Projectverslag Pilot Dyslexie in Detentie Valk & Uil Jan van Nuland 16 juli 2013
Datum: 16 juli 2013
Inhoudsopgave Inhoudsopgave ........................................................................................................................................ 2 0.
Inleiding ........................................................................................................................................... 4 1.1 Achtergrond................................................................................................................................... 4 1.2 Aanleiding ...................................................................................................................................... 4 1.3 Dyslexie in detentie ....................................................................................................................... 5
2.
Doel van het project ........................................................................................................................ 6
3.
Methode .......................................................................................................................................... 6 3.1 Theorie .......................................................................................................................................... 6 3.2 Inhoud van de cursus .................................................................................................................... 7 3.3 Opbouw van de cursus .................................................................................................................. 7 3.4 DJI personeel verwerft vaardigheden ........................................................................................... 8 3.5 Materiaal ....................................................................................................................................... 8
4.
Resultaten ....................................................................................................................................... 9 4.1
DJI betrokkenen....................................................................................................................... 9
4.2 De ervaringen per vestiging.......................................................................................................... 9 4.2.1 PI Heerhugowaard 1e cursus.................................................................................................. 9 4.2.2 PI Heerhugowaard 2e cursus................................................................................................ 11 4.2.3 PI Veenhuizen ....................................................................................................................... 12 4.2.4 PI Nieuwersluis ..................................................................................................................... 13 4.3 Ervaringen met de screening....................................................................................................... 14 4.4 Algemene impact van de cursus.................................................................................................. 15 4.5 Indirecte resultaten ..................................................................................................................... 16 5.
6.
Reflectie ......................................................................................................................................... 18 5.1
Bekendheid met de impact van dyslexie. .............................................................................. 18
5.2
Screening methodiek............................................................................................................. 18
5.3
Onderwijs in detentie ............................................................................................................ 18
5.4
Het tot stand komen van de 6 weekse cursus ...................................................................... 19
5.5
De organisatorische aspecten van het project ...................................................................... 19
Conclusies en aanbevelingen ........................................................................................................ 20 6.1
Conclusies .............................................................................................................................. 20
6.2
Aanbevelingen ....................................................................................................................... 21
6.3
Literatuur ............................................................................................................................... 23 2
Datum: 16 juli 2013 Bijlage 1. Screeningtool ......................................................................................................................... 24 Bijlage 2. Gegevens Chelmsford Safety in custody , assaults tables , march 2012 ............................... 24 Bijlage 3. Regiebrief aan directeuren van pilot vestigingen .................................................................. 25
3
Datum: 16 juli 2013
0. Inleiding 1.1 Achtergrond Vanaf 2010 heeft Valk&Uil samen met een groep DJI docenten naar methoden gezocht om de impact van dyslexie bij gedetineerden te onderkennen en het onderwijs beter op deze doelgroep af te stemmen. Dit gebeurde in het kader van een Europees Grundtvig project Breaking Barriers. Valk&Uil was partner in dit project en DJI had medewerking toegezegd. Een eerste scholingsdag trok 50 docenten en bibliotheekmedewerkers. Vervolgens zijn zo’n 20 docenten uit 7 vestigingen 1½ jaar via 3 centrale- en vele lokale bijeenkomsten betrokken gebleven. De docenten kregen meer kennis over hoe zij konden inspelen op mensen met dyslexie. Valk&Uil kreeg een beeld van de situatie waarin de docenten opereerden. Er ontstond wederzijds begrip en vertrouwen. Meerdere initiatieven werden door docenten geïnitieerd: In de PI Alkmaar/Heerhugowaard steunde de directie het thema dyslexie als speerpunt en kreeg de docent gelegenheid om zich als landelijk steunpunt dyslexie te profileren; In HVB Zwaag vroeg het hoofd BOS naar de mogelijkheid van het ontwikkelen van een op dyslexie gerichte TRA module; In Veenhuizen vroegen hoofd BOS en docenten om een dyslexievriendelijke VCA training. De door DJI en Valk&Uil gezamenlijk georganiseerde internationale seminar van het Breakings Barriers project, was aanleiding om contact te zoeken met het hoofdkantoor DJI. Met diverse personen is gesproken over het belang van duurzame aandacht voor het thema dyslexie. De directie vroeg vervolgens of Valk&Uil een voorstel kon doen voor een aanpak die in een pilot kon worden uitgetest. Tijdens de internationale seminar van het Breaking Barriers project op 3 april 2012 ( DJI conferentiecentrum Nieuwersluis) werd het startsein gegeven van de pilot dyslexie door mevr. D. ten Hoorn Boer(directeur-generaal Jeugd en Sanctietoepassing). Hierbij waren o.a. dhr. J. Groeneveld (Sectordirecteur), dhr. R. Krabbendam (progammamanager MGW) en G. Eleveld (projectleider Terugkeeractiviteiten) van DJI aanwezig. De opdracht: DJI wil in een pilot nagaan of het mogelijk is om in het kader van “Modernisering Gevangeniswezen” (MGW) ondersteuning te bieden aan dyslectische gedetineerden door gebruik te maken van de bestaande structuren en voorzieningen binnen de PI’s (een inclusieve aanpak).
1.2 Aanleiding Er zijn diverse internationale onderzoeken die aantonen dat dyslexie zeker 3 x zo vaak in detentie voor komt dan in de gewone maatschappij (Rack,2005). In het reguliere onderwijs is dyslexie sinds circa 2000 een groeiend aandachtsgebied. Voor dyslectische volwassenen is relatief veel minder aandacht. In 2009 zocht Annet Bakker(DJI landelijk contact persoon onderwijs) naar informatie over dyslexie. Zij ontmoette Jan van Nuland van Valk&Uil, schrijver van het boek “Slimmer dan je baas, dyslexie op het werk”. Annet Bakker zag mogelijkheden in de aanpak zoals beschreven in dit boek. Voor Valk&Uil was de DJI-problematiek interessant om in te brengen in het project Breaking Barriers. Het BB 4
Datum: 16 juli 2013 project wilde uitdragen dat dyslexie naast moeilijkheden ook mogelijkheden kent en dat ouders, docenten en overheden hier via een proces van peer learning meer over zouden kunnen leren. Zowel de onderwijsgevenden als de bibliothecarissen waren gemotiveerd om hier in de Nederlandse gevangenis situatie iets mee te doen. DJI zou mogelijk kunnen leren van ervaringen met dyslexie in de gevangenis in Finland en Estland. Een positieve aandacht voor dyslexie bij gedetineerde bleek in voorbeelden uit Chelmsford, Engeland en Helsinki, Finland heel succesvol te zijn. Er werden daar overweldigend goede resultaten aan recidive vermindering getoond.
1.3 Dyslexie in detentie Dyslexie leidt bij niet onderkennen (zoals dat tot circa 2000 veelvuldig het geval was) in veel gevallen tot laaggeletterdheid, ontbreken van onderwijskwalificaties, leidend tot beperkte arbeidskansen. Dyslectische lees, spreekfouten (bijv. verhaspelen van spreekwoorden), schrijffouten zorgen er voor dat men uitgelachen- en gepest-wordt door klasgenoten en als dom en lui bestempeld wordt door docenten. Dit zorgt voor een slecht zelfbeeld en laag zelfvertrouwen. Deze emotionele schade kan leiden tot frustratie gedrag en school uitval. Dyslexie wordt ook beschouwd als een andere manier van denken, leren en werken. Dit wordt vaak als creatief en “out of the box” denkend getypeerd. Bij bekende succesvolle ondernemers, wetenschappers, artiesten wordt het hierbij horend “excentrieke” gedrag geaccepteerd. Maar als dyslectische chaotische, impulsieve uitspraken en gedrag niet worden begrepen en worden gestraft, dan kan dit leiden tot meegedragen boosheid of agressie. Het ontbreken van schoolkwalificaties, beperkte arbeidskansen, agressief gedrag en uit frustratie geboren alcohol en drugsgebruik, worden als criminaliteit bevorderende factoren genoemd. Aanpak van Valk&Uil International literatuur constateert dat de dyslectische indirecte ontwikkeling vaak leidt tot identificatie op wat men niet kan en dat men zijn eigen mogelijkheden niet serieus neemt. Het concept van de in de dyslexie pilot gebruikte cursusaanpak is hierop gebaseerd. De volgende stappen worden gevolgd: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.
Zet de schijnwerper op de dingen waar men goed in is. Verminder slecht zelfbeeld en zet aan tot een beter zelfvertrouwen Zet de schijnwerper op specifieke dyslectische kwaliteiten Verminder frustratie en agressie vanwege reacties op excentriek gedrag. (Er treedt rust op als men de eigen gevoelens herkent uit de verhalen van de collega dyslectici.) Toon de dyslectische manier van onthouden, informatie-verwerven en –presenteren. Geef hen hulpmiddelen en methoden om deze leer en werkstijl te verbeteren. Gebruik deze hulpmiddelen en methoden om de waardering voor eigen vaardigheid in lezen en schrijven positief bij te laten stellen. Gebruik het groepsproces om te laten zien hoe ook anderen ervoor moeten vechten. Geef de dyslecticus een podium om de sterke kanten te presenteren voor de groep. Zie hoe de cursist de waardering accepteert en zich opent voor een nieuw perspectief.
De belangrijkste maat van succes van de aanpak is dat de cursist de waardering op de presentatie accepteert. De praktijk leert dat een dyslecticus met een slecht zelfbeeld en slecht zelfvertrouwen waardering moeilijk accepteert; hij moet het gevoel hebben dat hij zelf iets bijzonders gepresteerd heeft en dat hij ervan overtuigd is dat de omgeving oprecht is en weet heeft van zijn strijd. 5
Datum: 16 juli 2013
2. Doel van het project Het projectdoel van de pilot ondersteuning dyslectische gedetineerden werd verwoord als: Ervaringsgegevens verkrijgen over - het aantal gedetineerden met specifieke leerproblemen. - de waarde van een op dyslexie gericht begeleidingsprogramma dat in een periode van 6 weken bij gedetineerden zorgt dat zij beter leren omgaan met hun dyslexie. - de mate waarin er een nieuwe motivatie is bij te brengen zodat er zicht is op een verminderde recidive. - de mogelijkheid om PI docenten in te zetten voor het geven van de op dyslexie gerichte training - Het inrichten en realiseren van een traject aansluitend bij bestaande producten als “Kies voor verandering” en “Mijn map”, waarbij gedetineerden worden gescreend en tevens kunnen worden geïdentificeerd als dyslectisch. Deze ervaringsgegevens zullen ondersteunend zijn bij een beslissing om het begeleidingsprogramma te continueren en uit te rollen bij de overige instellingen.
3. Methode 3.1 Theorie Uitgangspunt van de aanpak van Valk&Uil is gebaseerd op wetenschappelijke breinstudies. De huidige neuroscience (Shaywitz, 2005) toont aan dat het brein blijft leren. Verschillen in aanleg zijn een gegeven, en zijn ook te beschrijven in voorkeuren voor verschillende leerstijlen (Mortimore, 2008). De eigen leerstijl kan in conflict zijn gekomen met de aanpak in het reguliere onderwijs. De volwassen dyslecticus blijkt afhoudend voor onderwijs vanwege de frustratie met een niet passende leerstijl. De ervaring leert dat door een veilige en betekenisvolle leeromgeving te creëren deze terughoudendheid kan worden doorbroken. Indien een benadering wordt gekozen die inspeelt op de eigenheid van de persoonlijke dyslectische leerstijl ontdekt de dyslecticus de eigen ongekende mogelijkheden. Veel dyslectici hebben zich geïdentificeerd met wat ze niet kunnen. De meervoudige intelligentie methode (Gardner,1984) levert iemand de mogelijkheid om deze eenzijdige identificatie te relativeren. Onderwijs dat gebruik maakt van sterke kanten zorgt voor een onbewuste verbetering van de bij dyslectici achtergebleven taalvaardigheid (Hofmeester,2004;Verhoeven,2008). Screening: In de pilot is gebruik gemaakt van de Vinegrad vragenlijst (zie bijlage 1.). Dit was de standaard vragenlijst in het Breaking Barriers project en aanbevolen door de Finse dyslexie organisatie. De gekozen Vinegrad methode is tevens eenvoudig en goedkoop uit te voeren (20 ja/nee vragen). De betrokken docent zal via een aanvullende intake kunnen doorvragen. Dit levert geen dyslexieverklaring op; de docent schat slechts in of de cursus voor de cliënt passend zal zijn. 6
Datum: 16 juli 2013
3.2 Inhoud van de cursus In de cursus kiest de cursist een onderwerp waar hij goed in is en waar zijn interesse ligt. Het werkmateriaal in de cursus wordt hieraan aangepast en is daardoor voor de cursist betekenisvol. De bibliothecaris helpt te zoeken naar geschikte boeken. De docent haalt voorbeeld teksten van internet. Bij oefeningen staat het eigen onderwerp centraal. Doordat de cursist al veel weet van het onderwerp en het zijn passie is, leveren de oefeningen en de afsluitende presentatie de mogelijkheid van een doorbraak in zelfbeeld en zelfvertrouwen. De cursus is zodanig opgebouwd dat de belangrijkste aspecten van dyslexie op een ondersteunende manier worden aangeraakt. In de tweede les wordt erop gewezen dat de hersenstructuur van dyslectici over het algemeen/vaak een voorkeur heeft voor wat men rechterhersenhelft kwaliteiten noemt en dat men veel linkerhersenhelft functies als moeizaam ervaart (Eide, 2011). Men leert hoe men op een prettige manier zichzelf beter kan focussen en hoe leren prettig kan zijn. Vervolgens wordt aan de hand van bovenstaand uitgangspunt getracht met positieve aandacht en uitgaande van de eigen leerstijl te oefenen met lezen en onthouden, met schrijven en het houden van een presentatie. Het instrument mindmap wordt uitgelegd. Men ervaart hoe goed men is in het snel scannen van bijv. een krantenpagina en men leert hoe het helpt om een verhaal beeldend te ordenen. Waarna men er iets over op papier kan zetten of er over kan praten. De cursisten ervaren dat zij tijdens de cursus met hun problemen naar voren kunnen komen. Zij herkennen zich vaak in de verhalen van de anderen. Zowel zwakke als sterke kanten blijken erg op elkaar te lijken. Hoe verschillend de achtergrond van de deelnemers ook mogen zijn, de dyslectische eigenschappen, die voor allen vele jaren onbegrepen zijn gebleven, worden nu tastbaar en kunnen ten goede worden gekeerd. Dit geeft verbondenheid en empowerment.
3.3 Opbouw van de cursus De groepsgrootte is gesteld op max 8 personen. Dit is een groepsgrootte die een geoefende docent alleen aan zou moeten kunnen. Dit wordt dan mede mogelijk omdat er met een dergelijke groepsgrootte gebruik kan worden gemaakt van peer learning : cursisten met een sneller bevattingsvermogen kunnen anderen in de oefeningen bijstaan. De veiligheid van de groep is erg belangrijk. Een aantal vaste werkvormen ondersteunen dat men zich makkelijk kan uiten. De cursisten ervaren vaak snel dat hun dyslectische problemen ook bij de anderen aanwezig zijn. Dit geeft een band. De deelnemers kiezen hun eigen onderwerp en gaan zelf op zoek naar literatuur hierover. De bibliothecaris heeft hierbij een belangrijke rol omdat het zoeken in de bibliotheek een drempel kan zijn. Iedere les kent voor de cursist een les-element om zichzelf positief te verbazen. In de cursus is een stapsgewijze opbouw van vertrouwen in het kunnen omgaan met lezen, onthouden en dingen weergeven. Met als afsluiting een presentatie voor de groep en het verkrijgen van een certificaat.
7
Datum: 16 juli 2013
3.4 DJI personeel verwerft vaardigheden Uitgangspunten van de methode is om de cursus vorm te geven op een manier dat zo dicht mogelijk aansluit bij de leerstijl van de dyslecticus. Dit betekent voor reguliere docenten dat ze zich eerst bewust moeten worden van de specifieke aspecten van deze leerstijl. Dit geldt ook voor andere betrokkenen in het project. Zeker de bibliothecarissen die een belangrijke rol in de aanpak spelen. Als voorbereiding op de cursus zijn diverse bijeenkomsten belegd. De docenten zijn benaderd en hebben informatie gekregen over het proces en hun aandeel erin. De betrokken bibliothecarissen hebben een eigen informatie middag gehad. Voor de docenten was een tweedaagse training met overnachting georganiseerd om het hele programma van de cursus inhoudelijk door te nemen. Hierbij was er echt sprake van peer learning. De inbreng van de docenten was wezenlijk voor het laten aansluiten van de werkvormen bij het niveau van de doelgroep en de werksituatie in de gevangenis. De cursus heeft met grote inzet van het hele team van docenten de vorm gekregen waarin het is uitgevoerd. Hiernaast zijn gesprekken gevoerd met de betrokken hoofden BOS en overige docenten. Een A5 brochure “Handboek dyslexie vriendelijke detentie” is door Valk&Uil in 150-voud in eigen beheer vervaardigden en via de docenten aan indirect betrokken personen verdeeld. In september 2012 is in Veenhuizen een informatieve bijeenkomst gehouden. Hierbij waren een tiental aanwezigen van diverse disciplines. Bij veel bezoekers ontstond begrip voor het belang van aandacht voor het doel. Er ontstond een geanimeerde discussie. Het was daarom een gemiste kans dat psychologen en afdelingshoofden ontbraken.
3.5 Materiaal Er is een dyslexiecursus beschikbaar met werkboek, docentenhandleiding, werkvormen, powerpoints. Het is werkmateriaal blijkt geschikt te zijn voor het niveau van de gemiddelde gedetineerde. In Nieuwersluis bleek het niveau van de groep zo laag dat de docenten uitsluitend met de powerpoints werkten. In andere groepen konden cursisten met meer taalbegrip anderen bijstaan.
8
Datum: 16 juli 2013
4. Resultaten 4.1 DJI betrokkenen In de pilot Dyslexie in Detentie zijn de volgende personen vanuit DJI betrokken: Heerhugowaard(H), Veenhuizen(V), Nieuwersluis(N),Dordrecht(D), 1. De docenten De docenten die intensief hebben meegewerkt aan de pilot zijn: Annet, Wichert (H), Eveline (N), Conny (N), Eva (V) en Rieta (V), Kitty (D). 2. De bibliotheekmedewerkers De bibliotheekmedewerkers die een bijdrage aan de pilot hebben gegeven zijn: Manja, Catrien (H), Wilma (V), Margriet (N), Judith (D). 3. Hoofden BOS en anderen. Johan (N), Cees (H), Anna (V), Sarah (V), Marten (V), Aukje (V), Herman (V). 4. Directies van vestigingen Harrie Versteeg(N), Tom Yntema(V), Anke van Velsen(V), Gerard Douw(H), Henk Dillerop(H) 5. Betrokkenen van DJI den Haag Rutger Krabbendam, Gre Eleveld, David Hommes, Annelies Jorna, Bas Nieuwenhof, Claudia Bouma. 6. Extern: Jan van Nuland, Joost Hattinga Verschure.
4.2 De ervaringen per vestiging 4.2.1 PI Heerhugowaard 1e cursus Docent Wichert heeft reeds tijdens het Breaking Barriers traject van de directie gelegenheid gekregen om het thema dyslexie extra aandacht te geven. Vanaf halverwege 2011 zijn er door hem in PI-Zuijderbosch aan gedetineerden screeningsformulieren voorgelegd. Vanaf de start van de pilot in april 2012 is de MMD betrokken bij het uitvoeren van screening als onderdeel van de algemene intake. Het werd algemeen bekend dat de afdeling onderwijs iets met dyslexie deed. Dit zorgde ervoor dat gedetineerden zich spontaan meldden met de mededeling “ik heb dyslexie”. In september 2012 is een cursus-groep gestart van 8 personen. Deze personen zijn voortgekomen uit een voordracht van de docent, waarbij het MDO goedkeuring heeft gegeven. Om aan de cursus mee te kunnen doen, hebben twee personen uitstel aangevraagd van hun overplaatsing naar Exodus.
9
Datum: 16 juli 2013 In les 2 was voor 2 personen hun geliefde uur sport nog reden om te verzaken. Daarna hebben alle personen alle lessen tot het eind toe gevolgd. Er was één persoon die als LVB’er bekend stond. De aandacht voor deze persoon was zeker verzwarend voor de docent. Deze persoon heeft echter toch de gehele cursus in harmonie met de anderen afgemaakt. De samenwerking met de bibliotheek verliep heel goed. Het werd zo een echt multidisciplinair project waarbij de begeleiding bij het zoeken naar literatuur hielp, maar ook de opgeschreven waarnemingen van de bibliothecaresse een ondersteuning waren voor de docent. Na afloop bleken zeven deelnemers binnen twee weken de vestiging Heerhugowaard te hebben verlaten. Van de overige deelnemers is , vanwege hun vertrek, geen informatie over het lange termijn effect van de cursus. Alleen de LVB’er bleef en startte daarna enthousiast een onderwijs traject. Ervaringen van deelnemers: 1. H01 (HEERHUGOWAARD 1) Achteraf heel blij meegedaan te hebben en nu zin om te gaan leren. Trots dat hij geslaagd was. Hij zette zichzelf eerst neer als einzelganger, nu weet hij dat deel van een groep kan zijn. 2. H02 (HEERHUGOWAARD1) Zag op tegen het geven van een presentatie, maar was heel trots met het resultaat. Werd gaandeweg betrokken naar de anderen, wil volgende stap in onderwijs zetten. 3. H03 (HEERHUGOWAARD1) Zijn traject (exodus) was voor de cursus vertraagd. Hij was blij dat hij had meegedaan: “ik had dit voor geen goud willen missen, want zo heb ik voor mezelf meer kansen voor de toekomst gekregen!”. Werd nooit gezien door anderen. Had spanning om te willen voldoen aan verwachtingen. Werd gaandeweg de cursus betrokken naar de anderen, wil volgende stap in onderwijs zetten. 4. H04 (HEERHUGOWAARD1) Veel zin om te leren. Docent: zijn winst is dat hij eindelijk heeft gemerkt dat boeken nuttig en leuk kunnen zijn. Werd gaandeweg betrokken naar de anderen, was tevreden over wat hij geleerd had. 5. H05 (HEERHUGOWAARD1) (LVB’er) Hij was één met de groep en de presentatie was vele malen beter dan verwacht. Werd gaandeweg betrokken naar de anderen, wil volgende stap in onderwijs zetten. 6. H06 (HEERHUGOWAARD1) Weinig zelfvertrouwen. Veel zin om te leren. Heeft enorme stap gemaakt door een presentatie te geven. Werd gaandeweg betrokken naar de anderen, wil volgende stap in onderwijs zetten. 7. H07 (HEERHUGOWAARD1) Heeft veel zin om te leren. Zint op een eigen bedrijf. Was al bezig om als Pool Nederlands te leren via een zelf aangeschafte cursus. Hij was toch zichtbaar trots met het behaalde certificaat. 8. H08 (HEERHUGOWAARD1) Hij heeft veel bajeservaring, en weet al heel lang dat hij dyslectisch is. hij had nooit gedacht ergens in een bajessetting in een dergelijke groep te kunnen belanden. Dat ze met zijn allen zijn gestart, dat er zoveel varianten van de dyslexieproblematiek en ook zoveel herkenning kon zijn, vindt hij verbazend.
10
Datum: 16 juli 2013 Daar heeft hij veel bewondering voor. Dat dit aangeboden wordt, dat zij zijn begonnen én geëindigd met de hele groep! Diep respect voor elkaar. Zijn ontbreken van enthousiasme voor boeken en lezen is niet weg, maar hij staat nu open hoe de docent hem gaat overtuigen dat lezen leuk kan zijn, ... een deur op een kier. Wat ook staat is dat hij aan de slag gaat met kalligraferen!
4.2.2 PI Heerhugowaard 2e cursus In maart 2013 is in Heerhugowaard weer een groep gedetineerden aan het MDO voorgedragen. Hieruit kwam een 7 tal kandidaten naar voren. Bij de start van de cursus bleken 2 personen zich toch terug te trekken. De uiteindelijke groep was erg gevarieerd van samenstelling. Alle deelnemers hadden naast hun dyslexie nog een extra aandachtspunt. Een man in een rolstoel, een weet alles beter, een bijna blinde etc. Dit leverde een meer wisselend beeld tijdens het verloop van de cursus op. Alle vijf deelnemers hebben wel de cursus tot het eind afgemaakt en een presentatie over hun passie gehouden. Met de ervaring van de vorige cursus in het achterhoofd liep het de 2e keer ondanks de lastige groep heel goed. Deze cursus kan door iemand alleen worden gegeven als het verloop van de cursus en het materiaal bekend is. Met name de voorbereidingstijd was nu veel korter. De tussentijdse verbeteringen maakten het programma ook actiever; wat geholpen heeft. Het was makkelijker om mensen aan het werk te zetten en elkaar te laten ondersteunen. De docent kon zo in de tussentijd aantekeningen en waarnemingen opschrijven.
Ervaringen van deelnemers: 1. H09 (Heerhugowaard 2) ALE kon dingen lastig volgen. De dyslexiegroep heeft hem weer zelfvertrouwen gegeven wat hij wil gebruiken om de draad weer op te pakken als vrachtwagenchauffeur. 2. H10 (Heerhugowaard 2) Presentatie (laatste les): Hij kijkt naar beneden en zegt dat hij zijn boek is vergeten. Eigenlijk wil hij liever in de grond weg kruipen. Na 1 zin stopt hij…….dat was het. De groep stimuleert hem gelijk positief. Hij blijkt alle gegevens netjes in zijn werkboek te hebben geplakt, dat geeft houvast. Hij blijft naar beneden kijken, maar hij is toch over een drempel heen! Dit is de eerste keer in zijn leven dat hij iets aan een groep vertelt! Dit is ook het eerste diploma dat hij in zijn leven behaald heeft en dat hij is daar beretrots op. Dit geeft hem kracht en vertrouwen naar de toekomst. Hij leent meer boeken in de bibliotheek dan voorheen. 3. H11 (Heerhugowaard 2) Hij heeft zich duidelijk in het onderwerp verdiept, heeft er het nodige over opgezocht, en ook 2 kantjes op papier gezet. Hij geeft aan dat hij licht aan het einde van de tunnel is gaan zien. Hij was gestopt met lezen, maar heeft nu enthousiast de draad weer opgepakt en wil er verder mee gaan!!! Hij spreekt ook zijn bewondering uit voor de openheid van de groep, en dat het voor hem voor het eerst in zijn leven was dat hij met een groep zo vrij uit kon spreken! 11
Datum: 16 juli 2013 “Ik dacht dat ik te oud was om te leren, maar ik heb er veel aan gehad. Ik weet nu dat ik dingen ook op mijn manier kan doen.” 4. H12 (Heerhugowaard 2) MOH heeft drie A-4tjes vol geschreven, terwijl het schrijven voor hem juist zo moeilijk is! hij durft nu te schrijven, ook al is het met schrijffouten. Hij heeft een drempel genomen en is daar trots op. Hij vertelt dat de derde les heel interessant was geweest en dat hij de cursus daarna heel leuk was gaan vinden. “Ik kon wel lezen, dus daarvoor hoefde het niet, maar ik begrijp nu beter hoe ik dingen doe.” dit geeft me echt zin om de volgende stap te doen 5. H13 (Heerhugowaard 2) ALF kwam al trouw naar de bibliotheek. Leest graag dikke romans. Nooit idee gegeven dat hij dyslectisch was. Maar hij vertelt dat hij vroeger op school niet mee kon komen. Er werd zelfs door de onderwijzers gezegd dat hij dom was en later maar met zijn handen moest gaan werken! Hoe hard hij ook zijn best deed op school, op zijn rapport stond regelmatig de opmerking geschreven dat hij beter zou kunnen presteren als hij beter zijn best zou doen. Op latere leeftijd is hij toch gaan leren, en ging eigenlijk verbazend goed. ALF had het soms lastig met zichzelf. Dat legde dan wel een donkere wolk boven de sfeer. In de laatste les zegt hij dat hij de afgelopen weken erg veel kwaadheid heeft gevoeld, die hij nu naar positiviteit aan het ombuigen is. Hij heeft geleerd dat hij een beelddenker is en dat was een eye-opener voor hem. Zijn reeds zeer beperkte gezichtsvermogen zal namelijk steeds verder achteruit gaan, en hij onderzoekt momenteel de digitale middelen die tekst in spraak omzetten, en spraak in tekst. Hij heeft ervaren dat hij best iets kon afmaken; eigenlijk zelden heeft hij iets echt afgerond. Intussen blijft hij dikke, liefst literaire boeken lenen die hij met plezier leest en waarover hij vrijwel altijd kort iets vertelt als hij ze inlevert.
4.2.3 PI Veenhuizen In Veenhuizen was er in augustus 2012 door een samenspel van oorzaken nog geen structurele screening georganiseerd. De dyslexie-docenten Rieta en Eva hebben zich ingezet om via de afdelingshoofden de screeningsformulieren te laten invullen en om ook concreet reclame te maken voor de cursus. De cursus startte in eerste instantie met twee deelnemers, waarvan er direct één weer uitviel. Er meldden zich daarna toch nog twee anderen. De cursus kreeg daardoor een herstart met slechts drie deelnemers, die daarna alle 6 lessen hebben bijgewoond. De docenten gaven aan dat de cliënten heel intensieve begeleiding vroegen, maar dat zij het hele proces als bijzonder waardevol hadden ervaren (ook voor henzelf). Als niet dyslectische docenten waren zij zeer lovend over de effecten die de cursus op de cursisten had gehad. Alle drie cursisten hebben zich daarna intensief en enthousiast op een vervolg studie gestort.
12
Datum: 16 juli 2013 Ervaringen van deelnemers: 1. V01 (Veenhuizen) Blij met de cursus mee te kunnen doen Serieus en vriendelijk en helpt mensen graag. “De cursus heeft mij gebracht om met mensen te praten over mijn leven en een mindmap maken.” Hij is enthousiast en ziet deze pilot als een kans! Deed mee, het lukte soms niet goed, maar bleef positief. Onthouden is moeilijk . opdracht begrijpen gaat traag. Er was wel een ontwikkeling zichtbaar. Niet op taal, maar op emotioneel gebied gegroeid. Was positief, als er een vervolg komt wil hij weer meedoen. 2. V02 (Veenhuizen) Blij om deze cursus mee te mogen doen. Heeft dyslexie verklaring Doorzetten in bepaalde dingen; snel opgeven in dingen die me niet interesseren. Gitaar spelen, behulpzaam en sociaal; moeite met onderwijs, principes en gezeur. “Dit zijn fijne lessen om te volgen: leerzaam en rustgevend. De manier van lesgeven is leuk en ik heb er zeker wel een paar dingen van opgestoken” In Les 4 Kwam hij bozig binnen door ervaring van de dag ervoor; Wilde eerst niet komen door boosheid, maar kwam toch want hij bedacht hij altijd rustig werd van deze lessen en dat kwam uit! Presentatie gitaarspelen was prima. Dit was die 1e keer dat hij een cursus heeft afgemaakt!!!! Was heel ondersteunend voor de anderen. Het idee is dat hij terug komt bij het onderwijs. 3. V03 (Veenhuizen) Blij om mee te mogen doen. Enthousiast, zelfs als hij het niet meteen begrijpt. Hij schaamt zich in de groep niet voor zijn gebrek aan woordkennis (open / eerlijk). Prima / hij groeit. Was heel ondersteunend naar anderen. Er was duidelijk een ontwikkeling zichtbaar. Wil verder met onderwijs. De 1e keer in zijn leven dat hij presentatie deed. Hij gaf aan gespannen te zijn, maar had ’t goed voor elkaar, goed voorbereid, ,. Briefjes, tussen blz. vloeiend. Gebruikte mindmap om iets op te zoeken.
4.2.4 PI Nieuwersluis De vrouwengevangenis in Nieuwersluis heeft veel buitenlandse en slecht Nederlands sprekende (veelal Antilliaanse) vrouwen. Hoewel er uiteindelijk vanaf oktober bij binnenkomst door de MMD gescreend werd, kwam de cursus niet makkelijk vol. In februari 2013 is gestart met 3 deelnemers. Het verloop van de sessies werd erg bepaald door zaken als te laat komen, afwezigheid vanwege externe bezoeken (advocaat) , ziekte en wegblijven zonder opgave van redenen. Ervaringen van deelnemers: 1. N01 (Nieuwersluis) Blij om mee te doen. Positief over de zoektocht naar de sterke kanten: “Ik wil namelijk zijn wie ik ben, Dat wil ik vasthouden”. Ze liet tijdens de cursus zien dat zij voor zichzelf wilde opkomen. Maakte een eigen visuele weergave van haar passie. Zij tekende een muur met gestapelde bouwstenen van haar leven. Stond als eerste op om haar presentatie te geven. 2. N02 (Nieuwersluis)
13
Datum: 16 juli 2013 Was bij de start terughoudend. Heeft het nodig om te bewegen: sporten. Haar passie is dansen en wil daar les in gaan geven. Prive problemen hielden haar soms weg van de lessen. Hoewel verlegenheid haar thema was, werd heel actief en vol suggesties bij het spreken over het dyslexievriendelijker maken van de informatievoorziening in de gevangenis. 3. N03 (Nieuwersluis) Was bij de start terughoudend. Kwam vaker later en werd een aantal keren opgeroepen vanwege gesprek met een advocaat. Zij was sterk visueel. Werd zich bewust dat zij erg door beelden werd meegenomen en dat manieren om de focus te behouden belangrijk voor haar zijn. Het ging erg over een eigen vorm en eigen wijsheid. Zij zag op tegen de presentatie, maar deed het toch nadat K. de eerste stap had gezet. Haar passie was koken en der regie hebben in je eigen keuken. Ze kan nu haar recepten doorgeven aan haar zoon, zodat ze in de familie blijven. Ze was duidelijk gegroeid.
4.3 Ervaringen met de screening Heerhugowaard In Heerhugowaard heeft de docent over langere tijd ervaring opgedaan met de screening. Dit hield o.a. in het analyseren van de screeningformulieren en het houden van verdiepende gesprekken. Hierop gebaseerd werd een inschatting gemaakt, bij wie sprake kon zijn van dyslexie. Bij de start van de pilot heeft hij direct een gemotiveerde MMD’er bereid gevonden, de dyslexiescreening onderdeel te laten zijn van de algemene screening. Dit bleek goed mogelijk te zijn. De ingevulde formulieren werden bij de docent afgegeven en die handelde de administratie verder af.
Nieuwersluis Zowel in Nieuwersluis als in Veenhuizen was men al bekend met de screeningtool Er was echter nog niet of nauwelijks ervaring mee opgebouwd. In Nieuwersluis zijn in eerste instantie formulieren afgegeven op de afdelingen. Dit leverde weinig zeggende informatie op. Vanaf oktober is door het hoofd BOS de MMD ingeschakeld. Het aantal potentiele kandidaten bleek heel laag. De uiteindelijke deelnemers bleken ook nog een te laag bevattingsvermogen te hebben om het cursus materiaal te kunnen volgen. Over de laatste periode zijn er twijfels over de juiste aandacht tijdens het invullen van de formulieren. Er werden door de MMD screeningformulieren meegegeven om in de cel te doen invullen. De ervaring leert dat dit beter onder het oog en met hulp van de MMD’er zou kunnen gebeuren.
Veenhuizen In Veenhuizen viel bij de start van de pilot het hoofd BOS uit. Door de interim hoofden BOS zijn toen toezeggingen over het implementeren van de screening gedaan. De uitkomst was dat er in augustus nog geen screening had plaats gevonden. De dyslexie-docenten hebben op eigen initiatief in de afdelingen screening uitgezet. De screening stopte nadat deze docenten gezegd werd dat zij hiermee moesten stoppen. Vanaf februari 2013 is er een algemene intake door de afdeling onderwijs gestart waarbij de 20 vragen werden meegenomen. Het vervolg gesprek om dyslexie naar voren te laten komen is niet gehouden. Het verdiepende gesprek blijkt echt wezenlijk om een goede inschatting te maken. 14
Datum: 16 juli 2013 Meetresultaten Alleen in Heerhugowaard zijn er voldoende zorgvuldig tot stand gekomen meetresultaten. De docent heeft over een lange periode een bijna constant aantal van circa 25% van de gedetineerden gevonden waarbij mag worden aangenomen dat er sprake is van enige vorm van dyslexie1.
4.4 Algemene impact van de cursus Aandacht voor dyslexie Betrokken deelnemers gaven aan dat zij eindelijk serieus genomen werden met hun dyslexie. In hun schoolperiode was dit niet gebeurd. In de aanpak kwamen per les voor dyslexie belangrijke thema’s naar voren en was er in iedere les naast aandacht voor de dyslectische beperkingen ook oefeningen waarmee de cursist zichzelf op een nieuwe positieve manier leerde kennen. In de nabeschouwingen bleken voor iedere cursist weer andere cursus-elementen hen het meest te zijn bijgebleven. Niet iedereen was even enthousiast over elk onderdeel. Voor ieder zat er wel voldoende in om de gehele cursus af te willen maken. In de wekelijkse evaluaties worden positieve ervaringen aangegeven en op het einde goede voornemens gedaan. De betekenis en het uiteindelijk effect hiervan kan nog niet worden vastgesteld. Menige cursus zal positieve effecten hebben, die mogelijk weer kunnen verwateren. Voor Valk&Uil is er echter reden om aan te nemen dat het proces dat door de dyslexiecursus in gang wordt gezet, serieus effect heeft op de toekomst van de betrokken dyslectici. Bij veel cliënten van Valk&Uil (volwassenen en studenten) betekent de andere kijk op hun dyslectische kenmerken een draaipunt in hoe zij hun leven verder oppakken. Dit wordt bevestigd door het boek “Transforming Prisoners’ lives” van Jackie Hewitt Main over haar Chelmsford prison project (Hewitt-Main, 2013). In dit boek wordt van een gelijksoortige benadering van dyslexie verteld waarbij tevens wordt toegelicht wat het effect van de aanpak op 23 deelnemers in vijf opvolgende jaren is geweest. Werkvorm/opzet De vorm van de cursus werd erg gewaardeerd. Voor velen was het de eerste keer dat zij ooit een cursus hadden afgemaakt. Velen verbaasden zichzelf door in staat te zijn om voor een groep een presentatie te houden, zoals dat in de laatste les gevraagd werd. Een aantal oude rotten waren positief verbaasd hoe waarderend er met elkaar in de groep werd omgegaan. Dit hadden zij in hun langdurige verblijf in gevangenissen niet meegemaakt. Het concept van de cursus werd ook door de docenten erg gewaardeerd. De veiligheid bleek belangrijk. Met name maakten de associatiekaarten dat de cursisten zich makkelijk konden uiten over wat hen bij de start van de les bezig hielt. Dit was vaak de basis de voor open gesprekken. De herkenning van de cursisten bij elkaar over hoe de dyslexie hen in de praktijk in de weg zit, zorgt voor meer wederzijds begrip.
1
Adviesorganisatie KPC Groep publiceerde in 2012 een onderzoek over examenleerlingen met een dyslexieverklaring. Volgens de afgegeven verklaringen zou 15 procent van de vmbo-kandidaten, 11 procent van de havisten en 6 procent van de vwo'ers in schooljaar 2010-2011 dyslectisch zijn.
15
Datum: 16 juli 2013 Multidisciplinaire samenwerking De cursus vraagt dat de deelnemers gemotiveerd zijn om gedurende 6 weken door het gewone programma heen zich te melden voor de 2 uur durende lessen. Van de organisatie vraagt het eenzelfde motivatie. Disciplines moeten elkaar hierin ondersteunen en er moet goed naar de mogelijkheden in het programma gekeken worden, om dergelijke activiteiten te doen slagen. Het verschilde per groep hoe gedisciplineerd de deelnemers zich melden. De deelnemers van de eerste groep in Heerhugowaard en de groep uit Veenhuizen kwamen veelal ruim van te voren en altijd. Bij de tweede groep in Heerhugowaard heeft de docent veel navraag moeten doen. In Nieuwersluis bleken externe afspraken dwars door de planning van de cursus te zijn gepland. De bijdrage van de bibliothecaris leverde een belangrijke aanvullende ondersteuning van het proces. Door deze intensieve samenwerking tussen onderwijs en bibliotheek werd ook duidelijk hoe goede bibliothecarissen mensen een steun in de rug kunnen geven om zich voor te bereiden op de maatschappij. Materiaal Er is een dyslexiecursus beschikbaar met werkboek, docentenhandleiding, powerpoints, werkvormen. Het werkmateriaal blijkt geschikt te zijn voor het niveau van de gemiddelde gedetineerde. De cursus daagt de docent uit om meer persoonsgericht dan programma gericht te werken. De aanpak vraagt inzet van de docent om gedurende de cursus, werkmateriaal gericht op het thema van de cursist van internet te halen. Niveau verschillen tussen mogelijke deelnemers vragen een opbouw met meerdere variaties op het basismateriaal. Door de werkwijze met multi-media (powerpoints en filmpjes) is standaard beschikbare basis ICT faciliteiten (beamers of smart boards) nodig. De laatste jaren zijn dergelijke ICT voorzieningen in het reguliere onderwijs vrijwel algemeen ingevoerd. In Heerhugowaard bleek deze ICT faciliteiten niet beschikbaar en in Veenhuizen vroeg dit veel extra voorbereidingstijd.
4.5 Indirecte resultaten Internationale bekendheid voor DJI Het thema dyslexie heeft bij DJI vaste vorm aangenomen. De start van de pilot tijdens de internationale seminar van Breaking Barriers op 3 april 2012 heeft ervoor gezorgd dat DJI gezien wordt als een instantie die aandacht besteedt aan de relatie dyslexie en detentie. Dit werd onderstreept door de speech van directeur-generaal Jeugd en Sanctietoepassing mevr. D. ten Hoorn Boer, alsmede de aanwezigheid van dhr. J. Groeneveld (sectordirecteur Gevangeniswezen DJI). Dit werd gevolgd door de publiciteit over de Internationale Prijs 2012 van het platform Learn for Life2. Deze prijs is mede toegekend, vanwege de pilot die door DJI werd gestart. Er volgen meer publicaties en projecten die voortkomen uit de in het juryrapport van deze prijs genoemde waardering voor de wijze waarop het onderwerp dyslexie in detentie door DJI en Valk&Uil is opgepakt.
2
(http://platformlearnforlife.nl/Internationale-Prijs.php).
16
Datum: 16 juli 2013 Effectievere onderwijs methoden Alle betrokken docenten gaven aan dat zij nu beter begrip hebben voor de behoeftes van de gedetineerden met een dyslectische leerstijl. Zij geven aan dat deze kennis ook nuttig is bij hun overige lessen en begeleiding. De docent van PI Dordrecht, die als onderwijs methode specialist mee heeft gedaan met de voorbereiding van de pilot, heeft haar cursussen VCA en Nederlands in deze zin reeds aangepast. Dit heeft gezorgd voor een stijgend slaagpercentage voor de VCA cursus en sterk groeiende aanmeldingen.
Profilering van de afdeling onderwijs / samenwerking binnen de organisatie De afdeling onderwijs heeft tijdens de pilot intensief kunnen samenwerken met de bibliotheek. Het MDO was betrokken om toestemming te geven. De voortgang van de cursus kon alleen succesvol zijn als de deelnemers 6 weken lang op hetzelfde tijdstip aanwezig waren en 2 uur vrij waren gemaakt. Hiertoe moesten afdelingshoofden, PIW’ers, MMD’ers attent zijn op deze prioriteit. Zowel de setting van een 6-weekse cursus als de organisatie van de screening heeft leereffecten opgeleverd voor de betrokken organisaties. De screening vroeg om een centrale persoon die ervoor kon zorgen dat de screening daadwerkelijk met aandacht en met goede nazorg kon worden uitgevoerd. De ervaringen binnen de pilot leveren tal van ervaringsgegevens over behoefte aan een spin in het web met een duidelijk mandaat en voor alle partijen duidelijke communicatieverplichtingen in dergelijke situaties.
Het groepsproces genereert ontwikkeling van zelfwaarde Het concept van een 6-weekse groepsproject met een duidelijke doelstelling, een coherente doelgroep en met voor de deelnemers stimulerende randvoorwaarden heeft bijgedragen aan het zien van de eigen kernwaarden. De veilige atmosfeer zorgde voor een open uitwisseling van moeilijkheden en behoeftes. Het thema dyslexie grijpt bij alle deelnemers terug op een concrete faalervaring uit de vroegste jeugd. De cursus geeft de kans om zich dit te realiseren en om een nieuwe start te maken met goede voornemens. Bij het daadwerkelijk waarmaken van de voornemens zijn de opgedane ervaringen van belang. Voor een aantal was het de eerste keer dat zij het deelnemen aan een cursus een positieve ervaring vonden en was het de eerste keer dat zij een cursus hadden afgemaakt. Ook de ervaringen om zich coöperatief op te stellen of steun te hebben ontvangen van gelijken (peers) blijken waardevol.
Verbetering van sociale opstelling van de deelnemers De cursisten hebben zich (meer dan voorheen) aangemeld bij het onderwijs voor het deelnemen aan cursussen en zijn (meer dan voorheen) naar de bibliotheek gegaan voor het lenen van boeken. Het zichtbare verhoogde zelfvertrouwen kan ook effect hebben op het gedrag in de afdelingen. De dagelijkse praktijk is in de pilot niet in het zicht gekomen. Er is geen feedback ontvangen over het gedrag in de afdelingen. In het als voorbeeld gestelde project in de Engelse Chelmsford project werd het gedrag in de gehele gevangenis aanzienlijk verbeterd door met moeilijke gedetineerden hun leermoeilijkheden bespreekbaar te maken. In Statistieken is daar gedurende het project 70% minder geweldsconflicten te zien. zie bijlage 2.). 17
Datum: 16 juli 2013
5. Reflectie 5.1 Bekendheid met de impact van dyslexie. In Nederland is de wetenschappelijke aandacht voor dyslexie bij volwassenen heel beperkt. Bij het WODC was er niets over bekend. In Engeland en Scandinavië is dit veel intensiever en zijn er ook langdurige en grootschalige onderzoeken gedaan naar het percentage dyslectici / laaggeletterden onder gedetineerden (Rack, 2005 en “No one nows report”,2008). De diverse bronnen geven aan dat de aantallen dyslectici hoog zijn en dat de impact van specifieke dyslexievriendelijke scholing heel effectief kan zijn voor vermindering van recidive bij deze doelgroep.
5.2 Screening methodiek Indien het invullen door een betrokken persoon wordt begeleid, die bereid is om uitleg te geven, dan wel de vragen voor te lezen, en als er een aanvullend gesprek met een dyslexiedeskundige plaats vindt, dan levert de procedure een redelijke inschatting van de aanwezigheid van dyslexie . Het Vingrad-formulier blijkt op een positieve manier bij te dragen aan een gericht vervolg gesprek Vanuit het uitgangspunt dat de screening inclusief moest plaats vinden en dat geen extra kosten nodig zijn geweest, is de gekozen oplossing optimaal. De docent in de PI Heerhugowaard heeft in samenwerking met een gemotiveerde MMD medewerker een realistische score van 25% mogelijk dyslectici kunnen vast stellen. De voor screening in de pilot gehanteerde Vinegrad vragenlijst (zie bijlage 1) bleek met het op voorhand gegeven selectiecriterium van meer dan 9 keer ja, geen harde resultaten op te leveren. Als de nadruk ligt op een meer discriminatieve screening en als er blijkt budget voor vrij te kunnen worden gemaakt, dan is in Nederland de IDA-MBO plus en de screening methode van Oog voor Lezen een alternatief.
5.3 Onderwijs in detentie In Groot Brittannië en Scandinavië wordt onderkend dat recidive vermindering kan worden bewerkstelligd door de geletterdheid tijdens detentie te verhogen. In GB worden hier landelijk resultaat verplichtingen aan gekoppeld. Een Engels onderzoek (Baker, 2007) stelt wel dat onderwijs aanpak alleen effectief is als de eigen leerstijl van de gedetineerden in het oog wordt gehouden3. In Nederland zijn de risico factoren voor recidive slechts indirect te relateren aan verbetering van geletterdheid. Het onderwijs in detentie heeft de laatste 10 jaar gewerkt zonder duidelijke sturing en is niet gekoppeld aan voor het reguliere onderwijs geldende kwaliteitsnormen.
3
“If treatment delivery fails to take into account a potential role for dyslexia, then the treatment will not be matched to an offender's learning style and can be expected to do little to maximize success “ (Baker, S.F., & Ireland, J.L. ,2007).
18
Datum: 16 juli 2013 Als in Nederland het onderwijs in detentie in de bezuinigingen nog verder in kwantiteit en kwaliteit achteruitgaat, dan kan men de vermindering aan recidive die mogelijk komen uit onderwijs in de brede zin en de in de pilot gebruikte cursus natuurlijk niet worden geoogst.
5.4 Het tot stand komen van de 6 weekse cursus Het concept van het werkmateriaal is veelvuldig gebruikt bij studenten in het onderwijs en bij individuele dyslectici veelal van HBO plus niveau. Valk&Uil heeft dankbaar gebruik gemaakt van de bij de pilot betrokken DJI docenten om het materiaal geschikt te maken voor het niveau en de werksituatie zoals die in de PI’s mogelijk is. De inzet en betrokkenheid van docenten en bibliothecarissen heeft dit onderdeel van de pilot zeer waardevol voor de gedetineerden gemaakt.
5.5 De organisatorische aspecten van het project De niet direct met het onderwijs samenhangende aspecten zijn moeizamer verlopen: Relatie tot MGW De opdracht was om inclusief binnen het MGW programma de pilot te organiseren. Bij de start van de pilot in april/mei 2012 bleek dat het MGW traject overal nog in de opstartfase bevond. Er was onduidelijkheid over het hoe de screening uit te voeren en de werving van deelnemers van te realiseren terwijl het MGW project nog geen dwingend karakter had. Hierdoor was er in Veenhuizen en Nieuwersluis verwarring en vertraging. In Heerhugowaard is direct gekozen voor een pragmatische aanpak door de vrijwillige inzet van een MMD’er. Vanaf oktober 2012 is deze aanpak in een regiebrief alsnog als aanbevolen aanpak aan de vestigingen doorgegeven. Transparantie DJI organisatie Een zorgvuldige verkenning van de organisatie en project werkveld verkenning was niet in de beperkte projecttijd en budget opgenomen. De taken, verantwoordelijkheden en mandaten van de voor bij de pilot benodigde personen (anders dan de afdeling BOS) op zowel hoofdkantoor als binnen vestigingen zijn niet transparant te noemen. Het bleek moeilijk om te kunnen vertrouwen op gedane toezeggingen of om duidelijk van de buitenkant ergens op in te grijpen. Maken van afspraken Bij alle cursussen hebben de docenten veel moeite moeten doen om de beoogde deelnemers vrij te krijgen op de cursusuren en het voor elkaar te krijgen dat deelnemers op tijd zich bij het cursuslokaal melden. In Nieuwersluis hebben externe afspraken en zonder reden wegblijven het, vrijwel onmogelijk gemaakt om van een groepsproces te spreken. Continuiteit gedurende de pilot In Veenhuizen hebben in de periode mei-december binnen de afdeling BOS uitval en de overname door met het project onbekende interimmers geleid tot voor de organisatorische inbedding weinig productieve situaties. 19
Datum: 16 juli 2013
6. Conclusies en aanbevelingen 6.1 Conclusies Screeningmethodiek Indien de voorgestelde screeningsmethode met een intake, vragenlijst en verdiepende interviews wordt gevolgd, blijkt deze goed bruikbaar voor een praktijkindicatie naar het nut van het volgen van de dyslexie opleidingsmodule. De aanpak zoals gevolgd in PI Zuijderbosch heeft voldoende inzicht en werkbare meetresultaten opgeleverd. Deze zijn overeenkomstig de internationale cijfers met betrekking tot het voorkomen van dyslexie in detentie. De gegevens van de PI Zuijderbosch, zoals verkregen tijdens de pilot, geeft een constant percentage van 20-25% voorkomen van dyslexie onder gedetineerden. De Vinegrad screeningtool an sich, zonder verdere interviews en verdieping levert onvoldoende discriminatieve informatie op. Slechts via een aanvullend interview door een deskundige (docent) kan een aanwijzing van dyslexie worden vastgesteld. De gevraagde inbedding van de screening binnen het MGW is niet overal van de grond gekomen. Evaluatie van de dyslexie cursus in vier vestigingen In het algemeen wordt de dyslexie cursus in alle vier de vestigingen door betrokken docenten, vestiging directie en de projectleider Valk&Uil als zeer geslaagd beoordeeld. In het algemeen is door alle betrokkenen, zowel docenten als deelnemers geconstateerd, dat er een merkbare verandering in houding, leermotivatie en leervermogen en toekomstambitie is opgetreden. Oude patronen in gedrag en houding, samenhangend met het resultaat van jarenlange ontkenning, negatieve feed back op prestaties en vermeende intelligentie of leervermogens zijn doorbroken. Bij alle deelnemers is een nieuwe belangstelling voor lezen, persoonlijke ontwikkeling ontstaan en het zelfbeeld is positief bijgesteld. Cursisten geven aan, een nieuwe stap te hebben gezet, die zij, hetzij in detentie, hetzij in de samenleving willen voortzetten. Hieronder wordt bij de meesten aangegeven, het onderwijs, of het oppakken van leerdoelen te willen continueren. Het proces wat in gezamenlijkheid werd doorlopen, gaf her-en erkenning en heeft zeer positief bijgedragen aan het resultaat van de workshops. Tegen de ervaring en verwachting in, hebben de meeste cursisten de lesdelen doorlopen en de cursus afgemaakt met als eigen direct resultaat een diploma, getuigschrift. Hierin is de veiligheid die in deze groep ontstaat en moet worden bewaakt, een absolute noodzaak. De groepsgrootte en samenstelling verschilden per locatie. De individuele bagage en invulling van de docenten verschilden evenzo. Echter de ervaringen van positieve verwondering en de gebeurtenissen en trots tijdens de presentaties bij de laatste les kwamen bij alle vestigingen overeen. Er is een gedeelde ervaring bij docent en cursisten van een groot aantal emotionele momenten tijdens de cursussessies. Deze komen o.a. voort uit het achterlaten van eerdere frustraties en het 20
Datum: 16 juli 2013 positief gemotiveerd raken voor het eigen leervermogen en bij het zich realiseren dat het zelfbeeld is verschoven in positieve zin. Individuele deelnemers vonden het nodig om waardering uit te spreken van wat er tijdens de cursus was gebeurd. Spontane samenwerking en de geboden ondersteuning aan elkaar onderstreepten het resultaat (zie paragraaf 4.2). Van de vier uitgevoerde cursussen is de cursus in Nieuwersluis minder geslaagd te noemen. Het groepsproces is daar nauwelijks tot stand gekomen door veelvuldige absentie, waardoor een groepsproces met ondersteuning aan elkaar en de herkenning die gezamenlijk wordt verkregen in het eigen en gezamenlijk opgebouwde zelfbeeld onvoldoende heeft bij kunnen dragen. Individuele deelnemers echter zijn nog steeds positief over de inhoud van de cursus. Resultaten op langere termijn of indirecte resultaten De resultaten die hiermee op langere termijn worden verkregen, zijn in deze pilot met korte doorlooptijd en korte evaluatietijd nog niet inzichtelijk. Bij het volgen van deze cursisten over een langere periode, ofwel bij het meer algemeen inbedding van de onderwijsmodules zou hierin meer inzicht kunnen worden verkregen. In internationale context zijn met eenzelfde methode over jaren, zeer positieve resultaten zowel tijdens detentie (gedrag tijdens detentie, voorkomen van geweldsdelicten) als met betrekking tot recidive verkregen (Hewitt-Main, 2013). Een bijkomend indirect resultaat van de cursus bij de betrokken docenten: de docenten die bij deze pilot betrokken zijn geweest, hebben door het samen voorbereiden (peer learning) en door de reacties van de cursisten op de cursusonderdelen beter begrepen waar dyslexievriendelijk onderwijs over gaat. Zij hebben de meerwaarde ervaren van de methode, voor dyslectici, maar tevens voor een groter deel van de gedetineerden en passen dit nu toe op hun overige lesgeven.
6.2 Aanbevelingen •
•
•
Maatschappelijk belang: Het juryrapport4 van Learn for Life verwoordt een breed gedragen waardering. De aandacht die DJI middels de pilot aan het onderwerp dyslexie in detentie heeft gegeven, dient een maatschappelijk belang. Dit belang is groter dan deze aanbeveling kan vertegenwoordigen. De nu ingezette weg mag niet anders dan een concreet vervolg krijgen, zoals ook de betrokken docenten en directies van de betrokken DJI vestigingen ondersteunen. Steunpunt dyslexie De groep van bij de pilot betrokken docenten hebben diepgaande kennis verworven over dyslexie en over de specifieke leerbehoeften van anders lerenden (e.g. dyslectici). Individueel hebben de docenten aangegeven het eigen reguliere lessenpakket te voorzien van dyslexievriendelijke lesmethodes. Het is van belang om deze kennis en ervaring niet verloren te laten gaan, maar robuust te maken en juist over heel DJI te verspreiden. Het fenomeen steunpunt dyslexie kan met een formele status een belangrijke rol spelen bij de disseminatie van deze opgedane kennis en ervaring. De overige deelnemers die aan de voorbereiding aan de pilot hebben meegedaan, kunnen hieraan een bijdrage leveren. Valk&Uil
4
“De jury hecht grote waarde aan de manier waarop Valk&Uil dyslexie benadert. Zij is enthousiast over de succesvolle inspanningen van de organisatie om dyslexie binnen het gevangeniswezen onder de aandacht te brengen en over de pilot die uitgevoerd wordt. Zij waardeert de werkwijze om via peer learning ‘anders leren’ in penitentiaire instellingen vorm te geven.”
21
Datum: 16 juli 2013
•
•
•
•
•
5
kan op afstand de continuïteit waarborgen en voorzien van kennis en input met betrekking tot nieuwe ontwikkelingen. Betrokkenheid van de organisatie: Bij een uitrol van het concept van de dyslexiecursus zou het raadzaam zijn om vanuit de directie een persoon met daadwerkelijke betrokkenheid en inzet en met voldoende mandaat aan te wijzen. Het is essentieel om intern een spin in het web te hebben, die de introductie van een dergelijk traject in de vestiging kan begeleiden. Gedurende de voorbereiding en uitvoering van de cursus bleek de betrokkenheid van mentor, afdelingshoofd, voorzitter MDO, hoofd BOS, bibliotheekmedewerker, docent, organisator van de agenda van de deelnemers (bijv. ter voorkoming van samenloop met andere afspraken) van zeer groot belang. Informatiesessies : Het zou goed en nuttig zijn om over de gehele organisatie van DJI informatiesessies te houden over dyslexie . De ervaring tijdens de pilot met deze informatiesessie in Veenhuizen, gaf aan dat de bredere impact van het dyslectische denken tot nieuwe inzichten leidde. Er ontstond meer begrip over de wijze waarop dit andere denken en leren zich tevens uit in gedrag van dyslectische gedetineerden. Hiermee hebben veel medewerkers te maken, de herkenning hierop in de eigen werkomgeving had grote meerwaarde voor de aanwezige medewerkers. Hierbij wordt opgemerkt dat dyslexie niet alleen een thema bij de gedetineerden, maar ook bij veel medewerkers voorkomt. De informatiesessies leverden in de pilots ook inzichten bij medewerkers over de eigen dyslexie en de mogelijkheden daarbij. interne opleidingen: De trainingen over dyslexie en leermoeilijkheden zouden standaard onderdeel moeten uitmaken van het aanbod van de interne opleidingen van DJI. Hierbij is tevens het dringend advies om de training niet te beperken tot de lees en schrijfaspecten van dyslexie. Veel volwassenen hebben juist vooral baat bij de herkenning van de dyslectische sterke kanten om daarmee het eigen zelfbeeld te verbeteren en van daaruit de eigen problemen met lezen en schrijven beter het hoofd te kunnen bieden. Intakeprocedure: De cursus zou moeten starten met een intakeprocedure waarin een algemene screening op leermoeilijkheden zou moeten worden opgenomen. Het is de ervaring dat bij volwassenen de dyslexie gerelateerde schoolervaringen een diepe bron is van opgestapelde gedragsvervormingen5. Het is aan te bevelen om hiermee rekening te houden bij het samenstellen van het persoonlijk detentieplan. De functionarissen die een dergelijke intake afnemen zouden zelf kennis moeten hebben van de meest relevante problematiek en van de mogelijke weerstand die vragen hierover kunnen oproepen. De screeningmethode zoals toegepast vereist behalve het gezamenlijk invullen van een vragenlijst, tevens een interview met aandacht en verdiepende vragen. Gezamenlijk leidt deze aanpak tot een goed zicht op het percentage dylectici in de eigen organisatie en goed voorspelbare resultaten ten aanzien van gewenste participatie in de cursus en de perspectieven hierbij. Wetenschappelijk onderzoek: De recente aandacht voor dyslexie, ADHD, autisme etc. laat zien dat minder jeugdigen het schoolsysteem verlaten. Tot 2000 was die structurele aandacht er niet. De aanname van het pilotproject (zie par. 1.3) was dat dit in ieder geval bij dyslexie op een aannemelijke manier kan leiden tot gedrag wat criminogeen genoemd kan worden. Er is echter geen wetenschappelijke basis voor deze aanname. Het is aan te bevelen om de relatie van leermoeilijkheden en RISC factoren in de Nederlandse situatie beter in kaart te brengen. http://www.independent.co.uk/news/uk/teaching-dyslexic-prisoners-to-fight-crime-1363893.html
22
Datum: 16 juli 2013
6.3 Literatuur •
Baker, S.F., & Ireland, J.L. (2007). The link between dyslexic traits, executive functioning, impulsivity and social self-esteem among an offender and non-offender sample.
•
Eide, dr. Brock L. and dr. Fernette F., The dyslexic advantage, Unlocking the hidden potential of the dyslexic brain. Hay house UK, 2011 ISBN 978-1-84850-639-
•
Gardner, H., (1984). Frames of mind: The theory of multiple intelligences. Fontana Press: London.
•
Hewitt-Main, Jackie (2008) Transforming Prisoners’ lives, Mainspring Publishing ISBN 978 0 9572901- 1- 2
•
Hofmeester, Nel Studeren met dyslexie, informatie, praktische aanpak, noodzakelijke ontwikkelingen. Apeldoorn/Antwerpen (Garant Uitgevers) 2001. ISBN 90-441-1299-6
•
Mortimor, Tilly, Dyslexia and Learningstyle, a practitioner handbook, JohnWiley and Sons,UK, ISBN 978-0-470-51168-8
•
Prison Reform Trust (UK, 2008) “no one knows report” http://www.prisonreformtrust.org.uk/Publications/vw/1/ItemID/89
•
Rack, J. (2005) UK The Incidence of Hidden Disabilities in the Prison Population: Yorkshire and Humberside Research.
•
Shaywitz Sally Hulpgids dyslexie. Amsterdam (Uitgeverij Nieuwzijds) 2005. ISBN 90 5712 194 8
•
Verhoeven, Sjan & Jan van Nuland, Slimmer dan je baas, dyslexie op het werk. Apeldoorn/Antwerpen (Garant Uitgevers) 2008. ISBN 90-8575-021-5.
23
Datum: 16 juli 2013
Bijlage 1. Screeningtool De screening heeft plaats gevonden met een vragenlijst welke een vertaling is van de Checklist for dyslexic adults, zoals ook gepubliceerd in het Dyslexia Handbook 2000 (Smythe, 2000) Deze lijst is gebaseerd op het werk van Jo Matty, Harry Chasty and Michael Vinegrad. (Voor een volledig rapprt van het onder zoek van Michael Vinegrad: (A revised Dyslexia Checklist, Educare No 48, March 1994). Deze vragenlijst is jarenlang als de standaard vragenlijst gehanteerd door de British Dyslexia Organisation. De Finse Dyslexie organisatie Finder hanteert deze vragenlijst tot volle tevredenheid in al haar projecten. Deze vragenlijst werd ook als de standaard vragenlijst gehanteerd in het Grundtvig project Breaking Barriers waar het dyslexie in detentieproject onderdeel van was. De ingevulde screeningtest vraagt een aanvullende beoordeling om meer gericht de geschiktheid te kunnen vaststellen tot deelname aan de dyslexie cursus. Binnen het pilot project wordt gewerkt met een diagnostisch interview met een aanvullende vragenlijst door een binnen het project over dyslexie deskundige docent. In de Engelstalige wereld beschikt men over een op gedetineerden gevalideerd aanvullend screening tool (LADS plus) alsmede over een van origine Zweeds software programma Lexion welke een goede aanvullende identificatie van dyslectische karakteristieken geeft. In Nederland is er een door de UVA en de organisatie Muiswerk ontwikkelde screening tool IDAAMBO die gevalideerd is op MBO leerlingen. Een Nederlandse dyslexie verklaring mag alleen worden afgegeven door gecertificeerde BIG psychologen en orthopedagogen. De kosten per test is lopen van € 400,= tot € 900,=. Zie ook “Dyslexia and Learningstyle” van Tilly Mortymore:
Bijlage 2. Gegevens Chelmsford Safety in custody , assaults tables , march 2012 Assaults rates in HMP Chelmsford prison were drastically changed during the two years of Jackie Hewitt-Main’s project, years ending 2007 and 2008, the rose sharply again in the following and subsequent years Chelmsford HMP 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Assaults by prisoners on staff 55 21 14 45 45 44 Assaults by prisoners on other prisoners 159 54 54 180 210 262
24
Datum: 16 juli 2013
Bijlage 3. Regiebrief aan directeuren van pilot vestigingen 27 september 2012 Heren, Op 3 april j.l. hebben mevr. Hoorn ten Boer en Jacco Groeneveld in Nieuwersluis het officiële startsein gegeven voor de pilot “Identificatie en ondersteuning dyslectische gedetineerden”, welke in jullie vestigingen zal draaien. In deze mail wil ik nog enkele organisatorische aspecten rond de pilot onder de aandacht brengen. Sturing en context: - Opdrachtgever is DJI MGW; de pilot wordt ihkv project Onderwijs (David Hommes) geïmplementeerd - De projectleiding wordt verzorgd door Jan van Nuland van dyslexietraining- & adviesbureau Valk&Uil. Hij zal veelvuldig op de vestiging aanwezig zijn voor de implementatie. - Advies tav uitvoer en inhoud wordt gegeven door de landelijk contactpersoon onderwijs Annet Bakker en oud collega dhr. Joost Hattinga Verschure - Lokale uitvoer vindt plaats met lokale onderwijsafdelingen, in overleg met de hoofden BOS De pilot bestaat uit een afname van een dyslexiescreening onder een ruime groep gedetineerden, waarna een selecte groep gedetineerden een aangepaste dyslexietraining krijgt. De pilot beoogt onderdeel te worden van het onderwijsprogramma in het kader van terugkeeractiviteiten (TRA). Doel van de pilot: - Inzicht verkrijgen in de aard en omvang van de dyslexie binnen GW - Onderzoek naar de effectiviteit van de gerichte training dyslectische gedetineerden - Onderzoek welke inclusieve vorm en inhoud geschikt is voor de DJI organisatie De voorbereidingen zijn klaar: er is intensief samengewerkt tussen Valk&Uil en de onderwijsafdelingen om inhoud en proces aan te passen naar de DJI setting. Ook de hoofden BOS zijn geïnformeerd en betrokken. Belangrijk te benoemen is dat ook de bibliotheekmedewerkers, Crea-docenten, ILO-ers en mentoren actief worden betrokken in het waarnemen van gedrag bij de deelnemers. Ik wil jullie vragen de naderende start van de pilot onder de aandacht te brengen onder de afdelingshoofden en hiervoor hun medewerking te vragen. Om te zorgen dat de screeningtool onder een ruime groep gedetineerden wordt afgenomen, dient de afname worden gekoppeld aan module Kies voor Verandering (KVV) in TRA uren. Voor die locaties waar KVV nog onvoldoende volume draait, wil ik vragen dat de hoofden BOS met afdelingshoofden voor een alternatief afnamemoment en afnamegroep zorgen. Dit alles om na afloop de effectiviteit van de screening en dyslexie onderwijsaanbod voor DJI goed in kaart te kunnen brengen. Voor de eindevaluatie zullen diverse medewerkergroepen, waaronder PIWers en afdelingshoofden, geraadpleegd worden. Meer informatie tav evaluatie is bijgevoegd in de bijlage. Vragen kunnen gericht worden aan het hoofd BOS en de afdeling Onderwijs; waar kan worden geschakeld met Jan van Nuland (Valk&Uil) en David Hommes (MGW/HK). Bedankt voor de medewerking in deze pilot. Met vriendelijke groet, Rutger Krabbendam
25
