O J E C T T InT e En L k a z erPnReterrei i n tr a n s f or m a tie Slogan Buro Lubbers over... de herontwikkeling van militaire terreinen
Kazerneterreinen in transformatie De herontwikkeling van militaire terreinen is een actuele, omvangrijke opgave voor de ruimtelijke ordening van Nederland. Kazernes, mobilisatiecomplexen en militaire luchthavens worden herbestemd tot woon-, werk-, recreatie- en/of natuurgebieden. Buro Lubbers heeft ruime ervaring opgedaan en expertise ontwikkeld voor de transformatie van deze bijzondere terreinen, van gebiedsperspectief en landschapsplan tot stedenbouwkundig en inrichtingsplan. Een deel van onze plannen is inmiddels uitgevoerd, andere zijn in ontwikkeling. Centraal in de projecten staat het behouden van cultuurhistorische, landschappelijke en architectonische kwaliteiten. Deze brochure brengt de projecten samen en introduceert onze visie op de herontwikkeling van militair vastgoed. Een korte geschiedenis De landschappelijke, stedenbouwkundige en architectonische kenmerken van militaire terreinen houden nauw verband met hun specifieke functies en ontstaansgeschiedenis. De eerste kazernes voor massalegering dateren uit de zeventiende eeuw. Waar ze toen nog binnen de vestingmuren werden gebouwd, vonden kazernes vanaf de negentiende eeuw steeds vaker een plek buiten de stad. Hier was ruimte, ruimte om te oefenen en ruimte voor meerdere gebouwen om de verschillende functies in onder te brengen. Vanaf toen verschenen de typische kazerne-ensembles: een appèlplaats met daaromheen wacht- en legeringsgebouwen, kantines, wapenkamers enzovoort. Deze ruimtelijke opzet werd in de jaren dertig van de vorige eeuw gestandaardiseerd door kapitein der genie Boost. Door toenemende oorlogsdreiging en een langere dienstplicht waren in korte tijd meer kazernes nodig. Het resultaat: 24 zogenaamde Boost-kazernes. Ze worden gekenmerkt door een poortgebouw dat toegang biedt tot de appèlplaats. Het gebouwencomplex heeft een U-vorm en biedt doorgang naar het exercitieterrein. Tijdens de Koude Oorlog is een aantal nieuwe, omvangrijke kazernes gebouwd. Om snel een grote troepenmacht te mobiliseren zijn toen ook de zogenaamde mobilisatiecomplexen ontstaan. Deze MOB-terreinen bestonden uit loodsen, opslagplaatsen, bunkers, wapen- en munitiedepots. De magazijncomplexen bevonden zich doorgaans in afgelegen, landelijke gebieden, ook in wat we tegenwoordig de Ecologische Hoofdstructuur noemen. Sinds de val van de muur in 1989 is de militaire krijgsmacht aanzienlijk gekrompen. Kazerneterreinen en MOB-complexen verloren gestaag hun oorspronkelijke functie. Herbestemming werd noodzakelijk. Terreinen werden verkocht aan gemeenten, ontwikkelaars en aan het Centraal Orgaan opvang Asielopvang (COA). Sinds de jaren negentig worden diverse terreinen herontwikkeld. Kenmerkende kwaliteiten bieden unieke kansen Buro Lubbers houdt in zijn herontwikkelingsplannen altijd zorgvuldig rekening met de ruimtelijke ontwikkeling en cultuurhistorie van het militaire terrein. Dat geldt voor de transformatie van een Boost-kazerne tot schoolcampus (Internationale School Eindhoven), voor de landschappelijke
inpassing van vrije kavels op een luchthavencomplex (Prins Bernhardpark) en voor de ontwikkeling van woonwijken op kazerneterreinen (Saksen Weimar, Stadhouderspark, Kolonel Palmkazerne, Cort Heyliggerskazerne). De terreinen hebben vaak een bijzondere landschappelijke of stedenbouwkundige ligging. Waar ze voorheen buiten de stad lagen en door hun functie als een ontoegankelijke enclave functioneerden, bevinden de terreinen zich als gevolg van stedelijke uitbreidingen tegenwoordig dichter bij woon- en werkgebieden. Met de functieverandering ontstaan er kansen om het terrein terug te geven aan de stad en actief onderdeel te laten worden van het stedelijk weefsel en gebruik. Tegelijkertijd creëren de specifieke kwaliteiten van de voorheen verboden plek, zoals een waardevolle groenstructuur of monumentale architectuur, aanleidingen voor het realiseren van een uniek woon- of werkmilieu. Zo blijft de geschiedenis van de plek altijd voelbaar. Niet streng, gesloten en hiërarchisch, wel aangenaam, open en hedendaags. Daarnaast realiseren we meerwaarde door recreatieve en ecologische aansluitingen op de omgeving. Vooral MOB-complexen (Parc Cruysbergen Bussum) bieden daarvoor kansen. Twee voorbeelden illustreren onze visie. Constant Rebequekazerne wordt Internationale School Eindhoven
De voormalige Constant Rebequekazerne in Eindhoven biedt tegenwoordig onderdak aan een internationale school. De oude kazernegebouwen, waaronder het beeldbepalende poortgebouw, zijn gerenoveerd en aangevuld met nieuwe bouwblokken. Ondanks de strakke, moderne uitstraling van de nieuwbouw is de campus één geheel, doordat de stedenbouwkundige Boost-structuur is doorgezet. Niet alleen de monumentale architectuur, maar juist ook de typische kazernestructuur toont hier de historie. Het besloten karakter van het terrein leent zich uitstekend voor de nieuwe functie: een beschermde, veilige onderwijslocatie. Het semi-publieke programma van de school evenals de ligging nabij woongebieden in Eindhoven, verankeren de levendige campus nu in zijn omgeving. De voormalige Frederik Hendrikkazerne in Vught groeit uit tot een bijzonder woonpark. De sterke landschappelijke kwaliteiten van het kazerneterrein zijn hier maximaal bewaard.
De grote monumentale bomen zijn nauwkeurig ingemeten en vormden de basis voor het stedenbouwkundig plan. Bouwblokken zijn gesitueerd tussen de bomen. Het beeld van gras met bomen is zo gehandhaafd. Een aantal kazernegebouwen is behouden en heeft een nieuwe maatschappelijke of woonfunctie gekregen. Samen met de nieuwbouw en de landschappelijke structuur blijft de cultuurhistorie herkenbaar. Frederik Hendrikkazerne wordt Wonen in Stadhouderspark
Deze twee voorbeelden illustreren hoe de militaire geschiedenis, uitgedrukt in landschappelijke kwaliteiten, stedenbouwkundige structuur en architectuur, onderdeel kan blijven van de nieuwe bestemming. Deze cultuurhistorische relicten worden echter niet als een willekeurig museumstuk geconserveerd in het ontwerp. Het behouden van relicten is niet een doel op zich; het moet altijd een meerwaarde leveren als identificatie en betrokkenheid. Alleen zo ontstaan plekken waar mensen graag willen wonen, werken of recreëren. Flexibele en integrale aanpak De herontwikkelingsstrategie van Buro Lubbers is flexibel en houdt rekening met veranderende marktomstandigheden. Grote terreinen, zoals Saksen Weimar en Stadhouderspark, worden over een langere periode gerealiseerd. Een robuuste ruimtelijke hoofdstructuur maakt gefaseerde ontwikkeling of tussentijdse aanpassingen mogelijk met behoud van de overkoepelende identiteit. Voor een geslaagde herontwikkeling is een integrale strategie van belang. Buro Lubbers pakt herontwikkelingsplannen integraal aan en vaak binnen teamverband. Landschap, stedenbouw, architectuur en inrichting van publieke ruimte worden in onderlinge samenhang ontworpen met ruime aandacht voor onderwerpen als cultuurhistorie en duurzaamheid. Daarbij leidt interactieve samenwerking met ontwikkelaar, gemeente, toekomstige gebruikers en andere stakeholders tot toegevoegde waarde. Of een militair terrein nu topdown of bottomup (Isabellakazerne) wordt herontwikkeld, voor wonen, werken recreëren of natuur, een integrale ontwerp- en samenwerkingsstrategie is cruciaal. Tot welke resultaten dit leidt, toont deze brochure.
Stadhouderspark Wonen op voormalige Frederik Hendrikkazerne Duizenden dienstplichtigen passeerden sinds 1938 de poorten van de Frederik Hendrikkazerne in Vught. In 2004 sloot de kazerne zijn poorten en raakten ook de sportterreinen ten zuiden ervan in onbruik. De gemeente kocht het terrein om te transformeren tot een bijzonder woonmilieu en er tegelijkertijd op een hoogwaardige wijze de dorpsrand van Vught mee af te ronden. Buro Lubbers en Soeters Van Eldonk maakten een stedenbouwkundig plan en een beeldkwaliteitsplan voor het Stadhouderspark. Buro Lubbers stelde vervolgens ook een inrichtingsplan op voor de openbare ruimte. Het plan is in grote mate bepaald door de aanwezige landschappelijke en cultuurhistorische kwaliteiten. Waardevolle bomen en overige beplanting zijn zoveel mogelijk ingepast waardoor het oorspronkelijke beeld van een park met bomen in het gras is gehandhaafd. De cultuurhistorie maakt de geest van de plek ook voelbaar door een aantal kazernegebouwen te herbestemmen met nieuwe maatschappelijke of woonfuncties. De stedenbouwkundige opzet van dit Kazernedeel borduurt voort op de orthogonaal opgezette bebouwings- en wegenstructuren en de talrijk aanwezige eiken. Naast de herbestemming van een aantal karakteristieke gebouwen zijn hier in een zeer lage dichtheid en los in het landschap nieuwe woongebouwen toegevoegd. Klassieke kazernearchitectuur en moderne woningbouw vormen een passend samenspel. Andere bebouwde deelgebieden zijn het Parkbos, een open woonmilieu rond collectief groen, en de meer traditioneel verkavelde Dorpsrand in de kamers van de voormalige sportvelden. Onbebouwde zones zijn een park met eiken en een vijver evenals een retentiezone voor de tijdelijke berging van regenwater. Zo reageren de verschillende deelgebieden elk op hun eigen manier op de geschiedenis van het kazerneterrein.
ontwerp 2005-2006 | uitvoering 2010> | locatie Vught | opdrachtgever Gemeente Vught | in samenwerking met Soeters Van Eldonk architecten
Saksen Weimar Wonen tussen stad en buitengebied Saksen Weimar, een sober militair Boost-complex uit 1938, is gebouwd onder de toenemende oorlogsdreiging uit Duitsland en was tot eind jaren negentig de thuisbasis van de Gele Rijders. Daarna diende het even als asielzoekerscentrum. Aan het begin van deze eeuw was de kazerne een kolonie van kunstenaars, een culturele broedplaats bij uitstek. In 2006 schreef de gemeente een internationale ontwikkelingscompetitie uit om het kazerneterrein te transformeren tot woongebied. Buro Lubbers won de competitie met een plan dat naast de cultuurhistorische karakteristiek van het terrein de bijzondere landschappelijke kwaliteiten als uitgangspunt heeft. Het terrein bevindt zich op de overgang van de stad naar de Veluwe, op een noordhelling met zicht op het dal, omringd door landschappelijk waardevolle eenheden. Het zijn kenmerken die in Nederland maar weinig voorkomen. Bovendien maakt het terrein deel uit van een belangrijke recreatieve en ecologische verbinding in de omgeving. Het stedenbouwkundig en inrichtingsplan optimaliseert de unieke landschappelijke en cultuurhistorische kwaliteiten van het kazerneterrein. Zo zijn in de aanwezige helling plateaus gegraven zodat er woonterrassen op het zuiden ontstaan. De gunstige en duurzame oriëntatie op de zon biedt kansen voor een uniek en aangenaam woonmilieu. Langzaamverkeerroutes en recreatieve aansluitingen op de omgeving dragen bij aan de beleving van het landschap. Het historische ensemble van kazernegebouwen rond het exercitieterrein vormt een belangrijke basis van het plan. Het exercitieterrein is gehandhaafd en functioneert als een fraaie pleinruimte, omarmd met nieuwe en bestaande bebouwing. Hier creëert een mix van wonen, woon-werkappartementen en kleinschalige bedrijvigheid een nieuwe betekenisvolle plek voor Arnhem. Het stedenbouwkundig plan is zo ontworpen dat het gefaseerd ontwikkeld kan worden en rekening houdt met ontwikkelingen in de markt. ontwerp 2006-2012 (fase 1) | uitvoering 2013> | locatie Arnhem | opdrachtgever Giesbers Groep, Westerbeek Vastgoed, Vivare | in samenwerking met Braaksma en Roos Architectenbureau, Grontmij
Internationale School Eindhoven Van Boost naar bruisende schoolcampus De Constant Rebequekazerne (1938) was als militair complex oorspronkelijk gericht op orde en tucht, rangen en standen. De hiërarchische mannenwereld functioneerde in beslotenheid en afzondering van de samenleving. Inmiddels zijn de gebouwen en het omringende terrein getransformeerd tot de Internationale School Eindhoven. De typische strenge kazernesfeer heeft plaats gemaakt voor een bruisende schoolcampus waarin gastvrijheid, vriendschap en ontmoeting centraal staan. Buro Lubbers ontwierp het landschaps- en inrichtingsplan. De kazerne is onderdeel van een landschappelijke kamerstructuur. Ook de opzet van de campus volgt dit kamerprincipe. Zo is er een stedelijke kamer rond het kazernecluster waar de schoolgebouwen een plek vinden, een kamer voor sport en een kamer voor de bestaande Duitse woningen. De kamers zijn van elkaar gescheiden door een krachtige groenstructuur van bestaande en nieuwe bomen. Symmetrie-assen, die het Boost-ontwerp van de kazerne reeds typeerden, zijn ook op de campus een belangrijk ruimtelijk principe. De kazerne is georganiseerd rond een kenmerkende ruimtelijke as, die het poortgebouw via de appèlplaats, omringd door gebouwen, verbindt met het exercitieterrein. Dit Boost-systeem is bewaard en benadrukt door haaks op de kazerne-as een nieuwe as te situeren. De oorspronkelijke as loopt nu dwars door de stedelijke kamer met de schoolgebouwen. De nieuwe as verbindt deze stedelijke kamer met de landschappelijke kamers. Het resultaat van de boskamers en de assen is een raamwerk waarbinnen zowel programmatische veranderingen op langere termijn kunnen plaatsvinden als initiatieven op korte termijn. Zo blijkt dat de landschappelijke en stedenbouwkundige kazernestructuur een goede basis vormt voor een hedendaagse schoolcampus.
ontwerp 2010-2011 | uitvoering 2012-2013 | locatie Eindhoven | opdrachtgever Van Straten Groep, Complan | in samenwerking met Diederendirrix, Buro Staal Christensen
Isabellakazerne Sterke identiteit als dragende kracht Fort Isabella maakt onderdeel uit van de vestingwerken van ’s-Hertogenbosch en dateert al van begin zeventiende eeuw. Door de eeuwen heen heeft het fort altijd een militaire functie vervult. Rond 1915 verdween de oorspronkelijke fortstructuur ten gunste van kazernegebouwen. De Isabellakazerne bood tot 1993 onderdak aan verschillende regimenten en divisies. Daarna vond Asielzoekerscentrum Vught (COA) er zijn plek. Vanaf 2013 verhuurt het COA het terrein aan de gemeente Vught. In tegenstelling tot veel andere kazerneterreinen in deze brochure, wordt Fort Isabella van onderaf ontwikkeld. De gemeente Vught heeft burgers uitgenodigd zelf ideeën en initiatieven voor te dragen voor de toekomstige invulling van het terrein. Buro Lubbers heeft in eerste instantie een ideeënboek samengesteld en werkt nu samen met een burgerinitiatief aan een herontwikkelingsplan.
1840
1915
Fort Isabella is een belangrijke schakel. Het maakt onderdeel uit van het historische fenomeen De Linies; een reeks van forten in de omgeving. Het is ook een belangrijke schakel in de groene delta, een robuuste en samenhangende groenblauwe structuur in en rond ‘s-Hertogenbosch. Zo kan het fort via het kanaal worden verbonden met de Loonse en Drunense Duinen, kan er een verbinding worden gelegd met de vaartochten op de Binnendieze in ’s-Hertogenbosch en biedt het water gelegenheden voor bijvoorbeeld een aanmeerplek voor kano’s, rondvaartboten, een watertaxi. Daarnaast heeft het fort een economisch gunstige ligging nabij grote infrastructuur.
'De Groene Delta'
ontwerp 2013-2014 | uitvoering in ontwikkeling | locatie Vught | opdrachtgever eigen initiatief | in samenwerking met burgerinitiatief Fort Isabella
Figuur 1
Ook op het niveau van het fort zelf zijn voldoende ingrediënten aanwezig om de plek te laten uitgroeien tot een fenomeen: de oude kazernegebouwen, de contouren en de grachten van het oude fort, dijkjes en wallen, bossages en grasweiden. In onze visie worden de aanwezige kenmerken versterkt en enkele verdwenen kenmerken worden teruggebracht. Historie, natuur, water, recreatie en economie laden zo het fort met programma en geven extra betekenis aan de plek.
14
Prins Bernhardpark Wonen op open plekken in het bos Het Prins Bernhardpark maakt onderdeel uit van de voormalige Luchthaven Twente. Het omvat vijf bestaande gebouwen, die worden uitgebreid met 25 nieuwe woningen in een waardevolle landschappelijke setting. Het doel van de herontwikkeling is een unieke woonomgeving te realiseren waar potentieel geïnteresseerde kopers zich in herkennen en dat de waardevolle landschappelijke kwaliteiten zoveel mogelijk behoudt. Buro Lubbers stelde een landschapsplan op voor het nieuwe woonpark.
bunkerwoningen
De militaire geschiedenis van het Prins Bernhardpark begint in de Tweede Wereldoorlog. Het bestaande kleinschalige vliegveld werd toen door de Duitsers uitgebreid tot Fliegerhorst. De nieuwe bebouwing leek vanuit de lucht op traditioneel agrarische nederzettingen, maar waren feitelijk gecamoufleerde bunkers. Mogelijk heeft een deel van het bos toen plaats gemaakt voor de militaire bebouwing. Na de oorlog wordt het vliegveld eigendom van Defensie. Al rond 1990 wordt het Prins Bernhardpark omgevormd tot woonenclave. Grotendeels alle militaire gebouwen en delen van de verharding worden gesloopt. Er worden tuinen, plantsoenen en boscomplexen aangelegd. Het gebied blijft eigendom van Defensie totdat in 2007 het laatste vliegtuig vertrekt vanaf de militaire basis. De specifieke landschappelijke eigenschappen van het Prins Bernhardpark, zoals het ‘enclave-gevoel’, vormen de basis van het plan. Het plan voorziet in een bijzonder woonmilieu waar particulieren in een bosachtige omgeving hun huis kunnen bouwen. Het huidige bos wordt zoveel mogelijk behouden. Voor de kavels worden her en der lege plekken uitgespaard. De kavels binnen dit woonbos worden gescheiden door een heesterlaag met gebiedseigen soorten. Deze groene erfafscheidingen dragen zowel bij aan een aangenaam woonklimaat als aan de landschappelijke kwaliteit. Enkele plekken in het bos worden behouden zoals ze zijn. Dit zogenaamde natuurbos heeft een ecologische functie en dient tevens recreatieve doeleinden. ontwerp 2013-2014 | uitvoering n.t.b. | locatie Lonneker | opdrachtgever Area Development Twente in samenwerking met Gemeente Enschede
A
B
B
A
Kolonel Palmkazerne Heidelandschap en kazerneterrein ineen De Kolonel Palmkazerne in Crailo werd in 1939 gebouwd en sloot in 2006 definitief haar poorten. De provincie Noord-Holland onderzoekt sindsdien mogelijkheden om het terrein te ontwikkelen met ruimte voor woningbouw, bedrijvigheid én natuur. In het kader van een marktverkenning heeft Buro Lubbers een herontwikkelingsvisie opgesteld voor het terrein. Het voormalige defensieterrein ligt centraal in ’t Gooi, midden in het groen. De bijzondere ligging in het bosrijke heidelandschap en de aanwezigheid van de karakteristieke gebouwen bieden kansen voor de ontwikkeling van een woonomgeving met een eigen karakter. Het contrast tussen enerzijds het heidelandschap en anderzijds het strenge kazerneensemble vormt de basis van het plan. Het kazerne-ensemble, ontworpen door Boost, heeft een typische opbouw: een exercitieterrein met omliggende bebouwing. De rechtlijnigheid van het ensemble contrasteert met het omliggende heidelandschap en heeft een beeldbepalende waarde voor het woongebied. Op deze plek is een combinatie voorzien van wonen, zorg, kleinschalige bedrijvigheid en aanverwante voorzieningen. Het wordt een nieuwe verblijfsplek met een levendig plein dat is gekoppeld aan wandelroutes naar de Bussumerheide. De velden voor de nieuwbouw worden zo verdeeld dat het heidelandschap tussen de woningen doorloopt. Het wonen in een heidelandschap wordt benadrukt door informele zandpaden en opgaande beplanting in de vorm van berkenbosjes en naaldbomen. De woonvelden worden bovendien opgehoogd zodat er een hoogteverschil ontstaat tussen de openbare heide en de private buitenruimte. De overgangen tussen openbaar en privé hebben hierdoor een natuurlijke uitstraling net zoals de randen van het gebied.
ontwerp 2008 | uitvoering niet gegund | locatie Crailo, Bussum | opdrachtgever BEMOG Projekt Ontwikkeling, de Alliantie Ontwikkeling
Parc Cruijsbergen Zichtbare sporen van MOB-complex Het voormalig mobilisatiecomplex met een tiental barakken en loodsen in Bussum heeft haar militaire functie verloren. Met de nabijheid van het natuurgebied Cruysbergen ligt hier een kans het terrein (deels) terug te geven aan de natuur. Met een rood-voorgroenconstructie kan woningbouw de (natuur-) ontwikkeling van het terrein bekostigen. Buro Lubbers heeft hiertoe een herontwikkelingsplan opgesteld.
Hilversumse Meent
Bussum
Cruysbergen MOB
Het plan is gebaseerd op de landschappelijke structuur van het terrein: het meer natte deel van de meentgronden en de hogere en drogere gronden van de stuwwal. Deze twee eenheden onderscheiden een natuurgedeelte en een woongedeelte, beide met een natuurlijk beeld. Het westelijke deel wordt verlaagd ten behoeve van een goede aansluiting met het natuurgebied Cruysbergen. Hier is ruimte voor (natte) natuur. De vrijkomende grond wordt gebruikt om het oostelijk deel op te hogen, waardoor dit deel ruimtelijk meer bij het bosgebied van de stuwwal hoort. Hier bevindt zich, in aansluiting op de omliggende villa’s, het woongebied. Het plan behoudt en versterkt de aanwezige landschappelijke en cultuurhistorische waarden. Zo wordt de onderbroken zandvaart als doorgaande watergang hersteld. De evenwijdige singel blijft behouden; de loodsen worden evenwel gesloopt. Hierdoor ontstaat een afwisseling van open en besloten kamers alsook vista’s naar het landschap. De footprints van de loodsen worden zichtbaar gemaakt door het maaiveld te verlagen waardoor bijzondere nattere gebiedjes ontstaan. De voormalige renbaan wordt eveneens zichtbaar gemaakt met een baan van uitgemaaid gras met daarbinnen een halfverhard voetpad. Deze ‘dolende’ route maakt een ommetje mogelijk langs de nattere gebiedjes, het natuurgebied en het woongedeelte. Binnen beide gedeelten wordt zoveel mogelijk groen behouden.
ontwerp 2011 | uitvoering niet gegund Bussum | opdrachtgever Strukton
|
Nieuwe recreatieve fietsroutes
Ensemble in parkbos
locatie Bezoekersparkeren in voormalige loodsen
Voormalige loods als relict aan de renbaan voor vleermuizen
I N V L O E DP AO RMK GB EOVS I N G
V E R B I N D I N G
G R O E N E
Cort Heyligerskazerne
N T
ST I I EE
R A N D
B E S T A A N D E G R O E N S T R U C T U U R
W O N E N
I N
WERKWIJZE Binnen het BURO wordt in team-
PARK
verband aan de verschillende projecten gewerkt. Bij voorkeur wordt er gewerkt met minimaal
Van wapenkamer naar schatkamer
HV E TI
twee personen uit verschillende disciplines. Een van deze personen functioneert, afhankelijk van
PLANTSOEN
de projectfase, als projectleider en aanspreekpunt voor de opdrachtgever. De projecten staan over
H P V B
H A R voormalige D E B U I T E N R A EU NW Swordt E E NI N G R N O D T E Indien B Onoodzakelijk BE LopMprojectbasis O BK LKsamengewR I N De RWI CO Cort HN TE INNHeyligerskazerne GI N S H E T is een grensH E R I N R I C H T I N GB SE P E R K erkt E TEvan buiten, PZ AIzoals E met N Hadviseurs D CR architecten, HK TB -O S A N MP EA TR KB BE OH SO U D P L A N (1939, Boost), gebouwd onder dreiging L I J N E N industrieel vormgevers en grafisch vormgevers. N O bataljonkazerne U D E ERVARING Het BURO verzorgt een totaalO M S T R U C T U U R het algemeen onder supervisie van Peter Lubbers.
E L A O
N
van de Tweede Wereldoorlog. Het terrein is 60 jaar ontoegankelijk geweest voor het publiek. Een gordijn van groen schermde de kazerne volledig af en creëerde een geheimzinnige sfeer. In 2004 schreef deBOSgemeente Bergen op Zoom een ontwikkelingscompetitie uit om het terrein te transformeren. Buro Lubbers stelde een gebiedsperspectief op en een landschappelijkstedenbouwkundig ontwerp.
A
L
Y
S
EV
I
S
V E E L
Z B I CO HU TWL EI N J N O E N P P L E K K E N
O P E N
product: van inventarisatie tot en met toezicht. Plannen worden aansprekend gepresenteerd en technisch adequaat uitgewerkt. Er wordt gebruik gemaakt van een uitgebreid pakket automatiseringsprogramma’s. Het opdrachtenpakket van het BURO is zeer divers. Vele verschillende opdrachtgevers, zoals projectontwikkelaars, gemeenten en andere overheden, woningstichtingen, bedrijven en particulieren dragen zorg voor steeds weer nieuwe uitdagingen. Die lopen uiteen van stedebouwkundige plannen tot (her)inrichting
I
E
L
van openbare ruimte en bedrijfsterreinen; van ontwikkelingsplannen tot inrichting van parken, van landschappelijke structuurplannen tot herstructureringsplannen van voor-en na-oorlogse wijken.
O
AW
C
KENSCHETS BURO LUBBERS bestaat uit een enthousiaste groep van circa 20 mensen. Het team heeft een grote landschapsarchitectonische en stede-
A N DD
E
Met vanI de deP E Cort NE N S het N FBpoorten E M B openen L E I N W O N E N I N H E T O UR W EA N van O P O N G H E R I N R I C H T I N G S H E T P A R K B O S krijgt de stad P A R K B O S P L negen E K K E Nhectare groen B P L A N Heyligerskazerne L terug. De locatie kan weer een plek innemen in het stedelijk weefsel, het gaat weer meedoen met de grotere parken in de stad en het wordt een belangrijke ONTWERPVISIE recreatieve schakel naar het buitengebied. Bovendien bezit het terrein de kwaliteiten om uit te groeien tot een uniek woon- en verblijfsmilieu: er is een monumentale boomstructuur, een ensemble van karakteristieke 2.2 PROFIELEN/ INRICHTING OPENBA kazernegebouwen en er is pleinruimte op de appèlA A N S L U I T I N G M E T D E W I J TK U P A T I O B U N G A L O W S O P E N N E N B L E 2.2 PROFIELEN/ INRICHTING OPENBA plaats. Verreweg de belangrijkste kwaliteit is I de LANGZAAMVERKEERSROUTE NAAR HET BUITENGEBIED bestaande bomenstructuur, die van het terrein altijd een enclave heeft gemaakt. De nieuwe wijk wordt in de PATIO nabije toekomst weliswaar volledig toegankelijk, maar VARIATIE IN B het blijft een op zichzelf staande plek binnen de stad. Dit komt met name tot uitdrukking in de vormgeving PATIOTUIN van de randen en entrees van het gebied. bouwkundige kennis en beheerst de processen om van opdracht tot realisatie te komen. Alle projectfases kunnen doorlopen worden: onderzoek, ontwerp, presentatie, technische uitwerking, calculatie en
directievoering. Binnen het buro zijn werkzaam;
landschapsarchitecten, architecten, stedebouwkundigen, beeldend kunstenaars, ontwerpers en technici. Het BURO is opgericht in 1993 en gevestigd in de binnenstad van ‘s-Hertogenbosch.
Elke nieuwe opdracht wordt
NN A AW RA S VA PC EH NA KT AK MAEM RE geanalyseerd tot op de essentie en benaderd in
relatie tot de omgeving: de genius Ioci. Elke opgave
is hiermee specifiek voor de plek. In de visieontwikkeling worden ideeën aangedragen om knelpunten om te vormen tot nieuwe mogelijkheden. In het ontwerp streeft het BURO naar het ontwikkelen van een helder en sterk ruimtelijk kader, waarbinnen
plaats is voor sprankelende invullingen. Aanpassingen in de tijd kunnen binnen dit kader moeiteloos plaatsvinden. Bij elke stap van het ontwerpproces
S E M
wordt aandacht besteed aan de detaillering, de beheersaspecten en het materiaalgebruik. Praktische realisatie en duurzaamheid staan hierbij altijd voorop.
OKBREEDTE
ENK AMER
NA AR
Het terrein kent een logische indeling door het DE 2 SFEREN KOMEN SAMEN SFEREN NIET KOPPELEN MAAR VERKEERSSTRUCTUUR ORIENTEREN ELKAAR HET PARK INkarakter bestaande groen. Het DOORTREKKEN volwassen van OPde BINNENTUIN loofbomen met daartussen lichte, open plekken geeft R O Abomen L NW EA NNdeD locatie E N de sfeer P A T WIeen OO B O U NN GS AT LDe W TS E Nvormen parkbos. R E L I van Ë F de contramal voor de stedenbouw. De plaats van de OOT AANTAL APPARTEMENTBLOKKEN BUITENTUIN bomen en met name de kroonprojecties bepalen waar PATIO en hoe gebouwd kan worden. Zo ontstaan verschillende VAN HELULAAN EN GELIJK velden elk metPLANGEBIED hun eigen identiteit. Eén daarvan is het VARIATIE IN BLOKBREEDTE SYMETRISCH kazerne-ensemble waarvan de karaktersieke opbouw DAKTUIN VERSPRINGINGEN en architectuur worden behouden. WAND PER PATIOTUIN
G R O E AN AS N TS RL UU I CT IT NU G U RM E T
SC V
D E
W I J K
E
ALLE WONIN
LAANBOMEN
VARIATIE PER STRAAT
GOLVEND MAAIVELD DOORZETTEN IN HET PLANGEBIED
WAND
BINNENTUIN
GESTROOIDE BOMENZONE DE 2 SFEREN KOMEN SAMEN VERKEERSSTRUCTUUR DOORTREKKEN HET PARK IN
GELEIDEN
A-SYMETRISCH ontwerp 2004 | uitvoering niet, tweede plaats competitie | locatie Bergen op Zoom | opdrachtgever Rabo Vastgoed, Concire RELIEF UIT PARK IN WOONSTRATEN INTRODUCEREN
NDELENBUITENTUIN VAN APPARTEMENTBLOKKEN DIVIDUELE AANBOUW OF UITSPARING EFT RUIMTEWINST
WIJKEND
ALLE WONINGEN GELIJK
trottoir
A A
trottoir
R
E
haag
goot
haag
L
rijweg
goot
I
Ë
SFEREN NIET K ORIENTEREN VARIATIE IN D trotto PER STRAAT
B B
trotto
rijweg
F
WOONSTRAATJE WOONSTRAATJE BOOMGROEPEN
VAN HELULAAN
Stadspark Limos-kazerne Een stadspark om te wonen en verblijven In 1951 nam de Luchtmacht Instructie en Militaire Opleidingen School (LIMOS) zijn intrek in de Prins Hendrikkazerne, Krayenhoffkazerne en Snijderskazerne in Nijmegen. Het complex was bekend onder de naam Limos-kazerne. Toen de krijgsmacht het complex in 1995 afstootte werd één kazerne gebruikt voor asielopvang. Voor de herontwikkeling van het kazerneterrein rond de Krayenhoffkazerne en de Snijderskazerne tot een aantrekkelijk woonen verblijfsgebied werd een nationale competitie uitgeschreven. Het team van Buro Lubbers was één van de 23 inschrijvers; de opdracht werd aan een andere combinatie gegund. De herontwikkelingsvisie is gebaseerd op de aanwezige kwaliteiten van Limos: de ligging nabij landgoed Mariënbosch, de open ruimtes, de duidelijk waarneembare hoogteverschillen, de waardevolle bomenstructuur en de grote diversiteit aan (stedelijke) activiteiten waaronder ateliers, een asielzoekerscentrum, een school. Met deze kwaliteiten heeft Limos de potenties om zich te ontwikkelen tot een volwaardig, nieuw stadspark in Nijmegen. De voorheen introverte enclave wordt als woonpark teruggegeven aan de stad. Als park wordt het bovendien een groene schakel tussen het centrum en het buitengebied. De nieuwe identiteit van het Limos-park wordt bepaald door het hekwerk, het reliëf en autonome gebiedsdelen in een parkachtige omgeving. Een uitnodigend, transparant hekwerk definieert het gebied als park en maakt het herkenbaar als één geheel. Op het terrein worden de bestaande hoogteverschillen geaccentueerd met muurtjes. Zij maken het glooiende landschap leesbaar. De architectuur van de verspreid staande bouwblokken speelt in op de hoogteverschillen. Daarnaast vormen het bestaande bos, een open weide en de Snijderskazerne belangrijke autonome gebieden.
ontwerp 2000 | uitvoering niet gegund | locatie Nijmegen | opdrachtgever ING Vastgoedontwikkeling in samenwerking met Inbo Architecten
Projectoverzicht (chronologisch)
Naam, plaats
Opgave
Programma
Stadspark Limos, Nijmegen
landschapsplan en inrichtingsvisie
ca. 300 woningen
Cort Heyligers Kazerne, Bergen op Zoom
landschapsplan
woningen
Stadhouderspark, Vught
stedenbouwkundig plan in combinatie met natuurontwikkeling en inrichtingsplan
130 grondgebonden woningen en 112 appartementen
Saksen Weimar, Arnhem
landschappelijk-stedenbouwkundig plan, inrichtingsplan
ca. 430 woningen
Kolonel Palm Kazerne, Bussum
landschappelijk-stedenbouwkundig schetsontwerp
woningen
Internationale School Eindhoven
landschapsplan en inrichtingsplan
schoolcampus
Parc Cruysbergen, Bussum
landschappelijk-stedenbouwkundig ontwerp
wonen en natuur
Prins Bernhard Park, Lonneker
landschapsplan
25 woningen
Isabellakazerne, Vught
verkenning, landschappelijkstedenbouwkundige visie
n.t.b.
Naast bovenstaande projecten heeft Buro Lubbers in het kader van ontwikkelingscompetities ook ruimtelijke visies opgesteld voor Kazerne Leusden, Kamp Koningsweg Noord Schaarsbergen, Frederik Hendrikkazerne Venlo, MOB-complex Baarle Nassau, MOB-complex Schijndel en Vliegveld Bergen.
Ontwerp
Uitvoering
Omvang
Opdrachtgever
Samenwerking
2000
niet
ca. 14 ha
ING Vastgoed Ontwikkeling
Inbo Architecten
2004
niet, tweede plaats competitie
ca. 9 ha
Rabo Vastgoed, Concire
n.v.t.
2005-2013
2010>
38 ha
Gemeente Vught
Soeters Van Eldonk architecten
2006-2012
2012>
19,5 ha
Giesbers Groep, Westerbeek Vastgoed, Vivare
Braaksma en Roos Architectenbureau, Grontmij
2008
niet
ca. 40 ha
BEMOG Projekt Ontwikkeling, de Alliantie Ontwikkeling
n.v.t.
2010-2011
2012-2013
9,5 ha
Van Straten Groep, Complan; Strukton
Diederendirrix architecten, Buro Staal Christensen
2011
niet
ca 11,5 ha
Strukton
2013-2014
n.t.b.
10 ha
Area Development Twente
Gemeente Enschede
2013-2014
n.t.b.
ca. 20 ha
eigen initiatief
burgerinitiatief Fort Isabella
Kenschets Buro Lubbers Sinds 1993 ontwerpt het bureau projecten op elk schaalniveau, voor zowel publieke als private opdrachtgevers. De kenmerken van het bureau zijn: een multidisciplinaire aanpak, een vernieuwend vakmanschap, een scherpe analyse, een stoere en poëtische vormentaal en een kritisch oog voor detaillering. Een enthousiast team verzorgt een totaalproduct van onderzoek tot onderhoud. Visie Analyse, concept, ontwerp en ambacht. Dat zijn de instrumenten waarmee Buro Lubbers zijn landschappelijke en stedenbouwkundige opgaven beheerst, van het prille begin tot het laatste detail, van stedenbouwkundig plan tot beplantingsplan. In de analysefase wordt in eerste instantie de essentie van de opgave onderzocht. Wat is precies de vraag van de opdrachtgever? Waar gaat de opgave in de kern over? Elke opgave wordt vervolgens benaderd in relatie tot de specifieke kenmerken van de omgeving: de genius loci. Op alle schaalniveaus worden de kwaliteiten van de plek zorgvuldig in kaart gebracht vanuit een multidisciplinaire invalshoek. Knelpunten worden daarbij omgevormd tot nieuwe mogelijkheden. Deze integrale en contextuele strategie leidt tot verrassende concepten, concepten die in hun ogenschijnlijke eenvoud de identiteit van een locatie krachtig en herkenbaar neerzetten. Het ontwerp wordt aansluitend gebaseerd op een helder en sterk ruimtelijk kader, waarbinnen aanpassingen in de tijd moeiteloos kunnen plaatsvinden. Het bureau streeft daarbij zoveel mogelijk naar een groen beeld. Of het nu om een landschappelijke of stedelijke opgave gaat, de groenstructuur is de drager van het plan. Bij elke stap van het ontwerpproces wordt bovendien ruim aandacht besteed aan de detaillering, de beheeraspecten en het materiaalgebruik. Praktische realisatie, duurzaamheid en flexibiliteit staan hierbij altijd voorop. Veelzijdige opgaven Buro Lubbers bespeelt een breed werkveld. Verschillende opdrachtgevers, zoals projectontwikkelaars, gemeenten en andere overheden, woningstichtingen, bedrijven en particulieren bieden steeds weer nieuwe uitdagingen. De opdrachten lopen uiteen van stedenbouwkundige plannen tot de (her)inrichting van openbare ruimte en bedrijfsterreinen; van ontwikkelingsplannen tot de inrichting van pleinen en parken; van landschappelijke structuurplannen tot herstructureringsplannen van voor- en na-oorlogse wijken; van beplantingsplannen tot kleine architectonische eenheden. Daarnaast participeert het bureau in ontwerpwedstrijden en verricht het onderzoek en studies.
Werkwijze Binnen het rijk geschakeerde opdrachtenpakket doorloopt Buro Lubbers alle fasen: onderzoek, ontwerp, visualisatie, presentatie, supervisie, technische uitwerking, calculatie en directievoering. De expertise hiervoor wordt geleverd door een multidisciplinair team van landschapsarchitecten, stedenbouwkundigen, architecten, technisch ontwerpers, beeldend kunstenaars en grafisch vormgevers. Deze professionals beheersen alle processen om van opdracht tot realisatie te komen. Een constructieve dialoog tussen de ontwerpers, de opdrachtgever en overige betrokken partijen staat daarbij centraal. De projectteams worden bij voorkeur multidisciplinair samengesteld. Eén van de teamleden functioneert als projectleider en aanspreekpunt voor de opdrachtgever. Door de veelzijdigheid van het opdrachtenpakket heeft Buro Lubbers ruime ervaring met het samenwerken met externe partners, zoals architecten, stedenbouwkundigen en adviseurs van deelgebieden. Daarbij vervult het bureau steeds vaker de rol van supervisor die de regie voert op het totale plan van stedenbouw, woningbouw en de inrichting van de openbare ruimte.
Wonen
Kades & Havens
Buitenruimten
Centrumgebieden Beeldkwaliteit
Herstructurering
Cultuurhistorie
Parken
Landschap
Natuur
Bouwkunde
Pleinen
Gebiedsplanning
Landgoederen
Onderzoek
Zorg
Duurzaamheid
Tuinen
Sport & Spel
Proces
Parkeren
Reutsedijk 13 13 || 5264 5264 PC PC || Vught Vught || Nederland Nederland Reutsedijk +31 (0)73 (0)73 6149321 6149321 ||
[email protected] [email protected] || www.burolubbers.nl www.burolubbers.nl +31
