2/11/2016
Propolis winning, verwerking & toepassing Lezing Elbert Hogendoorn (info:
[email protected] )
6 februari 2016
• • • • • •
Sinds 1978 (hobby) imker Bijenhoudersvereniging Utrecht (BVU&O) Bijenteeltleraar Chemicus & Imker Info verzamelen over propolis…. Chemische samenstelling, functie bijen, eigenschappen
1
2/11/2016
Rinus Sommeijer organiseert:
BEES AND POLLINATION international course in Costa Rica 16 – 26 August 2016
Demonstraties en lezingen over de bestuivingsbetekenis van bijen en over hun algemene biologie en gedrag. Naast de Honingbij zullen we ook Angelloze bijen, Orchideebijen, Hommels en solitaire bijen bestuderen en Africanized Honeybees kunnen waarnemen. De cursus is erg praktisch. Deelnemers voeren zelf experimenten en waarnemingen uit in het lab en in het veld. Er is een tweedaagse regenwoud excursie.
Doel van deze lezing: Informatie over de winning en het zelf maken van propolisproducten
2
2/11/2016
Propolis
• Komt uit het Grieks, samenvoeging van….Pro (=voor) en Polis (stad)………..verdediging (wal/muur) voor de ingang van de vestiging (behuizing) van het volk
3
2/11/2016
Wat is propolis?
• Harsachtig materiaal • Meestal afkomstig van de knoppen van bomen/struiken • In NL veelal populier en berk • Verzameld en verwerkt door bijen
Definitie propolis (Burdock, 1998): • Generieke naam voor de harsachtige substantie verzameld door honingbijen van verschillende plantaardige bronnen. • Het hars wordt gekauwd, speeksel enzymen toegevoegd en het deels verteerde materiaal wordt veelal gemengd met bijenwas en verwerkt in de bijenkast.
Filmpje
4
2/11/2016
Propolis&Bijengezondheid (wetenschappelijke literatuur)
Sociale immuniteit
Am vuilbroed, varroa en grote wasmot Propolis & Bijenzondheid
Verlaging bacterielast
Mummificeren indringers Anti‐fungi
Afweer vocht Dichten van wonden
Afweer insecten Functies hars in vegetatie Afweer bacteriën
Afweer schimmels
Functies bijen Functies mensen?
5
2/11/2016
Wetenschappelijke publicaties werking propolis
Anti zweren
Medicinale Toepassingen (Sforcin and Bankova 2010)
Anti schimmel
Anti virus
Waarom nog geen geregistreerd medicijn van propolis?
Ras, onderling en verschillend
Locatie/zone
Flora
Samenstelling propolis variabel hangt af van
Tijd/seizoen
Variatie chemische samenstelling Belemmerd standaardisering propolis als medicijn
6
2/11/2016
De samenstelling propolis complex en vooral wisselend
CAS Nummer 90009‐62‐5
7
2/11/2016
Zes stappen proces Keuze extractie‐ vloeistof
Roosters
Bereiding zalf/créme
1. Verzamelen/ oogsten
2. De‐waxen (optioneel)
3. Homogeniseren
4. Extraheren
5. Filtreren
6. Concentreren
Kastmateriaal
Au‐bain‐marie 90°C
Hakken/malen
Keuze extractie‐ techniek
Tinctuur
Heroplossen
Afkoelen en was afsnijden
Bij temp < 5°C
Bereiding tinctuur/ créme
1. Oogsten/verzamelen/bewaren
Condities m.b.t. verzamelen: • Locatie i.s.m. hardheid/kleur van “propolis” • Geen zachte propolis meenemen (onderin kast) • Werken met een (relatief) bot mes/beitel bij een relatief lage temperatuur (bijvoorkeur < 10°C) • Geen verontreinigingen meeoogsten voor propolis bestemd voor medische toepassingen • Stimuleren propolis productie door gebruik van roosters
8
2/11/2016
Locaties
Locaties
Propolisbaksel
9
2/11/2016
Locaties “foute” propolis
Onderkant raampjes
Vlieggat en bodem
Verzamelen Fout
Goed
Ongewenst
10
2/11/2016
Oogsten met roosters
Onderzoek naar typen roosters
Oogsten met roosters
30 bijenkasten Groepering van typen roosters
11
2/11/2016
Drie typen roosters
2 mm traps Commerical with slots
4 mm traps
12
2/11/2016
Bewaren Gedurende seizoen in plastic beker met deksel Na seizoen koel en donker bewaren of de-waxen
Voorjaar/zomer Najaar/winter
Twee jaar in de stal bewaard in gesloten pot: verpulverd
13
2/11/2016
2. De‐waxen
• Waarom? • Biologisch actieve stoffen lossen alleen op in een polair oplosmiddel, zoals ethanol • Bijenwas is apolair en onoplosbaar in ethanol • Vormt daarom extra emulsie bij oplossen van ruwe propolis • Emulsie belemmert filtratie extract (= minder opbrengst tinctuur) • Bijenwas eenvoudig te scheiden van propolis…….
De-waxing ruwe propolis in drie stappen…
1
2
3
14
2/11/2016
Heel aromatisch
Bijenwas &
Propolis
Decennia houdbaar in donker bij kamertemperatuur
3. Homogeniseren
Let op: T < 5°C
15
2/11/2016
4.Extraheren
Keuze vloeistof
Eigenschappen vloeistoffen: • Oplosbaarheid ruwe (dewaxed) propolis • Oplosbaarheid biologisch actieve stoffen (aromaten & polyfenolen, flavonoïden) • Verkrijgbaarheid en kosten • Filtreren • Indampen/concentreren • Giftigheid • Brandbaarheid/explosiviteit • Houdbaarheid • Huidirritatie
Gebruikte extractie vloeistoffen: • • • • • • • • •
Ethanol 96% Ethanol 70% (in water) Diethylether Aceton 20% PEG 400 in water 20% Glycerol in water 80% Glycerol in water Water Plantaardige oliën
16
2/11/2016
+
++
+/‐
+++
+
9
‐
+/‐
+/‐
‐
++
+/‐
8
Methanol Water (demi kwaliteit)
+ ‐‐‐
+ ‐
+/‐ +++
++ +/‐
+ ‐‐‐
++ ‐‐‐
++ ‐‐‐
‐ ‐‐‐
++ ‐
++ ‐‐‐
5 2
di‐ethylether
+
+
++ ++ + ‐
+ + ‐‐ +
+++ ‐‐‐ ‐‐‐ ‐‐‐ ++
+
‐‐ ‐‐ ‐‐ ‐
++ + + + +/‐
‐
20% PEG 400 in water 20% Glycerol in water 80% Glycerol in water Dichloormethaan Aceton Olie/was
‐‐‐ ‐‐‐ ‐‐‐ ++
+++ ‐‐‐ ‐‐‐ ‐‐‐ +/‐
+++ ‐‐‐ ‐‐‐ ‐‐‐ ‐
++ ? ? + ++
+ ‐ ‐ ‐ +
7 (?) 7 (?) 4 4
+ ‐‐‐
+ ‐‐
‐ +++
+ ‐‐‐
+ ‐‐‐
++ ‐‐‐
++ ‐‐‐
+ ‐‐‐
++ +
++ ‐‐‐
5 2
Eindbeoordeling
Houdbaarheid
+
++
Referenties
explosiviteit
++
+
Huidirritatie
Brandbaarheid
+
++
Giftigheid
+++
++
Indampen/concentreren
++
70% Alcohol in water
Filtreren
Verkrijgbaarheid en kosten
96% Alcohol in water
Extractie vloeistof
Oplosbaarheid ruwe (dewaxed)propolis
Oplosbaarheid biologisch actieve stoffen (aromaten & polyfenolen, flavonoïden)
Beoordeling vloeistoffen
7
Beste score: 1. Ethanol 96% 2. Ethanol 70 %
17
2/11/2016
5. Filtreren
6. Concentreren Buiten: ca 60 min
Op de verwarming binnen: 4-7 dagen
18
2/11/2016
Toepassingen & producten maken 1. Ruwe propolis in spiritus 2. Tinctuur 3. Harde zalf/créme 4. Zachte zalf/creme 5. Fultonsoap voor coating hout
1. Behandelen van bijenkasten (inwendig) • Eenvoudige effectieve ontsmetting • Ruwe propolis verzamelen in pot/fles • Fles/pot vullen met bio‐ethanol (of spiritus) • ca 20 gram propolis per 100 ml oplosmiddel • laten staan (min 24 uur) en af en toe schudden • bovenstaande vloeistof decanteren • Nieuwe kasten lekker soppen • Oude materialen soppen en flamberen
Filmpje
• Behandeling ontsmet en geeft een heerlijke geur
19
2/11/2016
Ook toepassing bij wond in boomchirurgie
Voor
Na
2. Recept tinctuur maken Tinctuur (in 70% alcohol) • 6 g propolis in PPE buis • 30 ml alcohol (70%) toevoegen • Au‐bain‐Marie oplossen in heet water • Af en toe schudden (dop even los en weer vast draaien)
• Afkoelen tot kamertemperatuur! • Filtreren in PPE buis en filter even vast houden
20
2/11/2016
Benodigdheden en uitvoering tinctuur maken
3. Recept maken harde zalf
Harde zalf (olijfolie/was) • 4 g was in PPE buis • 20 ml olijfolie toevoegen • Au‐bain‐Marie in heet water (ca 80°C!) • 1 ml propolis concentraat (80%) toevoegen • Dop er op en schudden • Verwarmen/heroplossen • Ca 10 min in heet water • Gieten in potje/PPE bakje
21
2/11/2016
Benodigdheden en uitvoering harde zalf maken
4. Recept zachte zalf maken Zachte zalf (cetamacrogolis créme) • Afwegen cetamacrogolis créme • Toevoegen en afwegen propolis concentraat (5% toename gewicht) • Roeren/mengen (homogene kleur) • 10 g zalf afwegen op folie • Folie oprollen en in tube plaatsen • Zalf uitknijpen in tube • Tube dichten en afknippen
22
2/11/2016
Benodigdheden en uitvoering zachte zalf maken
Filmpje !
Producten “home made” voor de huisapotheek
Flesjes, potjes en tubes bij: https://www.plaza33.nl/shop/
23
2/11/2016
Toepassingen met eigen recepten :
• Verse schaaf/snij wond(jes) (tinctuur) • Acne en puisten (tinctuur) • Aften en/of ontstoken tandvlees (tinctuur) • Open gemaakte blaren (tinctuur, oei doet wel pijn) • Koortslip/herpesvirus/huiduitslag (zalf) • tinctuur druppels in water……gorgelen • Na een dazensteek (tinctuur)….geen zwelling/jeuk
5. “Fulton” soap: William Fulton (1997) Propolis wordt met loog verzeept en daarna reactie met Alum (kalium‐aluminium‐sulfaathydrataat, KAl(SO4)2.12(H2O) voor de vorming van de zeep. Als grondlak (voorbewerking) van hout voor o.a. vioolbouw met
Geeft mooie gele kleur, waarbij houtnerf na aflakken terugkomt
24
2/11/2016
5. Recept Fulton soap • Weeg af 100 g propolisconcentraat • Voeg toe 300 ml water en 3 gram NaOH (loog) • Roer en verwarm de oplossing tot propolis is opgelost • Filtreer de oplossing in een bekerglas • Voeg een 5% Alum oplossing toe voor vorming geel neerslag • Laat uitzakken en zuig bovenstaande heldere vloeistof af • Voeg water toe (ca 100 ml), schud en laat bezinken • Verwijder bovenstaande vloeistof en filtreer de slurry • Breng de slurry in een potje met deksel
Benodigdheden en uitvoering maken Fulton soap
25
2/11/2016
26
