Kennistoets
Hantering van psychische problemen bij diabetes mellitus Wim Wierenga, klinisch psycholoog Hilda van der Heyde, Heyde, DVK/docent
1.
2.
3.
4.
Vervolg 1.
2.
3.
4.
Persoonlijkheid en diabeteshantering
Falende zelfregulatie leidt tot ‘aangeleerde hopeloosheid’ hopeloosheid’. Classificatie = het stellen van een diagnose. Elke patië patiënt met hypohypo-unawareness kan signalen van hypo’ hypo’s leren herkennen. De schattingswijzer is een onmisbaar hulpmiddel bij hypohypo-unawareness. unawareness.
Definitie persoonlijkheid
Voor de persoon kenmerkende patronen van denken, voelen en handelen De belangrijkste indruk die men nalaat op anderen
Iemands persoonlijkheid is per definitie onveranderbaar. Emotionele instabiliteit is een synoniem voor neuroticisme. neuroticisme. Persoonlijkheidsstoornissen komen bij meer dan 10% van de bevolking voor. Voor diabeten is het risico op een ernstige depressie twee keer zo groot.
Big five model
Openheid / Intellect Conscië Consciëntieusheid / Zorgvuldigheid Extraversie Altruï Altruïsme / Vriendelijkheid Neuroticisme / Emotionele instabiliteit
1
Openheid / Intellect
origineel onafhankelijk rebels
versus
behoudend volgzaam onkritisch
Conscië Consciëntieusheid / Zorgvuldigheid
Extraversie
spontaan lawaaierig versus spraakzaam
zeker beheerst gevoelloos
versus
ongedisciplineerd gemakzuchtig chaotisch
Altruï Altruïsme / Vriendelijkheid
gesloten gereserveerd individualistisch
teder lichtgeraakt paniekerig
hartelijk mild tolerant
versus
bazig dominant veeleisend
Persoonlijkheidsstoornissen volgens DSMDSM-IV
Neuroticisme/ Neuroticisme/ Emotionele stabiliteit
ijverig voorzichtig versus plichtsgetrouw
Van een persoonlijkheidsstoornis is sprake wanneer een of meer persoonlijkheidstrekken niet alleen in extreme mate aanwezig zijn, maar ook dusdanig inflexibel en maladaptief zijn dat deze trekken interfereren met het persoonlijke welzijn en met het functioneren in relaties en werk
2
Cluster A persoonlijkheidsstoornissen: vreemd, excentriek
paranoï paranoïde schizoï schizoïde schizotypische
Cluster B persoonlijkheidsstoornissen: dramatisch, emotioneel, grillig, onevenwichtig
Persoonlijkheidstypen volgens socratisch motiveren
Cluster C persoonlijkheidsstoornissen: angstig
ontwijkende afhankelijke obsessief - compulsieve
Angsthaas
Kenmerken: gespannen, dwangmatig, schreeuwen om hulp, zoeken autoriteiten met ervaring
antisociaal borderline theatrale narcistische
Luiaards Betweters Angsthazen
Betweter
Kenmerken: overtuigd van gelijk, willen positieve uitzonderingspositie, kunnen niet tegen kritiek, worden graag geprezen, hekel aan andere betweters
3
Luiaard
Kenmerken: geen initiatief, hopen dat het over gaat, laat de ander het maar doen, passief of actief verzet tegen verandering
Persoonlijkheidstype L B A in Veranderingsfase 1 Voor Luiaard, Betweter en Angsthaas hetzelfde: Omgeving inlichten en consequenties bespreken
Veranderfasen
Geen veranderwens Twijfel Veranderwens
Persoonlijkheidstype L B A in veranderingsfase 2 Luiaard - geruststellen - informatie verzamelen (patië (patiënt begint) Betweter - begrip tonen - informatie verzamelen (alleen door patië patiënt) Angsthaas - twijfel wegnemen - voorlichting geven
Persoonlijkheidstype L B A in veranderingsfase 3 Luiaard - regie bij patië patiënt - afremmen
Psychiatrie en diabeteshantering
Betweter - regie bij patië patiënt - volgen - grens aangeven Angsthaas - regie bij hulpverlener - behandeling regelen
4
Depressie
Impact depressie op diabetes
voor diabeten is het risico op een ernstige depressie twee keer zo groot puntprevalentie voor diabeten is daarmee 10 à 20 procent
Verminderde glykemische controle Verminderde zelfzorg, meer zorggebruik, hogere kosten Verhoogd risico micromicro- en macrovasculaire complicaties
Adaptatieproblemen waaronder diabetes burnout
Therapietrouw is een onzekere investering op de lange termijn. Therapieontrouw is veelal geen onwil maar min of meer beredeneerd gedrag op basis van een kostenkosten-baten analyse. Falende zelfregulatie leidt tot ‘aangeleerde hopeloosheid’ hopeloosheid’.
Angststoornissen
HypoHypo-angst
Angst voor diabetescomplicaties
Verslechtering zelfzorg
Eetstoornissen
Direct: langs hormonale weg
Obsessief controleren Overregulatie Piekeren depressie
SpuitSpuit- en/of prikangst
Invloed stress op diabetes
Te weinig: gevaar ontkennen, onvoldoende oplettend Te veel: fobische vermijding, voor de zekerheid te hoge bloedsuikers
adrenaline noradrenaline en cortisol
Anorexia nervosa Boulimia nervosa
Indirect: verslechtering zelfzorg
overslaan maaltijden medicatie vergeten overmatig alcoholgebruik etcetera
5
Hypoglykemie Preventie Training
Diabetesgerelateerde verbijzonderheden
Inhoud training
Hypoglykemie Preventie Training
6 bijeenkomsten van 2 uur Begeleid door psycholoog en diabetesverpleegkundige. Evt. internist en/of dië diëtist 1 bijeenkomst aanwezig. Bedoeld voor patië patiënten (type 1) die al langere tijd behandeld worden met insuline.
Huiswerk
Doel HPT: Het bewust worden en beter leren inschatten van te lage bloedglucosewaarden
Leren herkennen van signalen Leren inschatten bloedglucosewaarden Interne signalen: lichamelijke symptomen denken en coö coördinatie stemming en emoties Externe signalen insuline voeding lichaamsbeweging
Schattingswijzer
Lezen literatuur ter voorbereiding bijeenkomst. Bijhouden HPT dagboek Oefening symptoomwaarneming
6
Effecten HPT is bewezen effectief t.a.v.: - tijdig onderkennen hypo’ hypo’s - tijdig onderkennen hypers - voorkomen van diabetesgerelateerde ongevallen
HypoHypo-awareness
Diabetesspecifieke vragenlijsten
Kennistoets 1.
PAID (problem (problem areas in diabetes) VDZ (vertrouwen in diabetes zelfzorg) zelfzorg) AHV (angst voor hypoglykemie vragenlijst)
Focusoefening
2.
3.
4.
Iemands persoonlijkheid is per definitie onveranderbaar Emotionele instabiliteit is een synoniem voor neuroticisme Persoonlijkheidsstoornissen komen bij meer dan 10% van de bevolking voor voor diabeten is het risico op een ernstige depressie twee keer zo groot
Vervolg 1.
2.
3.
4.
Falende zelfregulatie leidt tot ‘aangeleerde hopeloosheid’ hopeloosheid’. Classificatie = het stellen van een diagnose. Elke patië patiënt met hypohypo-unawareness kan signalen van hypo’ hypo’s leren herkennen. de schattingswijzer is een onmisbaar hulpmiddel bij hypohypo-unawareness. unawareness.
[email protected] [email protected]
7
