Professionele ontwikkeling beroepsgroep leraren. Resultaten van het kwalitatief verkennend onderzoek Definitieve rapportage Versie 1

Professionele ontwikkeling beroepsgroep leraren Resultaten van het kwalitatief verkennend onderzoek Definitieve rapportage Versie 1.2

Op verzoek van Ministerie van OCW Auteur(s) Frank de Clercq Jochum Stienstra Projectnummer 5302 Datum 8 april 2016

Definitieve rapportage Professionele ontwikkeling beroepsgroep leraren Versie 1.2 c

Inhoud

Samenvattende conclusies

1

Resultaten

6

1 2 3 4

Drijfveren voor de keuze van het beroep Professionele ontwikkeling Lerarenregister Succesfactoren en valkuilen

Onderzoeksverantwoording 1 2 3 4 5

Aanleiding onderzoek Doel van het onderzoek, probleemstelling en onderzoeksvragen Methode van onderzoek en uitvoering Selectie Algemeen

Bijlage I: Gespreksleidraad

6 7 15 24

27 27 27 28 29 30

31

Definitieve rapportage Professionele ontwikkeling beroepsgroep leraren Versie 1.2

Samenvattende conclusies Professionele fessionele ontwikkeling van de beroepsgroep is een van de hoofdthema’s binnen het lerarenbeleid van OCW. In het lerarenregister leggen leraren hun bevoegdheid en bekwaamheid vast en laten ze zien wat ze doen aan hun professionele ontwikkeling ontwikkeling. Om de communicatie icatie goed aan te pakken heeft het ministerie onderzoek laten uitvoeren naar de houding van de doelgroep ten aanzien van het onderwerp professionele ontwikkeling in het algemeen en het lerarenregister in het bijzonder. Het onderzoek heeft tot doel inzicht te krijgen in de manier waarop leraren en schoolleiders onderling praten over professionele ontwikkeling van de beroepsgroep, wat daaronder wordt verstaan en de rol die het register daarbij kan spelen. Daarbij wil OCW ook inzicht krijgen in de achterliggende achterligg ende motieven van leraren om positief of negatief tegenover het register te staan. De onderzoeksvragen zijn: · Hoe kijken leraren en schoolleiders aan tegen professionele ontwikkeling?? Welk belang zien zij daarin? · Wat doen leraren en schoolleiders aan het onderhouden van an de vakbekwaamheid? · Hoe kijken leraren en schoolleiders aan tegen het lerarenregister? · Wat hoopt en/of vreest men van zo een register? Wat zou het register aantrekkelijk dan wel onaantrekkelijk maken? · Wanneer zou men geprikkeld zijn om zich in te schrijven? Hier volgen de conclusies en aanbevelingen die uit het onderzoek naar voren zijn gekomen. Houding van leraren en schoolleiders ten aanzien van professionele ontwikkeling Professionele ontwikkeling is belangrijk Een belangrijk inzicht dat uit het onderzoek naar voren is gekomen, gekomen is dat de leerling centraal staat. De belangrijkste drijfveer voor het uitoefenen van het beroep leraar is om zoveel mogelijk bij te dragen aan de ontwikkeling van de leerlingen. Afhankelijk van het schooltype ligt igt hierbij de nadruk meer op pedagogische of meer op vakinhoudelijke scholing. Daarbij wordt groot belang gehecht aan professionele ontwikkeling. ontwikkeling . Er bestaat behoefte aan ontwikkeling van kwaliteiten op drie vlakken: op persoonlijk vlak ten behoeve van een n goede relatie met leerlingen, op pedagogisch vlak ten behoeve van opvoedkundige kwaliteiten, en op vakgebied ten behoeve van optimale vakinhoudelijke kwaliteit.

Drijfveren De motivatie voor professionele ontwikkeling ligt onder meer verankerd in persoonlijkheidseigenschappen onlijkheidseigenschappen. De motivatie wordt vooral in stand gehouden door intrinsieke beloning in de vorm van energie die professionele ontwikkeling oplevert. De motivatie wordt daarnaast ook van buitenaf aangezwengeld doordat men ervaart dat 1


professionele ontwikkeling effectief is en leidt tot verbetering en verrijking van het onderwijs. Men wordt hierbij geïnspireerd door bijvoorbeeld de schoolleiding, collega’s en andere scholen. De motivatie wordt verder ook nog gevoed door het beschikbaar stellen van voldoende faciliteiten in de vorm van tijd en geld.

Weerstand Er bestaat weerstand tegen van bovenaf opgelegde cursussen, die nog sterker is als de ‘verplichte’ cursus als nutteloos wordt ervaren en wanneer de verplichting vanuit de overheid heid wordt opgelegd. Leraren willen zelf initiatiefnemer zijn en kunnen kiezen voor activiteiten die e in hun eigen ogen zinvol zijn. Verplichte cursussen die als zinloos worden ervaren, verlagen de motivatie en roepen weerstand op. Hierbij Hierbi j is er een verschil te constateren tussen de typen onderwijs. In het primair onderwijs lijkt de weerstand het grootst, maar ook bij de andere typen onderwijs is sprake van weerstand. Drempels Er is een continue druk op professionele ontwikkeling vanwege vanweg e de werkdruk en andere (administratieve) verplichtingen. Soms is het woord ‘professionele ontwikkeling’ daarom enigszins ‘besmet’, ook al is het fenomeen zelf zonder meer belangrijk voor alle leraren die aan het onderzoek hebben deelgenomen. Enkele andere dere praktische drempels: voor leraren met een tijdelijke aanstelling zijn geen faciliteiten beschikbaar voor professionele ontwikkeling, ontwikkeling en voor parttimers zijn te weinig uren voor deskundigheidsbevordering beschikbaar. Verder heeft men het gevoel dat men men steeds opnieuw het wiel moet uitvinden omdat scholen te weinig samenwerken op het gebied van professionalisering, vanwege de eilandjescultuur. Activiteiten ten behoeve van het onderhouden van vakbekwaamheid Veel activiteiten Uit het onderzoek komt naar voren dat de leerkrachten zelf het gevoel hebben dat zij er veel aan doen. Uit de verhalen kunnen we afleiden dat dit ook waar is. De activiteiten op dit gebied beslaan een breed terrein. Het gaat daarbij zowel om ‘officiële’ activiteiten activiteiten, zoals cursussen,, trainingen en opleidingen, als om ‘informele’ activiteiten, zoals elkaars lessen bezoeken, informatie zoeken op internet, netwerken en het implementeren van wat men geleerd heeft.

Van iedere leraar wordt voldoende inzet verwacht Dat niet alle leraren zich voldoende inzetten voor professionele ontwikkeling wordt erkend en als ongewenst ervaren. Dit kan soms demotiverend werken. Te rigide registratie van uren voor deskundigheidsbevordering Er bestaat veel kritiek op het huidige systeem van urenregistratie, urenreg istratie, dat te veel gericht zou zijn op het behalen van kwantiteit (uren volmaken) en onvoldoende op het behalen van kwaliteitsverbetering. Ook wordt meer flexibiliteit gewenst in het jaarlijkse verplichte

2


aantal uren (het ene jaar wat meer, het andere wat at minder). Zoals al eerder beschreven bestaat daarnaast veel kritiek op de selectie van activiteiten die ‘formeel’ meetellen. Kennis van het lerarenregister Het kennisniveau is laag. Enkele respondenten hebben beperkte kennis van het vrijwillige lerarenregister, register, maar van het verplichte lerarenregister weet men nagenoeg niets. Houding ten aanzien van het verplichte verplicht lerarenregister In eerste instantie: veel vragen en argwaan Van een beroepsregister voor leraren ziet men in eerste instantie vaak het nut n niet in, en ook het doel is onduidelijk. Beroepsregisters in het algemeen worden beschouwd als controlemiddelen. Ze zijn relevant voor zelfstandige beroepen, vooral wanneer er sprake is van risico’s op medisch gebied, maar niet voor leraren, leraren omdat er in scholen in de organisatiestructuur al controle (schoolleiding) is ingebouwd. Vooral bij degenen die niet bekend zijn met het lerarenregister bestaat dan ook een sterke angst dat het ingezet wordt als ‘controle-instrument’, ‘controle instrument’, als middel voor overheid en schoolleiders om de leraren te disciplineren. Het woord ‘register’ draagt daaraan bij, de toevoeging ‘verplicht’ versterkt dit nog. Het argument dat het initiatief bij de beroepsgroep zelf ligt, kan de angst voor een verborgen agenda niet wegnemen wegnemen, omdat ‘beroepsgroep’ een te abstract begrip blijkt te zijn, zijn waarbij men zich niet betrokken voelt. Behalve over het doel en nut roept het lerarenregister veel vragen op over de toegankelijkheid/privacy/veiligheid, eisen en regels, handhaving, welke activiteit activiteiten kunnen worden geregistreerd en over het waarderingssysteem van activiteiten door leraren zelf.

Na kennisname: positievere houding Nadat meer bekend wordt van het verplichte verplicht lerarenregister verandert de houding ten positieve. Men ziet nu in dat het lerarenregister lerarenregister goed inhaakt op het belang dat men zelf hecht aan professionele ontwikkeling, ontwikkeling en dat het kansen biedt voor verbetering van de kwaliteit van het onderwijs en van het imago (trots) van leraren. De potentiële toegevoegde waarde die aan het lerarenregister lerarenregister wordt toegekend, wordt hier uitgewerkt. ·

Het lerarenregister als aanjager van professionele ontwikkeling Het lerarenregister wordt gezien als instrument dat kan stimuleren om te reflecteren over individuele leerdoelen van leraren. Daarbij kan het bewust maken van mogelijke activiteiten die kunnen worden ondernomen om zich professioneel te ontwikkelen. Het lerarenregister kan ook faciliteren: het kan ondersteunen bij het verkrijgen van toestemming van de schoolleiding voor het ondernemen van deskundigheidsbevorderende kundigheidsbevorderende activiteiten. Dit wordt beschouwd als de positieve kant van de medaille: aan de verplichting kunnen ook rechten worden ontleend. 3


·

Het lerarenregister kan motiveren Het zou motiverend werken wanneer ook activiteiten kunnen worden geregistreerd geregistreerd, die in het huidige registratiesysteem van de school niet als ‘formeel’ worden beschouwd. Men verwacht dat dit mogelijk wordt op basis van de informatie dat het lerarenregister ‘van en voor leraren is’.

·

Het lerarenregister kan tegemoetkomen aan de behoefte aan een flexibel registratiesysteem Er bestaat behoefte aan inspraak in de ‘spelregels’ van het registratiesysteem, met name met betrekking tot de verdeling van het verplichte verplicht aantal uren over meerdere jaren.

·

Gelijke inzet van iedere leraar lera Het lerarenregister komt tegemoet aan de behoefte dat alle leraren zich moeten inzetten voor verbetering van professionele kwaliteit. Zowel leraren als schoolleiders beschouwen het als instrument dat kan ondersteunen bij de aanpak van ‘onwelwillende’ docenten centen die zich onvoldoende inzetten. Overigens rekent geen van de deelnemers zichzelf zelf tot deze groep.

·

Het lerarenregister als platform voor kennisdeling Men ziet in het lerarenregister spontaan een functie als platform voor leraren waar men digitaal kennis ennis kan uitwisselen. Hieraan blijkt grote behoefte te bestaan.

Hoop en vrees In essentie vreest men dat het register nog meer administratieve rompslomp en nog hogere werkdruk met zich meebrengt. Men hoopt dat het een middel wordt dat heel gebruiksvriendelijk gebruiksvriendelijk is, dat ruimte geeft om gestalte te geven aan professionalisering, maar dan vanuit de behoeften in het veld zelf. Verder acht men het van groot belang dat men zelf eigenaarschap krijgt over het eigen domein in het lerarenregister. Men wil zelf kunnen kunnen beslissen over bijvoorbeeld wie toegang krijgen en welke activiteiten men wel en niet wenst op te nemen in het register. Prikkel om in te schrijven Naarmate het ‘waarom’ duidelijker wordt, naarmate het hoopscenario geloofwaardiger wordt en naarmate het register gebruiksvriendelijker is, zal men meer geprikkeld zijn om zich in te schrijven.

4


Communicatie verdient aandacht De meningsvorming blijkt heel volatiel te kunnen zijn. Eén E n klein verkeerd woord blijkt te kunnen leiden tot sterke weerstand. weerstand. Het juiste woord door de juiste persoon gezegd kan de negatieve teneur in één klap positief maken. Er bestaan veel vragen over het lerarenregister. Daarbij is er een reëel gevaar dat het beroepsregister in eerste instantie vanuit de doelgroep wordt geframed vanuit wantrouwen. Dit maakt de communicatie kwetsbaar. De kans bestaat dat veel leraren het gaan zien als weer een taak op hun bordje, en als een fenomeen dat niet zozeer in hun eigen belang is, maar weer een van die maatregelen is die je niet echt e cht helpen, maar die wel een belasting zijn. Het belang van informatie is dan ook groot, maar het gaat dan niet alleen om de inhoud van de informatie, maar ook om de toon en de achterliggende intentie. Er bestaat voorkeur voor een aanpak waarbij de informatie informatie mondeling wordt gecommuniceerd op scholen. In de communicatie zouden de voordelen die aan het lerarenregister worden toegekend, voor zover ze ook realiseerbaar zijn, moeten worden onderbouwd. Verder is het belangrijk rekening te houden met de houding die uit het onderzoek naar voren komt, namelijk dat het lerarenregister zich nog moet bewijzen.

5


Resultaten 1 Drijfveren voor de keuze van het beroep De belangrijkste drijfveren voor de keuze van hun beroep zijn volgens de respondenten de volgende. Lager onderwijs · Bij de leraren van het lager onderwijs staat de band met de kinderen en de ontwikkeling van de kinderen centraal. De kinderen zijn voor mij de belangrijkste drijfveer. Dat je wat kunt betekenen voor ze en dat ze er baat bij hebben. En de band die je hebt. Docent lo

Voortgezet onderwijs Bij het voortgezet gezet onderwijs zijn de drijfveren verschillend per type onderwijs. · Bij leraren havo/vwo zijn de drijfveren vooral gerelateerd aan de liefde voor hun vakgebied en het overbrengen van hun eigen enthousiasme. enthous · De drijfveren van vmbo-leraren leraren liggen meer op pedagogisch/opvoedkundig gebied en het overbrengen van normen en waarden. Wiskunde is een heel leuk vak en dat probeer ik over te brengen. Leraar vwo

Opvoeden is leuk. Iets over het vak meegeven is leuk l voor uitblinkers. Leraar vmbo

Het is fijn om te zien dat ze zelfvertrouwen krijgen en leuk vinden wat ze doen. Leraar vmbo

Mbo · Bij het mbo komt op de eerste plaats de ontwikkeling van de kinderen, zodat zij goed kunnen functioneren in de maatschappij. maatsc · Daarnaast is een drijfveer om de eigen passie voor het vak over te brengen op de leerlingen en ervoor te zorgen dat studenten een diploma halen. Het directe contact met leerlingen is wat je baan maakt. Het is een leeftijd waarin zo veel gebeurt. Het is leuk om daarvan onderdeel te kunnen zijn en te helpen bij de ontwikkeling. Leraar mbo

Schoolleiders · De drijfveren van leidinggevenden hebben veelal te maken met het verbeteren van de kwaliteit van het onderwijs. Daarbij is deskundigheidsbevordering belangrijk. 6


·

Andere drijfveren zijn: veranderen van de organisatie en daarbij het verschil kunnen maken, en afwisseling in werkzaamheden. Mijn drive is mensen in ontwikkeling te zetten. Leren dat het belangrijk is om te blijven leren. Schoolleider po

2 Professionele fessionele ontwikkeling Behoeften In de behoefte aan professionele ontwikkeling kunnen drie verschillende gebieden worden onderscheiden: · Persoonlijke ontwikkeling Een goede relatie met leerlingen wordt beschouwd als de basis voor het kunnen bereiken van leerdoelen eerdoelen en als essentieel om voldoening uit het werk als leraar te kunnen halen. Dit betreft ook het kunnen motiveren van leerlingen. Dit wordt steeds moeilijker, vooral binnen het vmbo en de onderbouw van het vwo.. Er bestaat dan ook behoefte aan an het ontwikkelen van persoonlijke kwaliteiten van leraren ten behoeve van een betere interactie met leerlingen. Coaching en introspectie zijn binnen dit gebied kernwoorden. ·

Ontwikkeling pedagogische kwaliteiten Verhoging van het niveau van algemene ontwikkeling ont wikkeling wordt belangrijk geacht als bagage voor het goed kunnen functioneren binnen de maatschappij. Dit vergt opvoedkundige vaardigheden van leraren. Door leraren van vmbo en mbo wordt opgemerkt dat hierop de grootste nadruk ligt in hun lessen, meer nog dan op het bijbrengen van vakinhoudelijke kennis.

·

Ontwikkeling vakinhoudelijke kwaliteiten Dit betreft de behoefte om bij te blijven op het eigen vakgebied op zowel inhoudelijk als didactisch niveau. Voor leraren vwo ligt de nadruk van hun behoefte aan bijscholing opdeze deze twee gebieden. De groep leraren mbo heeft het meest uitgesproken behoefte aan didactische reflectie, reflectie , meer nog dan aan bijscholing op het vakgebied.. Als het niet goed gaat in de lessen ligt dat niet aan hun vakkennis of didactische vaardigheden, maar gaat het om drijfveren en leiderschapsstijl. leiderschapsstijl En als het daar niet goed gaat kun je nog zo veel weten van je vak, maar als je geen relatie aan kunt gaan met je leerling dan gaat het nooit lukken. Leraar vmbo

Voor mij zijn er twee aspecten: het technische en het persoonlijke. Beiden vormen je tot docent. Leraar mbo

7


Activiteiten Alle respondenten ontplooien oien activiteiten in het kader van professionele ontwikkeling. De mate waarin dit gebeurt is zeer verschillend. Het meest ondernemend op dit gebied zijn vmbo- en mbo-leraren, en met name de leraren die verbonden zijn aan een school waar professionele ontwikkeling kkeling onderdeel is geworden van de cultuur. Er kan onderscheid worden gemaakt naar: · Interne activiteiten en externe activiteiten: binnen en buiten de school. · Formele en informele activiteiten: die wel en niet meetellen voor het aantal verplichte uren voor oor deskundigheidsbevordering.

Intern formeel · Interne trainingen, workshops en bijeenkomsten waarbij leraren ‘die iets goed beheersen’ anderen leren. We hebben soms bijeenkomsten waarin nieuwe docenten vertellen. Zo kun je van elkaar leren. Leraar vo

Intern informeel · Overleg en praten met collega’s, elkaars talenten gebruiken. Collegiale consultatie is veel krachtiger dan een cursus volgen. Schoolleider

· ·

Leren van de praktijk: gesprekken met leerlingen, creativiteit in lessen leggen om de kwaliteit ervan te verbeteren. Lessen van collega’s bezoeken. Weten wat er speelt in andere lessen. Dan zie je dingen die je zelf achterwege laat. Leraar mbo

Extern formeel · Opleidingen, waaronder ‘masteropleidingen’. Deze beslaan een langere periode. Als voorbeeld wordt word t genoemd: ‘Excellente leerkracht’ (po). Daar word je uitgedaagd om je competenties verder te verdiepen. Leraar po

·

Studiedagen, cursussen, trainingen en loopbaanbegeleidingsprojecten. loopbaanbegeleiding Ruimte voor ontplooiing, een tweedaagse training om je te leren dichter bij jezelf te zijn zodat je een ander kunt begeleiden. Leraar mbo

8


· ·

Bezoeken van andere scholen. Stagebezoeken (mbo).

Extern informeel · Zelf informatie zoeken als er aanleiding voor bestaat. Ook wel dat je met collega’s praat en dat je vraagt, wat hij dan doet in sommige gevallen. Dan denk je: wacht eens even. Dan ga je lezen en zoeken, dat vind ik leuk. Soms kom je er later achter en ga je terug lezen. Leraar po

·

Facebookgroepen. Dat is een laagdrempelige manier om dingen te delen die allemaal op eilandjes eilandje gemaakt worden. Leraar vo

· ·

Landelijke manifestatie ‘Leraren Met Lef’. Netwerken.

Motiverende factoren De respondenten is verzocht te associëren op het begrip professionele ontwikkeling en spontaan verhalen te vertellen die betrekking hebben op ‘professionele ‘professionele ontwikkeling’. Hieruit zijn vooral thema’s naar voren gekomen die in twee hoofdcategorieën kunnen worden onderverdeeld, namelijk motiverende en demotiverende factoren. Tussen de verschillende groepen bestaan veel overeenkomsten. Wel kan worden geconstateerd dat vooral leraren van het primair onderwijs veel moeite hebben met ‘dat er zoveel al moet’ en dat mbo-leraren mbo leraren het meest bezig zijn met bijscholing, ook omdat ze direct contact hebben met hun vakgroep. Hierna worden eerst de stimulerende factoren factoren beschreven en daarna volgen de remmende factoren. Wat betreft de motiverende factoren kan een onderscheid worden gemaakt in intrinsieke en extrinsieke motivatie.

Intrinsieke motivatie Intrinsieke motivatie wortelt in persoonskenmerken, persoonskenmerken die door de respondenten worden omschreven als: · Nieuwsgierigheid en interesse in verbreding, vernieuwing en verdieping: – andere werkwijzen; – lesmethoden; – onderwijsvormen; 9


– ·

onderwijsculturen et cetera.

Openstaan voor ontwikkeling en zelfontplooiing: –

Up-to-date willen blijven van ontwikkelingen op vakinhoudelijk en pedagogisch gebied;

–

Gericht zijn op zelfinzicht en permanente persoonlijke ontwikkeling.

Als je ziet dat je heel veel doet als automatisme, dan kun je dat veranderen. Leraar po

Sommigen zijn helemaal niet betrokken en staan op stand ‘overleven’. Dat zijn ook degenen die op hun horloge zitten te kijken tijdens zo’n cursus. Leraar vmbo

·

Creativiteit: –

Het is belangrijk dat men creatief is in het vertalen van hetgeen men heeft geleerd naar toepassing in de praktijk. prakt

Intrinsieke motivatie wordt gevoed en in stand gehouden door: · Overtuiging van effectiviteit: –

·

Belangrijk is ook dat men ervan overtuigd is dat activiteiten ten behoeve van professionele ontwikkeling leiden tot verbetering en verrijking van het onderwijs.

Intrinsieke beloning in de vorm van nieuwe kansen en energie die professionele ontwikkeling oplevert.

Extrinsieke motivatie Motivatie voor het actief werken aan professionele ontwikkeling kan worden gestimuleerd door: · Schoolleiding inspireert, faciliteert en stimuleert: – Inspireert en geeft het voorbeeld. – Faciliteert door het scheppen van ruimte. In tijd en geld en door het geven van vrijheid om te experimenteren met de toepassing van hetgeen geleerd is in de praktijk. Wij hebben een jonge directeur cteur die veel doet aan vernieuwing en ons veel ruimte geeft voor deskundigheidsbevordering. Leraar vmbo

Mijn directeur stimuleert dat en zegt: je moet het doen, ga naar allerlei landen. Dat is goed voor je ontwikkeling en goed voor de school. Alle lessen worden gewoon overgenomen. Leraar mbo

Mijn collega zit in het buitenland en de directrice staat voor de klas. Leraar mbo

10


Bij ons is elke dinsdagmiddag vrij, allemaal voor professionalisering Leraar mbo

Wij hebben een ziekterooster en dan kan een andere docent d het overnemen. Je geeft aan dat je iets wil en dan kan het gewoon. Leraar mbo

–

·

Stimuleert door activiteiten aan te reiken en erop te attenderen. Door schoolleiders zelf wordt opgemerkt dat betrokkenheid van leraren bij professionele ontwikkeling wordt wordt gestimuleerd door leraren zelf hun doelen voor persoonlijke ontwikkeling te laten formuleren.

Inspiratie en professionele verrijking vanuit andere scholen en collega’s.

Extrinsieke motivatie wordt in stand gehouden door: · In positieve zin:

·

–

Beloning in woord en gebaar;

–

of aanbieden van nieuwe activiteiten.

In negatieve zin: –

De verplichting om te voldoen aan de gestelde urennorm.

Belemmerende factoren Uit het onderzoek zijn ook verhalen naar voren gekomen waarin drempels een rol spelen. Hier ier volgt een weergave van de belemmerende factoren die uit de verhalen blijken. ·

Praktische belemmeringen Er worden veel praktische belemmeringen genoemd die een drempel opwerpen om actief bezig te zijn met professionele ontwikkeling. –

Te hoge werkdruk, waardoor er geen of te weinig tijd overblijft voor activiteiten ten behoeve van professionele ontwikkeling. Dit geldt voor een groot deel van de leraren omdat er onvoldoende capaciteit is om lesuitval intern op te kunnen vangen, vangen en omdat de directie niet bereid is je vrij te roosteren. Voor mbo-leraren mbo leraren komt hier nog bij dat zij hun parttime leraarschap combineren met werkzaamheden op hun vakgebied in de praktijk. Professionele ontwikkeling kost niet alleen tijd tijd voor het bezoeken van bijeenkomsten, maar ook voor het in praktijk brengen van het geleerde en het integreren in lesplannen.

Maar als ik kijk naar de trainingen die wij krijgen denk ik, als ik aan het eind van de dag 1 ding kan vertellen wat ik heb geleerd ge ben ik blij. Worden intern opgevuld, weinig ruimte om buiten school iets te volgen want dan vallen de lessen uit.

11


Leraar mavo/havo

Er wordt zoveel geëist, ook door de inspectie en de overheid. Je moet soms tot één uur ’s nachts doorgaan. Anders is het h niet af. En het gaat om de kinderen. @ Leraar vmbo

We moeten nieuw lesmateriaal ontwikkelen omdat we alles met computers gaan doen. Daar is helemaal geen tijd voor. Dus zoek het maar uit. Leraar vmbo

Toestemming krijgen van je werkgever om daaraan te werken. w Dan kom je bij de beren op de weg waardoor je die bijscholing niet kunt doen. Leraar mbo

De hoge werkdruk wordt niet alleen toegeschreven aan bezuinigingen, maar ook aan ouders die steeds meer beroep doen op leraren, leraren en aan leerlingen die via socia social media beslag leggen op de vrije tijd van leraren. Ik heb wel eens een hele dinsdagmiddag de tijd gekregen om proeven van bekwaamheid te ontwikkelen. Echt fantastisch. Daar krijg je energie van. Maar die projecten zijn allemaal wegbezuinigd. Leraar mbo

Waar aar ik heel veel last van heb als docent is de rol van de ouders momenteel. Ik ben heel veel tijd kwijt met geruststellen, terugmailen, enzovoorts. Ze vinden dat je van alles moet doen. Probeer jij een ouder maar terug te bellen…. Docent mbo

Daar loop ik nu u tegenaan. Veel collega’s hadden WhatsApp groepen met hun leerlingen en ik dacht, dat ga ik ook proberen. Nu krijg ik in mijn vrije tijd: mevrouw, mijn trein rijdt niet, wat moet ik doen? Privé en werk overlapt zo veel hierdoor. Docent mbo

Je checkt toch even je mail op zondagavond. Het werk houdt je wat langer bezig nu. Docent mbo

Ook door toename van het aantal jongeren met problemen op school wordt meer werkdruk ervaren. Je wordt ook veel vaker benaderd door reclasseringsambtenaren. En als je niet direct rect antwoordt, gaat er een mail naar de directie. Docent mbo

12


–

Het kost veel vrije tijd. Door gebrek aan ruimte binnen de betaalde uren moeten activiteiten vaak buiten de werkuren plaatsvinden.

Pfffff….naast mijn baan…..ga ik weer. Leraar po

–

Ook al wil men en wel, leraren zonder vaste aanstelling komen niet in aanmerking voor bijscholingsactiviteiten, bijscholingsactiviteiten omdat dit geen waarde heeft als investering voor de school.

Als je geen vaste aanstelling hebt, krijg je bij ons geen gelegenheid om bij te scholen. Dan kan je het jaar erop namelijk weg zijn. Leraar mbo

–

Als parttimer krijgt men te weinig uren om effectief iets te kunnen doen aan professionele ontwikkeling.

–

Administratieve rompslomp. Veranderingen brengen vaak meer administratie met zich mee, wat extra werkdruk betekent.

Ik vind wel degelijk dat je dingen moet bijhouden en noteren over de ontwikkeling van een kind, alleen tot hoever moet je het uitkauwen en doen? Dat vind ik dus echt, voor mij is het grensoverschrijdend. Leraar po

Dat zoveel mensen een burn-out burn hebben komt meestal niet door de kinderen. Leraar po

–

·

Eilandjescultuur: Scholen delen onvoldoende hun kennis met elkaar, zodat steeds het wiel opnieuw moet worden uitgevonden.

Gevoel van verplichting –

Het gevoel dat professionele ontwikkeling een verplichting verplichting is die van bovenaf wordt opgelegd en niet vanuit zichzelf komt, kan demotiverend werken.

–

Wanneer de verplichting vanuit het ministerie wordt opgelegd, komt extra weerstand naar voren. Hieraan ten grondslag ligt een negatieve houding ten aanzien van in het verleden door het ministerie doorgevoerde bezuinigingen en veranderingen, die niet hebben geleid tot verbetering van het onderwijs. En ook het gevoel dat het ministerie te ver af staat van de praktijk.

Vernieuwing is geen goed woord, verbetering wel. w Laat het verbetering zijn, dan snap ik het. Niet iets nieuws om het nieuwe. Leraar po

13


Wat vanuit de overheid wordt opgelegd, geeft niet zo veel energie. Leraar po

–

Het gevoel van verplichting kan ook worden opgeroepen wanneer het initiatief voor de cursus niet vanuit vanuit zichzelf komt en er een aanleiding ontbreekt.

Als ik een kind heb met bepaald gedrag, dan ga ik wel zoeken en lezen of met collega’s praten. Leraar po

·

Zinloze (verplichte) cursussen Veel cursussen hebben weinig effect op de kwaliteit van v an het onderwijs, zo wordt door sommige respondenten opgemerkt. –

Ze sluiten onvoldoende aan op de interesse van de leraren.

Cursussen moeten gedifferentieerd worden aangeboden, afgestemd op de docenten, hun niveau en behoefte enzovoorts. Leraar mavo/havo

Iedereen mist de cursussen die we willen hebben. We hebben het allemaal al gehad. Ik wil graag leren, hoe krijg ik mijn kinderen van weerstand naar een leerstand? Leraar mavo/havo

–

De verbinding met de praktijk ontbreekt: het geleerde is niet toepasbaar in de praktijk.

Er kwamen trainers mensen trainen, en dan doe je allerlei activiteitjes en luister ik en denk ik, als ik dit met mijn leerlingen ga doen breken ze de tent af. Eén grote keet. En dan denk ik nee, dat ga ik niet doen. Dus dat heb ik tijdens de cursus al besloten. @3 Leraar havo/vwo

·

Het urenregistratiesysteem is te rigide en krijgt heftige kritiek –

Vooral gericht op kwantiteit: uren volmaken, volmaken en niet op kwaliteit.

–

Sommige activiteiten die ook een positieve bijdrage leveren aan professionele ontwikkeling, ikkeling, tellen niet mee voor de urenregistratie.

De tijd die het kost om het in praktijk te brengen, wordt niet meegerekend. Als je daar nou het jaar erna tijd voor krijgt… Leraar po

–

Het is niet mogelijk uren naar eigen wens te verdelen over meerdere jar jaren. Men wil het ene jaar wat meer inspanningen kunnen verrichten en het andere jaar wat minder.

14


Er staat dan 90 uur deskundigheidsbevordering. En dan ga je bijna, om die uren vol te krijgen, kiezen van, je gaat daarheen en daarheen. Je gaat niet naar een flutcursusje waarvan je denkt, dat heb ik al 5 keer gehoord, alleen maar om je uren vol te maken. Leraar po

Ik heb een jaar lang kindercoach gedaan. Dat was een jaar lang buffelen. En toen dacht ik: nu heb ik het wel even gehad. Maar zo werkt dat niet. Leraar po

·

Collega’s die de snor drukken Niet alle leraren zetten zich voldoende in voor professionele ontwikkeling. Dit wordt door sommige respondenten eerder aan persoonlijkheidseigenschappen toegerekend dan aan de leeftijd van docenten. Anderen leggen hiertussen iertussen wel een verband. De oude garde wil niet mee. Leraar po

Persoonlijkheidseigenschappen die genoemd worden zijn: –

Angst om te veranderen.

–

Weerstand om uit de comfortzone te treden.

–

Niet ‘out of the box’ kunnen denken.

3 Lerarenregister Voordat het lerarenregister rarenregister aan de orde is gesteld zijn in de groepsgesprekken eerst reacties gevraagd op beroepsregisters in het algemeen. Spontaan werden echter direct reacties gegeven op het lerarenregister, ook als men hiervan geen of weinig kennis had. De reacties op een beroepsregister in het algemeen zijn later nog aan de orde gesteld. We beginnen hier met een weergave van de kennis en houding ten aanzien van beroepsregisters in het algemeen. Daarna wordt ingegaan op de kennis van het lerarenregister, de verwachtingen ingen van en houding ten aanzien van het lerarenregister, en de houding ten aanzien van het lerarenregister nadat informatie is gegeven over wat het inhoudt. Kennis en houding ten aanzien van beroepsregisters in het algemeen Voor een groot deel van de leraren leraren is de naam beroepsregister wel bekend, maar is de kennis klein. Een beroepsregister wordt vooral geassocieerd met de beroepsgroepen arts, advocaat en accountant. accountant Er word verwacht dat er persoonsgegevens, bevoegdheden en ervaring worden word geregistreerd. Enkele mbo-leraren leraren kennen het beroepsregister BIG omdat hun vakgebied in de zorgsector ligt.

15


Een beroepsregister wordt belangrijk geacht voor: · Beroepen in de medische zorg, omdat daarbij fouten gemaakt kunnen worden met (ernstige) gevolgen voor de d gezondheid. · Zelfstandige beroepen waarbij geen controle op de professionele kwaliteit bestaat. Een beroepsregister wordt dan beschouwd als een nuttig controlemiddel om kwaliteit te waarborgen. Hierbij wordt opgemerkt dat een beroepsregister geen garantie ie biedt, omdat geregistreerde personen tussen de mazen van de wet door kunnen zwemmen en formeel wel voldoen aan de eisen, maar in de praktijk toch nog onvoldoende bekwaam kunnen zijn.

Vrijwillige lerarenregister: lage bekendheid Enkele leraren kennen het vrijwillige vrijwillig lerarenregister alleen van naam, en enkelen zijn iets meer inhoudelijk op de hoogte. Bij hen is bekend dat men in het register kan aangeven welke scholing men heeft gedaan. Enkele leraren hebben zich ingeschreven in het vrijwillige lerarenregister lerare nregister omdat: · Dit vanuit de school verplicht werd gesteld. Om gedonder te voorkomen. De leiding kan bij ons inzien wie zich ervoor heeft ingeschreven en wie niet. Dat gaat via een bedrijf. Het is niet vrijwillig, wij moesten ons inschrijven. Leraar vmbo

·

Er al veel activiteiten voor professionele ontplooiing worden ondernomen en men erop rekent dat deze activiteiten alvast ‘meetellen’ in het systeem van verplichte uren. Het betreft hier enkele leraren mbo.

Evenwel is het kennisniveau laag, laag en volgenss de leraren die ingeschreven zijn, wordt er op de website zelf ook weinig informatie gegeven. Verplichte lerarenregister: lage kennis bij leraren en relatief meer bij schoolleiders Ook voor het verplichte lerarenregister geldt dat de kennis onder leraren lerar en laag is. Bovendien strookt de kennis die men heeft vaak niet met de werkelijkheid. Misvattingen zijn: · Het register is openbaar en kan door iedereen worden ingezien. Ook ouders van leerlingen kunnen het inzien, bijvoorbeeld om informatie in te winnen als als ondersteuning bij de schoolkeuze. · Als alle leraren geregistreerd zijn, zijn kan een school het predicaat ‘excellente school’ krijgen.

16


De kennis onder schoolleiders is groter dan onder leraren. Enkele schoolleiders zijn niet op de hoogte, maar bij de meesten meeste is bekend: · Dat het een kwaliteitswaarborging is. · Dat het verplicht wordt. · Dat er een systeem komt (punten of uren) waarin activiteiten worden geregistreerd en dat er bij onvoldoende punten of uren geen les meer gegeven mag worden. · Dat het ook verplicht wordt voor leidinggevenden. Eén n teamleider MBO heeft inschrijving in het vrijwillige lerarenregister al als eis opgenomen in vacatures. Eén n schoolleider is op de hoogte van het bestaan van een schoolleidersregister register omdat ze tweemaal per mail is uitgenodigd uitgenodigd om zich in te schrijven. De mails zijn oppervlakkig bekeken, bekeken en er is verder niets mee gedaan. Het lerarenregister: roept veel vragen op Zowel onder respondenten die al iets hebben gehoord over het lerarenregister lerarenregister, als onder respondenten die er nog weinig of niets over hebben gehoord, leven veel vragen over het register. Doel en nut · Wat is het, waar is het voor bedoeld en wat is het nut, de meerwaarde? Het enige dat ik me kan bedenken is dat het een wervingsinstrument is. Leraar po

Een centrale databank tabank zodat je docenten kunt vinden als je ze zoekt. Leraar po

·

Voor wie is het toegankelijk, wie doet er iets mee?

Eisen en regels Wie bepaalt de eisen? · Welke eisen worden aan bekwaamheid gesteld? · Wie kent de ‘punten’ toe? · Welke criteria worden daarbij gehanteerd? g · Wat zijn consequenties als men zich niet inschrijft en als men niet aan de eisen voldoet, en in welke mate bestaat er flexibiliteit in verband met de termijn waarin men moet voldoen aan de eisen? · Wat zijn de eisen als men flexwerker is, een nulurencontract nulurencontract of een tijdelijke aanstelling heeft? Dit in verband met de beperkte mogelijkheden of het ontbreken van mogelijkheden voor professionele ontwikkeling die in die situaties vanuit de school beschikbaar worden gesteld . · Is er een minimaal verplicht verplicht aantal uren dat men moet werken om in aanmerking te komen voor registratie? · Wat als men werkloos is: hoe lang mag men geregistreerd blijven zonder dat men praktiserend is? ·

17


Of vervalt de verplichting dan? Leraar mbo

Handhaving Hoe wordt gehandhaafd?

·

Activiteiten · Welke activiteiten komen voor registratie in aanmerking? Een groot deel van de respondenten verwacht dat alleen cursussen meetellen. Vaak heeft men de verwachting dat activiteiten die buiten de school in eigen tijd worden ondernomen, niet kunnen worden geregistreerd. · Er bestaan veel vragen over het in kaart brengen van hoe de verschillende activiteiten door leraren worden gewaardeerd: –

Geeft iedere leraar die aan een activiteit heeft deelgenomen zijn waardering?

–

Zo niet: welke leraren geven een waardering?

–

Op grond van welke criteria?

–

Met welke argumentatie?

Veiligheid · Hoe wordt het beveiligd? · Is het uploaden van documenten zoals diploma’s veilig? Het lerarenregister: houding Er bestaan zowel negatieve als positieve houdingen. De houding is positiever naarmate leraren beter inhoudelijk op de hoogte zijn van het lerarenregister en een beter beeld hebben van het doel en nut ervan. Dit betreft vaak leraren, ook leidinggevenden, die al actief bezig zijn met professionele ontwikkeling. Docenten die niet op de hoogte zijn van het lerarenregister hebben aanvankelijk meestal een kritische en sceptische houding. Hun houding wordt meestal positiever naarmate zij tijdens de groepsgesprekken meer te weten komen over het lerarenregister. Hier volgt een weergave van de positieve en negatieve houdingen. Positief · Scheidt kaf van koren Vanuit de verwachting dat het lerarenregister toegankelijk is voor de schoolleiding wordt het als positief beschouwd dat het inzichtelijk maakt wie de kantjes ervan aflopen. Dit is prettig voor welwillende leraren, leraren en het geeft bovendien de schoolleiding in voorkomende gevallen legitimatie om leraren die niet voldoen, te ontslaan. Als docenten heb je gezamenlijk verantwoordelijkheid voor de kwaliteit van de school en voor hett zo goed mogelijk afleveren van studenten. Sommige 18


docenten leunen achterover en zien het niet als bedrijf met een gezamenlijke verantwoordelijkheid maar doen hun eigen dingetje. Leraar mbo

Het maakt het objectief waarom je afscheid neemt van iemand. Schoolleider vmbo

·

Bevordert (het besef van) professionaliteit Deze mening zijn enkele leraren toegedaan die goed op de hoogte zijn van het lerarenregister en zichzelf ook actief inzetten voor professionele ontwikkeling. Ik vind het een goede actie om de professionaliteit pr in het algemeen hoog te houden. Je kunt je bijscholen op jouw interesseinteresse en vakgebied. Ik vind dat leuk. Leraar mbo

Je gaat van bekwaam naar bewust bekwaam. Leraar mbo

·

Het is statusverhogend De meeste respondenten zien dit voordeel voor leraren leraren als beroepsgroep niet in. Men onderkent weliswaar dat er een beroepsgroep is, maar identificeert zich hier niet mee. Men ervaart dan ook geen betrokkenheid bij ‘de beroepsgroep’ beroepsgroep’, maar wel bij het ‘vak van leraar’. Evenwel zien enkele respondenten als a ls voordeel dat het lerarenregister kan dienen als ‘visitekaartje’ voor het vak. Het is een soort visitekaartje en het past in deze tijd. Ik vind het er gewoon bij horen. Dit ben ik en dit heb ik. Ook voor je vak. Leraar mbo

Advocaten, artsen, restaurants moeten zich allemaal laten registreren. Waarom wij niet? Om de kwaliteit de waarborgen tegenover ouders en collega’s. Ik was eerst helemaal niet voor, maar binnen mijn team zijn er nu al vier mensen die zich hebben geregistreerd. Leraar mbo

Mensen hebben de veronderstelling dat leraren nog steeds niet goed genoeg zijn. Als het een succes wordt, kunnen ze misschien meer zien hoe goed we zijn. Groep leraren vo

·

Handig Het kan worden gebruikt als portfolio en het kan worden gebruikt bij voortgangsgesprekken.. Dit laatste onder de voorwaarde dat er waarde wordt toegekend aan de cursussen en dat niet alles even zwaar meetelt en dat ook informele activiteitenkunnen nen worden geregistreerd. 19


Het kan ook dienen als overzicht en geheugensteuntje voor wat er allemaal is gedaan. Ik heb een collega ollega die nu al voor z’n zesde jaar achter elkaar dezelfde cursus Word heeft gevolgd en weer heeft verteld dat hij nu kan knippen en plakken. Die kan hij elk jaar in z’n portfolio zetten. Leraar vo

Weer anderen zijn van mening dat je dit allemaal zelf ook ook goed kunt bijhouden. Negatief · Nog meer werkdruk, bureaucratie en administratieve rompslomp In eerste instantie wordt verwacht dat het registratiesysteem nog meer administratie met zich meebrengt en de werkdruk nog verder zal verhogen, terwijl er ook binnen scholen zelf goede afspraken gemaakt kunnen worden over scholing. Meer taken, minder tijd. Het wordt allemaal krapper. Weer iets erbij. Leraar mbo

·

Een controlemiddel waartoe men wordt verplicht, een dwangmiddel Vaak wordt ervan uitgegaan dat het lerarenregister bedoeld is als controlemiddel, vanuit het ministerie geïnitieerd, opgezet en verplicht. Ook wordt wel verwacht dat het wordt gecontroleerd door de inspectie. Dit alles, en vooral het verplichte karakter, wekt weerstand bij veel respondenten, respondenten, temeer omdat men al een kritische houding heeft ten aanzien van het ministerie vanwege bezuinigingen en het grote aantal doorgevoerde veranderingen, die in de ogen van de respondenten lang niet allemaal tot verbetering hebben geleid. De inspectie gooit het steeds meer in een keurslijf en geeft steeds minder ruimte. Het is niet afgestemd op de behoefte in de klas. De inspectie heeft geen ervaring in onderwijs, maar keurt je af als je niet voldoet aan het eisenpakket van de overheid. Leraar mavo/havo

Een ideetje van tante Jet volgens mij. Leraar vmbo

Voor veel mensen is het een soort Stazi bolwerk dat erop toeziet of je wel genoeg bijschoolt Leraar mbo

Zijn jullie al ingeschreven bij het lerarenregister bijvoorbeeld? Je moet je registreren en bijhouden hoe ho je je professioneel ontwikkeld hebt. En dan denk ik, wie heeft dat bedacht? Wat voor doel heeft het, wie heeft hier iets aan. En als je het niet doet kan het gevolgen hebben voor je beoordeling. Maar ik ga het niet doen hoor. Manier om controle te hebben op leraren van het ministerie. Die hele benadering naar het onderwijs toe vanuit het ministerie, de 20


hele sfeer is niet oké vind ik. Dus dan krijg je mensen die hun kont tegen de krib gaan gooien. Leraar vmbo

Straks gaan we mensen registreren of ze geschikt gesc zijn om kinderen op de wereld te zetten. Zo trekken we alles in de controle, hokjes en dingen. Terwijl je ook kunt zeggen: dit zijn de voorwaarden waar een school aan moet voldoen. Leraar po

·

De school en niet het ministerie moet controleren In lijn met et de kritiek op een beroepsregister voor leraren – leraren zijn niet zelfstandig en er wordt al controle uitgeoefend op hun activiteiten op het gebied van deskundigheidsbevordering – wordt dezelfde kritiek geuit op het lerarenregister: Het et is aan de directie om te controleren en de waarde van cursussen toe te kennen. Leraar po

·

Overbodig en nutteloos om bevoegdheid te controleren De gedachtegang hierbij is dat de school al controleert of leraren bevoegd zijn zijn, en het lerarenregister op ditt punt daarom overbodig is. De school neemt je aan en controleert al of je een diploma hebt. Leraar po

·

Het registratiesysteem biedt geen garantie voor bekwaamheid Het wordt door sommige leraren in twijfel getrokken of het lerarenregister zijn doel, de kwaliteit waliteit van leraren garanderen, behaalt. Het registreren van cursussen en andere activiteiten zegt niets over de kwaliteit van leraren. Hierbij wordt ook gewezen op verhalen die over andere beroepsregisters de ronde doen met betrekking tot het ‘formeel’ wel wel voldoen aan de eisen, maar ‘officieel’ niet. Voor accountants heb je ook zoiets. Ik hoor ook verhalen dat als ze naar een cursus moeten, ze er voor zorgen dat hun handtekening op de presentielijst staat en dan alsnog naar het dakterras vertrekken. Leraar vmbo

Ik zie het nut er niet van in, uitwassen daargelaten. Bijscholen garandeert niet dat je een goede docent bent. Leraar mbo

21


·

Verdeelde meningen Op het idee van een beoordelingssysteem voor cursussen wordt verdeeld gereageerd. Enerzijds kan men vooraf vooraf bepalen of een cursus de moeite waard is. Anderzijds ziet men hierbij veel nadelen: –

Of een cursus al dan niet waardevol is, is erg persoonlijk. Dit is afhankelijk van de behoefte van een leraar.

–

Of een cursus waardevol is, is ook afhankelijk van de kwaliteiten k waliteiten van degene die de cursus geeft. En er kunnen meerdere personen zijn die eenzelfde cursus geven.

–

De argumentatie bij de waardering is belangrijker dan de waardering zelf. Alleen waardering door middel van bijvoorbeeld een puntenpunten of sterrensystee sterrensysteem heeft weinig toegevoegde waarde.

Het lerarenregister: wensen Er bestaat behoefte aan een overzicht van opleidingen, trainingen, cursussen etc. Een objectief waarderingssysteem waarderings ysteem zou daarbij welkom zijn. Dit zou het mogelijk maken om activiteiten beter op maat te kiezen. Nu is het moeilijk om erachter te komen wat het landelijk aanbod is en welke cursussen aansluiten op de behoefte. · Men wil zelf trainingen en andere activiteiten kunnen aandragen om voor registratie in aanmerking te laten komen. ·

Wij hebben n laatst een training gedaan bij de Anne Frank Stichting, daar kregen we geen certificaat voor en ze hebben dat aangevraagd, dat je je binnen de registratie van de stichting geregistreerd wordt en dat je dat kunt uploaden. Als ik ergens een training volg die d te maken heeft met mijn vakbekwaamheid, dat hun iets invullen, en dat ik dan daardoor het certificaat kan gebruiken voor mijn professionalisering. Dat zou ik goed vinden. Leraar mbo

·

De waarde van de activiteiten moet worden vastgesteld door een stuurgroep stuurg roep van docenten. Die zijn de professionals. De stuurgroep professionalisering.

·

·

Men wil zelf het eigenaarschap over de eigen registratie hebben: –

Bepalen wie toegang krijgt.

–

Bepalen welke activiteiten men wel en niet opgenomen wil zien worden. Zo zou men n cursussen waar men achteraf niets aan gehad heeft en die achteraf niet goed te boek blijken te staan, niet willen opnemen in het register.

Het moet mogelijk zijn om tijdelijk vrijgesteld te worden van registratie wegens omstandigheden, zoals langdurige langd ziekte.

22


·

Opname in de cao van het verplichte aantal uren, zodat de werkgever verplicht wordt daarvoor ruimte te creëren. Dat zou een voordeel zijn, want dan heb je iets om mee te zwaaien als er geen ruimte is. Dat zou verhelderend zijn, maar ook naar naa de werkgever verplichtingen geven. Dat ze het echt voor elkaar moeten krijgen. Mijn vrouw mag naar Malta, maar al haar uren moeten worden overgenomen en er is geen andere docent die dat kan doen. Dus dan ben je met papieren tijgers aan het zwaaien. Leraar mbo

Het lerarenregister: reacties op informatie Nadat de spontane reacties op het onderwerp ‘Lerarenregister’ zijn nagegaan nagegaan, is in de groepsgesprekken meer informatie gegeven over het register. Hier volgt een weergave van de reacties. ·

Het initiatief ligt bij de beroepsgroep zelf en niet bij het ministerie. Deze informatie verhoogt enerzijds de acceptatie van het lerarenregister, maar kan anderzijds ook argwaan oproepen, oproepen omdat het ongeloofwaardig overkomt. Hoezo, mij hebben ze niets gevraagd! Leraar vo

·

De eisen komen vanuit de beroepsgroep zelf en niet vanuit het ministerie. Deze informatie verhoogt de acceptatie dat er eisen worden gesteld en geeft vertrouwen in de redelijkheid ervan. Zouden de eisen vanuit het ministerie worden opgesteld, dan heeft men hierin veel minder vertrouwen, omdat degene die de eisen opstellen te ver af staan van de praktijk. Wij weten wat haalbaar is. Leraar mbo

Zo gauw dat alleen een dictaat wordt vanuit het ministerie, voelt dat wel vreemd. Leraar mbo

·

De informatie datt leraren zelf bepalen hoe hun professionele ontwikkeling eruit moet zien, spreekt erg aan, omdat het aansluit op de behoefte om zelf het eigenaarschap over de eigen registratie te hebben.

Naamgeving In de groep leraren vo is gevraagd naar alternatieven voor de naam ‘lerarenregister’. Er wordt opgemerkt dat de naam moet refereren aan: · Positieve waarden ‘waar we blij van worden’: kennis delen, netwerken, kwaliteit van het onderwijs, zelfverwezenlijking en maatwerk.

23


· ·

Niet aan register, maar aan database, expertise, ex verbetering, integratie, samenwerkingsverbanden, verbinding. Het uiteindelijke doel: dat leerlingen met plezier naar school gaan.

4 Succesfactoren en valkuilen In de groepsgesprekken is gevraagd wat het lerarenregister tot een succes zou ku kunnen maken en wat het zou kunnen laten mislukken. Succesfactoren De belangrijkste succesfactoren hebben te maken met de behoefte om zelf de regie te houden over het register, en de behoefte om zo weinig mogelijk tijd kwijt te zin aan het bijwerken van het register. Andere succesfactoren hebben betrekking op de spelregels van en de communicatie over het lerarenregister.

Zelf de regie houden · Zelf kunnen bepalen welke gegevens in het register worden opgenomen. Mijn naam is eraan gekoppeld en ik wil zelf bepalen bep wat erin staat. Leraar mbo

Eens, het is jouw register! Leraar mbo

· · · ·

Invloed kunnen uitoefenen op de puntentoekenning van activiteiten. Invloed kunnen uitoefenen op het benodigde totale tota aantal punten. De verantwoordelijkheid voor het voldoen aan de eisen ei ligt bij jezelf, en niet bij het management of bij P&O. Zelf kunnen aangeven of anderen je mogen benaderen om te vragen of je jouw kennis wilt komen delen.

Gebruiksgemak · Uploaden van bekende gegevens loopt via P&O. · Vooringevulde gegevens en zelf aanvullen aanvullen van ontbrekende nog niet bekende gegevens. · Automatisch uploaden door de school als deelgenomen is aan een cursus die via de school is geregeld. · Zelf eenvoudig en snel kunnen bijwerken van het register. Dat je automatisch cursussen kunt uploaden via een link in een digitale bevestiging dat je de cursus hebt gevolgd. Wij hebben geen tijd, het moet een klikje zijn, dat is het enige dat je hoeft te doen. Leraar vmbo

·

Een app: snel en gemakkelijk overal te raadplegen. 24


Spelregels · Flexibiliteit: vrijheid in de verdeling van het totale tota aantal activiteiten over meerdere jaren. Het ene jaar wat meer activiteiten en het andere jaar wat minder moet mogelijk zijn. · Inzichtelijke en toegankelijke communicatie over het aantal punten dat een activitei activiteit oplevert. · Ook ‘kijkje in de keuken van andere docenten’ opnemen als activiteit die meetelt. · Een beloningssysteem, bijvoorbeeld bij het voldoen aan de eisen wordt het jaar erna tijd beschikbaar gesteld om weer cursussen te volgen. Tijd voor tijd. Groep leraren vo

Cadeaupunten als je het goed hebt gedaan. Leraar mbo

Faciliteren · Scholen stimuleren en faciliteren om tijd en middelen beschikbaar te stellen voor bijscholing. · Samenwerking tussen scholen faciliteren: een landelijk netwerk opzetten. Elkaars expertise gebruiken. Kennis delen. Eilandjescultuur opheffen. Niet van we houden het lekker voor onszelf want wij zijn daar als school goed in. Maar kijken wat je van elkaar kunt leren, dan denk ik dat het zin heeft. Dat is ook een vorm van kennis uitwisselen. Leraar po

·

Het register interactief maken, zodat het een praktisch bruikbaar instrument wordt. Ik heb het niet nodig als portfolio, maar al er nog meer functionaliteiten zijn, vind ik dat wat anders. Leraar vmbo

Hierbij heeft men de volgende functies voor ogen: –

Een kennisplatform: digitaal netwerk waaruit men kennis kan putten.

–

Een attenderingsfunctie. functie. Attenderen op een dreigend tekort aan punten. Attenderen op het aanbod van bijscholingen, liefst met de mogelijkheid om zelf aan te kunnen geven en wat hierbij de persoonlijke behoeften zijn, zodat er een aanbod op maat kan worden gegeven. Dit wordt beschouwd als een logische tegenprestatie van het ministerie van waaruit de wettelijke verplichting komt. Daarbij heeft het als voordeel dat het leraren leraren kan ondersteunen en stimuleren om te professionaliseren, professionaliseren met et name als leraren weinig kennis hebben van de mogelijke activiteiten.

–

Reminders sturen. 25


Heb je hem bijgewerkt?! Leraar mbo

–

Een op het eigen profiel toegesneden nieuwsbrief.

Communicatie · Goede ede uitleg op scholen door ambassadeurs van het lerarenregister. · Positief brengen: ‘als verrijking voor jezelf’, ‘als stimulans om jezelf te ontwikkelen’. · Communicatie moet zo beknopt mogelijk zijn en antwoord geven op de vragen zoals in het voorafgaande beschreven (zie pagina ….). · Opgemerkt wordt dat als het lerarenregister bedoeld is als middel om grip te krijgen op het nakomen van verplichte bijscholingsuren, dat dit dan eerlijk moet worden gecommuniceerd. Om grip te krijgen op de 50 uur die ervoor staan. sta Dat je aantoonbaar bezig bent geweest. Maar zeg dat dan gewoon als dat zo is. Groep leraren vo

Factoren die kunnen leiden tot een mislukking · Inzetten op het verplichte e karakter. ·

Het lijkt tegenstrijdig, maar gebrek aan controle op het voldoen aan de eisen wordt als belangrijke factor voor mislukking beschouwd: als niet wordt gecontroleerd, heeft het lerarenregister geen nut. Het maakt verschil uit als de controle vanuit de beroepsgroep zelf wordt geïnitieerd en niet vanuit het ministerie. Daarbij w wordt opgemerkt dat de verplichting wel wettelijk moet worden vastgelegd.

·

Zelf niet kunnen bepalen welke cursussen je wilt wil registreren. Stel ik heb een cursus gevolgd bij Keith Bakker. Blijkt het achteraf een foute cursus te zijn. Ik wil zelf kunnen aanvingen aanv welke cursussen in mijn portfolio staan. Leraar vmbo

26


Onderzoeksverantwoording 1 Aanleiding onderzoek Professionele ontwikkeling van de beroepsgroep is een van de hoofdthema’s binnen het lerarenbeleid van OCW. In het lerarenregister leggen leraren hun bevoegdheid en bekwaamheid vast en laten ze zien wat ze doen aan hun professionele ontwikkeling. Het ministerie beschouwt het register als een (belangrijk) instrument om de kwaliteit van het onderwijs te verbeteren en om de lerarenberoepsgroep te versterken. versterk en. Registratie is nu nog vrijwillig, maar wordt verplicht. Het is de bedoeling dat elke leraar zich uiterlijk in 2017 heeft ingeschreven. Begin 2016 stuurt OCW zijn wetsvoorstel naar de Tweede Kamer. Voor de inrichting van het lerarenregister neemt het ministerie ministerie het BIG BIG-model in de zorg als voorbeeld. De Onderwijscoöperatie (vertegenwoordiger (vertegenwoordige van de beroepsgroep) neemt bij de communicatie over het lerarenregister het voortouw; OCW wil zelfstandig kunnen bijsturen indien nodig en zet voornamelijk in op professionele professionele ontwikkeling van de beroepsgroep. Om de communicatie goed aan te pakken heeft het ministerie onderzoek laten uitvoeren naar de houding van de doelgroep ten aanzien van het onderwerp professionele ontwikkeling in het algemeen en het lerarenregister lerarenregis ter in het bijzonder.

2 Doel van het onderzoek, probleemstelling en onderzoeksvragen Het doel van het onderzoek is inzicht krijgen in de manier waarop leraren en schoolleiders onderling praten over professionele ontwikkeling van de beroepsgroep, wat daaronderr wordt verstaan en de rol die het register daarbij speelt. Daarbij wil OCW ook inzicht krijgen in de achterliggende motieven van leraren om positief of negatief tegenover het register te staan. De probleemstelling is als volgt geformuleerd:

Hoe praat de beroepsgroep zelf over professionele ontwikkeling in het algemeen en in het bijzonder over het lerarenregister?

Deze probleemstelling is vertaald naar de volgende onderzoeksvragen: · Hoe kijken leraren en schoolleiders aan tegen professionele ontwikkeling?? Welk belang zien zij daarin? · Wat doen leraren en schoolleiders aan het onderhouden van an de vakbekwaamheid? · Hoe kijken leraren en schoolleiders aan tegen het lerarenregister?

27


· ·

Wat hoopt en/of vreest men van zo een register? Wat zou het register aantrekkel aantrekkelijk dan wel onaantrekkelijk maken? Wanneer zou men geprikkeld zijn om zich in te schrijven?

3 Methode van onderzoek en uitvoering Er is gekozen voor een kwalitatieve methode van onderzoek in de vorm van focusgroepen. Deze vorm is bij uitstek geschikt om na te gaan hoe men onderling over het onderwerp spreekt. In totaal zijn vier groepsgesprekken gevoerd van ieder tweeënhalf uur. Per groep zijn acht deelnemers uitgenodigd. Uiteindelijk hebben 29 personen aan het onderzoek deelgenomen. · Een groep p met zeven schoolleiders. · Een groep met acht leraren van het primair onderwijs. · Een groep met zeven leraren van het voortgezet onderwijs. · Een groep met zeven leraren van het middelbaar beroepsonderwijs. De gesprekken zijn gevoerd aan de hand van een gespreksleidraad ges preksleidraad die in overleg met de opdrachtgever is opgesteld. De gespreksleidraad is opgenomen in de bijlagen. Het onderzoek is open ingestoken, waarbij is ingestoken op het niveau van ‘professionele ontwikkeling van de beroepsgroep’. Pas daarna, als dit niet spontaan aan de orde kwam, is over het register gesproken. Verder zijn de gesprekken zodanig opgezet dat er maximale ruimte en openheid was voor alle soorten meningen en gevoelens. De groepsgesprekk sgesprekken en zijn gestart met het verzamelen van ‘verhalen’ ‘verhalen’. Hierbij is verzocht zo veel mogelijk verhalen te delen over het onderwerp ‘’verbetering van het onderwijs door de eigen professionele ontwikkeling”. Met de groepen zelf zijn uit de verhalen thema’s gedestilleerd. Deze fase duurde circa anderhalf uur. In In de resterende tijd is ingezoomd op de onderzoeksvragen. Het veldwerk is uitgevoerd op dinsdag 19 en woensdag 20 januari 2016 in Amersfoort. Vertegenwoordigers van de opdrachtgever hebben het veldwerk gevolgd via een gesloten videocircuit. Alle gesprekken gesprekken zijn genotuleerd en opgenomen op dvd. Ferro Explore! onderschrijft de ESOMAR-richtlijnen ESOMAR richtlijnen voor het uitvoeren van veldwerk. Dit houdt onder meer in dat de opnames van de gesprekken in eigendom blijven van Ferro Explore!, en dat ze alleen met uitdrukkelijke uitdrukkelijk e toestemming van de respondenten uit handen gegeven mogen worden. Het projectteam bestond uit Jochum Stienstra en Frank De Clercq.

28


4 Selectie In totaal zijn 32 respondenten geselecteerd, geselecteerd waarvan er uiteindelijk 29 hebben deelgenomen. De respondenten zijn geselecteerd door een hierin gespecialiseerd bureau. Hierbij zijn de volgende selectiecriteria gehanteerd, die in overleg met de opdrachtgever zijn opgesteld. Eén groep leraren uit het primaire onderwijs · Een mix van groepen (van kleutergroep tot en met groep acht). · Een mix van verschillende scholen (openbaar, christelijk). christelijk) · Maximaal 2 onbevoegd. · Maximaal 2 die vrijwillig ingeschreven zijn in het register. (Hiernaar is niet gevraagd tijdens de selectie, maar dit is nagegaan door in het register te kijken). Eén groep leraren uit het voortgezet onderwijs · Acht verschillende vakken, goed gemixt over de typen vakken (kunst, taal, exact, maatschappelijk). · Een mix van verschillende typen type voortgezet onderwijs (scholengemeenschap, havo, vwo, vmbo, gymnasium). · Een spreiding naar eerstegraadseerstegraads (3 tot 5) en tweedegraadsbevoegdheid (3 tot 5). · Eventueel kunnen ook één of twee docenten zonder bevoegdheid meedoen, deze moeten minimaal 4 jaar werkervaring hebben. hebben · Een spreiding naar aantal jaren ervaring. ervaring · Maximaal 2 die vrijwillig ijwillig ingeschreven zijn in het register. Eén groep leraren uit het mbo · Acht verschillende vakken, waarvan 5 tot 6 primaire vakken (bijvoorbeeld voor mbo autotechniek een docent autotechniek) en 2 tot 3 secundaire vakken (bijvoorbeeld docent Nederlands,, rekenen). rekenen) · Spreiding naar type opleidingen (technisch, verzorgend, economisch, maatschappelijk, natuur, ambachtelijk). ambachtelijk) · Maximaal 2 onbevoegde leraren. leraren · Maximaal 2 die vrijwillig ingeschreven zijn in het register. Eén groep schoolleiders · Een mix van schoolleiders leiders uit primair onderwijs, voortgezet onderwijs en mbo mbo. · Ze moeten allen een ‘leidende taak’ hebben, en dus voor (een deel van) hun contract vrijgesteld zijn van an het geven van onderwijs. Een combinatie van leiding geven en lesgeven komt vaak voor (denk aan een conrector die ook nog les geeft). · Voor mbo geldt: niet het ‘hoogste niveau’, maar het ‘middenniveau’. Het kan gaan om iemand die een vakgroep coördineert, of om een afdelingsmanager.

29


Alle respondenten hebben een onkostenvergoeding voor hun deelname deelname ontvangen. Een gedetailleerd respondentenoverzicht is opgenomen in de bijlagen.

5 Algemeen Het rapport is tot stand gekomen op basis van een uitgebreide analyse van de bevindingen. Meningen en gedachten mogen bij kwalitatief onderzoek niet direct getalsmatig matig worden geëxtrapoleerd (in de zin dat je kan stellen dat als 3 van de 30 respondenten iets vinden, die mening ‘dus’ bij 10% voorkomt). Om die reden vermelden wij in onze rapportage geen getallen. Wij hebben het rapport opgedeeld in drie basishoofdstukken: basishoofdst conclusies en aanbevelingen, resultaten en onderzoeksverantwoording. Gekozen citaten representeren in de ogen van de onderzoeker meningen of houdingen die relevant zijn voor begrip van de context. Ferro Explore! is lid van de MOA (Marktonderzoekassociatie) (Marktonderzoekass ociatie) en ESOMAR, als ook van de Research Keurmerkgroep, en respecteert de bijbehorende richtlijnen voor kwalitatief marktonderzoek, zoals weergegeven in de ICC/ESOMAR gedragscode. Ook is Ferro Explore! gecertificeerd volgens de internationale norm NEN-ISO NEN SO 20252 (dit betreft de norm die de Research Keurmerkgroep vereist en die speciaal is ontwikkeld voor de marktonderzoekbranche).

30


Bijlage I: Gespreksleidraad ons projectnummer: 5302

Gespreksleidraad 1.2 Project: Methode: Datum onderzoek: Locatie: Aantal respondenten: Tijdsduur:

Professionele ontwikkeling Groepen 19 en 20 januari 2016 Inview, Stadsring 140 Amersfoort 6-8 per groep 2,5 uur

Doel van het onderzoek Het doel van het onderzoek is inzicht krijgen in de manier waarop leraren en schoolleiders onderling praten over professionele ontwikkeling van de beroepsgroep, wat daaronder wordt verstaan en de rol die het register daarbij speelt. Daarbij wil OCW ook inzicht krijgen in de achterliggende motieven van leraren lerare n om positief of negatief tegenover het register te staan. Uitleg Bij kwalitatief onderzoek worden geen 'vragenlijsten' afgenomen, maar wordt een gesprek gevoerd. Dit gesprek heeft een vrij format en zal voor iedere groep (iets) anders verlopen. Op deze manier anier kan het perspectief van de doelgroep het beste uit de verf komen. Het heeft daarom geen zin om 'vragen' te formuleren. Wel heeft het gesprek een 'ruwe structuur'.. Deze leidraad is een beschrijving van die structuur met daarbij steeds een korte uitleg en een lijst onderwerpen die aan bod kunnen komen. Er worden geen vragen in geformuleerd om schijnprecisie te voorkomen. Achter ieder blok zetten we een indicatieve tijd.

Introductie

5’

De moderator legt de testsituatie uit. · welkom · doel van het onderzoek: nagaan hoe het werkveld in het onderwijs zelf aankijkt tegen professionele ontwikkeling van de beroepsgroep leraren · onafhankelijkheid nafhankelijkheid onderzoeker · notulist, ulist, meekijkers en apparatuur · anonimiteit en rapportage · duidelijk maken dat we het niet eens hoeven ho te worden, discussie zinvol · tijdsduur gesprekken

31


IJsbreker

15’

Een korte voorstelronde waarin iedereen zijn voornaam geeft met een korte introductie van zijn/haar werk

Professionele ontwikkeling in brede zin

45’

Doel van dit onderdeel is na te gaan hoe de groep aankijkt tegen het begrip ‘professionele ontwikkeling’. Mocht hier het begrip ‘register’ vallen, dan wordt daar door de moderator neutraal op gereageerd. Het krijgt niet meer aandacht. De groep bepaalt dus zelf of en zo ja hoe nadrukkelijk adrukkelijk het begrip hier ter sprake komt. In deze fase zal de moderator er in ieder geval niet op doorvragen. Mocht het gesprek vooral op de werkdruk komen, dan zal de moderator dat onderwerp adresseren (‘oké,, ik begrijp dat dit een belangrijk punt is’) s’) en vervolgens duidelijk maken dat deze discussie hier niet diep wordt gevoerd. · Verhalen die men kan delen over wat men doet aan of voelt bij het begrip professionele ontwikkeling. Het kan gaan om dingen die men zelf heeft meegemaakt of die men heeft gehoord. gehoord. Het kan gaan om associaties, gedachten of gevoelens. Alles rond het onderwerp ‘professionele ontwikkeling’ · Verdere associaties bij het begrip ‘professionele ontwikkeling’ · Thema’s in de associaties en verhalen (worden op flip-over geschreven) · Wat men n zelf verstaat onder dit begrip, wat erbij er hoort en wat juist niet · In hoeverre men hier zelf actief mee bezig is (wat, hoe, waarom, hoe vaak) · Welke ruimte c.q. stimulering men al dan niet krijgt van de schoolleiding · Welke belemmeringen men ziet voor professionele professionele ontwikkelingen (zowel privé als in de werksfeer) · Welke ontwikkelingswensen men heeft voor zichzelf · Het belang van professionele ontwikkeling voor iedereen persoonlijk · De rol die men zelf ziet voor vakinhoudelijke en juist didactische bekwaamhed bekwaamheden · Belang dat men eraan hecht voor het breder verband (de school, het onderwijsveld waarin men zelf actief is, onderwijs als geheel)

Registratie

30’

Doel van dit blok is na te gaan hoe de groep aankijkt tegen registratie als onderdeel van de professionele essionele ontwikkeling · Eerste associaties bij beroepsregister algemeen (advocaten, en dergelijke) · Idem lerarenregister · De e ervaringen die men heeft, direct of indirect, indirect , met het vrijwillige register · Wat men ervan weet of wat men zich er spontaan bij voorstelt · Vragen die men zelf heeft · Houding ten aanzien van de verplichting vanaf 2017 · De rol die dit register kan spelen bij de eigen professionele ontwikkeling 32


· ·

Wat ziet men zelf als nuttige dingen om hierin bij te houden In hoeverre kan men het ook gebruiken gebruiken om eigen wensen kracht bij te zetten (register als startpunt voor gesprek)

Eigen invulling

45’

Doel van dit blok is na te gaan hoe de groep zelf invulling zou geven aan het register register. Hier laten we de groep in twee subgroepjes uit uit elkaar gaan om onderstaande vragen in subgroep te behandelen en vervolgens hun antwoorden te presenteren. Daarbij worden de verwachtingen gemanaged: het is niet zo dat alles waar de groep mee komt ook kan worden opgenomen, maar het wordt gebruikt als indicatie indicatie van de wensen. Het voordeel hiervan is dat we twee verschillende visies krijgen. Ook is de werkwijze van ‘even apart’ een goed middel om het groepsproces even te onderbreken, en daarmee mensen even weer te ‘resetten’ · Wat er nodig is om dit tot een succes te maken

· · ·

–

Bij de leraren zelf

–

Bij de scholen

–

Bij de Onderwijscoöperatie

– Bij het ministerie Welke fouten zouden kunnen worden gemaakt die het project juist zouden laten mislukken? Wat men nodig heeft om het zelf actief te gaan gebruiken Hoe zou men het et zelf invullen: –

Aspecten waaraan het in ieder geval moet voldoen

–

Rol vakinhoudelijk en didactisch

Afsluiting ·

10’

Mogelijkheid voor vragen/suggesties

33


Bijlage 2: respondentenoverzicht

34


po-leraren Geslacht

Functie

School

Onderwijs

Groep

Vrouw

Lerares

Christelijk

Primair

1 en 2

Vrouw

Lerares en intern begeleider

Christelijk

Primair

7 en 8

Vrouw

Lerares en tester

Openbaar

Primair

Vrouw

Lerares

Christelijk

Primair

8

Vrouw

Lerares

Openbaar

Primair

4

Vrouw

Lerares

Openbaar

Primair

3

Man

Leraar eraar

Openbaar

Primair / speciaal onderwijs

middenbouw groep 5 & 6

Vrouw

Lerares

Openbaar

Primair

vo-leraren

Geslacht

Bevoegdheid

School

Niveau

Man

Tweedegraads, Tweede Nederlands ederlands en economie

Christelijk

Vmbo

Man

Biologie

Vrouw

Nederlands, eerste erstegraads

Openbaar

Havo,, vwo vwo, onder- en bovenbouw

Vrouw

Nederland Nederlands, tweedegraads tweede

Openbaar

Vmbo mbo/havo en mbo

Vrouw

Engels

Openbaar

Vmbo

Vrouw

Engels

Christelijk

Vmbo

Vrouw

Tweedegraads Tweede w wiskunde

Openbaar

Havo / vwo vwo, bovenbouw

Mavo, avo, havo, ath atheneum en gymnasium

35


mbo-leraren Geslacht

Leeftijd

Beroep

Type onderwijs

Onderwijs

Man

55

Docent

Muziekdocent, kunst onderwijs, welzijn / techniek

Mbo

Vrouw

24

Docent

Omgangskunde

Mbo

Vrouw

45

Docent

Creatief therapeute, drama

Mbo

Vrouw

51

Docent

Verpleegkunde

Mbo

Vrouw

47

Docent

Welzijn, drama

Mbo

vrouw

Docent

Engels

Mbo

man

Docent

Groenvoorziening

Mbo

Schoolleiders Geslacht

Beroep

School

Schoolleiders

Vrouw

Waarnemend directeur

Christelijk

Primair

Vrouw

Directeur

Openbaar

Primair

Man

Directeur

Christelijk

Primair

Man

Conrector

Christelijk

Voortgezet

Vrouw

Leidinggevend

Openbaar

Primair

Vrouw

Leidinggevend

Openbaar

Voortgezet

Man

Directeur

N.v.t.

Mbo

36

Professionele ontwikkeling beroepsgroep leraren. Resultaten van het kwalitatief verkennend onderzoek Definitieve rapportage Versie 1

Recommend Documents