“Governance dilemma’s van de diepe ondergrond” Parallelsessie Kennisconferentie Duurzame Ontwikkeling Ondergrond 20 januari 2011, Assen
Hanneke Puts (TNO) Frency Huisman (UP Bodemconvenant)
Programma 15.15 – 16:10 uur
Parallelsessies Ronde 2
15:15 – 15:30 uur
Inleiding: ervaringen onderzoeksproject ‘Diep en Duurzaam’ + sturingsdilemma’s (Hanneke Puts)
15:30 – 15:40 uur
Uitvoeringsprogramma Bodemconvenant (Frency Huisman)
15:40 – 16:05 uur
Discussie: waar zitten uw dilemma’s en wat wilt u meegeven aan panel voor followup?
16:05 – 16:10 uur
Afronding tbv slotdiscussie
16.15 - 16.45 uur
Slotdiscussie met panel
Hanneke Puts, Kennisconferentie Duurzame Ontwikkeling Ondergrond
20 januari 2011
1
Aanleiding project “Diep en Duurzaam”
Gebruik diepe ondergrond voor bovengrondse ambities Factor tijd Duurzame ruimtelijke ontwikkeling People – planet – profit Afwegingen op verschillende schaalniveaus Minimale afstemming Diep – ondiep – bovengrond Hanneke Puts, Kennisconferentie Duurzame Ontwikkeling Ondergrond
20 januari 2011
1. Doel van het project Het project is bedoeld om het inzicht te vergroten in de kansen en dilemma’s die initiatiefnemers tegenkomen bij het maken van keuzes voor de ruimtelijke inrichting van de diepe ondergrond in relatie tot de ondiepe ondergrond en de bovengrond. Dat wordt gedaan door het verbinden van de mogelijke gebruiksfuncties in de diepe ondergrond, aan de visies op duurzaam bodembeheer en de ambities in de ruimtelijke ordening.
Daarmee wordt beoogd handvatten bieden aan besluitvormers om de diepe ondergrond zo duurzaam en strategisch mogelijk te benutten en beheren, steeds in samenhang met de ondiepe ondergrond en bovengrond (zie figuur op volgende sheet). Hanneke Puts, Kennisconferentie Duurzame Ontwikkeling Ondergrond
20 januari 2011
2
Afstemming tussen diep – ondiep – bovengrond: wat bedoelen we dan?
Hanneke Puts, Kennisconferentie Duurzame Ontwikkeling Ondergrond
20 januari 2011
Initiatiefnemers
In een later stadium is het project aangesloten bij het Samenwerkingsverband Noord Nederland (SNN), waarin ook de provincies Groningen en Fryslân participeren om het Energieakkoord tussen de drie provincies, vorm en inhoud te geven.
Hanneke Puts, Kennisconferentie Duurzame Ontwikkeling Ondergrond
20 januari 2011
3
Projectactiviteiten rondom 4 initiatieven - Verschillende schaalniveaus - Onderlinge relaties / afhankelijkheden - Strategische afwegingen
Hanneke Puts, Kennisconferentie Duurzame Ontwikkeling Ondergrond
20 januari 2011
3. Projectuitvoering Werkateliers met provincies en andere stakeholders. Gesprekken. Literatuurstudie. Beleidsanalyse op basis van de Potentieelstudie Diepe Ondergrond. Opstellen afwegingssystematiek voor benutten van mogelijke gebruiksfuncties in de diepe ondergrond.
Hanneke Puts, Kennisconferentie Duurzame Ontwikkeling Ondergrond
20 januari 2011
4
Projectresultaten • Lessons learned uit werkateliers • Literatuurstudie
• Beleidsanalyse Potentieelstudie diepe ondergrond Nrd-NL • Afwegingssystematiek voor gebruik diepe ondergrond
• Artikelen
Hanneke Puts, Kennisconferentie Duurzame Ontwikkeling Ondergrond
20 januari 2011
4a. Resultaten: Inhoud literatuurstudie • Beleidsontwikkelingen ondergrond: Schets van de beleidsmatige kaders op verschillende niveaus. • Inhoudelijke kennis over gebruik diepe ondergrond: State of the art inventarisatie van de kennis over Gas- en CO2-opslag en bodemenergie (“nieuwe” diepe ondergrondthema’s). • Handreikingen voor gebruik van de diepe ondergrond: Overzicht van verschillende studies over het maken van afwegingen voor de ondergrond. • Kenniskaarten en -programma’s: Overzicht van kenniskaarten en programma’s rondom het gebruik en beheer van de ondergrond. • Proceskennis en communicatie: Overzicht van kennis over procesinrichting en -communicatie rondom een duurzame benutting en beheer van diepe ondergrond.
Hanneke Puts, Kennisconferentie Duurzame Ontwikkeling Ondergrond
20 januari 2011
5
4b. Resultaten: Inhoud beleidsanalyse Het rapport bespreekt het technisch potentieel voor mogelijke gebruiksfuncties in de diepe ondergrond, in relatie tot de ruimtelijke ambities in de 3 noordelijke provincies. Het gaat om 1) zoutwinning, 2) aardgaswinning, 3) oliewinning, 4) geothermie, 5) CO2-opslag, 6) gasopslag en 7) persluchtopslag. Van deze gebruiksfuncties zijn ook de mogelijke interferenties vanuit een technische invalshoek onderzocht. Het gaat om de volgende categorieën van interferenties: • Beïnvloeding: verschillende gebruiksfuncties kunnen elkaar positief of negatief beïnvloeden, • Concurrentie: tussen verschillende gebruiksfuncties moet een duidelijk afgewogen keuze gemaakt worden, • Uitsluiting: een gebruiksfunctie sluit een andere gebruiksfunctie uit in de ruimte en/of in de tijd. Hanneke Puts, Kennisconferentie Duurzame Ontwikkeling Ondergrond
20 januari 2011
Projectresultaten
Beleidsanalyse Diepe ondergrondse functies: 1) zoutwinning, 2) aardgaswinning, 3) oliewinning, 4) geothermie, 5) CO2-opslag, 6) gasopslag en 7) persluchtopslag. Confrontatie met bodemambities en ruimtelijke ontwikkelingen. Mogelijke interferenties: • Beïnvloeding • Concurrentie • Uitsluiting • Vlekkenkaarten
Hanneke Puts, Kennisconferentie Duurzame Ontwikkeling Ondergrond
20 januari 2011
6
Projectresultaten
Vlekkenkaart Beleidsanalyse - Voorbeeld 1: Gasopslag
Potentieel gasopslag in lege gasvelden t/m 2015: Ondergrondse opslag van gas in kleinere, uitgeproduceerde velden. Relatie met bodem- cq. waterlaag: mogelijk tegengaan van bodemdaling. Locatiespecifiek onderzoek naar evt. seismiciteit noodzakelijk. Relatie met occupatielaag: gebruik maken van bestaande gasinfrastructuur. Geen directe relatie tussen opslag- en verbruikslocaties.
Bronnen: Potentieelstudie Diepe Ondergrond Noord-Nederland (IF Technology, 2008); Döpp et al. (2009). Hanneke Puts, Kennisconferentie Duurzame Ontwikkeling Ondergrond
Maatschappelijke meerwaarde: leveringszekerheid in tijden van grote vraag naar gas. 20 januari 2011
Projectresultaten
Vlekkenkaart Beleidsanalyse - Voorbeeld 2: Potentieel warmtewinning Geothermie met geothermie:
Water uit watervoerende lagen wordt opgepompt voor de verwarming van woningen, kantoren en/of kassen. Relatie met bodem- cq. waterlaag: kleine kans op weglekken zout formatie-water naar hydrologische kringloop. Relatie met occupatielaag: warmtewinning nabij warmtevraag situeren. Geothermische systemen integreren met warmtevragende functies.
Bronnen: Potentieelstudie Diepe Ondergrond Noord-Nederland (IF Technology, 2008); Döpp et al. (2009). Hanneke Puts, Kennisconferentie Duurzame Ontwikkeling Ondergrond
Maatschappelijke meerwaarde: bijdrage aan duurzaamheidsdoelen door minder broeikasgassen. 20 januari 2011
7
Projectresultaten
Strategie voor afwegingen diepe ondergrond
• Het ruimtelijk-geografisch afstemmen van aanbod en vraag. • Lokaal / regionaal wat kan, (inter-)provinciaal wat moet. • Benutten potenties ondergrond faseren: beschikbaar komen van potentieel koppelen aan ontwikkelingstempo bovengrondse gebruiksfuncties.
Hanneke Puts, Kennisconferentie Duurzame Ontwikkeling Ondergrond
20 januari 2011
Projectresultaten
Afwegingsmethodiek voor diepe ondergrond
1. Globale inventarisatie technisch potentieel gebruiksfuncties diepe ondergrond. 2. Beleidsanalyse v/h omgevingsbeleid v/d provincies (incl. ruimtelijk beleid, milieu-, klimaat- en energieambities) 3. Confrontatie ondergrondpotentieel en omgevingsbeleid 4. Aanbevelingen op niveau van zoekgebieden voor benutting gebruiksfuncties in diepe ondergrond
Hanneke Puts, Kennisconferentie Duurzame Ontwikkeling Ondergrond
20 januari 2011
8
Projectresultaten
De afwegingsmethodiek verbeeld Vlekkenkaart ruimtelijke ontwikkelingen: Omgevingsbeleid provincies.
Ondiep ruimtegebruik, Zoals ondergronds bouwen en infrastructuur, WKO.
De bodemfuncties: 1. Informeren 2. Dragen 3. Reguleren 4. Produceren Potenties van de Ondergrond voor Opslag en Winningen: CO2-opslag, Afvalopslag, Opslag perslucht, Geothermie, winning olie en gas.
Hanneke Puts, Kennisconferentie Duurzame Ontwikkeling Ondergrond
20 januari 2011
Een paar conclusies uit project ‘Diep en Duurzaam’ • Diepe ondergrond ‘new frontier’ voor het bepalen van het ruimtelijke ontwikkelingsbeleid van provincies? • De diepe ondergrond wordt steeds vaker gezien als oplossing voor het realiseren van duurzaamheidsdoelen. Vlekkenkaart ruimtelijke ontwikkelingen: Omg evingsbeleid provincies.
• Dat vereist wel: duurzaam gebruik en beheer diepe ondergrond
On diep ruimtegebruik, Zoals onderg ronds bouwen en infrastructuur, WKO.
De bodemfuncties: 1. Informeren 2. Dragen 3. Reguleren 4. Pr oduceren Potenties van de Ondergrond voor Opslag en Winningen: CO2-opslag, Afvalopslag, Opslag perslucht, Geothermie, winning olie en gas.
• Mogelijke gebruiksfuncties in de (diepe) ondergrond verder uitgewerkt worden: wat kan waar en wat wil je waar? Hanneke Puts, Kennisconferentie Duurzame Ontwikkeling Ondergrond
20 januari 2011
9
Belangrijkste dilemma’s die we zijn tegengekomen
1.
Afstemming tussen de verschillende lagen. Hoe zorg je dat ondergrondse opties bijdragen aan bovengrondse ambities? Zonder functies bodem negatief te beïnvloeden?
2.
Bestuurlijke complexiteit. Zeggenschap over de ondergrond niet altijd helder Huidige beleidskaders lijken niet toereikend
Waar ligt u wakker van! Wat verdient actie? Hanneke Puts, Kennisconferentie Duurzame Ontwikkeling Ondergrond
20 januari 2011
Risico van ‘Beleid met spijt’ door 2 dilemma’s: Op initiatief van min. EL&I (voorheen EZ) loopt technisch onderzoek 1.
Afstemming tussen de verschillende lagen. Hoe zorg je dat ondergrondse opties bijdragen aan bovengrondse ambities? Zonder functies bodem negatief te beïnvloeden?
2.
Bestuurlijke complexiteit. Zeggenschap over de ondergrond niet altijd helder Huidige beleidskaders lijken niet toereikend
Hanneke Puts, Kennisconferentie Duurzame Ontwikkeling Ondergrond
20 januari 2011
10
Risico van ‘Beleid met spijt’ door 2 dilemma’s: Op initiatief van min. EL&I (voorheen EZ) loopt technisch onderzoek 1.
Afstemming tussen de verschillende lagen. Hoe zorg je dat ondergrondse opties bijdragen aan bovengrondse ambities? Zonder functies bodem negatief te beïnvloeden?
2.
Bestuurlijke complexiteit. Zeggenschap over de ondergrond niet altijd helder Huidige beleidskaders lijken niet toereikend UP Bodemconvenant; diverse discussie binnen IPO; provinciaal vs. rijksbelang; rijksvisie op de ondergrond; etc. Hanneke Puts, Kennisconferentie Duurzame Ontwikkeling Ondergrond
20 januari 2011
Uitvoeringsprogramma bodemconvenant • Sheets Frency Huisman
Hanneke Puts, Kennisconferentie Duurzame Ontwikkeling Ondergrond
20 januari 2011
11
Discussie – 4 thema’s:
Centralisatie vs. decentralisatie van verantwoordelijkheden m.b.t. planning diepe ondergrond. Hoe gaan we uitvoering geven aan die verantwoordelijkheden nadat ze duidelijk zijn geworden? • Hoe gaan we om met de factor tijd in de afstemming tussen bovengrond – ondiep – diep? • Kennis over de diepe ondergrond
Hanneke Puts, Kennisconferentie Duurzame Ontwikkeling Ondergrond
20 januari 2011
Discussie – 1e thema
• Centralisatie vs. decentralisatie van verantwoordelijkheden m.b.t. planning diepe ondergrond • Spanningsveld of samenwerking? • Rijk Provincies Gemeenten Waterschappen
Hanneke Puts, Kennisconferentie Duurzame Ontwikkeling Ondergrond
20 januari 2011
12
Discussie – 2e thema
• Stel: verantwoordelijkheden voor gebruik diepe ondergrond zijn duidelijk • Hoe gaan we dan uitvoering geven aan die verantwoordelijkheden? • Wie gaat initiatief nemen tot afstemmen van verantwoordelijkheden? • Hoe gaan we planningsinstrumenten op elkaar afstemmen?
Hanneke Puts, Kennisconferentie Duurzame Ontwikkeling Ondergrond
20 januari 2011
Discussie – 3e thema
• Hoe gaan we om met de factor tijd in de afstemming tussen bovengrond – ondiep – diep? • Welke belangen gaan voor? • Wie bepaalt wat belangrijk is?
Hanneke Puts, Kennisconferentie Duurzame Ontwikkeling Ondergrond
20 januari 2011
13
Discussie – 4e thema
• Kennis over de diepe ondergrond • • • • •
Hoeveel willen we weten? Hoeveel moeten we weten? Uitwisseling kennis tussen RO, bodem en diepe ondergrond? Expertisecentrum Bodem en Ondergrond Kennisbasis ondergrond TNO?
Hanneke Puts, Kennisconferentie Duurzame Ontwikkeling Ondergrond
20 januari 2011
14
