QUICK SCAN Energiek Monument

QUICK SCAN Energiek Monument op 26 manieren energie besparen in de Nederlands Hervormde Kerk van Borger

Hoofdstraat 32-34, Borger Rijksmonumentnummer 9897

Datum

september 2013

Opdrachtgever:

Auteurs:

Mevr. ir. A. de Groot

Libau Steunpunt Cultureel Erfgoed Drenthe

Dhr. ing. M.C. Vieveen MSc. (PhD.)

QuickScan Energiek Monument

Nederlands Hervormde kerk Borger


INHOUDSOPGAVE 1.

QUICKSCAN ENERGIEK MONUMENT ....................................................................................................... 3 1.1 1.2 1.3

2.

INVENTARISATIE HUIDIGE SITUATIE ........................................................................................................ 5 2.1 2.2 2.3 2.4

3.

TYPE GEBRUIK ............................................................................................................................................... 5 GEBOUW- EN INSTALLATIEBEHEER .................................................................................................................... 6 GEBOUW- EN ENERGIEKARAKTERISTIEKEN .......................................................................................................... 6 CONCLUSIES HUIDIGE SITUATIE......................................................................................................................... 9

WENSEN VAN DE EIGENAAR/GEBRUIKER .............................................................................................. 10 3.1 3.2 3.3

4.

PROBLEEMDEFINITIE ...................................................................................................................................... 3 WERKWIJZE.................................................................................................................................................. 4 VERKENNING POTENTIËLE ENERGIEBESPARENDE MAATREGELEN ............................................................................. 4

HET VERHAAL VAN DE GEBRUIKER................................................................................................................... 10 ‘KLACHTEN’ (VANUIT EIGENAAR/GEBRUIKER PERSPECTIEF) ................................................................................. 10 CONCLUSIES WENSEN EIGENAAR/GEBRUIKER.................................................................................................... 11

POTENTIE VOOR ENERGIEBESPARING ................................................................................................... 12 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6

UITGANGSPUNTEN ...................................................................................................................................... 12 SCENARIO I: EENVOUDIGE MAATREGELEN: BEHAAGLIJKHEIDSGEVOEL VERBETEREN.................................................. 12 SCENARIO II: MEER INGRIJPENDE MAATREGELEN: HUIDIGE SYSTEMEN EFFECTIEVER EN EFFICIËNTER MAKEN ................ 13 SCENARIO III: COMPLEXE MAATREGELEN: SYSTEMEN VERVANGEN TBV EFFECTIVITEIT EN EFFICIËNTIE .......................... 14 SCENARIO IV: OPTIMAAL: DUURZAME ENERGIE OPWEKKEN ................................................................................ 14 TEKENINGEN............................................................................................................................................... 15

3 september 2013

-2-


1.



QUICKSCAN ENERGIEK MONUMENT

Tussen 1 tot 1,5% van de gebouwen in Nederland zijn door de overheid aangewezen als beschermd monument of behoudens waardig vanwege cultuurhistorische waarden. Dit relatieve kleine deel van de gebouwen wordt gezien als zeer bijzonder en dient behouden te worden voor volgende generaties. De instandhouding van de monumenten is de verantwoordelijkheid van de eigenaar. Het waarborgen van het behoud van monumenten vindt plaats door de overheid door middel van toetsing van plannen voor herontwikkeling (wijzigingen indeling, energiebesparing en herbestemming) en door ondersteuning van eigenaren/gebruikers die wensen hebben voor het aanbrengen van veranderingen. Deze ondersteuning bestaat uit het beschikbaar stellen van kennis, het geven van (maatwerk)advies en financiële middelen. Voor eigenaren/gebruikers komt de instandhouding van hun monument steeds meer financieel onder druk te staan. Inkomsten stagneren of dalen en vaste lasten voor bijvoorbeeld energie nemen toe. Libau komt in toenemende mate in contact met eigenaren/gebruikers die energie willen besparen, maar die niet weten wat mogelijk, effectief en haalbaar is. Door verschillende kennisinstellingen en adviesbureaus is de afgelopen jaren kennis en ervaring opgedaan over hoe energie besparing in monumenten gerealiseerd kan worden. Voorbeelden hiervan zijn Toolkits Duurzame Monumenten, het Duurzame Monumenten (DuMo) profiel en de EnergieMonumentenIndex (EMI). Deze modellen zijn met name ontwikkeld voor adviseurs en zijn gericht zijn op technische maatregelen, terwijl steeds vaker uit onderzoek blijkt, dat het energiegebruik een sterkere relatie lijkt te hebben met het gebouwbeheer (gebruik, wensen en eisen): mensen gebruiken energie, gebouwen niet! Op verzoek van de provincie Drenthe heeft Libau Groningen-Drenthe in samenwerking met Maarten Vieveen 1 van het kenniscentrum NoorderRuimte van de Hanzehogeschool Groningen een Quick Scan ontwikkeld. Het doel van deze Quick Scan is te verkennen op welke wijze het huidige energieverbruik gereduceerd kan worden door veranderingen in gebouwbeheer (gebruik) en fysieke ingrepen, waarbij rekening gehouden wordt met cultuurhistorische waarden van het monument.. Het uiteindelijke doel is te komen tot een duurzaam gebruik van energie.

1.1 Probleemdefinitie In deze Quick Scan staat het huidige energieverbruik van de NH Kerk te Borger centraal. De huidige huurder/gebruiker van het gebouw is creatief directeur van Cultuurpodium VanSlag, de heer Henk Eggens. De heer Eggens heeft aangegeven dat, hoewel de bestemming als cultuurpodium en lichte horeca goed loopt, de exploitatie toch niet sluitend gemaakt kan worden, met name door de hoge vaste energielasten. Mogelijk worden hoge energielasten veroorzaakt door de vraag naar een specifiek thermisch comfort waar bezoekers zich prettig bij voelen.

1

Libau heeft, naast de regelmatige advisering van eigenaren/gebruikers voor het herontwikkelen van monumenten, de afgelopen jaren veel kennis opgedaan op het gebied van herbestemming binnen de uitvoering van de Versnellingsagenda van de provincie Drenthe. Deze kennis heeft geleid tot het opzetten van een Kenniscentrum Herbestemming Noord. Het Kenniscentrum NoorderRuimte heeft de afgelopen twee jaar met het onderzoeksproject Energieke Restauratie veel kennis opgedaan op het gebied van energiebesparing in monumenten (onder andere over bouw- en installatietechniek, herontwikkelingsproces, motivatie van eigenaren/gebruikers, en kansen vanuit de gebiedsbenadering).

3 september 2013

-3-




1.2 Werkwijze Deze Quick Scan, QSER - Quick Scan Energiek Monument– is opgebouwd middels een aantal stappen. Allereerst wordt de huidige situatie in beeld gebracht op basis van beschikbare gegevens van de eigenaar/gebruiker en door een visuele opname. Vervolgens wordt een analyse gemaakt waaruit mogelijkheden ter verbetering naar voren komen. Op basis van de conclusies uit deze analyse worden verbeteringen voorgesteld op het gebied van gebouwbeheer en fysieke ingrepen. Deze ingrepen zijn bij voorkeur eenvoudig van aard (aanvullend op wat bestaat, waarbij het huidig gebruik zo veel mogelijk voortgezet kan worden) en mogelijk omvangrijker en complexer van aard (wijzigingen in de indeling, gebouwschil en installaties), waarbij gestreefd wordt de huidige c.q. nieuwe bestemming en het energieverbruik optimaal op elkaar af te stemmen binnen de mogelijkheden van het gebouw. De QSER eindigt met een overzicht waarin het beoogde effect van de voorgestelde maatregelen op het gebied van gebouwbeheer en fysieke ingrepen in beeld worden gebracht, met andere woorden: welke maatregelen hebben potentie met betrekking tot uitvoerbaarheid?

1.3 Verkenning potentiële energiebesparende maatregelen De eigenaar/gebruiker van het gebouw kan, bij voorkeur in samenspraak met de huurder/gebruiker, met de QuickScan Energiek Monument een keuze maken voor energiebesparende maatregelen die energetisch en vanuit monumentale aspecten haalbaar worden geacht. Opgemerkt wordt dat deze QuickScan een verkenning is van de mogelijkheden en dat voor de uitvoering nadere specificaties van energiebesparende maatregelen samen met de gemeente (monumentenzorg) en een energieadviseur of installateur dienen te worden besproken. Ofwel de specifieke investeringskosten en de besparing op energieverbruik zijn niet berekend. Dit is mede afhankelijk van de uiteindelijk keuze van (de combinatie van) systemen en offertes van benaderde partij(en) voor de uitvoering.

3 september 2013

-4-


2.



INVENTARISATIE HUIDIGE SITUATIE

Het in beeld brengen van het huidige gebruik (activiteiten), gebouwen energiekarakteristieken geven inzicht in de huidige organisatorische en fysieke situatie van het gebouw. Allereerst (2.1) wordt ingegaan op de activiteiten: type en intensiteit. Vervolgens (2.2) wordt omschreven hoe het gebouw wordt gebruikt (gebouwbeheer) en hoe hoog het energieverbruik is. Aansluitend wordt ingegaan op de gebouwen energiekarakteristieken (2.3) waarbij inzicht wordt verkregen in oppervlakten, inhoud, toegepaste materialen en bestaande installaties. Afgesloten wordt met een conclusie (2.4) waarin samenvattend wordt omschreven waar aanleiding is tot verbetering. Opgemerkt dient te worden dat de Nederlands Hervormde kerk te Borger sinds driekwart jaar in gebruik is voor de huidige activiteiten. Cijfers die hieronder staan vermeld met betrekking tot energieverbruik en activiteiten (inclusief intensiteit van gebruik), zijn gebaseerd op deze driekwart jaar waarbinnen de gehele winterperiode lag.

Afbeelding 2.1 Podium, vergaderruimte, horeca

2.1 Type gebruik In de onderstaande tabel (1.1) zijn de activiteiten en de intensiteit waarmee deze activiteiten plaatsvinden weergegeven. Activiteit

Wanneer

Voorstellingen (kunst en cultuur)

weekenden

Vergaderruimte Oefenruimte Lichte horeca

overdag; ‘s avonds overdag; ‘s avonds aanvullend op andere activiteiten

Doelgroep (non-)profit organisaties (non-)profit organisaties

Aantal deelnemers

Frequentie activiteit

Invloed exploitatie

max. 250 personen 1x / maand

redelijk

tot 25 personen

2-4x / week

redelijk

koren; musici tot 25 personen

1x / week

groot

-

-

redelijk

-

redelijk

-

Orgellessen incidenteel organisten enkele personen (suggestie) Tabel 1.1: activiteiten Nederlands Hervormde kerk, Borger

Activiteiten per jaar In zijn totaliteit wordt de kerk circa 75x overdag gebruikt en 75x ’s avonds, dus 150x op jaarbasis.

3 september 2013

-5-




2.2 Gebouw- en installatiebeheer Verwarmingsinstallatie Wanneer er geen activiteiten zijn dan geldt het volgende:

o

vloerverwarming 15 C o radiatoren 10 C o

Bij gebruik van de voormalige kerk wordt gestreefd naar een temperatuur van 21 C, met name voor activiteiten waarbij het publiek stil zit. Daarbij wordt in het huidige beheer van de kerk zoveel mogelijk aandacht besteedt aan het bewust omgaan met het energieverbruik. Wanneer de kerk een 2 à 3 dagen buiten gebruik is, dan wordt verwarmingssysteem ingeschakeld. Wanneer de kerk de avond voor de activiteit gebruikt is, betreft dit

12,0 uur voor aanvang het 6,0 tot 8,0 uur voor aanvang.

De verwarmingsinstallatie dient handmatig te worden in- en uitgeschakeld (er is geen regeltechniek aanwezig). Verlichting Wanneer verlichting vervangen moet worden, wordt deze zoveel mogelijk vervangen door zuinige verlichting. Ook wordt aandacht besteed aan de functionaliteit van verlichting. In ongebruikte ruimten wordt het licht uit gezet, met uitzondering van de onderdoorgang naar de toiletten, installatie- en bergruimte. Aangezien deze onderdoorgang een vluchtroute betreft, dient hier de verlichting te allen tijde te branden.

2.3 Gebouw- en energiekarakteristieken De gebouwen energiekarakteristieken geven inzicht in het gebouwen installatie gerelateerde energieverbruik. Elektraverbruik De voormalige kerk heeft twee 3 fasen aansluitingen voor elektriciteit. Het geschatte jaarverbruik voor elektriciteit in 2013 van de voormalige kerk is 24.799 kWh (zie tabel 1). Het elektraverbruik kan voornamelijk worden verklaard uit aanvullende voorzieningen voor de activiteiten zoals audioversterking (8.000 W versterker), visuele apparatuur (projecties), podiumverlichting (1.008 W spotlights) en noodverlichting (zaal en onderdoorgang). De reguliere verlichting bestaat uit gloei, spaar en LED-verlichting (bij vervanging gebeurt dit door zuiniger verlichting).

Afbeelding 2.2Noodverlichting, brandalarm, ventilatieroosters en podiumverlichting

Tabel 1. Meterstanden en geschat jaarverbruik 2013 Energiebron 3

Gas (m ) Elektriciteit, 3x35A (kWh) Elektriciteit, 3x80A (kWh)

1 januari

2 maart

16 juni

0

5.500

8.585

0

-

3.078

0

-

Totaal energieverbruik 8.585

Percentage (%) ten opzichte van 2 jaarverbruik 45,9%

12.494

50,4%

Geschat jaarverbruik 6.529 24.799

9.416

2

Op basis van CBS gegevens (www.statline.nl, Energie; verbruik en producentenprijs naar energiedrager gegevens 20092012) zijn de percentages voor de periode januari tot half juni berekend.

3 september 2013

-6-




Gasverbruik Het geschatte jaarverbruik voor gas in 2013 van de voormalige kerk is 3 6.529 m (zie tabel 1). Het gasverbruik wordt voornamelijk veroorzaakt door het verwarmingssysteem en de boiler. De boiler wordt permanent verwarmt, het gebruik is incidenteel. Verwarmingssysteem De kerk wordt verwarmd door middel van vloerverwarming in de zaal, aangevuld met radiatoren (nissen onder ramen kerkzaal, podium en in opgang naar orgelgaanderij). De vloerverwarming is niet onderverdeeld in groepen. Over een deel van de vloerverwarmingen deels voor de radiatoren is het podium gebouwd. De leidingen van en naar de radiatoren zijn niet geïsoleerd.

Afbeelding 2.3Boiler op orgelgaanderij

De onderdoorgang van de zaal naar de toilet en bergruimte, de toren en ruimte tussen plafond en dak zijn onverwarmd. Deze ruimten worden beschouwd als bufferruimte (aangrenzende onverwarmde ruimten) aan de verwarmde ruimten. De onverwarmde ruimte op de eerste trans is geschikt voor het geven van een intiem concert of lezing. Luchtverversing en tocht Ventilatie vindt op een natuurlijke manier plaats, via ventilatieroosters in het houten tongewelf, de open trapopgangen. In de toren zijn ter plaatse van de eerste trans glasplaten in de gevelopeningen aangebracht. De huurder geeft aan dat er klachten zijn met betrekking tot tocht. Deze kunnen worden veroorzaakt door verschillen in koude buitenlucht die via de toegangen aan de voorzijde, zijmuur en onderdoorgang de warme binnenruimte binnen komen.

Afbeelding 2.4Glasplaat in gevelopening toren

Bouwkundige kwaliteit Het gebouw is bouwtechnisch in goede staat. In tabel 1.2 is een overzicht gegeven van de oppervlakte van de schil van het gebouw. Daarbij is aangegeven welke materialen zijn gebruikt. Met name ter plaatse van de gevelopeningen en nissen in de massieve muur is sprake van koudebruggen. Element Vloer Gevel Gevelopeningen Plafond Dak

Eenheid

Materiaal

m

2

280 tegelvloer op beton, vloerverwarming in betonvloer

m

2

500 metselwerk, ca. 420mm dik, geen isolatie

m

2

100 enkele beglazing (deels monumentaal), houten deuren

m

2

380 hout, tongewelf

m

2

500 houten constructie + pannen (zadeldak)

3

Inhoud m 1.500 open ruimte Tabel 1.2 Oppervlaktestaat en materialen schil Gevelopeningen De vier ramen in het koorgedeelte zijn aan de binnenzijde voorzien van op afstandhouders geplaatste glas-inloodpanelen. De ramen vormen een koudebrug, en ook het probleem van condensvorming is aanwezig. In het raam van het keukengedeelte is een ventilatierooster aangebracht. Koudebrug ter plaatse van aansluiting kozijnhout op stenen negge. De huurder/gebruiker heeft aan de binnenzijde van het kozijn dubbele glazen deuren aangebracht, eveneens niet voorzien van tochtwering.

3 september 2013

-7-




Nissen massieve muur Nissen in massieve gevels aangebracht ter plaatse van radiatoren, warmtetransmissie toegenomen ter plaatse van verwarmingsbron kerkzaal (koudebrug). Achter de radiatoren is geen folie of isolatiemateriaal aangebracht. Vluchtroute Een groot verlies aan warmte wordt veroorzaakt door de open toegang tot de keldergang (naar toiletten, installatieruimtes en opslag keuken).De toegang tot de keldergang om de toiletten te bereiken dient vanwege de vluchtweg open te blijven.

Afbeelding 2.5 Koudebrug kozijnhout -massieve muur

Afbeelding 2.6 Tocht en warmteverlies entree

3 september 2013

Afbeelding 2.7 Radiatoren in nissen massieve wand

-8-




2.4 Conclusies huidige situatie Hieronder is puntsgewijs aangegeven waar het energieverbruik door wordt veroorzaakt en waar potentieel energie bespaard kan worden. Gebouwbeheer (gebruik) Torendeur (hoofdentree) en/of kerkdeur (zijentree kerkzaal) blijven veelal open staan. o De temperatuur wordt bij gebruik op 21 C gehouden ten behoeve van het comfort van publiek. Installaties worden handmatig bediend. Infiltratie buitenlucht (ventilatie, tocht) Door openstaande deuren stroomt warme lucht naar buiten. Rondom de deuren zijn kieren aanwezig (niet bij ramen). Onderdoorgang tussen kerk en toiletten onttrekt warmte aan de kerkzaal. Transmissie (warmteweerstand, koudebruggen, koudeval) De ramen zijn voorzien van enkele beglazing. Ter plaatse van de aansluiting tussen het kozijnhout op stenen negge is een koudebrug aanwezig. De nissen in massieve gevels aangebracht ter plaatse van radiatoren, verwarmen de massieve wand waar deze het minst dik is. Achter de radiatoren in deze nissen is geen folie of isolatiemateriaal aangebracht. Verwacht wordt dat hier een grote warmtetransmissie plaatsvindt. Installatiesystemen (verwarmen en ventilatie) Natuurlijke afvoer van (warme) lucht vindt plaats via de roosters in het houten gewelfplafond. Vloerverwarming is deels ineffectief doordat het podium er overheen is geplaatst. Onduidelijk is in hoeveel groepen de vloerverwarming is ingedeeld en of mogelijk groepen structureel op een lagere temperatuur kunnen worden gezet. De radiatoren is deels ingebouwd in het podium. Er is geen regeltechniek voor het verwarmingssysteem aanwezig (zoals thermostaat of een meter voor buitentemperatuur).

Aanbevelingen vervolgonderzoek Onduidelijk is of de overgang vloer naar wanden (ter plaatse van vloerverwarming) is voorzien van koudebrug onderbreking? Dit is door middel van een thermografisch onderzoek (warmtebeeldcamera) te onderzoeken. Onduidelijk is of de leidingen naar de radiatoren (over de lengte van circa 40m) geïsoleerd zijn. Dit is door middel van een thermografisch onderzoek (warmtebeeldcamera) te onderzoeken.

3 september 2013

-9-


3.



WENSEN VAN DE EIGENAAR/GEBRUIKER

De wensen van de eigenaar/gebruiker gaan in op de activiteiten van de huidige eigenaar/gebruiker; de behoefte aan nieuwe activiteiten (3.1) en de klachten die opgelost dienen te worden (3.2). Afgesloten wordt met een conclusie (3.3).

3.1 Het verhaal van de gebruiker Op dit moment wordt de voormalige kerk gebruikt voor vergaderingen, voorstellingen, oefenruimte en aanvullende lichte horeca. De huidige huurder/gebruiker heeft wensen ten aanzien van de horeca functie. Bij voorkeur zou hij deze uitbreiden door middel van een buitenpodium en verruimging van de terrasmogelijkheden aan de noordzijde. Met uitbreiding met een buitenpodium en de terrasmogelijkheden, ontstaat eveneens de wens goede opslagruimte voor tafels en stoelen zonder dat hiermee het gebruik van de kerkzaal wordt belemmerd. Het is gewenst de toiletruimte en bergruimte dichter bij de zaal te situeren. Opgemerkt wordt, dat de onderdoorgang naar de toiletten door het publiek als een boeiende ruimte wordt ervaren. Echter, de koppeling aan het voormalige gemeentehuis dat mogelijk in de toekomst wordt gesloopt, geeft geen garantie dat deze toiletten in de toekomst aanwezig blijven.

3.2 ‘Klachten’ (vanuit eigenaar/gebruiker perspectief) De huurder/gebruiker moet te lang van te voren al stoken om de kerkzaal op de gewenste temperatuur te krijgen. Als de juiste temperatuur is bereikt, ervaren bezoekers de kerkzaal toch nog als koud. Dit wordt met name veroorzaakt door tochtstromen in de kerkzaal: door koudeval bij de ramen, de stroom vanuit de warme kerkzaal naar de koude keldergang en het verdwijnen van warmte naar gewelf toe. Gebruikers van de kerk laten vaak de deuren open staan waardoor de temperatuur snel afneemt. Om deze reden is bij het gebruik van de kerkzaal daarom altijd iemand van de organisatie aanwezig. Als er een muziekoptreden is en het publiek kan zich vrijelijk bewegen, dan is het moeilijk om de ruimte snel af te koelen. In de exploitatie drukken de energiekosten enorm; ook zijn de inkomsten nog niet op peil, maar een nieuwe bestemming heeft een opstartperiode nodig om naamsbekendheid te krijgen. “Ik wil graag weten hoe ik mijn gasverbruik drastisch kan verminderen!” aldus de huurder.

Afbeelding 3.1Koudeval vanaf enkele beglazing

Afbeelding 3.2 Tocht door kieren

3 september 2013

Afbeelding 3.3 Tocht via open toegang tot onderdoorgang

-10-




3.3 Conclusies wensen eigenaar/gebruiker Hieronder is puntsgewijs aangegeven waar wensen liggen voor verbetering op het gebied van gebouwen installatiebeheer, het uitvoeren van activiteiten en comfort voor het publiek. Energieverbruik Het elektraverbruik wordt door de huurder/gebruiker niet ervaren als last; gesteld wordt dat deze voornamelijk wordt bepaald door de activiteiten: audio, visueel, beeld, horeca. Het gasverbruik vormt druk op de exploitatie, deze dient “drastisch” gereduceerd te worden. Het publiek laat deuren open staan. Activiteiten Er is behoefte aan meer en beter bereikbare ruimte ten behoeve van: o Buitenpodium (voorstellingen buiten). o Horeca activiteiten buiten. o Opslag (keuken, berging) en toiletten dichter bij kerkzaal. Gebouw- en installatiebeheer De bediening van de installatiesystemen liggen op grote afstand van de kerkzaal. Het inregelen van het huidige verwarmingssysteem is intensief, een efficiëntere manier is gewenst. Comfort Indringen van koude via de deuren voorkomen. Wanneer het publiek stil zit ervaart deze koude tochtstroom (vanuit de ramen en onderdoorgang). Daarmee ontstaat een wens om de koudeval van de ramen te voorkomen. Tevens bestaat de wens de tochtstroom ter plaatse van opening nabij onderdoorgang te voorkomen.

3 september 2013

-11-




4. POTENTIE VOOR ENERGIEBESPARING In dit hoofdstuk worden suggesties gedaan waarmee energie bespaard kan worden. Als eerste worden uitgangspunten voor de energie besparende maatregelen benoemd (4.1). Aansluitend worden de vier scenario’s omschreven. De scenario’s zijn opgedeeld op basis van een thema: Scenario 1 (4.2) Maatregelen die relatief eenvoudig zijn uit te voeren en reversibel zijn. Deze maatregelen zullen het energieverbruik vermoedelijk niet veel verlagen, maar wel het comfort direct verhogen. Scenario 2 (4.3) Maatregelen die de huidige situatie efficiënter maakt. Deze maatregelen vormen lichte ingrepen op het gebouw en besparen energie. Scenario 3 (4.4) Maatregelen waarbij bestaande systemen worden vervangen of nieuwe systemen worden toegepast. Deze ingrepen hebben een grotere invloed op het gebouw en op het besparen van energie. Scenario 4 (4.5) Maatregelen waarbij energie wordt opgewerkt. Hierbij wordt gebruik gemaakt van nieuw aan te brengen aan- en uitbouwen om nieuwe installaties op/in aan te brengen. De QuickScan geeft een verkenning weer van potentieel kansrijke manieren om energie te besparen in het monument. Indien nauwkeurig effecten op de exploitatie inzichtelijk gemaakt moeten worden (zoals 3 theoretische besparing van kWh en m en investeringslasten), dient aanvullend onderzoek verricht te worden. De onderstaande scenario’s (combinaties van energieconcepten) zijn bepaald op basis van thema, maar kunnen gecombineerd worden toegepast.

4.1 Uitgangspunten De uitgangspunten voor het gebruik is wisselende activiteiten. Installatiesystemen moeten dus in staat zijn in te spelen op deze wisselende activiteiten. Specifiek gaat het om: Verschillen in de tijdsinterval tussen activiteiten (activiteiten aansluitend aan elkaar, of met dagen geen activiteiten) Type activiteiten (stil zitten, bewegen) De intensiteit aantal gebruikers (25 – 250 personen) Het karakter en sfeer van het gebouw heeft voor eigenaar/gebruiker en gemeente (monumentenzorg) hoge prioriteit (niet alle maatregelen die energie besparen zijn wenselijk, bijvoorbeeld monumentale ramen, monumentaal orgel).

4.2 Scenario I: Eenvoudige maatregelen: behaaglijkheidsgevoel verbeteren Scenario I richt zich op eenvoudige manieren om energie te besparen, maar vooral het gebouw behaaglijker te maken. Bijvoorbeeld door tocht of koudeval te voorkomen. In de praktijk blijkt dat een mogelijk reactie van klachten met betrekking tot tocht en koudeval “opgelost” worden door het verhogen van de temperatuur. Door grotere verschillen in temperatuur is het mogelijk dat klachten toenemen. In scenario I worden maatregelen genoemd die eveneens relatief eenvoudig aan te brengen zijn door de beheerder/eigenaar. Het toepassen van deze maatregelen dient overlegt te worden met de gemeente (monumentenzorg), mogelijk is voor de onderstaande maatregelen geen vergunning vereist. Advies: energiebesparing en comfortverbetering 1.

Energiemonitoren: verkrijg inzicht in het energieverbruik van elektriciteit en gas per uur. Diverse aanbieders hebben hier app’s voor ontwikkeld. Mogelijk veroorzaakt een onzuinig apparaat (verlichting, audio, koffiezetapparaat, koelkast) een piek in het elektraverbruik. Het monitoren kan aanleiding zijn verouderde, energieverslindende apparaten te vervangen voor energie zuiniger apparaten.

3 september 2013

-12-




2.

In de toren: dekens/stola’s neerleggen (warmhouden voeten of omslaan). Eveneens is stoelverwarming mogelijk (let op de mogelijkheid of stoelen hierbij verplaatst kunnen worden).

3.

Een gordijn (dient brandwerend te zijn: overleg met de brandweer) aanbrengen in opening tussen de onderdoorgang en de kerkzaal.

4.

Een glasplaat aanbrengen van een halve meter hoog in negge van kerkramen (aan de onderzijde van de ramen) zodat koudeval wordt opgevangen. Dit is eveneens mogelijk tussen glas in lood en raam.

5.

Om de tochtstroom van de toren te voorkomen: een glazen pui met zelfsluitende deur tussen de toren en kerkzaal plaatsen.

6.

Isolatie aanbrengen achter radiatoren (kan met een isolatiefolie). De boiler in de keuken vervangen door grote waterkoker (welke geschikt is voor incidenteel gebruik).

7.

Kierdichting bij bestaande deuren toepassen, door een tochtborstel of tochtstrippen.

8.

Een warme kleur geven aan radiatoren (psychologisch associatie met warmte).

4.3 Scenario II: Meer ingrijpende maatregelen: huidige systemen effectiever en efficiënter maken Scenario II richt zich op relatief eenvoudige manieren om energie te besparen en het comfort te verbeteren. Het gaat hierbij om het verbeteren van de bestaande situatie, niet het vervangen of toevoegen van nieuwe energiesystemen. Deze maatregelen doen technisch en esthetisch gezien een lichte ingreep op (de sfeer van) het gebouw. Een deel van de genoemde maatregelen zijn eveneens relatief eenvoudig aan te brengen door de beheerder/eigenaar. Echter wordt aangeraden een adviseur te raadplegen in verband met de nieuw te plaatsen installatie (benodigde vermogen, rendement). Het toepassen van deze maatregelen dient overlegt te worden met de gemeente (monumentenzorg), voor de onderstaande maatregelen is mogelijk een vergunning vereist. Advies: energiebesparing en comfortverbetering 9.

Het plaatsen van (toevoegen) van een thermostaat en meter voor de buitentemperatuur waardoor de bestaande CV-ketel effectiever/efficiënter kan werken (dit voorkomt tevens het inregelen van de installatie door de beheerder).

10. Het aanbrengen van een geïsoleerde lambrisering tot onderkant gevelopeningen (ook achter radiatoren). Hiermee kan koude straling van de massieve wanden en warmtetransmissie van de radiatoren in de nissen worden beperkt. 11. Het vervangen van radiatoren door een effectiever element. 12. Het podium langs de randen voorzien van openingen zodat de warmte onder het podium de kerkzaal in kan. 13. Radiatoren welke (gedeeltelijk) naast/in het podium zijn geplaatst verwijderen/vervangen voor element waardoor het podium niet verwarmd wordt. 14. De tochtstroom van de onderdoorgang opvangen door het plaatsen van een warmtegordijn (verwarmingselement). Potentieel interessante plaatsen hiervoor zijn in gang of boven of naast de trap.

3 september 2013

-13-




4.4 Scenario III: Complexe maatregelen: systemen vervangen tbv effectiviteit en efficiëntie Scenario III richt zich op complexe manieren om energie te besparen. Deze maatregelen doen technisch en esthetisch een grotere ingreep op (de sfeer van) het gebouw en die van de omgeving. Bestaande systemen worden veranderd/bestaande systemen worden vervangen, en/of nieuwe systemen worden toegevoegd. Aangenomen wordt dat de genoemde maatregelen relatief complex zijn op aan te brengen door de beheerder/eigenaar. Hiervoor dient een adviseur ingeschakeld te worden (benodigde vermogen, rendement, ontwerp). Het toepassen van deze maatregelen dient overlegt te worden met de gemeente (monumentenzorg), voor de onderstaande maatregelen is een vergunning vereist. Advies: energiebesparing en comfortverbetering 15. Indien de leidingen naar de radiatoren niet zijn geïsoleerd: warmteverlies reduceren door het isoleren van de leidingen of het verplaatsen van het opweksysteem. 16. Vloer kerkzaal losmaken van buitengevels en voorzien van randisolatie. 17. Warmteterugwinning ventilatie boven gewelfplafond aanbrengen (onderzocht dient te worden of dit rendabel is gezien het onregelmatig plaatsvinden van verschillende activiteiten). 18. Incidentele koeling. Bijvoorbeeld door: een koelinstallatie (airco); warme lucht afvoeren via het plafond en koude lucht toevoeren via de onderdoorgang. Om klachten met betrekking tot tocht te voorkomen wordt geadviseerd via dit via een opening in de orgelomgang te doen en niet via de toegang tussen de onderdoorgang en de kerkzaal. 19. Het aanbouwen van een nieuwe ruimte ten behoeve van nieuwe installaties, opslag keuken en toiletruimte (nu gesitueerd aan het begin en einde van de onderdoorgang). 20. De bestaand ramen voorzien van raamisolatie: het enkel glas vervangen voor dubbele beglazing, het toepassen van voorzetbeglazing. Vanuit cultuurhistorische oogpunt wordt verwacht dat het onwenselijk is het kozijnhout te vervangen. Indien het vanuit onderhoudsoverwegingen toch nodig is het kozijnhout te vervangen wordt aangeraden de aansluiting tussen nieuw kozijnhout en gevel voorzien van koudebrugonderbreking (isolatie). 21. De bestaande glazen deur in zijgevel vervangen door een tochtportaal. 22. Het plaatsen van een efficiëntere/effectievere opwekinstallatie (zoals een HRE ketel of warmtepomp). Door het terugdringen van het energieverbruik kan het bestaande opweksysteem een te groot vermogen hebben. Een opweksysteem met een lager vermogen heeft een lager energieverbruik. Daarbij moet ook een afweging worden gemaakt ten aanzien van de ouderdom van het bestaande opweksysteem. Wanneer deze verouderd is (10-15 jaar oud), kan het vervangen (met het gelijke vermogen) eveneens interessant zijn, huidige opweksystemen hebben een hoger rendement (en later energieverbruik).

4.5 Scenario IV: Optimaal: duurzame energie opwekken Scenario IV richt zich op manieren om energie op te wekken. Deze maatregelen kunnen een technisch en esthetisch ingreep hebben op (de sfeer van) het gebouw, en die van de omgeving. Hierbij wordt voornamelijk gebruik gemaakt van nieuw aan te brengen aan- en uitbouwen om nieuwe installaties op aan te brengen. Dit scenario kan aanvullend op de andere scenario’s worden toegepast. Aangenomen wordt dat de genoemde maatregelen relatief complex zijn op aan te brengen door de beheerder/eigenaar. Hiervoor dient een adviseur ingeschakeld te worden (benodigde vermogen, rendement, ontwerp). 3 september 2013

-14-




Het toepassen van deze maatregelen dient overlegt te worden met de gemeente (monumentenzorg), voor de onderstaande maatregelen is een vergunning vereist. Advies: energiebesparing en nieuwe ruimtevoorziening 23. Het plaatsen van een terrasoverkapping met (semi)transparante zonnepanelen voor elektrische energie. Vanwege het rendement van de zonnepanelen wordt aangeraden deze te oriënteren op het zuiden! 24. Een aanbouw ontwerpen met zonnepanelen voor thermische energie, op het zuiden georiënteerd. De hoge temperatuur kan (tijdelijk) worden opgeslagen in een buffervat waar alle systemen met een warm water behoefte gebruik van kunnen maken (vloerverwarming, radiator, tapwater). 25. Het geschikt maken van de aanbouw voor installatie om bodemwarmte op te wekken (idem met buffervat ten behoeve van opslaan warmte) of het plaatsen van een houtkachel (op pallets of snoei’afval’). Voor een houtkachel dient eveneens tekening gehouden te worden met de consequenties voor het opslaan van hout en het beheer (frequentie van toevoegen brandstof in houtkachel) 26. Het inzetten van restenergie van een organisatie in de omgeving. Er is geen nader onderzoek verricht naar de potentie van het uitwisselen van restenergie op gebiedsniveau zoals riothermie (warmte uit rioolwater), bio-energie (agrarische bedrijven), windenergie, zonne-energie of anders.

4.6 Tekeningen

3 september 2013

-15-



3 september 2013


-16-



3 september 2013


-17-

QUICK SCAN Energiek Monument

Recommend Documents