Protocol schoolgaande zwangeren en tienermoeders
Mei 2008
Maakt werk van leren
1
Protocol schoolgaande zwangeren en tienermoeders Opgesteld in samenwerking met: Stedelijk Dalton Lyceum Grienden College Hans Petrischool Da Vinci College Insula College Wellant College Walburg College Willem de Zwijger Bureau Jeugdzorg Fiom Route 23 Gemeente Dordrecht Ervaringsdeskundigen Radar Advies Bureau Leerplicht en Voortijdig Schoolverlaten
Mei 2008
Inleiding Binnen de Drechtsteden zijn relatief veel tienerzwangerschappen en tienermoeders. Het is bekend dat tienermoeders vaak hun schoolopleiding niet afronden en hierdoor een voortijdig schoolverlater worden. Ook tieners met een afgebroken zwangerschap hebben meer kans op schooluitval. De scholen in de regio hebben geen eenduidig beleid ten aanzien van deze groep. Het handelen varieert per docent/begeleider en per school. Scholen hebben te kennen gegeven behoefte te hebben aan een richtlijn, om zo samen op te trekken in het bestrijden van het voortijdig schoolverlaten onder deze groep. Daarnaast is er een behoefte aan informatiedeling en aan een vorm van registratie. Een stuurgroep met daarin alle VO scholen in de Drechtsteden heeft de opdracht gegeven aan Bureau Leerplicht om samen met hen en andere ketenpartners een protocol te ontwikkelen voor schoolgaande zwangeren en tienermoeders. Het protocol is vormgegeven in een aantal werkgroepbijeenkomsten samen met de scholen, de zorgpartners en de tienermoeders zelf. In de bijlage van dit protocol staan tevens enkele beleidsaanbevelingen, welke zijn opgesteld in samenwerking met deze betrokkenen. De stuurgroep heeft het protocol gefiatteerd. Zowel schoolbesturen als gemeenten van de Drechtsteden hebben een overeenkomst ondertekend waarin zij aangeven dit protocol te gaan gebruiken. Door het hanteren van het protocol wordt het aantal zwangeren en tienermoeders geregistreerd door Bureau Leerplicht en Voortijdig Schoolverlaten. Rapportages over de stand van zaken ten aanzien van schooluitval van zwangere leerlingen en tienermoeders zijn door schoolbesturen en gemeenten op te vragen. De scholen die zich aan dit protocol committeren zullen dit protocol toepassen op alle leerlingen tot 23 jaar die nog geen startkwalificatie hebben. De wettelijke grondslag voor de groep tot 18 jaar is anders dan voor de leerlingen van 18- 23 jaar. Voor de groep tot 18 jaar geldt een wettelijke verplichting op basis van de leerplichtwet en de kwalificatieplicht. Voor de groep van 18-23 jaar gaat het om de sociale verplichting van het behalen van een startkwalificatie.
3
Protocol schoolgaande zwangeren en tienermoeders
Doelstelling Het doel van dit protocol is het verstrekken van een praktische handreiking aan scholen en hun docenten, decanen, leerlingbegeleiders en vertrouwenspersonen over hoe om te gaan met (ongewenst) zwangere leerlingen en tienermoeders. Doelgroep Binnen de groep zwangere leerlingen en tienerouders zijn een aantal groepen te onderscheiden: 1. Leerlingen die binnen hun netwerk voldoende steun en begeleiding kunnen regelen: Deze groep heeft geen zorgvraag, maar moet wel geregistreerd en gemonitord worden. Dit wordt door Bureau Leerplicht gedaan. 2. Leerlingen die reden tot zorg geven: Na signalering wordt een leerling uit deze categorie besproken in het multidisciplinair overleg of ZAT. Uit het ZAT zal een case-manager worden aangewezen. 3. Leerlingen die na een afgebroken zwangerschap reden tot zorg geven: Na signalering wordt deze categorie besproken in het multidisciplinair overleg of ZAT. 4. Leerlingen die door de combinatie ouderschap en school reden tot zorg geven: Na signalering wordt deze categorie besproken in het multidisciplinair overleg of ZAT. 5. Tienervaders: Voor deze laatste groep wordt vooralsnog niet in het protocol voorzien. Verantwoordelijkheid scholen Scholen dragen een grote mate van verantwoordelijkheid voor hun leerlingen. De school zorgt voor een goed pedagogisch klimaat en draagt bovendien een gedeelde verantwoordelijkheid voor het welzijn van de individuele leerling. Leerlingen die (on)gewenst zwanger raken, dienen zo goed mogelijk te worden begeleid bij het afronden van hun opleiding. Hiervoor heeft school een wettelijke zorg- en kwalificatieplicht. Daarnaast mogen scholen volgens de Leerplichtwet geen leerplichtige leerlingen uitschrijven, tenzij er sprake is van inschrijving bij een andere school of onderwijsinstelling. Ook het MBO heeft de verplichting de inschrijving te handhaven zolang: a. een leerling leerplichtig/kwalificatieplichtig is. b. er (nog) geen inschrijving op een andere school heeft plaats gevonden. Tot slot spreken scholen in het kader van dit protocol af dat zwangerschap geen reden mag zijn om leerlingen te weigeren. Melding Om ervoor te zorgen dat zwangere leerlingen en tienerouders geen voortijdig schoolverlaters worden, is het nodig dat de melding van (afgebroken) zwangerschappen goed verloopt. Hieronder staan in een schema de taken en verantwoordelijkheden van de school, de docenten (staf), de aandachtsfunctionaris en Bureau Leerplicht vermeld.
4
School
Docenten
Aandachtsfunctionaris
Iedere school heeft een aandachtsfunctionaris
Zijn op de hoogte van de problematiek rondom zwangerschap en tienermoederschap
Heeft relevante kennis en informatie rond zwangerschap en tienermoederschap
▼ De aandachtsfunctionaris sluit zoveel mogelijk aan op de bestaande structuren
▼ Gaan met respect voor privacy om met de zwangere leerling/ tienermoeder
▼ Begeleidt en ondersteunt de zwangere leerling/ tienermoeder
▼ Geeft bekendheid aan het bestaan van de aandachtsfunctionaris
▼ Zijn op de hoogte naar wie zij leerlingen kunnen doorverwijzen
Faciliteert een aandachtsfunctionaris
Verwijzen altijd elke zwangere leerling door naar de aandachtsfunctionaris
Meldt de (afgebroken) zwangerschap aan Bureau Leerplicht
Bureau leerplicht
Pakt verzuim in relatie tot zwangerschap/ tienerouderschap aan volgens het protocol schoolverzuim
De bestaande structuren, waarover in het schema onder het kopje school wordt gesproken, zullen per school verschillen. Op sommige scholen is dat het schoolmaatschappelijk werk, het multidisciplinair overleg (MDO) of het zorg adviesteam (ZAT). Op andere scholen is het een mentor, zorgcoördinator of schoolarts. Begeleiding In het multidisciplinair overleg of het ZAT wordt indien nodig een case-manager aangewezen om de zwangere leerling, tienerouder of leerling die haar zwangerschap heeft afgebroken te begeleiden. De case-manager is iemand die dicht bij de leerling staat. Deze stelt per leerling een plan van aanpak op en bespreekt dit in het multidisciplinaire team of het ZAT. In het plan van aanpak wordt rekening gehouden met de persoonlijke situatie van de leerling en wordt ook de terugkeer van de leerling vastgelegd. Case-manager
Bureau Leerplicht
Stelt in overleg met de leerling een op maat plan van aanpak op
Registreert en monitort alle zwangere leerlingen, tienermoeders en zo mogelijk ook leerlingen met afgebroken zwangerschap
▼ Bespreekt het plan van aanpak in het multidisciplinaire team of het ZAT
▼ Benadert verzuim rond zwangerschap en tienermoederschap hetzelfde als overig verzuim
▼ Bespreekt ook de gevolgen voor de aanwezigheid op school, eventuele schoolprestaties en de sociale omgeving van de leerling
▼ Attendeert de leerlingen die bevallen zijn 4 weken voor het einde van hun verlofperiode op hun vervolg op school
▼ Koppelt in overleg met de leerling terug aan de melder (aandachtsfunctionaris/docent) vanuit school m.b.t. de zwangerschap ▼ Vraagt melder (aandachtsfunctionaris/docent) signalen te geven wanneer er verandering komt in schoolprestaties of aanwezigheid
5
Protocol schoolgaande zwangeren en tienermoeders
Indien er sprake is van ziekteverzuim door een (te) grote belasting voor de leerling door haar zwangerschap of ouderschap kan de GGD gevraagd worden de belastbaarheid van de leerling te beoordelen. Er kan dan met de leerling een aangepast lesprogramma worden opgesteld door de school. In de bijlage is een schematische weergave te vinden van het traject dat een zwangere leerling doorloopt vanaf de melding tot aan het plan van aanpak, waarin ook de terugkeer wordt beschreven. Verzuim Met betrekking tot verzuim worden de volgende afspraken gemaakt: 1. Leerlingen die moeten bevallen, hebben recht op “zwangerschapsverlof” van 16 weken (6 weken voor en 10 weken na de bevalling). 2. In overleg met de leerling wordt gekeken hoe dit recht bij hen kan worden toegepast. 3. Gedurende het “verlof” onderhoudt de aandachtsfunctionaris van school en/of de case-manager contact met het betreffende meisje, met het oog op terugkeer. 4. Scholen reageren alert op (ziekte-)verzuim van zwangere leerling en tienermoeder. Zij nemen actief contact op met de leerling. 5. Scholen stellen Bureau Leerplicht op de hoogte indien een leerling school verzuimt als gevolg van zwangerschap en op het moment dat zij met “zwangerschapsverlof”gaat. 6. Bureau Leerplicht stuurt een brief en bezoekt de leerling uiterlijk vier weken voor het einde van het verlof om de terugkeer naar school door te nemen. Zij meldt hierin dat school en leerling gezamenlijk een plan van aanpak voor terugkeer zullen opstellen. 7. De aandachtsfunctionaris en de case-manager krijgen een afschrift van de brief 8. Bureau Leerplicht registreert: a. De instroom zwangere meiden / tienermoeders naar leeftijd, per schooljaar, per school. b. Het totale aantal zwangere meiden en tienermoeders naar leeftijd, per schooljaar, per school en het aantal kinderen per tienermoeder. Meldplicht aan ouders Leeftijd
Meldplicht ouders
< 12 jaar
Ja, wettelijk verplicht
≤ 16 jaar
Ja, als de jongere niet in staat kan worden geacht tot een redelijke waardering van zijn belangen ter zake, worden desgevraagd aan de wettelijke vertegenwoordiger inlichtingen verstrekt Nee, als het belang van de jeugdige zich daartegen verzet en voor zover de persoonlijke levenssfeer van een ander dan de leerling daardoor zou worden geschaad
> 16 jaar
Nee, geen wettelijke verplichting
6
Wanneer de leerling ouder is dan 16 jaar geldt er geen meldplicht meer. Wel zal in alle gevallen de leerling overtuigd moeten worden van het belang om de ouders van de leerling te informeren. Voor vertrouwenspersonen kunnen andere privacyregels gelden. De Fiom heeft net als JGZ-artsen en huisartsen geheimhoudingsplicht. Dit verschil in informatieplicht geeft een spanningsveld in de samenwerking. School kan hierover in een vroege fase overleggen in het Multidisciplinair overleg of ZAT. In het geval waarin de school een bedreigende situatie vreest, wordt dit aan het multidisciplinair overleg of ZAT worden doorgegeven. Vanuit dit team wordt onderzocht of er inderdaad een bedreigende situatie is, waarbij de meldplicht aan ouders kan komen te vervallen. Indien de school twijfels heeft of er sprake is van een dreigende situatie treden zij in overleg met Bureau Jeugdzorg om de situatie te beoordelen. Communicatie Met betrekking tot de communicatie worden de volgende afspraken gemaakt: 1. Communicatie over een zwangerschap met derden binnen de school gaat alleen met toestemming van leerling en/of ouders. 2. De school heeft informatie beschikbaar over ondersteuning van zwangere leerlingen en tienermoeders. 3. Scholen stellen informatie beschikbaar die leerlingen in de gelegenheid stelt zelf hun weg te vinden rond zwangerschap en tienermoederschap, bijvoorbeeld door informatie van de Fiom, Entree, Bureau jeugdzorg e.d. zichtbaar beschikbaar te hebben. 4. Scholen stellen informatie die zij hebben over (ongewenst) zwangere leerlingen zo snel mogelijk beschikbaar aan Bureau Leerplicht. Terugkeer Het is de bedoeling dat een leerling na haar zwangerschap weer terugkeert op school. Het is daarom van belang ook op het gebied van de terugkeer duidelijke afspraken met elkaar te maken. De volgende afspraken zijn gemaakt: 1. De aandachtsfunctionaris, of indien nodig de case-manager, maakt samen met de leerling en het multidisciplinaire team of ZAT een plan van aanpak met het oog op terugkeer van de leerling. In dit plan staat ook hoe de school wordt geïnformeerd over de nieuwe situatie van de leerling. 2. De leerling wordt in eerste instantie teruggeleid naar de opleiding waar zij mee bezig was. Indien de omstandigheden dat niet toelaten, wordt naar een alternatief traject gezocht. 3. Scholen bekijken in overleg met de leerling en Bureau Leerplicht in hoeverre het mogelijk en wenselijk is om een aangepast programma aan te bieden voor de leerling die terugkeert na het zwangerschapsverlof. Zonodig worden hierbij andere instanties betrokken. 4. Indien de leerling stage moet lopen, doet de school haar best om een passende stage te zoeken, waarbij rekening wordt gehouden met de zorgtaken van de jonge moeder.
7
Protocol schoolgaande zwangeren en tienermoeders
Bijlage 1. Beleidsaanbevelingen Beleidsaanbevelingen Degenen die betrokken zijn geweest bij de totstandkoming van dit protocol geven enkele beleidsaanbevelingen mee op het gebied van preventie, begeleiding en terugkeer. Preventie Betrokkenen hebben de indruk dat het aantal (ongewenste) tienerzwangerschappen de laatste jaren is toegenomen. Er valt dus veel te winnen met goede, professionele voorlichting aan leerlingen over wat het betekent om op jonge leeftijd een kind te krijgen. Op sommige scholen wordt daar mee geëxperimenteerd. Enkele voorbeelden zijn: • De Fiom heeft een lessenpakket ontwikkeld dat op een tweetal scholen bij wijze van experiment is aangeboden. Deze pilot wordt geëvalueerd. • De tienermoedergroep van het Da Vinci College laat de GGD een gastles verzorgen over seksualiteit en intimiteit. • Regelmatig terugkerende voorlichting van groep 8 basisschool, tot biologieles en preventielessen door GGD. • Tienermoeders zelf vonden de lessen van de GGD tot nu toe zeer nuttig. • Tienermoeder zelf geven aan dat versterken van weerbaarheid en ‘nee’ kunnen zeggen belangrijke zaken zijn om zwangerschap te voorkomen. • Interventie met babypoppen om tienerzwangerschappen terugdringen. Het levensechte exemplaar (à € 1000,-) functioneert als een ‘echte’ baby. De jongeren krijgen de babypop een nachtje mee om ze te laten voelen hoe zwaar het is om een baby te verzorgen. De hoop is dat tieners hierdoor bewust omgaan met zwangerschap en kinderen krijgen. • Via de kindertelefoon is informatie en advies anoniem beschikbaar te stellen. • Drugsvoorlichting wordt vanuit een Bus georganiseerd. Dit zou ook iets kunnen zijn voor seksuele voorlichting. • Theatervormen met ervaringsdeskundigen over zwangerschap en tienerouderschap. Scholen krijgen de aanbeveling mee om dit type voorlichting op te nemen in het curriculum, bijvoorbeeld als onderdeel van het vak Burgerschap of Maatschappijleer. Begeleiding • Over het algemeen zijn tienermoeders positief over hun ouderschap. • Onderwijskundige medewerkers kunnen hun signaleringsrol met betrekking tot leerlingen die niet goed in hun vel zitten verhogen. • Leerlingen met problemen, al dan niet zwangerschapsgerelateerd, hebben behoefte om gezien te worden. • Een leerling die zwanger of tienerouder is, heeft veel extra ondersteuning nodig. Niet alleen op het gebied van zwangerschap of tienerouderschap, maar ook voor zaken als: wat te doen bij schulden, wie te informeren, hoe wordt in het gezag voorzien. • Betrek de leerling die het betreft bij het opzetten en uitzetten van plan van aanpak. • Betrekken van leerlingen bij het formuleren van passende begeleiding. • Momenteel wordt een pilot uitgevoerd, waarbij het schoolmaatschappelijk werk ook binnen het MBO wordt aangeboden. Betrokkenen ondersteunen het idee om dit in het vervolg op meerdere MBO-scholen aan te bieden. • Flexibilisering van het competentiegericht onderwijs zou een uitkomst zijn voor veel zwangeren en tienermoeders. Door flexibilisering worden de meiden in staat gesteld om 16 weken zwangerschapsverlof op te nemen én daarna weer terug te keren naar hun oude opleiding.
8
• Een andere pilot die momenteel wordt uitgevoerd door Bureau Leerplicht is het werken met schoolcoaches in het VMBO en MBO. Deze schoolcoach richt zich nu op de overstappers van het VMBO naar het MBO. Deze schoolcoach zou in de toekomst kunnen functioneren als aandachtsfunctionaris tijdens de hele zwangerschap. Aan het einde van het schooljaar 2007-2008 vindt de evaluatie van deze pilot plaats. Hierna wordt bekeken of er een vervolg komt en daarmee kan ook worden meegenomen of de schoolcoaches ook voor deze doelgroep ingezet kunnen worden. • Met dit protocol hopen we te bewerkstellingen dat het voor scholen duidelijk is wanneer zij hun signalen door- en af moeten geven en aan wie. Hiermee gaan we er vanuit dat de huidige situatie waarbij MDT of Bureau Leerplicht niet op de hoogte is van zwangerschap en/of ouderschap verbeterd zal worden. • Een aandachtsfunctionaris die kennis heeft van (praktische zaken) waarmee zwangeren en tienermoeders geconfronteerd worden. Een laagdrempelige doorverwijzing naar dit soort praktische steun en informatie kan ook. • Bekendheid en informatieverstrekking met betrekking tot de aanwezige ondersteuningsstructuren vanuit de zorg/welzijn sector. Terugkeer • Probeer leerlingen weer terug te laten instromen in hun oorspronkelijke opleiding. De school dient rekening te houden met de nieuwe omstandigheid van de leerling. • Investeer in een rebound voorziening voor meiden, eventueel gecombineerd met mogelijkheden voor kinderopvang. • Investeer in een (laagdrempelige) kinderopvangvoorziening in het leerpark. • Mogelijk stapsgewijze terugkeer voor de tienermoeders om uitval na 10 weken te voorkomen. Bijvoorbeeld na 7 weken een dagdeel schooldeelname en dit opbouwen naar fulltime deelname na 10 weken. • Kolfruimte op school. • Huiswerkvoorzieningen op school. • Creëren van mogelijkheden voor thuis werken. • Oplossen van de vicieuze cirkel: schuldhulpverlening versus studiefinanciering. • Aanpak van hindernissen in werk- en leertrajecten.
9
Protocol schoolgaande zwangeren en tienermoeders
Bijlage 2. Schematische weergave traject zwangere leerling
Leerling
Melding
Docent, mentor of andere medewerker
Terugkoppeling informatie
Doorverwijzing
Aandachtsfunctionaris
Registratie & monitoring Bureau Leerplicht
Bespreking
Multi-diciplinair team of ZAT / indien nodig casemanager
Plan van aanpak
10
Terugkoppeling informatie
▼ ▼ ▼
3-8 maanden 8-9 maanden 9-11 maanden 12 maanden Na 12 maanden
Registreren
Registreren
Registreren
Registreren
Registreren
Keuze afbreken zwangerschap
▼
Bieden van ondersteuning
▼
Registreren
▼
▼
▼
Keuze voldragen zwangerschap
Registreren
▼
Opvangen en ondersteunen bij nieuws zwangerschap
▼
0-3 maanden
0-3 maanden
Bijlage 3. Tijdpad en fasen tienerzwangerschap en moederschap
▼
Alertheid bij verzuim
▼
Toewerken naar Zwangerschapsverlof
▼ Plan van aanpak
Contact behouden tijdens bevallingsverlof
▼
Attenderen op en bijstellen plan van aanpak
Toewerken naar terugkeer op school
▼ Passend traject/alternatieve opleiding
Ondersteunen van afronden opleiding van de jonge moeder
▼ Toeleiden naar startkwalificatie
11
Protocol schoolgaande zwangeren en tienermoeders
12
Protocol schoolgaande zwangeren en tienermoeders
Maria Montessorilaan 5a 3312 KJ Dordrecht Postbus 619 3300 AP Dordrecht Telefoon (078) 639 80 90 Fax
(078) 639 85 02
www.leerplichtenvoortijdigschoolverlaten.nl
14
