de mogelijke nadelen van een techniek of installatie. Veel ondernemers hebben kort gezegd behoefte aan inspiratie, kennisoverdracht– en uitwisseling over duurzaamheid in het bedrijfsproces. 2.
Maak gebruik van de Mobiliteitsmakelaar De OV BSP kan zelf een rol nemen in het beperken van het autoverkeer. Mobiliteitsmakelaar Bas Witte biedt de mogelijkheid aan individuele bedrijven om aan fietsenstimulering te doen om zo het autoverkeer te beperken. Wanneer dit collectief wordt opgepakt door de vereniging kunnen schaalvoordelen ontstaan waardoor verdere beperking van het autoverkeer mogelijk wordt en daarmee de bereikbaarheid van het park wordt versterkt. De mogelijkheden voor provinciale cofinanciering hiervoor lopen voorlopig tot eind 2014. 3. Maak gebruik van de gemeentelijke plannen voor duurzaamheid Één van de thema’s die de gemeente komend jaar wil oppakken is Duurzaam Ondernemen. Op dit moment zijn zij nog op zoek naar de juiste partners om activiteiten mee te organiseren. Duidelijk is in ieder geval dat er ook financiële capaciteit zit achter dit project waar ondernemers mogelijk een beroep op kunnen doen. Advies is om mee te liften op de huidige aandacht die de gemeente Leiden geeft aan duurzaamheid. Coördinatoren van Duurzaam Leiden zijn Caroline Gerritsma en Cathy van Loon.
9
3. Samenwerking met de stad Politieke en maatschappelijke steun is een randvoorwaarde voor de vestiging en ontplooiing van het Bio Science Park. Ervaringen met de RijnGouweLijn hebben geleerd dat maatschappelijke steun onontbeerlijk is voor het slagen van belangrijke plannen. Verbinding met de stad is daarvoor van belang. We onderzoeken de huidige mate van verbinding met:
Inwoners Ondernemers (buiten het BSP) Gemeente
Inwoners Veel inwoners komen niet op het BSP, slechts 35%. Dat is niet vreemd aangezien er niet veel publieksfuncties op het park zijn. Maar tegelijkertijd is het belangrijk om hen te betrekken bij het park. Hoe kunnen zij nut en noodzaak van een blijvende ontwikkeling van het BSP voorstaan als ze er überhaupt niet komen? De opgave voor de OV BSP is dan ook om meer Leidenaren richting het terrein te trekken. Het park heeft ambassadeurs nodig die pleiten voor blijvende ontwikkeling van dit deel van Leiden. Er zijn wat dat betreft geen betere ambassadeurs dan de inwoners van je eigen stad. Dat kan door evenementen zoals de Nacht van Kunst en Kennis. Daarbij doet zich meteen de gelegenheid voor om informatie te verstrekken over wat er zich binnen de muren van de verschillende panden afspeelt. Hiermee kan een gevoel van betrokkenheid en verbondenheid worden gecreëerd. Een versterkte verbinding met de stad kan ook op meer fysieke wijze. Het spoor wordt nu veelal gezien als de barriere tussen het BSP en de stad. De ontwikkeling van een Singelpark versterkt deze tegenstelling omdat het de binnenstad opsluit en in zichzelf laat keren. In andere steden doet men dit anders. Ondernemers Samenwerking met bedrijven en ondernemers buiten het BSP terrein vindt plaats binnen verschillende netwerken (tabel 3). Veel ondernemers op de andere bedrijventerreinen in de stad geven aan dat zij meer willen profiteren van de aanwezigheid van het BSP. Zij zien kansen om de verbindingen te versterken en meer gezamenlijk op te trekken. Dan kan het gaan om gezamenlijke belangenbehartiging op bijvoorbeeld infrastructureel gebied. Maar daarnaast ook om meer onderlinge kennisdeling en het faciliteren van onderlinge marktschepping. Kortom: er kan meer ontmoeting plaatsvinden tussen de ondernemers op het BSP en de andere Leidse ondernemers. Dit kan mogelijk door Leidse ondernemers een podium te bieden bij evenementen georganiseerd in De Stal. Hierdoor kunnen nieuwe netwerken en business deals ontstaan.
10
Overheid De OV BSP heeft veelvuldig contact met de gemeentelijke medewerkers, met name de accountmanagers. Ook met de wethouder van Economische Zaken vindt afstemming plaats, in ieder geval drie maal per jaar is er overleg met hem. Wanneer internationale bedrijven zich bij het park melden worden de gemeentebestuurders ook ingezet. Het contact met gemeenteraadsleden vindt niet op structurele basis plaats. Dit zou mogelijk versterkt kunnen worden door het aanbieden van een jaarlijks studieprogramma met verschillende bedrijfsbezoeken. De politieke steun voor het BSP kan hier verder mee versterkt worden. Het zou dan gaan om gemeenteraadsleden van zowel Leiden als Oegstgeest. Daarnaast kunnen ook de politici uit Katwijk hierbij betrokken worden om hen te overtuigen van het bestemmen van uitbreidingsruimte voor het BSP in Valkenburg. Aanbevelingen
Pleiten voor een groene verbindingsroutes tussen binnenstad en BSP Intensiveren evenementen zoals Nacht van Kunst en Kennis Evenementen zoveel mogelijk open stellen voor alle Leidse ondernemers Organiseren van een jaarlijks studieprogramma voor gemeenteraadsleden
11
Tabel 3 Samenwerkingsverbanden waarin de OV BSP participeert Netwerk / samenwerkingsverband PBO
Doel
Participanten
Activiteiten
Resultaten
Kennisuitwisseling tussen en gedeelde belangenbehartiging van ondernemers op bedrijventerreinen
Themabijeenkomsten, vergaderingen, politiek overleg
Visie over bedrijventerreinen in Leiden, Quickscans, KVO schouwrondes, inventarisatie onderhoud en beheer op BSP door Parktrust
SOL
Gezamenlijke belangenbehartiging ondernemersorganisaties
Onderlinge afstemming, politiek overleg
Inspraakreacties, versterkte band tussen ondernemersorganisaties
Ondernemersfonds
Structurele financiering collectieve ondernemersactiviteiten Overleg over bereikbaarheid en infrastructurele projecten
Vergaderingen, onderzoek Leids Handelshuis. Onderzoek, communicatie en overleg.
Financiering parkmanagement e.a. activiteiten.
Expat Centre
Helpdesk voor expats, huisvesting expats, informatievoorziening
OV Amphoraweg, OV Boerhaave‐ district, OV BSP, OV De Veiling Vooruit, OV De Waard, OV Lammenschans & Kanaalpark, OV Roosevelt & Trekvliet, OV Stevenshof, OV Verbeekstraat & Haagse Schouwweg BV Leiden, Centrummanagement, Ondernemersfonds, OV BSP en PBO Bedrijven (per gebiedsvereniging), onderwijs, sport, gemeente, cultuur. Gemeente Leiden, Leiderdorp, Provincie Zuid‐Holland, KvK Den Haag, BV Leiden, Centrummanagement, Leiderdorpse ondernemersvereniging, Mobiliteit op Maat, Rijkswaterstaat, OV BSP, Holland Rijnland Leiden Marketing, OV BSP, Universiteit Leiden, gemeente Leiden
Economie 071
Opzetten en uitvoeren
o.a. gemeenten Leiden,
Bereikbaarheidsplatform
Digitale informatievoorziening, fysieke helpdesk, onderzoek naar expats in Leiden Overleg, opstellen
Communicatie naar inwoners, coördinatie tussen belangrijke projecten als Rijnlandroute en Ontsluiting BSP. Verkeersstudies. Prioriteit ontsluiting BSP.
Beter faciliteren expats; studenten en buitenlandse werknemers BSP.
Versterking vestigingsklimaat,
12
economische agenda regio
Leiden.nu
Nacht van Kunst en Kennis
Onafhankelijke en kwalitatieve informatievoorziening, ter aanvulling op nieuwsvoorziening Leidsch Dagblad Evenement
Leiderdorp, Oegsgeest, Voorschoten, Zoeterwoude, KvK Den Haag, LUMC, Universiteit Leiden, ROC Leiden, Hogeschool Leiden en VNO NCW Rijnland BV Leiden, Centrummanagement, Ondernemersfonds, OV BSP en PBO
agenda, opzetten uitvoeringsprogramma, monitoring uitvoering
versterking samenwerking en faciliteren van investeringen
digitaal informatie‐ aanbod op www.leiden.nu
Kwalitatieve versterking lokale nieuwsvoorziening
o.a. Cultuurfonds, Leiden Marketing, Museum de Lakenhal, Universiteit Leiden, Museum Boerhaave, Stadspodia, Museum Volkenkunde, OV BSP (LBSPF), Fonds 1818, Hogeschool Leiden, Rabobank.
Evenement waarin wetenschap en cultuur elkaar vinden
o.a. uitleg over werkzaamheden van bedrijven/laboratoria op BSP
13
