PRAKTIJKGEMEENSCHAP ONDERGROND

BIJEENKOMST 2

PRAKTIJKGEMEENSCHAP ONDERGROND SUCCESSEN EN SUCCESFACTOREN ACTIE IN DE CASE! COMMUNICATIE

- 24 MAART 2015 - SCHIEBLOCK TE ROTTERDAM -

Verslag door Henk Werksma (H2Ruimte)

BIJEENKOMST 2

PRAKTIJKGEMEENSCHAP ONDERGROND - 24 MAART 2015 - SCHIEBLOCK TE ROTTERDAM -

Deelnemers: Coen Bernoster (Omgevingsdienst Zuid-Holland Zuid) Trudy van den Berg (Omgevingsdienst Veluwe IJssel) Jeroen Brouwer (Gemeente Katwijk) Jan van Hagen (Provincie Zuid Holland) Walter Jonkers (Provincie Zeeland) Rob Mank (Gemeente Dordrecht) Lydia Plant (gemeente Almelo) Brenda Schuurkamp (Omgevingsdienst Midden Holland) Jaya Sicco Smit (Provincie Overijssel) Organisatie Henk Werksma (H2Ruimte) Irma Kerkhof (UP Bodemconvenant) Erik Kolkman (Daelinck organisatie van communicatie) Henk Puylaert (H2Ruimte) Astrid Slegers (UP Bodemconvenant) Erik Wissema (Topjob coaching) Afwezig bijeenkomst 2: Coen Bernoster, Walter Jonkers, Irma Kerkhof, Astrid Slegers

1

Op 24 maart 2015 kwam de Praktijkgemeenschap Ondergrond weer bij elkaar. Het doel: de persoonlijke ‘waanzinnige belangrijke doelstelling’ omzetten naar concrete acties die wij de komende maand uitvoeren in onze eigen praktijkcase. Tevens hebben we ‘onze successen’ gedeeld, succesfactoren geïnventariseerd en nagedacht over de vraag ‘hoe we moeten communiceren over de Praktijkgemeenschap Ondergrond’. 1 Persoonlijke successen Mopperen ligt in onze volksaard. Dus benoemen we in werksessies ‘knelpunten, brandende kwesties of uitdagingen’. Complimenten maken ligt niet in onze volksaard. Dus benoemen we in werksessies zelden ‘successen en succesfactoren’. Vandaag doen we dat wel. Onze successen op het raakvlak van ruimte & ondergrond:

Jaya Sicco Smit (provincie Overijssel) De ondergrond is integraal opgenomen in de Omgevingsvisie Overijssel. We hebben de ondergrond niet als afzonderlijk belang ingebracht maar de ondergrond als ruimtecomponent ingebracht en gekoppeld aan urgente maatschappelijke opgaven. Doorwerking succes De ondergrond wordt steeds meer gezien als een vanzelfsprekende ruimtecomponent bij gebiedsontwikkeling. Ik ben een RO-er!

Trudy van den Berg (gemeente Apeldoorn) Het boek ‘Apeldoorn door-grond’ biedt een inspiratie- en handelingskader voor een duurzame omgang met de ondergrond. Voor het eerst beschikken we nu over een totaal zicht op alle ondergrondkwaliteiten inclusief kaarten en praktische instrumenten. Doorwerking succes Basis voor erkenning van het belang van de ondergrond (ambtelijk en bestuurlijk) en basis voor samenwerking. Vervolgacties reeds ingezet: implementatieplan en pilot bestemmingsplan. Ik ben ondergrondregisseur!

Rob Mank (Gemeente Dordrecht) Op 27 mei 2014 heeft de gemeenteraad van Dordrecht de 'Ondergrondvisie Dordrecht, denken zonder maaiveld’ vastgesteld. In de visie wordt beschreven op welke wijze ondergronds ruimtegebruik kan bijdragen aan een aantrekkelijk en duurzaam Dordrecht. Doorwerking succes Politiek draagvlak om vervolgacties in te zetten gericht op toepassing van de visie.

2

Brenda Schuurkamp (Omgevingsdienst Midden-Holland) In samenwerking met de gemeente Zuidplas is de handreiking ondergrond opgesteld. De handreiking schetst de bijdrage die de ondergrond kan leveren aan maatschappelijke vraagstukken en opgaven. Geen leesboek maar een doe handreiking met instrumenten en kaarten. Doorwerking succes Ook andere gemeenten hebben gevraagd om een handreiking ondergrond als handelingskader. Voor de hele regio is een handreiking ontwikkeld waarbij de kansen die de ondergrond biedt gekoppeld is aan bovengrondse duurzame gebiedsinrichting.

Jan van Hagen (Provincie Zuid-Holland) De ondergrond is geïntegreerd in de Visie Ruimte en Mobiliteit en gerelateerd aan de provinciale hoofdopgaven. Tevens zijn vervolgacties benoemd in de Agenda Ruimte zoals het ontwikkelen van instrumentarium. Doorwerking succes Basis voor erkenning van het belang van de ondergrond (ambtelijk en bestuurlijk) en basis voor samenwerking. Vervolgacties reeds ingezet: instrumenten uitgewerkt, Pilot ‘Verkenning Boskoop’ ingezet.

Jeroen Brouwer (gemeente Katwijk) Na een periode van agendering van de ondergrond in 2013/2014 (onder andere Bodemboek Katwijk) is het onderwerp “ondergrond” ingeburgerd in de organisatie. De mij en collega’s geïntensiveerd. Een succes is een mail in februari 2015 waarin een projectleider haar tevredenheid uit over de samenwerking. Doorwerking succes We zijn er natuurlijk nog niet. Waakzaam blijven! De oude valkuil van klaar zijn met verontreiniging en archeologie blijft op de loer liggen Verder ga ik nu samen met de provincie Zuid-Holland een pilot voor de bodemtoets opzetten.

Lydia Plant (gemeente Almelo) De regio Twente is met haar coulisselandschap gevarieerd. Die veelzijdigheid is er ook onder het maaiveld. Ik ben er trots op dat we nu als regio structureel overleg hebben om deze ruimte onder het maaiveld in beeld te gaan brengen. Ook ben ik blij met de uitgesproken bestuurlijke steun hiervoor! Doorwerking succes De regio Twente gaan nu, samen met de provincie Overijssel, factsheets ondergrond opstellen als bouwstenen voor gemeentelijke omgevingsvisies.

3

Onze successen samengevat Onze successen zijn samen te vatten in drie punten: •

Ontwikkelen ‘handelingskader ondergrond’ (als goed vormgegeven handreiking) Het vaststellen of presenteren van een handelingskader voor een duurzame omgang met de ondergrond (visie of handreiking ondergrond) (gemeenten Apeldoorn, Dordrecht en Zuidplas)

•

Ondergrond in de ruimtelijke structuurvisie Het integreren van de ondergrond in een ruimtelijke structuurvisie (provincies Zuid Holland en Overijssel). In beide gevallen er eerder een ‘visie op de ondergrond’ ontwikkeld die als basis heeft gediend voor de input in de structuurvisie.

•

Constructieve samenwerking Samenwerking op intergemeentelijk niveau om de ondergrond in kaart te brengen. Deze inventarisatie heeft als doel om gemeenten een kennisbasis aan te bieden om zelf de ondergrond te integreren in gemeentelijke omgevingsvisies (regio Twente / gemeente Almelo). Samenwerking op gemeentelijk niveau met collega’s na succesvolle agendering van de ondergrond (onder andere door de presentatie van het Bodemboek Katwijk) (gemeente Katwijk)

Conclusie: ‘handelingskader ondergrond’ is cruciaal in de geboekte successen Opvallend is dat in alle gevallen de ontwikkeling van ‘handelingskader ondergrond’ (visie of handreiking op de ondergrond) een belangrijke rol speelt: • • •

Het ‘handelingskader ondergrond’ zelf is het succes omdat het een stevige inhoudelijke basis biedt voor verdere samenwerking en handelen Het ‘handelingskader ondergrond’ was het middel om een nieuw succes te vieren: integratie van de ondergrond in de ruimtelijke structuurvisie Het ‘handelingskader ondergrond’ is aanleiding tot constructieve samenwerking

4

Over onze succes in relatie tot het torenmodel Wat is een succes? Succes is een ‘goede afloop, uitkomst of uitslag’ (volgens Van Dale). In deze definitie zitten twee suggesties verborgen die het waard zijn kort te belichten: 1.

De termen ‘afloop, uitkomst of uitslag’ verraden dat er sprake moet zijn geweest van een voorafgaande periode van inspanning. Succes valt niet zomaar uit de lucht! De inspanningen die door ieder van ons zijn geleverd om de bovengenoemde successen te boeken zijn substantieel. De periode beslaat veelal meer dan een jaar en veelal geldt dat we ook niet bij nul zijn begonnen. Het zijn ook perioden waarin lastige dilemma’s moesten worden overwonnen en uithoudingsvermogen gevraagd werd.

2.

De termen ‘afloop, uitkomst of uitslag’ lijken te suggereren dat er een eindstation is bereikt. Na gedane arbeid is het goed rusten! Niets is minder waar… We zitten immers bij elkaar in de praktijkgemeenschap om weer nieuwe stappen te zetten: van papier naar de praktijk! We bevinden ons in een leer- en innovatietraject waarbij geboekte resultaten (successen!) vastgelegd moeten worden. Het is als het slaan van wiggen op een hellend vlak die voorkomen dat we terugvallen. We zijn op (een lange hellende) weg naar de top: RO 3D in de praktijk.

Deze korte reflectie op ‘onze successen’ past geheel in de theorie van het zogenaamde ‘torenmodel’ (ontwikkelt door provincie Overijssel / provincie Zeeland / gemeente Rotterdam en doorontwikkeling door H2Ruimte): Het torenmodel illustreert dat constructieve samenwerking tussen Ruimte en Ondergrond niet op een achternamiddag wordt vormgegeven. Je komt niet zo maar van een situatie waarin nauwelijks sprake is van samenwerking tussen Ruimte en Ondergrond (toren 1) naar een situatie van optimale samenwerking (toren 5). Het model laat zien dat het een leer- ontwikkelproces is dat jaren duurt door torens te benoemen en vier ontwikkelingsstappen: van bewust worden via verbinden en verdiepen naar integreren. De pijlen tussen de torens symboliseren de ontwikkelingsstappen en illustreren dat elke ontwikkelingsstap een golfbeweging kent van optimisme-pessimisme-optimisme. De golfbeweging wijst er op dat samenwerken niet vanzelf gaat en daarom vraagt om doorzettingsvermogen. Maar ook: elke gezette stap in samenwerking levert resultaat op (succes!) en geeft daarmee nieuw optimisme. We hebben écht wat bereikt! (zie verder bijlage 2).

5

Succesfactoren Tot slot over onze successen: welke factoren liggen er nu ten grondslag aan de door ons geboekte successen? Dat is handig om te weten omdat we hier ons voordeel mee kunnen doen in ons vervolgtraject. Tijdens de pitches en in het gesprek erna zijn er vele succesfactoren genoemd. De succesfactoren lijken niet exclusief gebonden te zijn aan een persoon, organisatie of context. Daarom presenteren we de succesfactoren ook in samenhang als generieke succesfactoren voor het succesvol handelen op het werkterrein van ruimte en ondergrond. We hebben het niet expliciet geconcludeerd in de bijeenkomst maar voor het boeken van successen lijkt het erop dat er voldaan moet zijn aan succesfactoren uit alle vier de kwadranten.

2 Van waanzinnig belangrijk doel naar actie! Alle deelnemers hebben in de eerste bijeenkomst een ‘waanzinnig belangrijk doel’ geformuleerd in het licht van de intrigerende vraag en hun eigen dagelijkse praktijk. In de tweede bijeenkomst hebben we deze doelen vertaald naar acties voor de komende maand. In bijlage 1 zijn alle acties per deelnemer opgenomen. De uitvoering van deze acties in de context van de case zullen in de derde bijeenkomst centraal staan. Waanzinnig belangrijk doel Lydia Plant (gemeente Almelo) en Jaya Sicco-Smit (provincie Overijssel) Lydia Plant en Jaya Sicco-Smit hebben in de tweede bijeenkomst hun ‘waanzinnig belangrijk doel’ geformuleerd omdat zij bij de startbijeenkomst niet aanwezig waren. Hun waanzinnig belangrijke doel is: Het opstellen van een factsheet ondergrond die inzichtelijk maakt welke thema’s in de ondergrond van Twente spelen en welke beleidsmatige keuzes daarin gemaakt kunnen worden. (De factsheet dient als bouwsteen voor lokale omgevingsvisie waarbij gemeenten zelf beslissen hoe ze hier verder invulling aan geven)

6

3 Communicatie Als Praktijkgemeenschap Ondergrond willen we ook onze leerervaringen delen met relevante doelgroepen. We hebben nagedacht over de vraag hoe we dan willen communiceren en naar wie. Uit de discussie zijn de volgende richtlijnen geformuleerd voor communicatie: • • •

Wij communiceren alleen als we échte nieuwswaarde hebben Wij benutten als Praktijkgemeenschap Ondergrond alleen bestaande communicatiekanalen (landelijk kanalen, organisatorische en individuele kanalen) Vanuit de praktijkgemeenschap ondergrond worden inhoudelijke bouwstenen geleverd voor communicatie (gericht op zichtbaarheid en story telling)

Op basis van deze richtlijnen zal het ‘adviesteam’ van de Praktijkgemeenschap Ondergrond een voorstel opstellen voor de communicatiestrategie van de praktijkgemeenschap. Deze wordt in de derde bijeenkomst voorgelegd.

Voorbeelden van bestaande communicatiekanalen landelijk ROM netwerk (VNG) Vakblad Bodem Vakblad ROM Ruimtevolk.nl IKC/RO

organisatie Intranet Website

individueel Linkedin Twitter Email Presentaties Email Presentaties

ONZE ASSOCIATIES BIJ DE PRAKTIJKGEMEENSCHAP ONDERGROND

TREFWOORDEN: ERVARINGEN DELEN / STAPPEN ZETTEN / VAN THEORIE NAAR PRAKTIJK / INSPIRATIE OPDOEN / HET GOEDE KOPIËREN / GELIJKGESTEMDEN / ENTHOUSIASTE PROFESSIONALS / PERSOONLIJK CONTACT / SLIMMER WORDEN

7

4 Agenda 21 april 2015 De derde bijeenkomst van de Praktijkgemeenschap Ondergrond zijn we te gast bij Trudy van den Berg (Omgevingsdienst Veluwe IJssel): 21 april 2015 van 10.00 – 15.00 uur te Apeldoorn (Marktplein 1) Het programma volgt nog. De kern van het programma zal zijn: • •

Presentaties voortgang cases Intervisie op cases

8

BIJLAGE 1: VAN DOEL NAAR ACTIE! Jeroen Brouwer (gemeente Katwijk) Case Noodzakelijke instrumenten ontdekken bij Pilot samen met de provincie Waanzinnig belangrijke Inspiratie opdoen door ‘anders dan anders’ te werken doelstelling (WBD) Stand van zaken In proces…. Acties tussen nu en 21 • Pilot opzetten in samenwerking met de provincie april • Stagiair zoeken • Kapstok: ruimtelijke plannen visueel maken ondergrond (gebiedsprofielen) Relatie met WBD De ontdekking dat bijna alle andere praktijkgemeenschap deelnemers zitting hebben in een werkgroep waar dit onderwerp binnen de werkrelatie behandeld wordt. Katwijk heeft dat niet en alle initiatieven en contacten moeten van mij komen. De vraag is daarom aan de provincie Zuid-Holland gesteld om zo iets in te stellen. Zodat het “anders” werken tot uiting komt in meedraaien in een werkgroep waarvan de belangen deels gezamenlijk zijn maar vooral gericht naar succes binnen de eigen organisatie. Wat heb je nodig van de Stimulans, prikkeling om het interessant te houden, visiestippen aan praktijkgemeenschap? de horizon ontdekken. Wat agenderen voor Kijkje in de keuken bij een omgevingsdienst? bijeenkomst 21 april?

Jan van Hagen (provincie Zuid Holland) Case Toepassen bodemtoets in 4 pilots Waanzinnig belangrijke Ik wil bodem- en ondergrondbelangen meegewogen krijgen in doelstelling (WBD) ruimtelijke en gebiedsprocessen door middel van een bodemtoets. In 2015 heb ik het instrument in enkele pilots toegepast en nader uitgewerkt. Stand van zaken • Concept bodemtoets gereed • Pilot ‘verkenning Boskoop’ is opgestart • In gesprek met gemeente Katwijk en Omgevingsdienst Midden-Holland Acties tussen nu en 21 • Afspraak met Katwijk om pilot neer te zetten april • Aanvliegroute met Omgevingsdienst Midden-Holland bepalen (intern uitzoeken via regio account). Uitdaging: ingang bij gemeente vinden (teamleider) • Framing ondergrond / bodemtoets Relatie met WBD Organiseren twee pilots Wat heb je nodig van de • Samenwerking met Jeroen Brouwer praktijkgemeenschap? • Samenwerking met Brenda Schuurkamp Wat agenderen voor bijeenkomst 21 april?

9

Brenda Schuurkamp (Omgevingsdienst Midden-Holland) Case

Waanzinnig belangrijke doelstelling (WBD) Stand van zaken

Het implementeren van ondergrondscan in het ruimtelijk ordeningsproces van de gemeente en de afdeling ROM van de ODMH. Integratie in de ROMproducten van de ODMH als hoofdstuk en het vanzelfsprekend maken dat de kansen die de ondergrond biedt een onderdeel is van het bestemmingsplan (gemeente). Eind 2015 worden de ondergrondkansen en –kwaliteiten benut bij ruimtelijke ontwikkelingen (4 ondergrondscans + projecten) • Er zijn in 2014/ begin 2015 in totaal drie ondergrondscans opgesteld. Het is onbekend of deze wel of niet zijn meegenomen in het proces tot opstellen van het bestemmingsplan • Voor één gebied is de ondergrondscan bij de stedenbouwkundigen neergelegd. Voor een ander gebied is een sessie bijgewoond waarin met verschillende instanties over de inrichting van het gebied is gesproken. Hierbij zijn de kansen die de ondergrond biedt meegenomen.

Acties tussen nu en 21 april

• Bespreken en toepassen scan bij Zuidplas Naar gemeente toe samen met de provincie

Relatie met WBD Wat heb je nodig van de praktijkgemeenschap? Wat agenderen voor bijeenkomst 21 april?

De WBD is een nadere uitwerking van de case. • Samenwerking met Jan van Hagen in benaderen gemeente Zuidplas

10

Trudy van den Berg (Omgevingsdienst IJssel-Veluwe) Case Bestemmingsplan Beekbergen Waanzinnig belangrijke Mijn WBD in 2015 is om succesvol de rol van de ondergrondregisseur doelstelling (WBD) in te vullen in het planproces ‘bestemmingsplan Beekbergen’ met als resultaat de integratie van de ondergrond in het ‘bestemmingsplan Beekbergen’ Stand van zaken • Acties tussen nu en 21 Acties Beekbergen april • Inventarisatie ondergrond Beekbergen • Contact met RO projectgroep: voor welke opgaven staan jullie? • Omgang met vakspecialisten bewaken: zij moeten zich niet gepasseerd voelen (dit geldt niet specifiek voor Beekbergen maar in het algemeen) Acties eigen rol • Eigen rol expliciet maken • Toegevoegde waarde expliciet maken • Gezamenlijk belang benoemen Relatie met WBD Wat heb je nodig van de praktijkgemeenschap?

Wat agenderen voor bijeenkomst 21 april?

Acties zijn gericht op WBD zowel qua rol als qua inhoud • Met welke producten maak ik de toegevoegde waarde van deze verdiepingsslag in het bestemmingsplan zichtbaar (nu moet ik laten zien dat het ook werkelijk iets toevoegt). • Ik heb een eerste ondergrondprofiel inclusief kaartmateriaal. Graag ontvang ik hierop feedback: hoe ziet dit eruit, hoe maak ik het aantrekkelijker, wat mis ik • • •

Feedback op alle genoemde acties Feedback op ondergrondprofiel Wat is mijn belangrijke volgende stap in het proces

11

Rob Mank (Gemeente Dordrecht) Case 3D bestemmingsplan aansluitend op een lopend bestemmingsplantraject Waanzinnig belangrijke Eind 2015 weet ik hoe ik de ondergrond van Dordrecht kan ordenen in doelstelling (WBD) de structuurvisie, bestemmingsplannen en andere ruimtelijke plannen en projecten Stand van zaken • Concept-notitie beleid, techniek, informatie 3d-ordening gereed • Bodemenergieplan in de maak Acties tussen nu en 21 • Alle relevante ondergrondkwaliteiten in beeld april • Feed back van collega’s op de inventarisatie ondergrondkwaliteiten Relatie met WBD Actie is gericht op WBD wat betreft bestemmingsplan Wat heb je nodig van de • Feedback op concept-notitie 3D-ordening praktijkgemeenschap? • Meedenken in zoektocht naar 3D-ordeningsinstrument Wat agenderen voor bijeenkomst 21 april?

•

Feedback op genoemde acties

Lydia Plant (Gemeente Almelo) & Jaya Sicco-Smit (provincie Overijssel) Case Factsheets ondergrond Waanzinnig belangrijke Het opstellen van een factsheet ondergrond die inzichtelijk maakt doelstelling (WBD) welke thema’s in de ondergrond van Twente spelen en welke beleidsmatige keuzes daarin gemaakt kunnen worden.

Stand van zaken Acties tussen nu en 21 april Relatie met WBD Wat heb je nodig van de praktijkgemeenschap? Wat agenderen voor bijeenkomst 21 april?

(De factsheet dient als bouwsteen voor lokale omgevingsvisie waarbij gemeenten zelf beslissen hoe ze hier verder invulling aan geven) • Projectplan afgerond • Uitzetten van acties om de factsheet te vullen (7 april) • (Werksessie met gemeenten op 2 juni) Actie is gericht op WBD • • • •

Hoe krijg ik input op de factsheets (vanuit RO)? Agenderen en communicatie Hoe laten landen in gemeentelijke omgevingsvisies

12

Coen Bernoster (Omgevingsdienst Zuid-Holland Zuid) Case Ondergrondse gesprekken en bestuurlijke werksessies Waanzinnig belangrijke Ik wil voor de regio’s Alblasserwaard, Hoeksche Waard en doelstelling (WBD) Drechtsteden een intentie uitspraak op bestuurlijk niveau waarin de toegevoegde waarde van de ondergrond voor hun opgaven wordt onderkend en er tijd en budget wordt vrijgemaakt om hier invulling aan te geven. Stand van zaken • Ondergrondse gesprekken met gemeenten afgerond • Bestuurlijke werksessies in voorbereiding Acties tussen nu en 21 april Relatie met WBD Wat heb je nodig van de praktijkgemeenschap? Wat agenderen voor bijeenkomst 21 april?

13

Walter Jonkers (Provincie Zeeland) Case CoP Zeeland Waanzinnig Ik ga in 2015 meer energie steken in betere afspraken en samenwerking belangrijke binnen de provincie Zeeland doelstelling (WBD) Stand van zaken • 3 bijeenkomsten geweest met CoP Zeeland Acties tussen nu en • Organisatie 4e bijeenkomst waarin we met 2 concrete Zeeuwse cases 21 april aan de slag willen Relatie met WBD De CoP is er vooral om de interne samenwerking bodem – RO/etc) beter van de grond te krijgen en de bodemverbreding tastbaarder van bodem en RO te maken. Dit geldt voor al de deelnemers vanuit gemeenten, waterschap, RUD en provincie. Mijn WBD is om binnen de provincie, waar ik zelf werk, deze relaties te versterken. Het is dus mijn eigen huiswerk binnen de CoP Zeeland Wat heb je nodig Input hoe je intern tot versterking en samenwerking kunt komen. Bij veel van de organisaties in Zeeland wil het niet goed van de grond komen. Ook de praktijkgemeenscha bodemmensen zelf lijken tegen de verbreding op te hikken. Er is p? drempelvrees. Tegelijkertijd blijkt uit eerdere sessies dat competenties, ambities, passies geen enkele belemmering zouden mogen zijn. Alle ingrediënten lijken aanwezig te zijn maar het goede recept lijkt te ontbreken. Kan de praktijkgemeenschap het recept geven? Wat agenderen voor Als aan ingrediënten geen gebrek is, maar wel aan het juiste recept, hoe kom bijeenkomst 21 je dan verder? Wat moet er in Zeeland gebeuren? april?

14

BIJLAGE 2: TORENMODEL

Filosofie van het torenmodel Het torenmodel illustreert dat constructieve samenwerking tussen Ruimte en Ondergrond niet op een achternamiddag wordt vormgegeven. Je komt niet zo maar van een situatie waarin nauwelijks sprake is van samenwerking tussen Ruimte en Ondergrond (toren 1) naar een situatie van optimale samenwerking (toren 5). Het model laat zien dat het een leer- ontwikkelproces is dat jaren duurt door torens te benoemen en vier ontwikkelingsstappen: van bewust worden via verbinden en verdiepen naar integreren. De pijlen tussen de torens symboliseren de ontwikkelingsstappen en illustreren dat elke ontwikkelingsstap een golfbeweging kent van optimisme-pessimisme-optimisme. De golfbeweging wijst er op dat samenwerken niet vanzelf gaat en daarom vraagt om doorzettingsvermogen. Maar ook: elke gezette stap in samenwerking levert resultaat op en geeft daarmee nieuw optimisme. We hebben écht wat bereikt!

15

Vijf torens van samenwerking Het torenmodel onderscheidt vijf torens die een bepaalde mate van samenwerking tussen Ruimte en Ondergrond illustreren: Toren 1: geen samenwerking Er is geen samenwerking tussen de werkvelden Ruimte en Ondergrond. Beide werkvelden beschikken over in potentie waardevolle data (gegevens) maar die worden niet uitgewisseld. De reden? De ondergrond is een blinde vlek in het werkveld Ruimte. Het werkveld Ondergrond werkt op haar beurt sectoraal zonder kennis te nemen van de ruimtelijke context. Toren 2: samenwerking op basis van informatie Er is samenwerking tussen de werkvelden Ruimte en Ondergrond op basis van informatieuitwisseling. Er wordt wederzijds informatie uitgewisseld in de vorm van notities, rapporten en kaarten. Ofwel: de data (gegevens) die beschikbaar zijn binnen de afzonderlijke werkvelden wordt vertaald naar begrijpelijke informatie ten behoeve van het andere werkveld. Door de informatieuitwisseling is men ‘zich bewust’ van wat er in het andere werkveld speelt. Toren 3: samenwerking op basis van kennis Er is samenwerking tussen de werkvelden Ruimte en Ondergrond op basis van wederzijdse kennisuitwisseling. Op basis van gesprekken en werksessies met elkaar wordt nieuwe informatie gecreëerd die kennis van de twee afzonderlijke werkvelden integreert. Zodoende worden gezamenlijke ondergrondkansen en inrichtingsprincipes geformuleerd. Door kennisuitwisseling zijn de werkvelden ‘met elkaar verbonden’. Toren 4: samenwerking op basis van begrip Er is samenwerking tussen de werkvelden Ruimte en Ondergrond op basis van wederzijdse begrip. Het werkveld Ruimte geeft het werkveld Ondergrond een plek aan tafel in reguliere planprocessen en stelt verdiepende vragen. Het werkveld Ondergrond kan die plek succesvol innemen doordat zij lerende wijs (in de vorige stadia van samenwerking) begrip heeft van de ruimtelijke context en daar adequaat op kan inspelen. De inbreng vanuit het werkveld Ondergrond gebeurt vanuit een samenhangende visie op de ondergrond en is kansgericht. Door wederzijds begrip is men in staat om het ruimtelijk planproces ‘te verdiepen’. Toren 5: samenwerking op basis van wijsheid Er is samenwerking tussen de werkvelden Ruimte en Ondergrond op basis van wijsheid. Het is vanzelfsprekend om in een beleids- of gebiedsproces van A tot Z ondergrond en ruimte te combineren. Het maaiveld is weggedacht en de ruimte wordt driedimensionaal benaderd. Door gezamenlijke wijsheid is men in staat om de vraagstukken ‘integraal’ te benaderen.

16

Spelregels voor samenwerking In essentie is toepassing van het torenmodel zeer simpel. Als je actief wilt werken aan samenwerking tussen de werkvelden Ruimte en Ondergrond volg je de volgende spelregels: 1. Bepaal in welke torens de werkvelden Ondergrond en Ruimte zich bevinden 2. Kies als vertrekpunt voor samenwerking de ‘laagst geklasseerde toren’ waarin één van beide werkvelden zich heeft gepositioneerd om samen verder te komen zal eerst de achterstand van de achterliggende partij met hulp van de voorloper weggewerkt moeten worden 3. Weet dat het niet mogelijk is om torens van samenwerking over te slaan Je kan niet op moment T in toren 1 zitten en op T+1 in toren 4 of 5 4. Ga aan de slag met samenwerking! Piramide van wijsheid De begrippen data, informatie, kennis, begrip en wijsheid, die onder de torens staan, verwijzen naar de zogenoemde piramide van wijsheid (van de systeemdenker Russ Ackoff). De begrippen geven aan dat naarmate de samenwerking tussen de werkvelden Ondergrond en Ruimte intensiever wordt, waardoor ook meer ervaring wordt opgebouwd, er een kwaliteitsverbetering optreedt in de interactie: de onderlinge toegevoegde waarde groeit. Data wordt voorzien van informatie, aan informatie wordt vanuit kennis meer interpretatie toegevoegd, aan kennis wordt ervaring toegevoegd waardoor na jaren van werken op het raakvlak ruimte en ondergrond ook sprake kan zijn van wijsheid gebaseerd op kennis, ervaring, vaardigheden en intuïtie.

Online College ‘Ontwikkelingsmodel Ondergrond’ Op dinsdag 18 maart 2014 mocht Henk Werksma een online college geven over het torenmodel. Het webcollege is te zien op Youtube in drie delen: Deel 1: de praktijk van samenwerking Deel 2: cultuurverschillen tussen de werkvelden Deel 3: overbrug de verschillen

17