Project Louvre Abu Dhabi

Project Louvre Abu Dhabi Een brug slaan tussen het Oosten en het Westen?

Masterscriptie Naam:

Ellen Goossens

Studentnummer:

1240943

Instituut:

Universiteit van Tilburg

Faculteit:

Geesteswetenschappen

Opleiding:

Algemene Cultuurwetenschappen (Master)

Docent:

Jan Jaap de Ruiter

Datum:

11 augustus 2011

1

Inhoudsopgave 1. Inleiding

3

2. Project Louvre Abu Dhabi

5

-

Onderwerp van deze scriptie

6

3. De geschiedenis van Abu Dhabi

8

4. Theoretische kaders

11

-

Theorie van Edward Saïd: Oriëntalisme

11

-

Theorie van Ian Buruma en Avishai Margalit: Occidentalisme

18

-

Theorie van Pierre Bourdieu: Het culturele kapitaal

19

5. De waarde en positie van Musée du Louvre Parijs

21

-

Het ontstaan van musea

22

-

Musée du Louvre Parijs

22

6. Kolonialisme

27

7. Een brug tussen Oost en West: Theorie en praktijk

31

-

Buruma en Margalit

31

-

Saïd

32

-

Bourdieu

33

-

Een nieuw kolonialisme

34

8. Conclusie

36

9. Bronnenlijst

39

-

Boeken en artikelen

39

-

Websites

40

2

Inleiding In het verleden is oosterse kunst van zijn oorspronkelijke plaats weggehaald en over de hele wereld verspreid. Schatten uit bijvoorbeeld Egypte en Turkije zijn ook nu nog vaak in westerse musea te bewonderen. Hierdoor zijn tot op de dag van vandaag bestaande vormen van culturele soevereiniteit ontstaan: een nieuwe vorm van kolonialisme werd hierin gezien, de westerse wereld wilde ook op het gebied van kunst controle uitoefenen.1 Maar ook het nationale gevoel bij kunst kwam in veel landen naar boven. Vooral oosterse landen lieten zien gehecht te zijn aan hun culturele schatten en hierdoor werden in de tweede helft van de 20ste eeuw veel kunstwerken teruggebracht naar hun oorspronkelijke vindplaats. Dit proces verliep niet altijd gemakkelijk, mede door het imago dat landen op andere gebieden dan de kunsten hebben verworven. Het westerse discours zette het Midden-Oosten neer als premodern, ondemocratisch en stelde dat het een westerse bevrijding nodig heeft en praat op deze manier de inname van hun culturele schatten in het verleden goed.2 Onder westerse curatoren heerste de opvatting dat kunst beter in het Westen bewaard zou kunnen worden, aangezien de politieke situaties in oosterse landen, vooral die in het Midden-Oosten te instabiel zijn en door deze spanningen zouden verschillende kunstschatten verloren kunnen gaan. Dit discours gaat echter veranderen. In de Verenigde Arabische Emiraten wordt een project gestart waar oosterse en westerse culturele instellingen samen gaan werken aan musea met kunst uit de gehele wereld. Twee kleine, olierijke emiraten in het Midden-Oosten, Abu Dhabi en Dubai, gaan door middel van architectuur en kunst hun nationale identiteit een nieuwe vorm geven. Hiermee willen zij het internationaal geldende beeld van Arabieren veranderen, door te laten zien dat een moderne maatschappij binnen de islam kan bestaan. Op een eiland in Abu Dhabi worden drie kolossale musea gebouwd die de culturele identiteit van Abu Dhabi, en daarmee een voorbeeld voor de rest van de Arabische wereld, moet gaan uitdragen. De banden die daarvoor met het Westen worden aangegaan zijn niet alleen in financieel opzicht aantrekkelijk, ook het imago van het Midden-Oosten, dat door onder andere de terroristische aanslagen van 11 september 2011 in de Verenigde Staten flinke schade heeft

1

Winegar, J., ‘Cultural Sovereignty in a Global Art Economy: Egyptian Cultural Policy and the New Western Interest in Art from the Middle East’ in Cultural Anthropology 21(2):173-204. P.174. 2 Winegar, J., ‘Cultural Sovereignty in a Global Art Economy: Egyptian Cultural Policy and the New Western Interest in Art from the Middle East’ in Cultural Anthropology 21(2):173-204. P.174.

3

opgelopen, zou hierdoor moeten worden verbeterd. Niet alleen een positief imago is voor het Midden-Oosten belangrijk, maar ook een hedendaagse zijderoute wordt gecreëerd, waardoor Abu Dhabi zich op economisch en toeristisch gebied kunnen meten met China en India. Op dit moment zijn Dubai en Abu Dhabi de meest invloedrijke emiraten in de Verenigde Arabische Emiraten. Niet alleen binnen deze natie zelf, maar ook op internationaal gebied gooien zij hoge ogen met investeringen die zij doen op economisch, toeristisch en sportief gebied. Ook op cultureel gebied zijn deze emiraten zichzelf aan het ontwikkelen. Abu Dhabi neemt hierin duidelijk het initiatief. Heden ten dage heeft Abu Dhabi, als onderdeel van de Verenigde Arabische Emiraten een politiek stabiele staatsvorm en een sterke economische positie. En hoewel er nog een aantal onopgeloste conflicten met buurlanden zijn, is het een rustig gebied waar weinig terrorisme heerst. Door deze stabiele situatie kan Abu Dhabi zich richten op een economische impuls.3 Een nieuwe economische supermacht is daardoor aan het opbloeien. Met ongeveer acht procent van de wereldolievoorraad en een snelle economische groei verkrijgt het hoofdemiraat van de Verenigde Arabische Emiraten een nieuwe, machtige positie in de wereld.4 Het zal niet lang duren voordat Abu Dhabi niet alleen invloed uitoefent over de Arabische wereld maar ook over de rest van de wereld. Abu Dhabi is als vooruitstrevend Arabisch land bezig het internationale discours over kunst in het Midden-Oosten te keren. Het emiraat is, zoals gezegd, begonnen met een investering in zowel sport, toerisme en kunst om zichzelf op de kaart te zetten. Omdat Abu Dhabi een kapitaalkrachtig land is, heeft het de juiste middelen om, met name in het kunstveld, investeringen te doen en zo een omgekeerd effect te creëren. De kunst uit het Midden-Oosten wordt niet meer uit het oorspronkelijke gebied weggehaald, maar Westerse kunst wordt het emiraat binnengehaald.

3 4

Davidson, C., Abu Dhabi, Oil and Beyond, New York 2005, p.1. Davidson 2005, p.1.

4

Project Louvre Abu Dhabi Een van de grootste projecten die Abu Dhabi op cultureel gebied aan het uitvoeren is, is de samenwerking met Musée du Louvre Parijs. In 2007 zijn zij tot een partnerschap gekomen dat tot 2037 duurt. In Abu Dhabi wordt een satellietmuseum van Musée du Louvre gebouwd, op het tot toeristische trekpleister omgebouwde Saadiyat Eiland. Dit eiland moet het culturele en toeristische centrum van Abu Dhabi gaan worden. Het satellietmuseum heeft de primeur gebruik te mogen maken van de naam Louvre en gaat dan ook Museum Louvre Abu Dhabi heten. Het is de verwachting dat het complex in 2013 wordt geopend en kan vanaf dat moment dertig jaar beschikken over kunstwerken uit het depot van Musée du Louvre Parijs. Hoogste doel van deze samenwerking is volgens initiatiefnemer Sjeik Zayed Al Nahyan (1948-), tevens emir van Abu Dhabi en president van de Verenigde Arabische Emiraten, het overbruggen van de kloof tussen de oosterse en westerse wereld door middel van kunst: ‘Dit is een grote overwinning in de visie van Abu Dhabi om een plek te worden waar culturen van over de gehele wereld zullen samenkomen. Deze overeenkomst versterkt internationale dialogen die alle culturen zullen omarmen.’5 Door het aangaan van dit partnerschap heeft Abu Dhabi niet alleen een contract met ’s werelds meest bezochte en bekendste museum, maar ook met een museum dat als doel heeft de wereld door middel van kunst te beïnvloeden.6 ‘Het doel van deze samenwerking is de bezoekers de ondersteuning te geven die zij nodig hebben om de ontwikkelingen in de kunst van verschillende beschavingen te ervaren. Louvre Abu Dhabi zal een nieuwe benadering van deze culturen laten zien, door expliciete vergelijkingen te maken tussen deze culturen. Honderden relevante kunstwerken zullen in een kleine ruimte worden getoond, waardoor de unieke boodschap die ze met zich meedragen tijdens een wandeling door het museum de bezoeker zal bereiken.’7 Toch worden er ook kanttekeningen geplaatst bij deze samenwerking, met name door Franse betrokkenen. Want hoewel Abu Dhabi de plannen met verve presenteert, is de kritiek vanuit Frankrijk groot. Toen deze plannen door Abu Dhabi en Musée du Louvre werden gepresenteerd werden er veel vragen gesteld over de kunstwerken die in het Louvre Abu Dhabi tentoongesteld zouden worden. Direct werd aangegeven dat de keuze van de

5

Gomez, E.,13 maart 2007, ‘A Louvre for Abu Dhabi: It’s a done deal’ The San Fransisco Chronical, http://www.sfgate.com/cgi-bin/blogs/worldviews/detail?entry_id=14365 (geraadpleegd op 26 juni 2011). 6 Musée du Louvre, n.d. http://www.louvre.fr/llv/musee/mission.jsp (geraadpleegd op 15 april 2011). 7 Agence France Museums, n.d., ‘The Louvre Abu Dhabi’, http://www.agencefrancemuseums.fr/en/le-louvre-abou-dabi/le-projet-scientifique-et-culturel (geraadpleegd op 25 mei 2011)

5

kunstwerken niet zou worden beïnvloed door het feit dat het museum gesitueerd is in een moslimland. De thema’s en onderwerpen die in het museum aan bod komen worden in onderling overleg gekozen en er wordt geen enkel onderwerp buiten beschouwing gelaten. Enige belofte die is gedaan is dat het Musée du Louvre geen van de 35.000 huidig tentoongestelde stukken naar Abu Dhabi verscheept. Ook zal er niet alleen islamitische of oosterse kunst te zien zijn, maar wordt er een dialoog tussen de oosterse en westerse wereld beoogd.8 De invloed van de Frasen op het project is dus erg groot. Het Louvre Abu Dhabi hoopt met deze samenwerking onderdeel te worden van een internationale samenleving.9 Niet alleen kunstvoorwerpen uit Musée du Louvre Parijs worden namelijk in bruikleen gegeven, maar ook andere Parijse musea, zoals Musée D’Orsay en het Paleis van Versailles hebben aangegeven hun medewerking te verlenen. Hierdoor komt er niet alleen een samenwerking tussen Musée du Louvre en het toeristische bureau in Abu Dhabi, maar ook tussen de Franse regering en Sjeik Zayed Al Nahyan van Abu Dhabi. Deze samenwerking lijkt daarmee voor een nieuwe impuls wanneer het gaat om de verspreiding van kunst over de gehele wereld te zorgen, evenals de economische impuls die nodig is om cultureel erfgoed te laten bestaan.

Onderwerp van deze scriptie Deze scriptie gaat over wat er op cultureel gebied gebeurt wanneer de circulatie van kunst over de wereld groeit en er daardoor nieuwe partnerschappen tussen westerse en oosterse landen ontstaan. Door de samenwerking van Abu Dhabi met zowel het Musée du Louvre Parijs is Abu Dhabi op weg een opkomende culturele hoofdstad in een niet-westers land te worden, waar wel westerse kunst getoond wordt. Hierdoor verandert de beeldvorming van het Westen op het Oosten en vice versa. Toch lijkt hierdoor een nieuw soort kolonialisme te ontstaan. Er is geen fysieke bezetting van de staat, maar door middel van het contract met het Louvre lijkt de invloed van Frankrijk op Abu Dhabi door middel van een cultureel partnerschap te ontstaan. De vraag blijft daarbij hoe groot de invloed van Abu Dhabi op dit project is en of zij niet alleen de economische injectie leveren die nodig is een satellietmuseum van Musée du Louvre te openen.

8

Musée du Louvre, n.d., http://www.louvre.fr/llv/dossiers/page_magazine.jsp?CONTENT%3C %3Ecnt_id=10134198674151899&CURRENT_LLV_MAGAZINE%3C%3Ecnt_id=10134198674151899&bm Locale=en (geraadpleegd op 15 april 2011). 9 Tourism Development & Investment Company, n.d., ‘The Louvre Abu Dhabi’ http://www.tdic.ae/en/project/projects/cultural-1/louvre-abu-dhabi.html (geraadpleegd op 17 april 2011).

6

De onderzoeksvraag die ik daarom zal stellen is: Ontstaat er door het partnerschap op het gebied van kunst en cultuur tussen het oosterse emiraat Abu Dhabi en het Musée du Louvre Parijs een interculturele brug of een nieuwe vorm van kolonialisme?

Om tot een antwoord op deze vraag te komen maak ik gebruik van theorieën die gaan over de relatie tussen de oosterse en de westerse wereld, waarbij het werk van de denkers Edward Saïd, Ian Buruma en Avishai Margalit centraal zullen staan. Ik zal kijken in hoeverre de relaties die zij schetsen tussen de oosterse en westerse wereld overeind blijven met betrekking tot de samenwerking van Musée du Louvre Parijs en het emiraat Abu Dhabi. Ook kijk ik in hoeverre de visie op het kolonialisme uit de negentiende eeuw gerelateerd kan worden aan het project Louvre Abu Dhabi. Daarnaast maak ik gebruik van de theorie van Pierre Bourdieu, die meer de nadruk legt op de economische waarde van kunst in een samenleving en hoe deze waard internationaal gebruikt kan worden. Verder maak ik gebruik van verschillende artikelen die zijn verschenen over de samenwerking van Musée du Louvre met Abu Dhabi waarin opvattingen over de samenwerking en het gebruik van de naam Louvre en het uitlenen van westerse kunst centraal staan.

7

De geschiedenis van Abu Dhabi Het verhaal gaat dat er rond 1761 door het nomadische volk Bani Yas zoet water gevonden werd op een eiland langs de kust van de Perzische golf. Op dit eiland zorgde een groep gazelles van de Dhabi soort ervoor dat de nomaden het water konden vinden. Dit eiland werd ‘vader van de gazelles’ ofwel Abu Dhabi genoemd.10 De plaats waar Abu Dhabi gesticht werd, onderscheidde zich al snel van andere gebieden aan de Perzische Golf. Niet alleen de aanwezigheid van zoet water zorgde ervoor dat Abu Dhabi belangrijk werd en men zich er ging vestigen, ook het feit dat er vanaf die plek een eindeloos uitzicht langs de kust was zorgde ervoor dat het een strategische plaats was.11 Aanvallen vanaf het vaste land konden meteen in de kiem gesmoord worden. Al snel werden er diverse huisjes gebouwd op het eiland en werd het een gebied met vaste bewoners. Zij leefde voornamelijk van de parelvangst en handel. Abu Dhabi groeide binnen dertig jaar uit tot de grootste plaats aan de Perzische Golf en werd de vaste verblijfplaats van de Bani Yas-stam. Binnen de Bani Yas zijn er verschillende substammen, waarvan een van de stammen Al Nahyan heet. Leden van de Al Nahyan familie hebben gezorgd voor de huidige leiders van Abu Dhabi.12 In de negentiende eeuw werd er een verbond gesloten tussen de sjeiks die de gestichte steden in het Golfgebied beheersten en Groot-Brittannië. De Britten verwierven hiermee grote invloed in het gebied, hoewel er niet van een kolonie kon worden gesproken. De grootste zorg van de Britten was het beschermen van de handelsroute naar India, omdat er in het Golfgebied veel piraterij heerste.13 Vanaf de jaren dertig van de twintigste eeuw, toen de parelhandel afnam en de interesse in olie in het gebied toenam, vestigde een aantal grote oliebedrijven zich in de buurt van Abu Dhabi. Sjeik Shakbut Al Nahyan ging een overeenkomst aan met de Brits-Irakese Petroleum Company en zij waren die eersten die op zoek gingen naar olie in het gebied.14 Veertien jaar later werd de eerste olie gevonden. De potentiële winst die zij konden halen uit de olievoorraad zorgde ervoor dat zij interesse in het gebied bleven houden. Nadat de Britten zich in 1947 uit India terugtrokken, bleven zij aanwezig in Abu Dhabi en omstreken, mede door de aanwezigheid van olie in het gebied.

10

Davidson 2005, p.6. Davidson 2005, p.15. 12 Davidson 2005, p.19. 13 Al Abed, I & Peter Hellyer, P., United Arab Emirates: a new perspective, Londen 2001, p.55. 14 Davidson 2005, p.50. 11

8

Abu Dhabi begon in 1962 met de export van ruwe olie. Snel groeide het emiraat uit tot het rijkste emiraat van de zeven emiraten in het Golfgebied. Maar ook de overige emiraten werden niet slechter van deze nieuwe welvaart van Abu Dhabi. Via het Ontwikkelingsfonds voor Verdragsstaten, dat jaren eerder door de Britten was opgesteld, werd ook geld gedoneerd aan de overige emiraten.15 Niet veel later kreeg Abu Dhabi het emiraat Dubai als concurrent, omdat ook daar olie werd gevonden en geëxporteerd. In 1968 kondigden de Britten aan dat ze het gebied, waar ze tot dan toe aanwezig waren geweest om de handelsroute te beschermen, zouden verlaten in 1971. Dit was voor de sjeiks van de zeven emiraten aanleiding om een nieuwe federatie aan te gaan, niet alleen met elkaar, maar ook met Bahrein en Qatar. Na een periode van onderhandelingen en overeenkomsten werd er een akkoord bereikt tussen zes van de emiraten (Abu Dhabi, Dubai, Sharjah, Ajman, Umm Al- Qayway en Fujairah) en zij werden in 1971 een federatie, genaamd Verenigde Arabische Emiraten.16 Het zevende emiraat, Ras al Khaiman, voegde zich in februari 1972 bij deze federatie. Tussen de emiraten onderling bleef er nog enige rivaliteit bestaan, maar het huwelijk tussen de kroonprins van Dubai en de dochter van de heerser van Abu Dhabi in 1999 maakte een einde aan de concurrentiestrijd tussen de emiraten.17 De huidige president van de Verenigde Arabische Emiraten, Sjeik Zayed Al Nahyan, is tevens de emir van Abu Dhabi. Hij staat er om bekend dat hij een prowesters en modern bewind voert. Volgens het tijdschrift Forbes is hij de op een na rijkste monarch van de wereld, met een geschat vermogen van 2,3 miljard dollar.18 Dit zorgt ervoor dat de Sjeik niet alleen investeringen doet ten behoeve van het volk van Abu Dhabi19, maar ook grote investeringen doet met betrekking tot de positie van Abu Dhabi ten aanzien van de rest van de wereld. Abu Dhabi is mede daardoor als nieuwe economische supermacht aan het opbloeien. Met ongeveer acht procent van de wereldolievoorraad en snelle economische groei zorgt het hoofdemiraat van de Verenigde Arabische Emiraten voor een nieuwe, machtige positie in de wereld.20 Daarnaast zorgt project Louvre Abu Dhabi voor een nieuwe impuls op het gebied van kunst 15

Davidson 2005, p.46. Davidson 2005, p.60. 17 Davidson 2005, p. 120. 18 Pendleton, D. & Serafin, T., 30 augustus 2008, ,’The World richest royals’, Forbes Magazine,http://www.forbes.com/2007/08/30/worlds-richest-royals-biz-royals07-cx_lk_0830royalintro.html / (geraadpleegd op 14 juli 2011) 19 Sjeik Zayed Al Nahyan, heeft er in april 2005 voor gezorgd dat ambtenaren in Abu Dhabi een salarisverhoging van honderd procent kregen. Daarnaast financiert hij de bouw van een nieuw ziekenhuis, waar met name aandacht wordt besteed aan onderzoek naar hart- en vaatziekten. http://www.hopkinsmedicine.org/Press_releases/2007/04_30a_07.html (geraadpleegd op 14 juli 2011) 20 Davidson 2005, p. 1 16

9

en cultuur in het Midden-Oosten. Abu Dhabi lijkt als vooruitstrevend Arabisch land bezig het internationale discours over kunstbeheer in het Midden-Oosten te keren.

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

Een brug tussen Oost en West: Theorie en praktijk Door de theorieën van Saïd, Buruma, Margalit, Bourdieu en het koloniale verleden van Frankrijk aan elkaar te verbinden kan een nieuwe blik op de relatie tussen de oosterse en de westerse wereld worden gecreëerd. Hier zullen deze theorieën worden toegepast op de samenwerking tussen Musée du Louvre en Abu Dhabi. Want zoals de Syrische filosoof Sadik Jalal al-Azm al als kritiek op de theorie van Saïd had, moet er ook worden gekeken naar de invloed van politieke, strategische en economische belangen wanneer de relatie tussen de oosterse en westerse wereld wordt beschreven. In deze scriptie wordt besproken of samenwerking van Musée du Louvre Parijs en het Arabische emiraat Abu Dhabi een brug zal slaan tussen de oosterse en westerse wereld, of dat dit een nieuwe manier van kolonisatie met zich meebrengt.

Buruma en Margalit Na de bestudering van de theorie van Buruma en Margalit zou verwacht kunnen worden dan een land in het Midden-Oosten geen zakelijke relatie met een westers land aan zou willen gaan, gezien de verhoudingen in het verleden en het vijandige beeld dat de oosterling van het Westen zou hebben. Een samenwerking op cultureel gebied is daarom niet vanzelfsprekend, aangezien de grootste verschillen tussen de oosterling en de westerling juist in de cultuur te vinden zijn. Opmerkelijk in de samenwerking tussen Abu Dhabi en Musée du Louvre is daarbij nog dat Abu Dhabi ook open staat voor de tentoonstelling van niet-islamitische kunst. Islamitische kunst bevat geen afbeeldingen van figuren, driedimensionale beeldhouwkunst of olieverfschilderingen, maar bevat miniaturen, natuurlijke ornamenten, Arabische patronen en complexe geometrische ontwerpen. Deze verschillende vormen van versiering is uit verschillende invloeden ontstaan: het Jodendom, het verbod in de Koran tegen het afbeelden van menselijke en dierlijke figuren, het afzetten tegen Byzantijnse iconen en laten zien dat de Islam ‘anders’ is, logocentrisme en het spirituele karakter van de Islam. Dit dus in tegenstelling tot de westerse kunst, die juist bijna uitsluitend bestaat uit de afbeelding van figuren. Van de ‘haat tegen het Westen’, zoals Buruma en Margalit occidentalisme definiëren, lijkt hier dus geen sprake te zijn en er wordt tolerant met de westerse kunst omgegaan. Verklaring hiervoor is dat Abu Dhabi geen koloniaal verleden kent, en dus nooit overheerst is geweest door een westers land. De aanwezigheid van de Britten in de negentiende en twintigste eeuw verliep relatief vredig en nadat de Britten uit Abu Dhabi vertrokken zijn er nauwe handelsbanden blijven bestaan. De prowesterse blik van Sjeik Zayed Al Nahyan en de 31

samenwerking met Frankrijk laat zien dat er vanuit Abu Dhabi niets in de weg staat om dit project succesvol te laten zijn.

Saïd Zowel Frankrijk als Abu Dhabi heeft aangegeven dat het grootste doel van de samenwerking is de kloof tussen de oosterse en westerse wereld te overbruggen. De samenwerking wordt echter vanuit het Westen als volgt verwoord: ‘Het Louvre Abu Dhabi zal op Arabisch grondgebied worden ingehuldigd als een cultureel instituut, geboren in Verlicht Europa. De normen en waarden en de identiteit van het museum zijn gebaseerd op het concept van ontdekking, uitwisseling en educatie, die zullen worden volgehouden binnen een unieke samenwerking tussen het grootste museum in de wereld en de moderne Arabische wereld.21 Aldus een verklaring op de website van het agentschap van Franse musea. Als we deze uitspraak vanuit het oriëntalisme van Edward Saïd bekijken, zijn een aantal factoren die opvallen. In de verklaring van het agentschap zien we allereerst meteen dat de westerse superioriteit getoond wordt. ‘Verlicht Europa’ brengt een cultureel instituut naar de Arabische wereld, zoals het Westen ooit het idee had dat de achtergestelde Oriënt door hen moest worden opgevoed. Vanuit een westerse visie wordt met deze formulering aangegeven dat de kennis en macht van het Westen nodig is om de kloof tussen Oost en West te dichten. Westerse begrippen worden gebruikt om de samenwerking te verklaren. Vervolgens heeft het agentschap het over ‘het beste museum ter wereld’ dat naar Abu Dhabi komt, en laat ook daarmee zien dat alleen het Westen de kloof kan verkleinen. Alleen met de hulp van het Westen kan een moderne Arabische wereld ontstaan. Om een brug tussen de oosterse en westerse wereld te slaan, wordt Museum Louvre Abu Dhabi een internationaal museum met kunstwerken uit verschillende culturen. Hierdoor zou getoond worden dat ondanks de verschillen die er tussen Oost en West bestaan vreedzaam naast elkaar geleefd kan worden en er van elkaars cultuur geleerd kan worden. Dit zou leiden tot wederzijds begrip. Henri Loyrette, directeur van Musée du Louvre Parijs zegt hier het volgende over: ‘Er zal niet alleen occidentale kunst te zien zijn in Museum Louvre Abu Dhabi, maar er zullen allerlei artistieke creaties worden getoond. Er zal een dialoog tussen oost en west, noord en zuid ontstaan. Op deze manier zal kunst uit het Midden-Oosten getoond worden in het Louvre Abu Dhabi. Als een nieuw museum hopen we dat het Louvre Abu Dhabi

21

Agence France Museums, ‘The Louvre Abu Dhabi’ http://www.agencefrancemuseums.fr/en/le-louvre-abou-dabi/le-projet-scientifique-et-culturel (geraadpleegd op 25 mei 2011)

32

deel zal uitmaken van een internationale gemeenschap.’22 Ook uit deze woorden blijkt dat de westerse wereld, hier vertegenwoordigd door de directeur van Musée du Louvre Parijs, nadruk wil leggen op het feit dat zij geen overeenkomst aangaan met een land dat alleen oosterse kunst wil laten zien. Henri Loyrette zegt verder. "Het Louvre Abu Dhabi is een nieuw museum met een dubbele cultuur en een dubbele traditie".23 Continu wordt benadrukt dat het een museum wordt dat internationale culturele banden benadrukt en niet alleen een museum voor Abu Dhabi gaat worden. Doordat de directie van Musée du Louvre en de Franse regering mede bepalen wat er in Abu Dhabi tentoongesteld wordt, laten ze zien dat ze de macht binnen het kunstveld beheersen en blijft de theorie van Saïd met betrekking tot de overheersing van het Westen overeind staan.

Bourdieu Uit de theorie van Pierre Bourdieu blijkt dat Frankrijk op allerlei manieren toont dat zij het culturele en sociale overwicht in deze situatie heeft, en daarmee controle over de samenwerking kunnen blijven uitoefenen. Het economische kapitaal ligt immers bij Abu Dhabi. Zij willen door middel van dit kapitaal een economisch impuls veroorzaken en een toeristische trekpleister worden. Als we de theorie van Bourdieu koppelen aan de geschiedenis van Musée du Louvre Parijs zien we dat het Louvre zich al eeuwen lang binnen het kunstveld bevind, en daarmee een grote voorsprong heeft genomen op Abu Dhabi. De grote veranderingen aan het gebouw en de vele functies die het Louvre heeft vervuld hebben allemaal bijgedragen aan de waarde die aan Musée du Louvre door zowel Frankrijk als de rest van de wereld is toegekend. Het culturele en sociale veld rondom Musée du Louvre is daarmee erg invloedrijk en de naam Louvre is hierdoor ook internationaal zeer waardvol. Abu Dhabi heeft niet voor niets 25 miljoen dollar moeten betalen om de naam Louvre aan hun project te mogen verbinden. De macht die de naam Louvre met zich meebrengt geeft Abu Dhabi de kans zich op eenzelfde manier als Musée du Louvre in het kunstveld te positioneren. Door gebruik te maken van een naam die in het kunstveld zijn waarde heeft verdiend en bewezen zorgt Abu Dhabi er vele malen sneller voor zichzelf in het kunstveld te bewijzen. Door gebruik te maken van de economisch middelen die zijn hebben, kunnen zij binnen het

22

Bardsley, D., 19 augustus 2008, ‘Abu Dhabi's Louvre to get Middle East art’ The National, http://www.thenational.ae/news/uae-news/abu-dhabis-louvre-to-get-middle-east-art (geraadpleegd op 13 mei 2011) 23 HNL, 25 mei 2009, ‘Sarkozy geeft startschot voor bouw Louvre Abu Dhabi’ http://www.hln.be/hln/nl/2/Kanaal-Reizen/article/detail/865818/2009/05/26/Sarkozy-geeft-startschot-voorbouw-Louvre-Abu-Dhabi.dhtml (geraadpleegd op 24 juni 2011)

33

kunstveld zelf een naam opbouwen en meedingen om de macht te krijgen de schaarse middelen in het kunstveld te beheersen.

Een nieuw kolonialisme Dat Abu Dhabi op deze manier, door voor 25 miljoen dollar de naam Louvre te kopen, macht gaat verwerven binnen het kunstveld, heeft binnen de kunstwereld tot veel kritiek geleid. Vanuit de Franse gemeenschap kwam veel tegengeluid op het plan samen te werken met Abu Dhabi. Frankrijk zou zijn ziel verkopen om geld te verdienen aan deze deal. Musée du Louvre is een nationaal symbool van Frankrijk en zou zijn naam niet moeten uitlenen aan een instituut in het Midden-Oosten. Deze visie laat de vijandigheid zien die tussen het Westen en het Oosten is ontstaan. Hierbij komt de kritiek niet vanuit het Oosten, zoals Buruma en Margalit uiteen hebben gezet, maar juist vanuit het Westen wordt een samenwerking niet op prijs gesteld. "Onze musea zijn niet te koop", staat in een online petitie die door 4700 mensen, waaronder curatoren, kunsthistorici en archeologen, is getekend. 'Het doel van een museum moet educatie en het bewaren van kunstschatten zijn, niet het maken van winst.’ aldus kunsthistoricus en grootste criticus Didier Rykner in La Tribune de l'Art24. De samenwerking met Louvre Abu Dhabi zorgt in Frankrijk vanaf de bekendmaking van de plannen voor onrust in de kunstwereld. Critici als Rykner stellen dat de Franse regering zijn musea verkoopt.25 De Franse regering heeft meerdere malen benadrukt dat de kritiek die wordt gegeven ontrecht is. De Franse minister van Cultuur, Renaud Donnedieu de Vabres (1954-), zegt over de samenwerking met Abu Dhabi: ‘We hebben besloten samen een museum te creëren dat bestemd is voor een culturele dialoog tussen Oost en West door kunstwerken met grote betekenis uit allerlei historische periodes tentoon te stellen.’ Over de negatieve reacties die dit project in Frankrijk hebben opgeroepen zegt hij: ‘Degene die bang zijn dat de visie van het Louvre geen stand houdt in het Midden-Oosten kan ik beloven dat de deal, waarin ook tijdelijke leningen van kunstwerken, technische hulp en trainingen van curatoren zijn opgenomen, de Franse cultuur zal verspreiden en behouden en dat de grootste schatten van het Louvre, Frankrijk nooit zullen verlaten.’26 De woorden van Donnedieu de 24

Aster, H., 6 maart 2007, ‘Gulf Louvre deal riles French art world’, BBC News, http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/6421205.stm (geraadpleegd op 21 juni 2011) 25 Riding, A., 7 maart 2009, ‘The Louvre’s Art: Priceless. The Louvre’s Name: Expensive’ The New York Times, http://www.nytimes.com/2007/03/07/arts/design/07louv.html (geraadpleegd op 7 juli 2011) 26 Gomez, E.,13 maart 2007, ‘A Louvre for Abu Dhabi: It’s a done deal’ The San Fransisco Chronical, http://www.sfgate.com/cgi-bin/blogs/worldviews/detail?entry_id=14365 (geraadpleegd op 26 juni 2011)

34

Vabres geven aan dat ook hij wil dat de brug tussen Oost en West gebouwd gaat worden, maar beargumenteert dit wel vanuit een Frans oogpunt. Want tot nu toe geven de Fransen die betrokken zijn bij het project aan dat zij met deze samenwerking een kloof willen dichten, maar wel op een Franse manier. Hij benadrukt dat de ‘Franse cultuur’ door deze samenwerking verspreid zal worden en in het Midden-Oosten zullen door dit project gaan leren over het Westen. Niet alleen de kunstwerken komen uit westerse musea, maar ook de technische hulp en trainingen moeten volgens westerse standaarden uitgevoerd worden. Hiermee is lijkt dit project niet alleen meer op een Frans project dan op een Arabisch project, maar zou ook gesteld kunnen worden dat hier opnieuw sprake is van kolonialisme, maar dan niet door middel van bezetting, maar door middel van het opleggen van een westerse wijze van het benaderen van kunst. De visie van de Fransen in de negentiende eeuw was dat zij spullen uit het koloniale gebied nodig hadden om de economie draaiende te kunnen houden. Hier lijkt zich een omgekeerde situatie voor te doen: De oosterlingen hebben ‘spullen’ uit Frankrijk nodig om hun project uit te kunnen voeren. Het lijkt nobel van Frankrijk dat zijn hier aan mee werken, maar dit doen zij alleen maar vanuit een Franse, Europese visie. Opvallend in alle verschenen publicaties over dit project is dat bijna alle reacties, opinies en verslaggeving vanuit het Westen worden uitgegeven. Franse en Amerikaanse kranten schrijven over de kritiek die op het project wordt gegeven en vanuit de Franse regering wordt duidelijk vermeld onder welke voorwaarden dit project zijn doorgang zal vinden. Vanuit Abu Dhabi blijft het angstvallig stil. Hieruit maak ik op dat zij tevreden zijn met de manier waarop dit project wordt vormgegeven en wordt uitgevoerd. Zij krijgen door het gebruik van de naam Louvre en de mogelijkheid kunst uit Franse musea te lenen grote invloed in het culturele veld en het heeft er alle schijn naar dat de kritiek die vanuit Frankrijk wordt geuit dan maar voor lief wordt genomen. De rol van onderdrukte, beïnvloedbare natie, zoals ook in de negentiende eeuw veelvuldig voorkwam, in hierbij dus toebedeeld aan Abu Dhabi. Zoals de kolonies in de negentiende eeuw de grondstoffen hadden waar de overheersers van bepaalden wat er mee zou gebeuren, heeft Abu Dhabi nu het economische kapitaal, maar mag dit alleen onder Franse voorwaarden besteed worden.

35

Conclusie Het project Louvre Abu Dhabi laat zien dat zowel vanuit het Westen als vanuit het Oosten de wil wordt getoond een brug te slaan tussen deze twee culturen. In de traditie van zowel het oriëntalisme als het occidentalisme zou dit een nieuw hoofdstuk kunnen betekenen. Niet alleen de overheersing van het Westen op het Oosten, zoals Edward Saïd uiteenzet in zijn boek Orientalism zou hierdoor kunnen verminderen, maar ook de haat vanuit het Oosten naar alles wat westers is, zoals Buruma en Margalit occidentalisme definiëren, zou door deze samenwerking veranderd kunnen worden. Sjeik Zayed Al Nahyan wil een samenwerking met het Westen om zijn emiraat, Abu Dhabi, op een toeristische en culturele kaart te zetten. Om dit te bereiken ziet hij in dat er een band met het Westen moet worden opgebouwd. Hij laat zien dat de haat jegens het Westen, die in het occidentalisme van Buruma en Margalit naar voren komt, vanuit Abu Dhabi niet getoond wordt. Zij willen juist een samenwerking met het Westen aangaan en zijn bereid op het culturele vlak niet alleen samen te werken, maar ook door middel van westerse kunst een dialoog aan te gaan tussen beide culturen. Door het kapitaal dat de Sjeik in dit project kan investeren kan hij een machtig wapen kopen: de naam Louvre. Door middel van economisch kapitaal kan hij zijn land ook op het culturele en sociale vlak mee laten doen in het wereldwijde maatschappelijke veld. Hiermee wordt de theorie van Pierre Bourdieu over de werking van de maatschappij bevestigd. Aan de andere kant van dit project staat de Franse kunstwereld en regering, die binnen deze samenwerking het Westen representeren. Zij gaan voor het eerst in de geschiedenis de naam Louvre en kunst uit Musée du Louvre met iemand delen, iets wat opmerkelijk genoemd kan worden gezien het nationale karakter van Frankrijk. Vanaf het einde van de twaalfde eeuw is de naam Louvre binnen Frankrijk een begrip en Musée du Louvre heeft door de eeuwen heen niet alleen belangrijke kunstwerken verworven, maar jaarlijks komen bijna 8 miljoen bezoekers uit de hele wereld naar deze kunstwerken kijken en daarmee is Musée du Louvre het best bezochte museum ter wereld. Uit interviews met verschillende Franse betrokkenen blijkt dan ook dat de samenwerking met Abu Dhabi niet door iedereen op prijs wordt gesteld. Niet alleen critici zijn bang dat Frankrijk zijn ziel verkoopt en dat de samenwerking met een Arabisch land buiten de normen en waarden van Musée du Louvre valt. Ook de directie van Musée du Louvre benadrukt dat ze de Franse cultuur door middel van dit project verspreiden en dat zij het Oosten moeten helpen bij de opbouw van een cultureel centrum. Het ontwikkelde Westen wordt nog altijd tegenover het onderontwikkelde Oosten geplaatst. Het Oosten heeft de hulp 36

van het Westen nodig, maar er wordt getwijfeld of de verkoop van de naam Louvre aan een Arabisch land de juiste manier van handelen is. Niet alleen wordt hiermee een deel van het door Frankrijk opgebouwde culturele kapitaal uit handen gegeven, maar ook laten zij zien dat met de juiste economische middelen de cultuur uit het Westen te koop is. Niet alleen worden de tegenstellingen tussen Oost en West in deze discussie extra benadrukt, ook de vijandigheid vanuit het Westen komt in de kritische reacties naar boven. Door dit project ontstaat dan ook een nieuwe vorm van kolonialisme. De Fransen bezetten Abu Dhabi dit keer niet fysiek, zoals zij in de negentiende eeuw in veel Afrikaanse landen deden. Nu proberen zij door middel van kunst westerse ideeën naar het MiddenOosten te brengen. In plaats van grondstoffen uit een gebied halen, zoals in de negentiende eeuw, proberen zij met Franse kennis, techniek en cultureel beleid Abu Dhabi te bezetten. Overal wordt benadrukt dat dit project alleen kans van slagen heeft, als de werkwijze van de Fransen overgenomen wordt. De vraag of deze samenwerking een brug tussen oost en west slaat of een nieuwe vorm van kolonialisme ontwikkeld, is daarom ook niet gemakkelijk te beantwoorden. Feit blijft dat er op een vreedzame manier een cultureel project tussen een oosters en een westers land wordt opgezet. Het tonen van westerse kunst in een Arabisch land is een unicum en laat zeker zien dat Abu Dhabi open staat voor westerse invloed. De voorwaarden die vanuit Frankrijk gesteld worden zijn echter streng en laten volgens mij toch een nieuw soort kolonialisme zien. Er worden normen en waarden vanuit het Westen opgelegd zoals ook in de koloniale tijd het geval was en de uitvoering van het project ligt grotendeels in Franse handen. Technische ondersteuning en curatoren die een westerse methode hanteren maken deel uit van de overeenkomst die is gesloten en laten een omgekeerde benadering van het negentiende eeuwse kolonialisme zien. De oosterlingen hebben ‘spullen’ uit Frankrijk nodig om hun project uit te kunnen voeren. Hierbij is Frankrijk geen fysieke overheerser meer, maar hebben zij wel de middelen om het project te sturen en het uiteindelijk een westers karakter te geven. Naar mijn mening laat Abu Dhabi zien dat zij met deze westerse aanpak kunnen leven. Zij zijn akkoord gegaan met de voorwaarden die door Frankrijk zijn gesteld en de prowesterse visie die in Abu Dhabi heerst wordt voortgezet. Abu Dhabi lijkt zich over te geven aan het idee dat zij het Westen nodig hebben in het realiseren van het doel op internationaal gebied mee te tellen, ze hebben de kolonisator zelf uitgenodigd. Het doel een dialoog tussen Oost en West op te starten lijkt daardoor ondergeschikt in dit project, maar desalniettemin realiseerbaar. Voor het eerst wordt er een museum geopend in de Arabische wereld die oosterse en westerse kunst naast elkaar tentoonstelt en voor het eerst wordt de naam Louvre 37

buiten Frankrijk gekoppeld aan een project. Hiermee zal Abu Dhabi in de toekomst niet alleen een nieuwe positie in de culturele wereld krijgen. Ik denk echter dat dit niet genoeg is voor Abu Dhabi om ook daadwerkelijk een autonome positie in het culturele veld te ontwikkelen. De invloed vanuit Frankrijk is zo groot, dat zij niet de kans krijgen een eigen visie te ontwikkelen. Het contract met Frankrijk wordt pas in 2037 ontbonden en tot die tijd lijkt het er op dat Frankrijk alle touwtjes in handen heeft. Of het project daadwerkelijk zal bijdrage aan de brug die tussen het Oosten en het Westen moet worden geslagen zal in 2013, na de opening van Louvre Abu Dhabi blijkt. Tot de tijd kunnen zowel Frankrijk als Abu Dhabi laten zien dat de samenwerking tussen een oosters en een westers land mogelijk is, en dat ondanks de verschillen die er bestaan altijd ruimte is om te leren van elkaars cultuur.

38

Bronnenlijst

Boeken en artikelen -

Al Abed, I & Peter Hellyer, P., United Arab Emirates: a new perspective (Londen 2001)

-

Bergvelt, E. ,Meijers, D.J. & M Rijnders M., Kabinetten, galerijen en musea. Het verzamelen van naturalia en kunst van 1500 tot heden (Zwolle 2005)

-

Betts, R.F., Assimilation and association in French colonial theory, 1890-1914, (New York 2005)

-

Bourdieu, P. , Distinction. A social critique of the judgement of taste (Cambridge 1984)

-

Bourdieu, P., The rules of Art ( Stanford 1992)

-

Brown, M.F., Who Owns Native Culture? (Cambridge 2004)

-

Buruma, I. & Margalit, A., The West in the eyes of it’s enemies (New York 2004)

-

Chatterjee, P., Nationalist thought and the colonial World: a derivative discourse? (Minneapolis 1986)

-

Davidson, C., Abu Dhabi, Oil and Beyond (New York 2009)

-

Lebovics, H., True France: The wars over cultural identity (New York 1992)

-

Lockman, Z., Contending visions of the Middle East: The History and Politics of Orientalism (New York 2004)

-

Rostin, A., Structural change in the United Arab Emirates (Nordstedt 2004)

-

Saïd, E., Orientalisten, (Amsterdam 2005)

-

Tavakoli-Targhi, M, Refashioning Iran. Orientalism, Occidentalism and Historiography (New York 2001)

-

Urban, G., Metaculture: How Culture Moves through the World (Minneapolis 2004)

-

Wesseling, H.L, Europa’s koloniale eeuw: de koloniale rijken in de negentiende eeuw (2003)

-

Winegar, J., ‘Cultural Sovereignty in a Global Art Economy: Egyptian Cultural Policy and the New Western Interest in Art from the Middle East’ in Cultural Anthropology 21(2):173-204.

Websites 39

-

Agence France Museums, n.d.,’ The Louvre Abu Dhabi’, geraadpleegd op 25 mei 2011, http://www.agencefrancemuseums.fr/en/le-louvre-abou-dabi/le-projet-scientifique-etculturel/

-

Aster, H., 6 maart 2007, ‘Gulf Louvre deal riles French art world’, BBC News, geraadpleegd op 21 juni 2011, http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/6421205.stm

-

Bardsley, D., 19 augustus 2008, ‘Abu Dhabi's Louvre to get Middle East art’ The National, geraadpleegd op 13 mei 2011, http://www.thenational.ae/news/uae-news/abu-dhabis-louvre-to-get-middle-east-art

-

Farhat, M., 27 maart 2007, ‘The Louvre Abu Dhabi, Exploitation and the Politics of the Museum Industry’ Z-Net, geraadpleegd op 26 april 2011, http://www.zcommunications.org/the-louvre-abu-dhabi-exploitation-and-the-politicsof-the-museum-industry-by-maymanah-farhat

-

Gomez, E.,13 maart 2007, ‘A Louvre for Abu Dhabi: It’s a done deal’ The San Fransisco Chronical, geraadpleegd op 22 mei 2011, http://www.sfgate.com/cgi-bin/blogs/worldviews/detail?entry_id=14365

-

Hartving, N., 4 mei 2011, ‘Henri Loyrette : La mondialisation et modernisation des grandes traditions du Musée du Louvre’, Art Info France, geraadpleegd op 10 mei 2011, http://fr.artinfo.com/henri-loyrette-la-mondialisation-et-modernisation-des-grandestraditions-du-mus%C3%A9e-du-louvre

-

HNL, 25 mei 2009, ‘Sarkozy geeft startschot voor bouw Louvre Abu Dhabi’, geraadpleegd op 24 juni 2011, http://www.hln.be/hln/nl/2/Kanaal-Reizen/article/detail/865818/2009/05/26/Sarkozygeeft-startschot-voor-bouw-Louvre-Abu-Dhabi.dhtml

-

Koek, M., 6 juli 2007 ‘The Dessert Louvre – a change in museum policy?’, The Business of Art, geraadpleegd op 14 mei 2011, http://blogs.usyd.edu.au/bizart/2007/07/the_desert_louvre_a_change_in.html

-

Matlack, C., 24 juli 2008 ‘Welcome to the Louvre Inc’ Businessweek Magazine, geraadpleegd op 22 april 2011, http://www.businessweek.com/magazine/content/ 08_31/b4094067685704.htm

-

Musée du Louvre, n.d., geraadpleegd op 15 april 2011, http://www.louvre.fr 40

-

Musée du Louvre, 1 september 2009‘Dossier Louvre Abu Dhabi’, geraadpleegd op 8 juni 2011, http://www.louvre.fr/llv/dossiers/page_magazine.jsp?

-

Pendleton, D. & Serafin, T., 30 augustus 2008, ,’The World richest royals’ Forbes Magazine, geraadpleegd op 14 juli 2011, http://www.forbes.com/2007/08/30/worlds-richest-royals-biz-royals07cx_lk_0830royalintro.html /

-

Riding, A., 7 maart 2009, ‘The Louvre’s Art: Priceless. The Louvre’s Name: Expensive’ The New York Times, geraadpleegd op 7 juli 2011, http://www.nytimes.com/2007/03/07/arts/design/07louv.html

-

Saadiyat Island, n.d.,geraadpleegd op 23 juni 2011, http://www.saadiyat.ae/en/cultural/louvre-abu-dhabi1/curatorial-concept1.html .nytimes.com/2007/03/07/arts/design/07louv.html

-

Tourism Development & Investment Company, n.d., ‘The Louvre Abu Dhabi’,geraadpleegd op 17 april 2011, http://www.tdic.ae/en/project/projects/cultural-1/louvre-abu-dhabi.html

-

Whitelaw, K., 5 juni 2008, ‘Creating a cultural oasis in Abu Dhabi’ US News, geraadpleegd op 24 mei 2011, http://www.usnews.com/news/world/articles/2008/06/05/creating-a-cultural-oasis-inabu-dhabi

-

http://nl.wikipedia.org/wiki/Franse_koloniale_rijk

41