Psychische problemen, gezinsbelasting, gezinsfunctioneren en meegemaakte stress bij dove kinderen Eell klinisch-epidemiologisch onderzoek
Aan mijll Gilders 1Viarloes Rhume ell Willemijll
CIP-GEGEVENS KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK, DEN HAAG
Eldik, Tennis Thomas van
Psychischc problemen. gezinsbelasting,gezinsfunctioneren ell meegemaakte stress bij dove kindercn. Een klinisch-epidemiologisch onderzoek . Teunis Thomas van Eldik - Voorburgl Zoelemlcer: Instituut voor Doven Effatha [distr.] Proefschrift Erasmus Universiteit Rotterdam Met literahillropgavc en samenvatting in he! Engels ISBN 90-803809-2-x Tref"'.: doyen; epidemiologic, psychische probJemen, opvoedingsolllgcving
ISBN 90-803809-2-x © 1998 Instihmt voor Doven Bffatha VoorburgiZoetemleer Dnlk: Copynomie Rotterdam Omslagontwerp: Erik van Eldik Distributie: Instituut voor Doyen Effatha, Postbus 997, 2270 AZ Voorburg (070-3073500)
All rights reserved. No part of this book may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted, in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording, or otherwise, without the written permission of the publisher. Alle rcchten voorhehouden. Niels uit deze uitgave mag worden vcrveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van dnlk, folocopie, microfilm of op welke wijze dan oak, zander vaorafgaande schriftelijkc tocstemming van de uilgcver.
Psychische problemen, gezinsbelasting, gezinsfunctioneren en meegemaakte stress bij dove kinderen Een klinisch-epidemiologisch onderzoek
Mental health problems, family stress, family functioning and stressful life events of deaf children A clinical-epidemiological research
PROEFSCHRlFT TER VERKRlJGlNG VAN DE GRAAD V AN DOCTOR AAN DE ERASMUS UNIVERSITEIT ROTTERDAM OP GEZAG VAN DE RECTOR MAGNIFICUS PROF.DR. P.
w.e. AKKERMANS M.A.
EN VOLGENS HET BESLUIT VAN HET COLLEGE VOOR PROMOTIES DE OPENBARE VERDEDlGlNG ZAL PLAATSVlNDEN OP WOENSDAG 3 FEBRUARll999 OM 13.45 UUR DOOR TEUNIS THOMAS VAN ELDIK GEBOREN TE EDE
PROMOTIECOMMISSlE
PROMOTOREN: OVERlGE LED EN:
PROF.DR. PROF.DR. PROF.DR. PROF.DR. PROF. DR.
F.C. VERHULST PH.D.A. TREFFERS I.W. VEERMAN F. VERHEIJ CD.A. VERWOERD
Dit onderzoek is mogelijk gemaakt door het Nationaal Fonds voor de GeesteIijke Volksgezondheid, Stichling Nationaal Fonds "He! Gebandicapte Kind", Stichting Levi Lassen, Stichtillg VSB Fonds Den Haag
en Omstreken en he! lnstituut voor Doyen Etfatha.
Double Doubt (1998) Theo van Eldik
If my heart could do my thillking
and my head begin to feel I would look upon /he wor! allew alld knolV what's trllly real
Van MOiTison
Inhoud
Voonvoord Hoofdstuk 1 1.1 1.2
Ondenvijsvoorzieningen voor doven
1.2.4 Hulpverlening yoor doyen biIUlcn doveninstellingen 1.2.5 Instellingen voor de Geestelijke Gezondheidszorg voor doven 1.2.6 Instituut voor Doven Effatha Onderzoekskader: epidemiologisch onderzoek Samenvatting
Hoofdstuk 2 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5
Introductie
Aanleiding voor onderzoek Veld van onderzoek 1.2.1 Inleiding 1.2.2 Prevalentie van doofheid in Nederland 1.2.3
1.3 1.4
11
Dool11eid - tcrminologic en achtergronden
Inleiding Doofheid - tenninologie en defmiering Diagnose en etiologie van doofheid Nevenstoomissen Implicaties voor de ontwikkeling en de opvoeding 2.5.l Taalontwikketing en cominunicatie 2.5.2 COl11municatiemethoden 2.5.3 Cognitieve ontwikkeling 2.5.4 Sociaal-emotionele ontwikkeling 2.5.4.1 Invloed van de diagnose voor kind en gezin 2.5.4.2 Conununicatie tussen kind en ouders
13 13 14 14 15 16
18 18 19 20 22
24 24 24 25 26
27 27 28
29 30 30 30
Bijlage El
VMG: gemiddelde YMG-scOI·es. DSSHS-groep. de DS-groep en SHSgroep
Tabcl I. VMG: gcmiddclde Vl\IG-scores van DS-kinderen en SHS·killderen 4-11 jaar.
"MC-scores
DS-groep 4-11 jaar gem. s.d.
SHS-groep 4-11 jaar
gem.
s,d.
Gehele levensperiode VMGTOT VMGPOS VMGNEG
5.03 3.71 1.51
4.34 3.66 1.17
2.04 1.70 1.20
.
2.47 1.87 1.56
N~35
N=93 Laalste jaar VMGTOT VMGPOS Vi\1Gl\TEG
1.52 1.55 0.55
1.54 1.31 0.91
1.40 1.77 0.49
N=35
N~92
Laatste 2 jaar VMGTOT VMGPOS Vf'o'tGNEG
2.17 2.16 0.78
l.JI 1.24 0.82
1.78 1.58 1.06
1.91 2.31 0.57
N~92
1.48 1.32 0.85
N~35
VMGTOT totaat aantal gebeurtenissen VMGPOS totaal aantal positief ervaren gebeurtellissell VMGNEG totaa! aantal negatief ervaren gebeurtenissen
Tabel II. V1\IG: gemiddelde VMG-scores van DS-kinderen en SHS-khlderen 12-18 janr.
Vi\IG-scores
DS-grocp 12-18 jaar gem. s.d.
SHS-groep 12-18 janr gem. s.d.
Gehele levensperiode VMGTOT VMGPOS VMGNEG
6.47 4.14 255
6.52 4.24 2.52
3.12 2.06 2.32
N=74 Laalste jaar VMGTOT VMGPOS VrvIGNEG
1.26 1.J3 0.46
N~27
1.32 1.05 0.92
1.40 1.48 0.48
N~69
Laatsle 2 jaar VMGTQT VMGPOS VMGNEG
1.91 1.90 0.75
1.38 1.23 0.71 N~25
1.57 1.30 1.13
N=69 VMGTOT totaaI aanlal gebeurtenissen VMGPOS totaaI aanlal positief ervaren gebeurtenissen
VMGNEG totaal aantal negatief ervaren gebeurtenissen
196
2.42 2.19 1.89
2.24 1.96 0.92
1.33 1.57 0.81 N=25
Vel' v 0 I g Bijlage El
VMG: gemiddelde VMG-scol'es, DSSHS-gl'oep, de DSgl'oep ell SHS-gl'oep.
Tabcl III. V1HG: gemiddeldc VMG-scores van DSSHS-kinderen 4-11 jaar en 12-18 jaa ...
DSSHS-groep 4-11 jaar
V1\IG-scores
gem.
s.d.
4.84 3.70 1.41
2.38 1.82 1.48
DSSHS-groel) 12-18 jaa,' gem. s.d.
Gehele Icvcusperiode VMGTOT VMGPOS VMGNEG
N~128
Laalslc jaar VMOTOT VMGPOS VMGNEG Laalslc 2 jaar VMGTOT VMGPOS VMGNEG
6.49 4.16 2.54 N~IOI
1.49 1.47 1.61 1.29 0.54 0.88 N=127
1.30 1.37 0.47
2.10
2.00 1.91 0.80
2.20 0.72
1.70 1.51 1.01
N~127
2.94 2.09 2.21
1.33 1.10 0.86 N~4
1.51 1.37 1.05 N~4
VMGTOT totaal nantal gcbeurtcnissen VMGPOS totaal aantal positief ervarell gebeurtenissen VMGNEG !otaal aaolal negatief ervarcn gebeurtenisscll
ViI T-tests blekcn geen vcrscbiIlen tussen de VMG-scorcs van de DS-kinderen en de SHS-kinderen. Br
werden geen geslachtsverschillen gevonden.
197
Bijlage E2
VMG: VMG-itcIl1s, tweejaars periode.
Tabel I. VMC: frcqllcnlie yan VMG-items tweejaars periode, DSSHS-grocl) 4·11 janr.
Vmg-items 1 broertjelzusje erbij 2 ziekenhuisopname kind 3 hlijvcnde handicap kind 4 ziekenhuisopname ouders 5 ziekenhuisopnamc brlzus 6 huisdier overledcll 7 grootouder overleden 8 broer/zus overleden 9 ouder ovcrJeden 10 vriend{in) ovcrleden 11 trots op presta tie 12 ouder werkloos geworden 13 verzorgende ouder werken 14 ouder door week minder thuis 15 iungdurig schoolverzuim 16 schoolverandering 17 relatie leerkracht slechter 18 rapporten slechter 19 financien gezin slechter 20 lid ciub/vereniging 21 ruzies ouders en kind 22 leeftijdgenoot/volw. verlmisd 23 vcrhuizing gezin 24 vriendschap verbroken 25 extra voIwassene in gezin 26 stiefvaderlmoeder 27 brocrlzus verIaa! ilUis 28 echtscheiding 29 ruzies tussell ouders 30 goede vrielld(in) crbij 31 verkccrsongeluk 32 opnamc in tchuis 33 gcvangcnisstraf ouder 34 zus ongewcnst zwanger 35 alcohol/drugs kind 36 alcohoVdmgs gezinslid 37 poli!iecontact
198
Voorgckomen 1 posilid N % 15 II.5 9 7.1 0.0 0 7.9 10 7.1 9 8 6.3 3.9 5 0.0 0 0.0 0 0 0.0 69.0 87 3.9 5 10.2 13 5 3.9 0.0 0 7.8 10 0.0 0 0.0 0 0.8 I 46 36.2 3 2.4 3.1 4 8.5 II 2 1.6 0.0 0 2 1.6 0 0.0 0.0 0 0.0 0 34 26.8 1 0.8 I 0.8 0 0.0 0 0.0 0.0 0 0.0 0 0.0 0
Voorgekomcll 2 IIcgatief N % 0.0 0 4.8 6 0.0 0 3.9 5 2 1.6 13.3 17 7.9 to 0.0 0 0.0 0 I 0.8 0.0 0 0.0 0 0.8 I II 8.5 I 0.8 I 0.8 1.6 2 2.3 3 1.6 2 1.6 2 5.5 7 II 8.6 1 0.8 2.3 3 0 0.0 0.0 0 0.8 I 0.8 I 0.8 I 0.0 0
1.6
2
0.0 0.0 0.0 0.0 0.8 0.0
0 0 0 0 I 0
Voorgckomcn nth 3 % N I 0.8 2 1.6 0 0.0 3.9 5 2.4 3 6 4.7 5 3.9 0.0 0 0.0 0 2 1.6 2 1.6 I 0.8 3.9 5 2.3 3 0.8 I 3.9 5 I 0.8 1 0.8 2.3 3 4.7 6 2 1.6 3.9 5 1.6 2 0.8 I 0.8 I 0.8 I 1.6 2 1.6 2 0.8 I 3.1 4 0.8 I 0.8 1 0.0 0 0.0 0 0.0 0 0 0.0 0 0.0
Niet Voorgekomcn N % 112 87.5 109 86.5 127 100.0 107 84.3 113 89.0 97 75.8 107 84.3 128 100.0 128 100.0 125 97.7 37 29.4 122 95.3 lOS 85.0 109 85.2 125 98.4 112 87.5 125 97.7 124 96.9 122 95.3 73 57.5 115 90.6 lOS 84.4 114 89.1 122 95.3 127 99.2 125 97.7 125 97.7 124 97.6 126 98.4 89 70.1 124 96.9 126 98.4 128 100.0 128 100.0 128 100.0 127 99.2 128 100.0
"e 1''' 0 I g Bijlagc E2 VMG: VMG-items, tweejaars periode Tabel II. YMC: frcquentie van Vl\IG-items twccjaars periodl", DSSHS-groep 12-18 janr.
Vmg-items 1 broertje/zusje erbij 2 ziekenhuisopnamc kind 3 blijvcllde handicap kind 4 ziekenhuisopname Guders 5 ziekenhuisopI1ame br/zus 6 huisdier ovcrledcn 7 grootouder overleden 8 broer/Zlls ovcrleden 9 Guder ovcrleden 10 vriend(ill) overledcll 11 trots op prestatie 12 ouder \\'crkloos geworden 13 verzorgcnde ouder werken 14 ouder door werk minder tbnis 15 Iangdurig schoolvcrzuirn 16 schoolverandering 17 rclatic Ieerkracht slechter 18 rapporten slechter 19 financien gezin sicchter 20 lid club/vcreniging 21 mzies ouders en kind 22leeftijdgenootlvolw. verhuisd 23 verhuizing gezin 24 vrielldschap verbroken 25 extra volwassellc ill gezin 26 stiefvader/moeder 27 broerlzus verlaat huis 28 echtscheiding 29 ruzies tussell ouders 30 goede vriend(in) crbij 31 verkeersongeluk 32 opname in tehuis 33 gevangenisstraf ouder 34 zuS ongewenst zwanger 35 alcohol/drugs kind 36 alcohol/drugs gczinslid 37 politiecontact
Voorgekolllcn I positicf % N 2.0 4.9 0.0 7.8 9.0 4.0 3.9 0.0 0.0 1.0 54.9 0.0 15.8 1.0 1.0 12.7 0.0 0.0 1.9 30.1 2.0 0.0 5.8 0.0 2.9 1.0 6.9 1.0 0.0 24.3 0.0 1.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0
2 5 0 8 9 4 4 0 0 I 56 0 16 I 1 13 0 0 2 31 2 0 6 0 3 1 7 1 0 25 0 1 0 0 0 0 0
Voorgekomcn 2 negalief N % 0.0 0 1 1.0 0.0 0 10 9.8 1 1.0 11 10.9 9 8.8 0 0.0 I 1.0 4 3.8 1 1.0 3 3.0 I 1.0 1 1.0 2 1.9 2.0 2 1 1.0 4 3.8 1 1.0 1.0 1 3 3.0 6 5.9 2 1.9 2 1.9 0 0.0 0.0 0 2.9 3 2.9 3 5.8 6 0 0.0 2.9 3 0 0.0 0 0.0 0 0.0 1 1.0 0 0.0 0 0.0
Voorgekomen 3 ntb % N 0.0 0 3.9 4 0.0 0 4.9 5 2.0 2 1.0 I 4.9 5 0.0 0 1.9 2 1.0 I 1.0 1 4.0 4 2.0 2 0.0 0 1.0 I 2.0 2 1.0 1 0.0 0 0.0 0 3.9 4 3.0 3 1.0 I 1.0 1 1.0 1 0.0 0 0.0 0 4.9 5 0.0 0 1.0 1 4.9 5 1.0 1 0.0 0 0.0 0 0.0 0 0.0 0 0.0 0 0.0 0
Nict Voorgekomcn N % 98.0 90.3 100.0 77.5 88.0 84.2 82.4 100.0 97.1 94.2 43.1 85.2 81.2 98.0 96.2 83.3 98.1 96.2 97.1 65.0 92.1 93.1 91.3 97.1 97.1 99.0 85.3 96.2 93.2 70.9 96.1 99.0 100.0 100.0 99.0 100.0 100.0
100 93 102 79 88 85 84 104 101 98 44 92 82 100 100 85 102 100 100 67 93 95 94 101 101 103 87 100
96 73 99 102 104 104 102 104 104
199
Bijlagc Fl
Co .... elaties dClllografischge/diagnostischc kenmerkclI DSSHS-groep
Tabel I. Correlatics demografischc/diagnosUsche kcnntcrkcn, DSSHS-kindercn, N=206.
efn/sehe Varia belen
aflwmst
Gcslach
leeftijd
illfclligcntie
gehoor-
SES
Yerlics
comnm- schoolnlcatie type
t
Etnische afkomst Gcslacht Lceftijd Inlclligentie
SES Gehoorverlies Communicatie Schooltype
* p~.Ol ** p:O:;::.OOI
200
.04
.04
.10
-.12 -.01 -.18*
-.09 -.13 -.16 .13
-.04
.11 .02 .04
.10
-.07 -.07 .06 .11 .00 -.00
.23** -.07 -.09 .03 .12 _.42*'" -.03
Bijlage F2
Modelspeeifleatie: reeursicC stelsel van regressievergelijkingcn
Hieronder staat het volledige onderzoeksmodel, als cen recursief stelsel van regressievergelijkingen, dat dient om de directe en indirecte verbanden tussen emotionele problemenfgedragsproblemen (hieronder: problemen) en de factoren van de opvoedingsomgcving vast te stellen.
* Levensgebeurtenissen + el
Gezinsfunctioneren
al + bll
Gczinsfullctioneren
a2+b21 +e2
Problemen
a3
+ b31 * Levcnsgebeurtenissen + b32 + b33 + e3
* Gezinsfunctioneren * Gezinsbelasting
waarbij a= constante b= ongestandaardiseerde regressiecoefficient e= residu
201
Bijlage G
Lijst van instituteD en scholen
Doveninstituut en SH scholen waarvan kinderen betrokken zljn In het onderzoek: lnstituut yoor Doven Effalha VoorburgiZoetenneer Prof. H.Burgerschool Amsterdam Mgr. Hennusschool Amsterdam Dr. P.C.M. Bosschool Amhem V.S.O. De Stijgbeugel Amhem De Spreekhoom Breda Instituut Sin! Marie Eindhoven School De Horst Eindhoven School De Becmden Eindhoven V.S.o. Ekkersbeek Eindhoven Dr. J.de Graafschool~V.S.O. Groningcn Prof. Van GilseschooI Haarlem Nijmegcll Martinus v. Beekschool V.S.O. Martinus van Beek Nijmegcn De Open Cirkel-intemaat Nijmegen De Voorde Rijswijk Burg. De Wildeschool Schagen O.S.O. Hendcik Mol Schagen He! Rotsoord Utrecht Bertha Muller school Utrecht Zwolle Enkschool SH-scholen zonder crlteria~lcerlingen (yolgens opgaye van de directie): Prof. Groenschool Amersfoort Alex. Roozendaalschool Amsterdam Cor Emousschool Den Haag L.W. Hildemisseschool Rotterdam Rotterdam De. F. Hogewindschool Rotterdam PJ. Evertseschool-V.S.O. Rotterdam S. lonkerenschool De Taalkring Utrecht SH-scholcn die geen medewerking wilden Yeriencn, doch wei schatUng van het aantal leerlingen hcbbcn gegeyen (totaal ca. 63 lin., rekeninghoudend met gehoorverlies ca. 45I1n.): Alex. G. Bellschool Amsterdam De Skelp Drachten Prof.de. H.C. Huizingschooi Enschede V.S.O. He! Maatman Enschede De Kring Goes De Wylerberg Groesbeek De Weerklank Leiden V.S.O. De Weerklank Leiden Alfonso Cortischool-V.S.O. Utrecht J)ovellinslituten/scholen en SH-scholen waarvan geen kinderen betrokken zijn in het onderzoek: rnstituut voor Doven Sillt-Michielsgestel J.C. Anmlanschool Amsterdam Koninklijk Iustituut voor Doven H.D, Guyot Haren Rotterdam RudolfMees Instituut Groesbeck Mgr. Terwindtschool Tine MarcusschooI Grouingen Mgr. Hanssenschool Hoensbroek
202
