Project X Haren: Kom niet!

Project X Haren: Kom niet! Communicatiedeskundigen, psychologen, crisisteams en media hebben er sinds vrijdagavond 21 september 2012 weer een casus bij. Eentje die de geschiedenisboeken zal ingaan als het ‘Facebookfeestje’ of ‘Project X Haren’. De vergissing van het 15-jarig Harense meisje Merthe Weusthuis om op deze dag haar verjaardagsfeestje als publiek evenement aan te kondigen op Facebook bleek minder feestelijk af te lopen dan ‘men’ zag aankomen. Ongeveer 5.000 jongeren uit heel Nederland kwamen naar haar woonplaats, waarvan enkele tientallen doelbewust om rellen te schoppen. Een gebeurtenis die naar zeggen van de burgemeester van Haren geen vergelijking kent met eerdere incidenten in Nederland. Ironisch genoeg werd de Groningse gemeente vier maanden geleden nog uitgeroepen tot 'Beste woongemeente van Nederland'. Ik belicht Project X Haren door middel van de drie klassieke perspectieven overheid, burgers en media waarbinnen spanningen in het publieke domein zich afspelen. Binnen deze hoofdcategorieën maak ik onderscheid tussen relevante spelers en factoren. Onder overheid versta ik in eerste plaats het plaatselijke bestuur, maar het is logisch dat ik hierbij de context van een bredere politieke dynamiek betrek. Dit geldt eveneens voor de burgers en dan met name de Nederlandse jongeren, die zich anno 2012 niet in de laatste plaats laten vertegenwoordigen door opinieleiders in een arena van media en communicatiemiddelen. Dit essay is geen chronologisch verslag dat tot in elk detail compleetheid betracht. Het is veeleer bedoeld om lessen te trekken op het vlak van communicatie tussen overheid, jonge burgers en media. Hierbij zal ik zowel de ethos als de aanpak betrekken waarmee (crisis)communicatie automatisch of gepland is bedreven. Aansluitend probeer ik aanknopingspunten c.q. aanbevelingen te formuleren waarmee overheidscommunicatie rekening kan houden, met name op het gebied van jongerenbeleid.

Overheidsperspectief Het overheidsperspectief op de onderhavige casus laat zich duiden aan de hand van crisiscommunicatie die op momenten van rampen en incidenten in werking treedt. Vanaf de aanloop van een incident tot en met de coördinatie van de inzet van bevoegde instanties en organisaties en de uiteindelijke juridische afwikkelingen en betekenisgeving, stelt de overheid gedetailleerde berichten en verantwoordingen openbaar beschikbaar. Om de vindbaarheid hiervan tegemoet te komen heeft Gemeente Haren zelfs een dossier op de website geplaatst met relevante informatie. Voor wat betreft de rol van de lokale overheid was burgemeester Rob Bats eindverantwoordelijk namens getroffen gemeente Haren. In de dagen voorafgaand aan het ‘feestje’ riep hij via de media op om vooral niet naar Haren te komen omdat er geen feestje kwam. Rond 20.00 uur hadden zich echter al honderden jongeren verzameld en sloeg de drukke sfeer om naar ‘grimmig’. Door een toenemend aantal vernielingen, plunderingen en gewonden schaalde het crisisteam snel de coördinatie op naar uiteindelijk GRIP 3 tegen 23.00 uur. Dit niveau van incidentenbestrijding betekent onder meer er een Beleidsteam gevormd wordt om integraal grip het krijgen en te houden op de vele aspecten van de crisis. De gehele avond riepen politie en hulpverleners via de onder andere Twitter op om gemaakte foto's en filmpjes te uploaden op de website van de Nationale Recherche om relschoppers te herkennen 1. Gemeente Haren spreekt bij monde van woordvoerders van “een absolute chaos en bizarre taferelen”. “Dit is een scenario dat je je niet kunt voorstellen en niet kunt voorkomen”, verklaart een gemeentelijk woordvoerder in de nacht van vrijdag op zaterdag2. Tot ongeveer 1.15 uur hielden de ongeregeldheden aan. Op zaterdag 22 september opende gemeente Haren een informatienummer voor bewoners. Een veel gehoorde suggestie op Facebook en Twitter gedurende de aanloop en de avond zelf was om bij wijze van crisismanagement een alternatief feest op te zetten. Cabaretier Guido Weijers twitterde de 1 2

https://twitter.com/Politie/status/249253093793992704 http://forum.hulpverlening.nl/index.php/topic,10566.240.html

Project X Haren: Kom niet! | Essay | Marc de Koning | 1565170 | JCM-B3D01

Pagina 1 van 9

bewuste avond: “Ik denk simpel dat een vrachtwagen met een podium en DJ, en 2 drankwagens, goedkoper zijn dan ME en puin ruimen! #ProjectX” 3. Het crisisteam, met daarin de burgemeester van Haren, Openbaar Ministerie en politie, heeft daar echter bewust van afgezien. Volgens gemeente Haren heeft dit geleid tot frustratie en onzekerheid onder de verwachtingsvolle bezoekers. Toch heeft het crisisteam geen spijt van deze beslissing. Burgemeester Bats: “Als wij iets hadden georganiseerd zou dat extra bezoekers hebben aangelokt. En dan hadden we niet kunnen instaan voor de veiligheid.” Bovendien zou de aansprakelijkheid daarmee worden verlegd volgens de gemeente. Als er schade zou ontstaan tijdens een spontaan alternatief feest onder gemeentelijke regie, zou dat schadeclaims kunnen opleveren. 4 Volgens de burgemeester en de korpschef is Haren ondanks goede voorbereidingen, inclusief met betrekking tot het scenario van relschoppers dat uiteindelijk heeft plaatsgevonden, verrast door de hevigheid van geweld waarmee hulpverleners geconfronteerd werden 5. De gemeente is van mening adequaat te hebben opgetreden, maar roept in een gemeentelijk persbericht alle betrokkenen op tot zelfreflectie. Korpschef Dros: “Dat geldt voor Facebookgebruikers en hun ouders, de feestgangers, journalisten, de media en de hulpverleningsdiensten.” De communicatie die van overheidswege is georganiseerd, kent de volgende opvallende keuzes: – Tot en met de dag van Project X Haren werd actief opgeroepen niet te komen; – In interviews werd enerzijds volgehouden dat de gemeente voorbereid was op het ergste scenario, terwijl de situatie -volgens gemeentelijke woordvoerders- uit de hand liep. – Van meet af aan verkondigt burgemeester Bats de schade op de daders te verhalen. – In een gezamenlijk persbericht roept burgemeester Bats en korpschef Dros op tot zelfreflectie. De gemeente zelf gaat kijken naar de invloed van social media en traditionele media.

Jonge burgers Om de trends in de huidige leefwereld van jonge burgers te begrijpen, is het nodig de maatschappelijke ontwikkelingen te duiden die er de aanloop toe hebben gevormd. Een duik in geschiedenis van de afgelopen decennia laat ons zien waar onze jongeren vandaan komen en welke invloeden hun ouders in grote lijnen hebben gehad in hun denken, waardoor Project X Haren heeft kunnen plaatsvinden.

Generaties Ik begin vanaf de jaren ’50 van de vorige eeuw. De jaren van wederopbouw na de Tweede Wereldoorlog bevatten beslissende elementen voor het denken van jongeren nu en zijn derhalve ook in bredere zin een belangrijk startpunt om de maatschappelijke structuur van de hedendaagse samenleving te kunnen begrijpen. Deze tijd wordt door de oudere generaties nu nogal eens getypeerd als een ‘calvinistische tijd’ van opgelegde normen en waarden, veel ‘moest’ en weinig ‘mocht’ 6. Burgers en media tonen eerbied voor gezag7 en er werd niet of nauwelijks gepubliceerd over persoonlijke affaires van politici en koningshuis. De nadruk in de politiek lag derhalve op burgerplichten, in plaats van burgerrechten. 8 De reactie hierop kwam tot uiting in de revolutionaire jaren ’60 en ’70 waarin de kinderen, de zogenaamde babyboomers (geboren 1945-1955), zich fel gingen afzetten tegen de normen en waarden van hun ouders, de politiek en de kerk. 3 4 5 6 7 8

https://twitter.com/guidoweijers/status/249436990863466496 http://www.infopuntveiligheid.nl/Publicatie/DossierItem/6/3496/de-ongelofelijke-veerkracht-van-haren-dorprepareert-zichzelf-snel-met-filmupdates.html Persbericht Gemeente Haren d.d. 22 september 2012 en aflevering van Pauw & Witteman, d.d. 25 september 2012. Ten aanzien van dit beeld bestaan veel bronnen. Hoofdzakelijk maak ik bij deze beeldvorming gebruik van Generatie Einstein (Boschma J. & Groen I. 2006) Bijvoorbeeld met deftige aanspreekvormen als ‘excellentie’ enzovoorts (Openbaar bestuur, 2012) Openbaar Bestuur (2012) sluit in dit opzicht naadloos aan op de inzichten van Boschma J. & Groen I. (2006)


Pagina 2 van 9

Burgers kwamen in verzet tegen het regenteske overheidsbeleid en de autoritaire stijl van leidinggeven binnen organisaties. Elites van de zuilen raakten de greep op hun achterban kwijt en er ontstonden veel nieuwe politieke partijen. Veel invloeden van deze generatie herkennen we anno 2012 in de vorm van maatschappelijke emancipatie, ontkerkelijking en vervanging van scheidslijnen tussen confessioneel en nietconfessioneel, tussen katholiek en protestants enzovoorts. Voorbij de verzuiling vieren individualisme, hedonisme en syncretisme hoogtij. Kinderen van deze ‘vrijheidsvechters’ volgden het pad dat hun ouders hadden gekozen, maar ervoeren in de schaduw van hun ouders ook de nadelige effecten van de flowerpowereuforie. Het is ietwat gechargeerd, maar als babyboomers hun kinderen al zagen staan, zagen zij die voornamelijk als beperking van hun eigen vrijheid. Deze volgende generatie, ofwel ‘Generatie X’ (geboren 1960-1985) reageerde daarop door hun kinderen juist centraal te stellen. Het krijgen van kinderen werd een bewuste keuze waarbij de verwachtingen hooggespannen waren. De ‘prinsjes’ en ‘prinsesjes’ zijn de dominerende decision makers van het gezin geworden omdat ouders te onzeker zijn om leiding te geven. In Nederland werd deze generatie als een ‘verloren generatie’ (‘niX’) beschouwd, aangezien de jongeren te lijden hebben gehad onder het economische verval na de tweede oliecrisis. Ze waren net hoogopgeleid afgestudeerd, maar hadden veel moeite om werk te vinden. In de tegenwoordige Nederlandse samenleving kunnen we opnieuw een generatie jongeren onderscheiden met een aantal generieke kenmerken. Deze jongeren, geboren vanaf 1988, worden ‘Generatie Einstein’ of ‘Generation Y’ genoemd. Psychologen en jongerenwerkers spreken de ‘Y’ vaak in het Engels uit: “why”. De keuzevrijheid in het informatietijd is enorm en de commerciële druk op hen is enorm geworden, maar zij kunnen snel schakelen en hebben oog voor oprechtheid. Emotie is in hun leefwereld aan uitbuiting en inflatie onderhevig en de nadruk is op materiële welvaart komen te liggen. Gezinnen zijn qua vorm en samenstelling veranderd en kinderen hebben behoefte aan een thuis, een veilige plek waar echte, duurzame relaties en de waarde van vriendschap en familie vooropstaat. De huidige generatie kinderen verlangt naar ‘met elkaar bezig zijn’, langdurig samen een spel kunnen spelen, knus, veilig en stabiel. 9

Trendontwikkelingen in 3 generaties Babyboomers

Generatie X

Generatie Einstein

Geboren 1945-1955

Geboren 1960-1985

Geboren 1988-nu

Losbreken uit gezin

Ontworteld gezin

Willen gezin

Grote gezinnen van enkele ouders

Kleiner wordende gezinnen

Diverse vormen van gezinnen

Nauwelijks scheidingen

Eerste scheidingen

Scheidingen meer regel dan uitzondering

Als kinderen vanzelfsprekend

Als kinderen ongewenst

Gewenste liefdesbaby's

Strakke autoritaire opvoeding

Teugels steeds losser

Overleg en afstemming

Protest

Negatief

Positief

Na-oorlogse wederopbouw

Economische depressie

Groei, opbouw en welvaart

Bomvol idealen

Ideologisch vacuüm

Traditionele idealen

Geen merken

Opkomst merken

Overal merken

Bevlogen

Relativeren

Serieus

Andere toekomst

Geen toekomst

Goede toekomst

Zoektocht naar persoonlijkheid

Persoonlijkheid is constructie

Persoonlijkheid is echt

Identiteit is los van ouders en autoriteit

Identiteit is erbij horen

Identiteit is oprecht van jezelf Bron: Generatie Einstein

9

Dit beeld uit Generatie Einstein (2006) werd onlangs nog bevestigd door hoogleraar Roos Vonk in Intermediair #41 (12 oktober 2012). In haar maandelijkse column bepleitte zij dat “wij weer terug moeten komen in de ‘in real life’dimensie” omdat moderne technologieën niet in staat zijn gevoelens en non-verbale communicatie voldoende te overbruggen.


Pagina 3 van 9

Ethiek

Naast deze sociale ontwikkelingen in Nederland, zijn ook globalisering en technologische ontwikkelingen op wereldschaal bepalend voor het denken en (morele 10) handelen van de postmoderne jongeren van nu. ‘Wetenschap is ook maar een mening’ is de communis opinio 11. Internet en sociale media zijn onderdelen geworden van cultuur, ofwel: de e-cultuur 12. De door jongeren beleefde ‘werkelijkheid’ met de daarin geldende ethiek bevindt zich steeds meer op een hellend vlak en wordt gesubjectiveerd 13. Virtuele relaties blijken vatbaar voor een sfeer van vrijblijvendheid 14. Social media omringen de mens in toenemende mate en daarmee komen klassieke ethische vragen in een nieuw daglicht te staan. Hoe zit bijvoorbeeld met privacy, vrijheid van meningsuiting, keuzevrijheid 15, de auteurswet? Moet je in sommige gevallen jongeren tegen zichzelf beschermen? Kun je als samenleving zicht hebben op, laat staan controle uitoefenen op gedrag van mensen in de social media? Jongeren zijn de experts als het gaat om aanpassing aan vernieuwingen in het digitale umfeld, maar tegelijkertijd zijn zij kwetsbaar én naïef wanneer zij hun uitgaansleven breed uitmeten op het internet. In dit licht wordt de context duidelijker waarin jongeren de keuze maken om massaal naar Haren te gaan voor een feestje. Zij hebben niets te duchten van hun ouders. Die durven niet op te treden tegen hun kinderen-die-niets-verkeerd-doen. Anderzijds begeven zij zich in een moreel vacuüm: ‘alles is goed, omdat het goed voelt’16. Daarbij is het van alle tijden dat jongeren snel, mobiel en impulsief zijn. Als zij dan op vrijdagavond, tijdens etenstijd, het moment dat jongeren beslissen wat ze die avond gaan doen op televisie bij De Wereld Draait Door een ironisch filmpje voorgeschoteld krijgen met als content: housebeat, feestende mensen, een voice-over die roept: 'extra treinen naar Haren vanaf alle stations in Nederland' en 'afterparty op het gemeentehuis', met beelden van een brandend gebouw, dan appelleren programmamakers kennelijk bewust aan deze kenmerken 17. De jongeren wisten wat van ze verwacht werd, en wilden, met een paar biertjes op, best aan de verwachtingen voldoen 18. Op basis van de ontwikkelingen in de afgelopen decennia én in recente jaren, worden de randvoorwaarden voor excessief gedrag van jongeren derhalve begrijpelijk. Ook wordt duidelijk dat Nederland jongeren voortbrengt zónder een duurzame wetenschappelijke dan wel morele referentiekaders. Is het dan terecht dat de volledige schuld van het uit de hand gelopen Facebookfeestje bij de uitvoerende jongeren wordt gelegd, zoals burgemeester Bats voorstond bij zijn uitspraak dat “de schade op de daders zou worden verhaald”? De rechters die inmiddels enkele tientallen raddraaiers hebben berecht, oordeelden van niet 19. 10 Roebben, B. (1992) Kanttekeningen bij een postmoderne opvatting over ethiek. Essay in Ethische Perspectieven. Leuven: K.U. Leuven 11 Titel van lezing van Hedwig te Molder tijdens seminar Let's Interact bij Hogeschool Urecht 2012 12 Aangezien cultuur in de brede betekenis te maken heeft met de overdracht van kennis van generatie op generatie, en de overdracht deels zal gaan verlopen via ICT, wordt wel gesproken over e-cultuur 13 Koning, M. de (2009) Absolute soep. Artikel op VIVIDEO. Verkregen van de website van VIVIDEO op 21 oktober 2012 via: http://www.vivideo.org/blog/?p=41 14 De virtuele omgeving Second Life was hier in 2007 een goed voorbeeld van dat anonimiteit extreem gedrag kan oproepen bij internetgebruikers. (http://www.vivideo.org/downloads/8438-De-Standaard-Weekendkrantreportage-over-Second-Life.pdf) Internetfora en Twitter kennen heden ten dage een vergelijkbaar fenomeen: 'trollen'. 15 Koning, M. de (2012) (N)iets te willen. Essay over de vrije wil. Verkregen van de website van VIVIDEO op 21 oktober 2012 via: http://www.vivideo.org/blog/?p=522 16 Koning, M. de (2011) Communicatief populisme. Essay over populisme in de communciatie. Verkregen van de website van VIVIDEO op 21 oktober 2010 via: http://www.vivideo.org/blog/?p=389 17 De communicatieve interventie die plaatsvindt, is precies volgens het boekje. Het geplande gedrag wordt op het attitudeniveau bekrachtigd, de boodschap wordt aantrekkelijk gemaakt en geframed en er worden niet mis te verstane implementatie-intenties afgegeven (Pol, B. et al., 2007) 18 Vries, de, J, (2012). Slagharen. Column in De Groene Amsterdammer. 27 september 2012 19 De Rechtspraak (15 oktober 2012). Eerste uitspraken snelrechtzittingen minderjarige verdachten rellen Haren. Verkregen van de website van de De Rechtspraak via: Project X Haren: Kom niet! | Essay | Marc de Koning | 1565170 | JCM-B3D01

Pagina 4 van 9

De daders kregen een taakstraf en een geldboete die gestort moet worden in een schadefonds. Echter: de som van de geldboetes is slechts een fractie van de totale schade die geleden is onder inwoners, bedrijven en de gemeente, waardoor in feite de gemeenschap opdraait voor de schade. Explosief mengsel

Of de relschoppers nu immanent rechtvaardig voor samenleving zijn of niet, tot nu toe gaat het nog steeds over het klimaat waarin jongeren opgroeien en keuzes maken. Zoomen we verder in op het incident in Haren, dan treffen we in deze specifieke situatie een explosief mengsel van factoren. Kijken we eerst naar waar de naam ‘Project X’ op slaat, dan herkennen we hier al brandstof voor rellen in. Project X is onder jongeren namelijk een zeer populaire film die in maart 2012 is uitgekomen. Het verhaal van de film gaat over drie vrienden die van plan zijn populariteit te winnen door een groot feest te organiseren. Op het spel staan allerlei liefdesaffaires tussen de jongeren en uiteindelijk loopt het feest door de enorme toeloop van belangstellenden en relschoppers uit de hand 20. Een tweede aspect aan het incident in Haren laat zich zien in snelheid waarmee jongeren communiceren en zich kunnen organiseren. Het populaire communityplatform Facebook vormde hiertoe een evidente faciliterende rol. In Nederland kende de gemeente geen vergelijkbare voorvallen, over de grens is al vaker bewezen dat Facebook grote menigten kon bereiken én verzamelen. In de Noord-Afrikaanse revoluties van 2011 in Egypte en Tunesië was, naast Twitter, Facebook een belangrijk middel waarmee de opstandelingen met elkaar en de buitenwereld communiceerden. De opstandelingen (veelal studenten) noemden zich in de media meermaals ‘de kinderen van Facebook’. Dat zich via of naar aanleiding van Facebook ook jongeren verzamelen die gericht geweld organiseren en/of opzoeken, is derhalve geen verrassing 21. De relschoppers die op Project X Haren afkwamen, waren in verschillende gevallen bekenden van de politie. Deze hooligans grepen het incident mogelijk dankbaar aan als relatief gemakkelijke gelegenheid om te kunnen rellen. Voetbalstadions zijn hiertegen immers in de loop der jaren steeds beter beschermd.

Media Naast oorzaken die onder jongeren gezocht en gevonden kunnen worden, is er nog een derde beslissende factor in het explosieve mengsel: media-aandacht. Twee weken lang werd bij populaire jongerenprogramma's de aandacht gericht op het Facebookfeestje. Door de vele exposure werd de vergissing van de bijna jarige Merthe het karakter van een opkomend evenement en het voor jongeren in heel Nederland interessant gemaakt. Journalist Abdelkader Benali verwoordt dit tijdens de relnacht treffend met zijn tweet: “#Haren laat zien dat de hijgerigheid van de media en de hitsigheid van jongeren mooi samen kunnen vallen. Het resultaat is onvergetelijk.” 22 Zoals ook burgemeester Bats met meer impliciete bewoordingen zegt, zijn de media mede schuldig aan de toedracht van Project X Haren. Dat deze schuld wordt erkend, blijkt onder meer uit een reactie van DJ Timur van Radio 3FM. Via Twitter bood hij zijn excuses aan voor de oproepen die hij deed aan mensen om naar Haren te gaan. ''Oké, laat ik de eerste zijn: dat was heel onverstandig van me om op de radio iedereen op te roepen naar Haren te komen. Excuus.'' Timur heeft ruim 29.000 volgers op Twitter. 23

20 21 22 23

http://www.rechtspraak.nl/Organisatie/Rechtbanken/Groningen/Nieuws/Pages/Eersteuitspraaksnelrechtzittingen minderjarigeverdachtenrellenHaren.aspx Wikipedia.org op het onderwerpen: “Project X (2012 film)” Enig voorbehoud is hier op zijn plaats. Volgens de politie communiceert de georganiseerde misdaad via afgeschermde kanalen, zoals het versleutelde netwerk van RIM's Blackberry. https://twitter.com/abdelkabenali/status/249478878744162305 NU.nl (2012) Facebook-feest-haren-ontaardt-in-chaos-en-rellen. Verkregen van de website van NU.nl op 22


Pagina 5 van 9

#projectx

Mediaonderzoeker Martijn Kriens van Upstream.nl analyseerde de informatiestroom op Twitter en in de media24. Tussen het moment van het plaatsen van de uitnodiging door Merthe op 7 september en enkele dagen voor haar verjaardag 17 september, werden er 152 tweets gewijd aan Project X Haren. Haar vergissing werd vooral grappig gevonden. Op dinsdag 18 september om 10.39 uur kopt dagblad Trouw op haar website: “Meer dan 55.000 uitnodigingen voor Facebookfeestje Groningen”. Diezelfde dag nog meldt NOS op de website: “Noodverordening ligt klaar om ‘Project X Haren’. Vanaf het moment dat NOS een tweet verzendt en daarin verwijst naar het nieuwsbericht “Noodverordening afgekondigd om ‘Project X Haren’ nos.nl/l/4220092”, komt de online informatiestroom pas echt op gang. Dinsdagavond groeit de berichtenstroom op Twitter na een melding in het televisiejournaal. Exemplarisch is een tweet van Vocall James Monroe op 18 september: “Project X Haren word met de minuut groter man.. RTL, Powned, NosOp3, Trouw, Spits.. Zelfs avond ploeg van Slam FM praten erover! #Wauw”. De onderwerpen op de 18e zijn vooral de acties van de overheid. Op deze dag gaan 1200 tweets over Project X Haren. Op 19 en 20 september lopen de berichten in aantal op: 5.000 tweets. De discussie op Twitter verschuift naar de voorbereidingen die jongeren treffen. Op de dag van Project X Haren, op 21 september van 10.00 tot 18.00 uur groeit de berichtenstroom gestaag. Veel jongeren maken plannen om te komen. Tussen 18.00 en 21.00 uur gaan de tweets, 50 tot 100 berichten per minuut, veelal over de jongeren die in Haren zijn. Het NOS-journaal van 20.00 uur zorgt voor een piek op Twitter, waar de zoektermen #projectx en #haren inmiddels wereldwijd ‘trending topic’ zijn. Tegen 23.00 uur gaan er bijna 2.000 tweets per minuut over Project X Haren. De onderwerpen die op Twitter domineren zijn oproepen en retweets om gemaakte foto's en filmpjes te uploaden om relschoppers te herkennen 25. Op de dag na afloop, op 22 september, gaat het vooral om de schuldvraag. In totaal gingen ruim 350.000 tweets over #projectx #haren. Volgens Nettribes was Twitter de belangrijkste vorm waar over het Project X Haren gesproken werd. Dit onderzoeksbureau telt 449.496 Twitterberichten. Facebook telde 24.499 berichten, Fora: 7.370 posts, nieuwspagina's: 6.692 reacties, Hyves: 4.461 berichten, Blogs: 2.177 posts en Youtube: 409 uploads 26. Medialogica

Opvallend is wel dat voornamelijk negatieve berichtgeving het nieuws domineert. Op zaterdagochtend 22 september ontstonden spontaan saamhorige burgerinitiatieven om Haren weer schoon te maken 27. Dit initiatief, ‘Project Clean-X Haren’ genaamd, kreeg eveneens bekendheid via Facebook. Binnen enkele uren kreeg dit project 15.000 'likes' op het sociale platform en dit breidde zich in de dagen erna uit naar bijna 31.000 mensen die hun betrokkenheid wilden betuigen met de inwoners van Haren. Media stipten het initiatief even aan, maar er werd verder niet op ingezoomd. Volgens de wetten van de medialogica 28 zullen positieve berichten minder snel in het geheugen blijven hangen. De veroordelingscultuur in de samenleving waarvan de media een exponent zijn, is terug te zien in journalistieke mediatrends. Samenstellers van nieuws zijn gebrand op de schuldvraag en niet op oplossingen.

24 25 26 27 28

september 2012 via: http://www.nu.nl/binnenland/2915769/facebook-feest-haren-ontaardt-in-chaos-enrellen.html http://www.slideshare.net/mkriens/projectx-haren Zie voetnoot 1 De aantallen verschillen per onderzoeksbureau en zijn een momentopname. Het Groningse communicatiebureau Clockwork komt bijvoorbeeld op 52.227 Facebookposts. Persconferentie 22 september 2012, 11.00 uur (verslag: http://forum.hulpverlening.nl/index.php/topic,10566.290.html) Wieringa, S. (2005). Inspelen op medialogica. Comma. Magazine voor overheidscommunicatie. Verkregen van de website van Comma via http://www.bdrp.nl/documenten/medialogica.pdf


Pagina 6 van 9

Een korte opsomming van enkele mediatrends verklaart de prioriteit die media aan gebeurtenissen toekennen: – Conflicten in plaats van overeenstemming – Incidenten in plaats van beleid – Personen in plaats van inhoud – Emoties in plaats van argumenten – Schuld in plaats van oplossingen – Beelden in plaats van woorden Als we deze wetten toepassen op de relschoppers van Project X Haren, dan begrijpen we dat ongeregeldheden eerder een mediahype zullen worden dan brave burgerinitiatieven zoals Project Clean-X Haren. Emoties en beeldmateriaal konden bij de schoonmaakactie nog op aandacht kunnen rekenen, maar dat burgers ‘saamhorig’ initiatief nemen (overeenstemming) valt in de schaduw van waar het werkelijk om draait: de sensatie rondom het conflict. In die zin hebben juist de traditionele media (DWDD, 3FM, NOS, Trouw) hun kracht nog niet verloren. Zij gaven niet alleen de belangrijkste impulsen aan het twitter- en Facebookverkeer, ze primede en framede het nieuws door het, trouw aan eigen wet, te laden met sensatie.

Overheidscommunicatie Hoe staat het met de huidige aanpak op het gebied van overheidscommunicatie waarmee met burgers (en jongeren) wordt gecommuniceerd? In een recent interview 29 merkt communicatiedeskundige Hans Siepel een generiek probleem op op het snijvlak tussen politieke bestuurders en burgers: burgers vertrouwen de overheid niet meer. Als adjunct-directeur bij het ministerie van binnenlandse zaken ontdekte hij dat overheidscommunicatie, die vaak de vorm van reputatiecommunicatie aannam, vooral ging over eigen belangen, beeldvorming en PR. “We hebben moeten vaststellen dat dat niet werkt en niet aansluit bij de behoeften die de samenleving heeft. De gedachte dat je met eenvoudige oneliners en pr-teksten burgers kunt overtuigen, die tijd ligt ver achter ons. Politici en bestuurders scoren qua betrouwbaarheid even hoog als autoverkopers.” Volgens Siepel worden Nederlanders onderschat als het gaat om wat ze qua communicatie aankunnen. “Uit veel onderzoek blijkt dat immateriële waarden overtuigender zijn dan een mooie pr-teksten of oneliners. Wij kijken veel meer naar eerlijkheid, oprechtheid, geloofwaardigheid. Het woord ‘verkopen’ komt uit de marketingcommunicatie en is onderdeel geworden van overheidscommunicatie. Dat is een foute richting geweest.” Volgens Siepel kun je gemaakte beslissingen beter “gewoon uitleggen en begrijpelijk maken”. Overheidscommunicatie is niet bedoeld om iedereen tevreden te stellen, maar geloofwaardig uitleggen hoe je er gekomen bent.

Conclusie De aanbevelingen van Siepel sluiten in essentie aan bij de communicatie-aanknopingspunten die in Generatie Einstein (2006), Openbaar Bestuur (2012) en Nieuwe aanpak in overheidscommunicatie (2007) worden voorgesteld. Burgers van nu willen serieus genomen worden, hebben oog voor authenticiteit, oprechtheid en zijn maatschappelijk betrokken. Er is een fundamenteel andere benadering nodig om met burgers in contact te komen. Communicatiedeskundige Hans Siepel legt uit hoe dat komt en Burgemeester Bats geeft hiertoe een aanzet met zijn oproep tot zelfreflectie. Kijken we naar de jongeren van nu, Generatie Y, dan zitten ook zij met vragen. Belangrijke vragen over hun identiteit, normen en waarden. Dat maakt hen kwetsbaar om speelbal te worden van een overheid die niet goed communiceert en al dan niet sociale media waaraan zij zelf de hoofdrol in zijn. Feit is dat burgers in het algemeen te maken hebben met zoveel communicatie-uitingen, 29 Op Radio 1 bij omroep Max bij het programma Twee Dingen lichtte Siepel zijn laatst verschenen boek ‘Congruente overheidscommunicatie’ toe. Project X Haren: Kom niet! | Essay | Marc de Koning | 1565170 | JCM-B3D01

Pagina 7 van 9

dat klassieke benaderingen op het gebied van kennis, houding en gedrag niet meer voldoende zijn om gedragsverandering (of conversie) te bereiken. Er zijn nieuwe slimme manieren nodig om (jonge) burgers te bewegen en te betrekken30. Dit besef dringt langzaam door bij communicatiewetenschap, -onderwijs en -praktijk. Slaagt de overheid erin aansluiting te krijgen en burgers te betrekken in de communicatie met hen, dan is de kans op grotere communicatie-effectiviteit groter. Kom niet!

Dat hiertoe nog een lange weg te gaan is, blijkt uit de oproep van Gemeente Amstelveen op 13 oktober 2012. Daar leek op een zeker moment ook een Project X variant te ontstaan. Wat communiceert de gemeente vervolgens? “Kom niet!” De straten van Haren waren nog niet schoon of gemeente Amstelveen wilde opnieuw reboundeffect31 triggeren door op te roepen om vooral niet te komen. Een tweet van de Gemeente Amstelveen meldt letterlijk: “Noodbevel afgekondigd voor Amstelveen ivm project X Middenhoven. Kom niet!”32 Kennelijk zijn gemeenten hardleers.

Afbeelding: reboundeffect inwerking

30 Koning, M, de (2012). Communicatie is dood. Leve de communicatie. Artikel op Educomm. Verkregen op 23 oktober 2012 via http://www.educomm.nl/site/blog/communicatie-is-dood-leve-de-communicatie/ 31 Het reboundeffect treedt op wanneer getracht wordt ongewenst gedrag te onderdrukken (Wegner et al., 1987) 32 Zie afbeelding: het reboundeffect in werking. Bron: https://twitter.com/vivideo/status/257196020767789056 Project X Haren: Kom niet! | Essay | Marc de Koning | 1565170 | JCM-B3D01

Pagina 8 van 9

Enkele aanbevelingen

Dat de overheidscommunicatie bij soortgelijke incidenten voor verbeteringen vatbaar is, wisten we eigenlijk al. (Pol, B. et al., 2007). Op basis van de geanalyseerde situatie en de laatste inzichten op het gebied van overheidscommunicatie, kom ik tot de volgende aanbevelingen indien een soortgelijke casus zich dreigt te herhalen. –

–

–

Het burgemeestersoptreden zal oprecht moeten overkomen waarbij zijn/haar boodschap appelleert aan sociale waarden die jongeren herkennen. Geforceerd gebruik van jongerentaal is uit den boze (niet authentiek). In plaats van te roepen “wij hebben het ergste scenario prima voorbereid”, kan ook kwetsbaarheid worden getoond zonder daarmee de aansprakelijkheid te verleggen. Het eerlijke verhaal komt ‘normaal’ over en lokt minder snel beproeving op. De burgemeester zal leiderschap moeten tonen door de jongeren op de verantwoordelijkheid voor de samenleving te wijzen. Hij kan bijvoorbeeld nadrukkelijk een appel doen op sociale validatie (Cialdini, 2001): “De meeste mensen doen het niet, dus is het niet cool om te komen.”. Ook kan hij erop wijzen dat ‘iedereen door iedereen’ gefilmd en gefotografeerd wordt, dus gemakkelijk op te sporen is. Op deze manier wordt de kracht van Facebook mogelijk zelfregulerend (Van Ginneken, J., 2009). Het laatste waar jongeren op zitten te wachten is hun opsporingsfoto op Facebook, waar Jan en allemaal op kan reageren.

Geraadpleegde literatuur In de voetnoten heb ik zo veel mogelijk getracht rechtstreeks te verwijzen naar de betreffende bronnen indien deze online te raadplegen zijn. Aangaande de context heb ik gebruikt gemaakt van de volgende literatuur: Boeken – Boschma J. & Groen I. (2006). Generatie Einstein, slimmer sneller en socialer. Amsterdam: Pearson Education – Bovens, M., et al (2012). Openbaar Bestuur. beleid, organisatie en politiek. Alphen aan de Rijn: Kluwer. – Pol, B., et al (2007) Nieuwe aanpak in overheidscommunicatie. Bussum: Coutinho – Heeres, H. (2004). Onderzoek naar beleving van Sinterklaas. Hilversum: Keesie – Kaldenbach, H. (2004) Respect! Amsterdam: Prometheus – Ginneken, J. van, (2009) De kracht van de zwerm. Amsterdam: Business contact Tijdschriften – Vries, de, J. (2012) Slagharen. De Groene Amsterdammer. 27 september 2012 Radio

– Interview met Hans Siepel op Radio 1 bij Omroep Max, programma Twee Dingen op 15 oktober 2012. Terug te luisteren via: http://www.educomm.nl/site/geen-verkooppraatjes-maargeloofwaardigheid/


Pagina 9 van 9

Project X Haren: Kom niet!

Recommend Documents