Proefhoofdstuk Aardrijkskunde TSO

Proefhoofdstuk Aardrijkskunde TSO www.centrumvoorafstandsonderwijs.be

www.centrumvoorafstandsonderwijs.be [email protected] +32 3 292 33 30

Kom je cursus inkijken: Antwerpen, Frankrijklei 127, 2000 Gent, Oude Brusselseweg 125, 9050 Hasselt, Simpernelstraat 27, 3511 Brussel, Timmerhoutkaai 4, 1000 +32 3 292 33 30 [email protected] Maak van je opleiding aardrijkskunde TSO een succes! Beste toekomstige student, Hartelijk dank voor je interesse in de opleiding aardrijkskunde TSO aan het Centrum Voor Afstandsonderwijs. Op de volgende pagina’s vind je een hoofdstuk en de volledige inhoudstafel van deze thuisstudie terug. Ook krijg je alle nodige informatie over de werking van onze school. Neem deze info rustig door, zo krijg je een goed beeld van de inhoud van de cursus en weet je zeker dat je voor de opleiding kiest die het beste bij jou past. Noteer alvast dat alle diploma’s die je via het CVA behaalt erkend zijn en uitermate praktijk- en dus jobgericht! Heb je na het inkijken van dit proefhoofdstuk nog vragen? Geef ons gerust een seintje op het nummer +32 3 292 33 30 of mail ons op [email protected]. Onze opleidingsconsulenten beantwoorden al jouw vragen en geven je persoonlijk advies omtrent je studiekeuze. Blader je graag door de volledige cursus? Ook dat kan. Het Centrum Voor Afstandsonderwijs geeft je op vier plaatsen in België de mogelijkheid om de cursussen geheel vrijblijvend in te kijken. Je kan de cursussen inkijken in de campussen van Het Centrum Voor Avondonderwijs VZW in Antwerpen, Gent en Hasselt of in Brussel. Je hoeft hiervoor geen afspraak te maken, kom gewoon vrijblijvend langs.

Ik wens je veel leesplezier en alvast veel succes met je studie!

Jo Vandevelde Opleidingsconsulent Centrum Voor Afstandsonderwijs


Aardrijkskunde TSO: erkende opleiding en praktijkgerichte cursus

Deze moderne en praktijkgerichte opleiding kwam tot stand in samenwerking tussen het Centrum Voor Afstandsonderwijs en zelfstandige beroepsdeskundigen met jarenlange ervaring. Een duidelijke structuur maakt deze cursus zeer overzichtelijk. Op deze manier garanderen wij je een vlot studietraject. Op de volgende pagina’s vind je de volledige inhoudstafel van de opleiding en een gratis onderdeel uit de cursus terug.


DEEL I: DOMEINOVERSCHRIJDENDE LEERDOELEN 1

2

Maatschappelijke rol van de aardrijkskunde 1.1

Algemene inleiding

1.2

Fysische aardrijkskunde

1.3

Sociale aardrijkskunde

Plaatsbepaling op aarde 2.1

2.1.1

Het geografisch coördinatenstelsel

2.1.2

Aflezen op de kaart

2.1.3

Opzoeken op basis van de coördinaten

2.2

Relatieve plaatsbepaling

2.3

De GPS

2.4 3

Absolute plaatsbepaling

2.3.1

Inleiding

2.3.2

Standplaatsbepaling

Oefeningen

De kaart 3.1

Wat is een kaart?

3.2

De schaal 3.2.1

Inleiding

3.2.2

Soorten schalen

3.2.3

Meten op de kaart


3.3

De legende

3.4

Soorten kaarten

3.5 4

3.4.1

Plattegrond

3.4.2

Topografische kaarten

3.4.3

Thematische kaarten

Oefeningen

Het Geografisch Informatie Systeem 4.1

Wat is GIS?

4.2

Toepassingen van GIS

DEEL 2: RUIMTELIJKE ORDENING IN DE STAD EN HET PLATTELAND 5

Stadspatronen 5.1

5.2

5.3

5.4

Het ontstaan van een stad of een gemeente 5.1.1

De ontwikkeling van de Middeleeuwse stad

5.1.2

De invloed van de industriële revolutie

Spreidingspatronen 5.2.1

Definities

5.2.2

Spreidingspatronen op de topografische kaart

Bebouwing 5.3.1

Soorten bebouwing

5.3.2

Functies van bebouwing

Soorten bebouwde kernen 5.4.1

De plattelandskern

5.4.2

De verstedelijkte kern

5.4.3

Stedelijke kern


5.5

De stedelijke hiërarchie in België 5.5.1 Overzichtstabel 5.5.2 Overzichtskaart 5.5.3 Invloedssfeer van een stad

5.6

5.7 6

5.6.1

Hoe ontstaat verstedelijking?

5.6.2

Het resultaat van het verstedelijkingsproces

Oefeningen

De ruimtelijke structuur van een grootstad 6.1

Het stedelijk leefcomplex

6.2

Problemen door verstedelijking

6.3

6.4 7

Het verstedelijkingsproces

6.2.1

Ontvolking van de steden

6.2.2

Financiële problemen

6.2.3

Verkeersproblemen

Voorbeelden van grootsteden 6.3.1

Brussel

6.3.2

Antwerpen

Oefeningen

Ruimtelijke planning 7.1

Inleiding

7.2

Het gewestplan

7.3

Gemeentelijke plannen van aanleg

7.4

Structuurplan Vlaanderen


DEEL 3: DE KOSMISCHE RUIMTE 8

Waarneming van het heelal 8.1

Algemene inleiding

8.2

De telescoop

8.3

9

8.2.1

Inleiding

8.2.2

Optische telescopen

8.2.3

Radiotelescopen

Ruimtevaart 8.3.1

Inleiding

8.3.2

Satellieten

8.3.3

Soorten satellieten

De structuur van het heelal 9.1

9.2

Afstanden in het heelal 9.1.1

Probleemstelling

9.1.2

De Astronomische Eenheid

9.1.3

Lichtjaren

De structuur van het heelal 9.2.1

9.3

9.4

Beschrijving van de structuur

Structuur van een galaxie 9.3.1

Inleiding

9.3.2

Beschrijving van de structuur

Oefeningen

10 Het ontstaan van het heelal 10.1

Inleiding


10.2

10.3

De oerknaltheorie 10.2.1

Beschrijving van de theorie

10.2.2

De geboorte van het heelal

Verklaringen voor de oerknaltheorie 10.3.1

Roodverschuiving

10.3.2

Achtergrondstraling

11 Het ontstaan van het zonnestelsel 11.1

De geboorte van de zon

11.2

De zonnenevel

11.3

De vorming van de planeten

11.4

De vorming van de atmosferen

12 Het zonnestelsel 12.1

De structuur van het zonnestelsel

12.2

De zon

12.3

12.2.1

Gegevens

12.2.2

Het ontstaan van de zon

12.2.3

De levensloop van de zon

12.2.4

De kernreacties in de zon

12.2.5

Structuur van de zon

Planeten 12.3.1

Mercurius

12.3.2

Venus

12.3.3

De Aarde

12.3.4

Mars

12.3.5

De planetoïdengordel


12.3.6

Jupiter

12.3.7

Saturnus

12.3.8

Uranus

12.3.9

Neptunus

13 De bewegingen van de Aarde 13.1

13.2

13.3

De aardrotatie 13.1.1

Definitie

13.1.2

De omtreksnelheid van de aarde

13.1.3

Gevolgen van de aardrotatie

De aardrevolutie 13.2.1

Definitie

13.2.2

De wetten van Kepler

13.2.3

Schuine aardas

13.2.4

Gevolgen van de aardrevolutie

13.2.5

Culminatiehoogte op een willekeurig moment

Oefeningen

DEEL 4: WEER EN KLIMAAT OP AARDE 14 De opbouw van de atmosfeer 14.1

Algemene inleiding 14.1.1 Wat is de atmosfeer? 14.1.2 Hebben alle planeten een atmosfeer? 14.1.3 Samenstelling van de atmosfeer 14.1.4 Het verleden van onze atmosfeer

14.2

De structuur van de atmosfeer 14.2.1 Overzicht van de structuur


14.2.2 De troposfeer 14.2.3 Stratosfeer 14.2.4 Mesosfeer 14.2.5 Thermosfeer 14.2.6 De exosfeer 14.2.7 Wat gebeurt er met de luchtdruk?

14.3

De ozonlaag 14.3.1 In welke laag van de atmosfeer? 14.3.2 Belang van de ozonlaag 14.3.3 Stratosferische en troposferische ozon

14.4

Het belang van de atmosfeer

15 Weer en klimaat 15.1

15.2

15.3

Het weer 15.1.1

Inleiding

15.1.2

Wat is het weer?

15.1.3

De weerselementen

15.1.4

Meten van de weerselementen

15.1.5

De weerselementen op de weerkaart

Het klimaat 15.2.1

Wat is het klimaat?

15.2.2

Wat is een gemiddelde?

Oefeningen

16 De warmtebalans 16.1

De warmtebalans op de Aarde

16.2

Warmte en koude transport www.centrumvoorafstandsonderwijs.be [email protected] +32 3 292 33 30

16.3

Factoren die de temperaturen in de troposfeer beïnvloeden 16.3.1

Het moment van de dag

16.3.2

Seizoenen

16.3.3

Breedteligging

16.3.4

Hoogteligging

16.3.5

Nabijheid van de zee

17 Luchtcirculatie 17.1

17.2

Luchtdruk en wind 17.1.1

Luchtdruk

17.1.2

Het verband tussen luchtdruk en wind

De algemene luchtcirculatie 17.2.1

Inleiding

17.2.2

Circulatiesystemen op Aarde

18 Verdamping en condensatie 18.1

Condensatievormen

18.2

Absolute en relatieve vochtigheid

18.3

Ontstaan van wolken

18.4

Neerslag op Aarde 18.4.1

Evenaar

18.4.2

Frontenzone

18.4.3

Moessongebieden

18.4.4

Kustgebergten

19 Klimaatgebieden 19.1

Inleiding


19.2

Klimaatclassificatie volgens Köppen

19.3

Oefeningen

20 Vegetatiegebieden 20.1

Verband tussen klimaat en vegetatie

20.2

Vegetatie in Europa

20.3

Klimaat en vegetatie in Europa

20.4

Beschrijving van de verschillende vegetaties

20.5

20.4.1

IJswoestijn klimaat

20.4.2

Toendraklimaat

20.4.3

Taigaklimaat

20.4.4

Gemengd Woud

20.4.5

Loofwoud

20.4.6

Steppe

20.4.7

Subtropisch regenwoud

20.4.8

Hardbladige vegetatie

Oefeningen

21 Klimatogrammen 21.1

Inleiding

21.2

Determineertabel van de klimaatzones

21.3

Ontleden van een klimatogram

21.4

Oefeningen


22 Het West – Europees weer 22.1

Inleiding

22.2

De verschillende situaties van het weer

22.3

22.2.1

Het weer bij hoge druk

22.2.2

Het weer bij lage druk

22.2.3

Temperatuur bij mist in de winter

Frontale depressies

DEEL 5: OPBOUW EN AFBRAAK VAN FYSISCHE LANDSCHAPPEN 23 De opbouw van de Aarde 23.1

De algemene structuur van de Aarde 23.1.1

23.2

Inleiding

De schilvormige opbouw van de Aarde 23.2.1

Overzicht

23.2.2

De aardkorst

23.2.3

De aardmantel

23.2.4

De aardkern

23.2.5

Samenvatting

24 De lithosfeer 24.1

De bewegingen van de lithosfeer

24.2

Mineralen en gesteenten 24.2.1

Definities

24.2.2

De stollingsgesteenten

24.2.3

Afzettingsgesteenten


24.2.4

24.3

De metamorfe gesteenten

Gesteentencyclus

25 Aardbevingen en vulkanen 25.1

25.2

Aardbevingen 25.1.1

Definitie en voorkomen

25.1.2

Meting van aardbevingen

25.1.3

Sterkte van aardbevingen

Vulkanisme 25.2.1

Definitie

25.2.2

Ontstaan van vulkanen

25.2.3

Soorten vulkanen

25.2.4

Voordelen van vulkanisme

25.2.5

Nadelen van vulkanisme

26 Platentektoniek 26.1

Inleiding

26.2

De platentektoniek

26.3

26.2.1

De bewegende platen

26.2.2

Convectiestromen

26.2.3

Divergerende platen

26.2.4

Convergerende platen

26.2.5

Transversale breuklijn

Verband platentektoniek, aardbevingen, vulkanen en gebergtevorming 26.3.1

Inleiding

26.3.2

Aardbevingen


26.3.3

Vulkanen

26.3.4

Tsunami’s

27 De geologische tijdschaal 27.1

Inleiding

27.2

De tijdschaal

28 Exogene processen 28.1

Exogene en endogene processen

28.2

Winderosie

28.3

28.4

28.5

28.2.1

Invloed van de wind

28.2.2

Werkingsprincipe

28.2.3

Duinen

IJserosie 28.3.1

Ontstaan van gletsjers

28.3.2

Soorten gletsjers

28.3.3

Afbraak door gletsjers

28.3.4

Transport door gletsjers

Verwering en hellingsprocessen 28.4.1

Verwering

28.4.2

Hellingsprocessen

Riviererosie 28.5.1

Definities

28.5.2

Riviererosie

28.5.3

Dalvormen


DEEL 6: STUDIE VAN EEN BEVOLKING 29 Demografie 29.1

29.2

Definities 29.1.1

Wat is demografie?

29.1.2

De bevolkingsontwikkeling

29.1.3

De natuurlijke groei

Demografische kenmerken 29.2.1

Zuigeling-, kindersterfte en levensverwachting

29.2.2

Dichtheid en spreiding

29.2.3

Leeftijdsdiagram

29.3

Demografische druk

29.4

Demografische transitie 29.4.1

29.5

Definitie

Oefeningen

30 Migraties 30.1

Definities

30.2

Internationale migraties

30.3

Ontstaan van migraties

30.4

30.3.1

Push en pull factoren

30.3.2

Oorzaken van migraties

Oorzaken en evolutie van migraties in België


DEEL 7: WERELDECONOMIE 31 Globalisering 31.1

Definitie

31.2

Dimensies

31.3

Globalisering: één wereld?

31.4

Globalisering van de wereldeconomie

31.5

31.4.1

Oorzaken

31.4.2

Gevolgen

Globalisering van de culturen 31.5.1

Algemeen

31.5.2

Oorzaken van culturele en sociale globalisering

31.5.3

Gevolgen van culturele en sociale globalisering

32 Delocatie 32.1

Definities

32.2

Oorzaken van delocatie

32.3

Gevolgen van delocatie

DEEL 8: WERELDWELVAART DEEL 9: EEN DUURZAAM LEEFMILIEU 33 Ecologische voetafdruk 33.1

Definitie

33.2

Ecologische duurzaamheid

33.3

Cijfergegevens


33.4

33.5

Oplossingen voor een duurzame levensstijl 33.4.1

Inleiding

33.4.2

Transport

33.4.3

Voeding

33.4.4

Verwarming

33.4.5

Energieverbruik

Oefeningen

34 Duurzaam beheer van grondstoffen en energie 34.1

De Ladder van Lansink

34.2

Voorbeelden

35 Het broeikaseffect 35.1

Inleiding

35.2

Hoe ontstaat het broeikaseffect

35.3

Gevolgen van het broeikaseffect

35.4

Mogelijke oplossingen

BIJLAGEN Bijlage A: Kaarten wereldgradennet: Bijlage B: Legende topografische kaart Bijlage C: Wereldkaart tijdzones Bijlage D: De geologische tijdschaal Bijlage E: Determineertabel Klimaatzones


HOOFDSTUK 9: DE STRUCTUUR VAN HET HEELAL 9.1

Afstanden in het heelal

9.1.1 Probleemstelling Op de Aarde geven we de afstanden meestal aan in meters of kilometers. In het heelal zijn de afstanden echter veel groter dan de afstanden op Aarde: de afstand tussen de Aarde en de maan bedraagt gemiddeld 384 000 kilometer. De afstand tussen de zon en de maan bedraagt bijna 150 miljoen kilometer. Om met het vliegtuig (gemiddelde snelheid = 1000 km/h) een afstand van 150 miljoen kilometer af te leggen, heb je dus ongeveer 17 jaar tijd nodig! Zo’n grote afstanden zijn moeilijk voor te stellen en de getallen worden zodanig groot dat het te moeilijk wordt om de afstanden in kilometers aan te geven. Daarom maakt men in de aardrijkskunde gebruik van andere afstandsmaten.

9.1.2 De Astronomische Eenheid De astronomische eenheid wordt als volgt gedefinieerd:

De astronomische eenheid AE is identiek aan de gemiddelde afstand van de Aarde tot de zon en bedraagt 149 597 871 kilometer.

Meestal wordt deze afstand afgerond tot 150 miljoen km.


De astronomische eenheid wordt enkel binnen ons zonnestelsel gebruikt. Men vergelijkt afstanden binnen ons zonnestelsel dus steeds met de afstand van de Aarde tot de zon. Voorbeeld: De afstand tussen Jupiter en de zon bedraagt 5,2AE. Dit betekent dus dat Jupiter 5,2 keer verder van de zon staat in vergelijking met de Aarde. De omrekening naar het aantal kilometers is eenvoudig: 5,2 AE = 5,2 x 150 000 000 km = 780 000 000 km.

9.1.3 Lichtjaren De afstanden tot de sterren zijn onvoorstelbaar groot. De ster die het dichtst bij de zon staat, wordt Proxima Centauri genoemd. Deze ster is met het blote oog niet te zien. De afstand tussen Proxima Centauri en de zon bedraagt ongeveer 40 biljoen kilometer. De dichtstbijzijnde melkwegstelsel (= Andromeda) is ongeveer 21.1018km van ons verwijderd. Dit komt overeen met 139 miljard AE. Afstanden buiten ons zonnestelsel zijn dus te groot om gebruik te kunnen maken van de astronomische eenheid. Daarom gebruikt men lichtjaren om de afstand tussen sterren aan te geven:

Eén lichtjaar is de afstand die het licht in één jaar aflegt.

Het licht heeft de grootste snelheid die er bestaat en bedraagt 299 793 kilometer per seconde. Om eenvoudig te kunnen rekenen, ronden we dit getal af naar 300 000 km/s. Hiermee kunnen we de afstand berekenen die het licht in één jaar aflegt: 

De afstand wordt berekend met behulp van de formule: Δs = v.Δt. Met Δs = de afgelegde weg in km/s, v = de snelheid en Δt = de tijd in seconden.



Hoeveel seconden telt een jaar: een jaar telt 365 dagen, een dag telt 24u, een uur 60 minuten en één minuut telt 60 seconden. We bekomen dus: Δt = 365 x 24 x 60 x 60 = 31 536 000 seconden.



De afstand die het licht in één jaar aflegt bedraagt dus: 300 000km/s x 31 536 000s = 9460800000000km = 9,46.1012km.

Opmerking: een lichtjaar is een afstand en dus geen tijdseenheid!


Men maakt ook gebruik van de volgende afstanden:

Een lichtseconde

De afstand die het licht in één seconde aflegt = 300 000km. De afstand tot de maan bedraagt iets maar dan één lichtseconde.

Een lichtminuut

De afstand die het licht in één minuut aflegt. Deze afstand komt overeen met: 300 000km/s x 60s = 18 miljoen km. De afstand van de Aarde tot de zon bedraagt iets meer dan 8 lichtminuten.

9.2

De structuur van het heelal

9.2.1 Beschrijving van de structuur Als we ’s nachts naar de hemel kijken, dan kunnen we voornamelijk sterren waarnemen. Sterren ontstaan door het samenkrimpen van gaswolken in het heelal. Dit gas wordt zo sterk samengeperst dat er door de hoge druk en temperatuur een kernfusie ontstaat in het centrum van de ster in wording. Bij dit proces komt enorm veel energie vrij onder de vorm van elektromagnetische straling. Het is deze straling die bestudeerd kan worden door middel van telescopen. Een ster vormt samen de planeten, en hun manen, die errond draaien en andere hemellichamen, zoals planetoïden, meteoroïden en kometen, een planetenstelsel. Het stelsel waarin de Aarde zich bevindt, wordt het Zonnestelsel genoemd. Een planetenstelsel bestaat dus steeds uit de volgende elementen: 

Een ster, die het centrum vormt van het planetenstel. In ons Zonnestelsel is dus de zon.



Planeten en eventueel hun manen, die rond het de ster draaien. Voorbeelden binnen het Zonnestelsel: Aarde en de maan, Jupiter, Mars, …



Andere hemellichamen zoals kometen, meteorieten, …


Verschillende sterren kunnen ook gegroepeerd voorkomen: men spreekt in dit geval van een sterrenstel of een galaxie (of een melkwegstelsel - zonder hoofdletter m). Een sterrenstelsel bevat miljarden sterren. Het sterrenstelsel waartoe ons Zonnestelsel behoort, wordt de Melkweg genoemd. Het sterrenstelsel dat zich het dichtst bij onze Melkweg bevindt, is de Andromedagalaxie. Onderstaande foto geeft een beeld van de verschillende typische vormen van sterrenstelsels:


Onderstaande foto’s tonen ons Melkwegstelsel: links een foto die van op de Aarde genomen en rechts een totaal beeld van het Melkwegstelsel.

Ons Melkwegstelsel ontleent zijn naam aan de Melkweg, die als een lichtende band aan de hemel gezien kan worden:

Sterrenstelsels komen ook gegroepeerd voor: we spreken dat van groepen of clusters. De Melkweg vormt samen met de Andromedagalaxie en een aantal kleinere sterrenstelsels de Lokale Groep.


Een ander voorbeeld is de Virgo Cluster. Op onderstaande foto is de Lokale Groep duidelijk te zien:

De groepen of clusters komen op hun beurt ook gegroepeerd voor: men spreekt dan van superclusters. De Lokale Groep vormt samen met de Virgo Cluster en andere clusters de zogenaamde Virgo Supercluster. Superclusters vormen, samen met de ruimte ertussen, het heelal. Onderstaande foto’s geven een voorbeeld van een supercluster (links) en een deel van het heelal (rechts):

Onderstaande figuur geeft een samenvattend overzicht van de structuur van het heelal: de Aarde behoort tot het planetenstelsel het zonnestel. Het zonnestelsel behoort tot het Melkwegstelsel, die op haar beurt tot de Lokale Groep behoort en deze groep behoort tot de Virgo Supercluster.


9.3

Structuur van een galaxie

9.3.1 Inleiding Sterren komen in het heelal zelden alleen voor: ze staan met honderden bij elkaar in groepjes van sterren. Wanneer we naar de hemel kijken, dan vallen de sterren die het dichtst bij ons liggen het meest op: ze vertonen een grotere helderheid in vergelijking met de andere sterren op de achtergrond of de wazige band die we de Melkweg noemen. Toch zijn bijna alle zwakke puntjes nog sterren die in ons sterrenstelsel staan. De reden hiervoor is dat de groepjes sterren ook bij elkaar horen: ze vormen samen één sterrenstelsel.

9.3.2 Beschrijving van de structuur Een sterrenstelsel bestaat uit miljarden sterren met daartussen wolken van stof en gas, alsook de donkere materie. Rond de sterren kunnen er planeten en manen draaien. Planeten die niet rond onze zon draaien, worden exoplaneten genoemd. De gasen stofwolken kunnen in verschillende vormen voorkomen: 

Bij een sterontploffing komt veel wat materie, stof en gas, vrij in de ruimte.



De “geboorte” van een nieuwe ster kan waargenomen worden als een hete gas – en stofwolk.


Een planetenstelsel bestaat uit de volgende elementen: 1- Sterren

Een ster is een gloeiend en massief hemellichaam dat licht en warmte uitstraalt. De zon is de ster die het dichtst bij de Aarde staat. In de kern van een ster wordt waterstof in helium omgezet. Deze omzetting gebeurt bij temperaturen van 10 à 20 miljoen °C en zeer hoge dichtheden. Bij deze reactie (= kernfusie) komt heel veel energie vrij die de ster uitstraalt onder de vorm van licht, warmte en andere straling (dit zijn allemaal vormen van elektromagnetische straling). We maken een onderscheid tussen twee soorten sterren: 

Populatie I – sterren:  Dit zijn de jonge sterren en bevatten chemisch zwaardere elementen. Ze zijn “geboren” uit gasen stofwolken die reeds “vervuild” zijn met zwaardere elementen, afkomstig van de supernova’s (explosies van sterren). Deze sterren zijn heet en helder.



Populatie II – sterren:  Dit zijn de oude sterren, die voornamelijk uit waterstof en helium bestaan. Ze zijn voornamelijk terug te vinden rond het sterrenstelsel.


2- Gas

Het gas dat voorkomt tussen de sterren in een sterrenstelsel is koud, neutraal geladen en bestaat uit waterstof. Dicht bij een hete ster wordt dit waterstof geïoniseerd (o.i.v. de energie van deze sterren), waardoor het gaat gloeien. Het geïoniseerde waterstofgas zendt dus zelf licht en andere straling uit. In het gas kunnen ook kleinere hoeveelheden van andere chemische elementen voorkomen, zoals helium. Naargelang de hoeveelheid aanwezige gas in een sterrenstelsel, maken we een onderscheid tussen de volgende drie types sterrenstelsels:  Elliptische sterrenstelsels:  Deze sterrenstelsels hebben hun beschikbare gas reeds opgebruikt. Dit heeft als gevolg dat deze sterrenstelsels zelden nieuwe sterren vormen.


 Spiraalstelsels:  Deze stelsels hebben ook al een groot deel van hun gas verbruikt, maar ze beschikken nog over voldoende gas zodat ze nog voor miljarden jaren nieuwe sterren kunnen vormen.

 Onregelmatige sterrenstelsels  Deze bevatten zeer veel gas: ze zijn rijk aan jonge en pasgeboren sterren en zien er blauw uit.

Het gas in een sterrenstelsel behoort bij de populatie I- sterren. Daarom is er weinig gas aanwezig elliptische sterrenstelsels.


3- Stof Stofwolken zijn donkere wolken van deeltjes, die afkomstig zijn van de sterren. De waarneming van stof in een sterrenstelsel kan als volgt: 

Stof veroorzaakt donkere absorptielijnen in het emissie – spectrum van een sterrenstelsel.



Stofwolken kunnen ook waargenomen worden aangezien ze het licht van de achterliggende sterren rood doen kleuren of zelfs het licht helemaal blokkeren. De stofwolk is in het laatste geval een donkere vlek.

In elliptische sterrenstelsels is er zeer weinig stof aanwezig. Spiraalstelsels bevatten vooral in de kern veel stof, terwijl er aan de buitenrand van de sterrenstelsels veel minder stof aanwezig is.

In het algemeen kunnen we stellen dat de stofinhoud van een sterrenstelsel zeer klein is in vergelijking met de totale massa van het stelsel. 4- Bolhopen Een bolvormige sterrenhoop of een bolhoop is een bolvormige groep sterren. Spiraalvormige sterrenstelsels zoals ons Melkwegstelsel zijn typisch omgeven door een halo van bolhopen. Bolhopen blijven bij elkaar door de zwaartekracht: dit verklaart hun typische sferische vorm. Bolhopen zijn zeer compact in de buurt van de kern, zoals dit op nevenstaande foto kan waargenomen worden. Bolhopen bestaan meestal uit een zeer groot aantal (> 100 000) sterren.


5- Donkere materie Verschillende waarnemingen duiden er sterk op dat er veel meer materie in ons melkwegstelsel en in andere sterrenstelsels aanwezig is dan wij kunnen detecteren omdat ze geen enkele vorm van straling uitzenden. Eén van de argumenten is dat de sterren aan de rand van spiraalsterrenstelsels hun omloopbaan rond de kern te snel afleggen: er is meer aantrekkingskracht nodig om hen in hun baan te houden, dan geleverd kan worden door de massa van de zichtbare materie in het sterrenstelsel. Daarom denkt men dat er veel donkere materie aanwezig moet zijn, die voor extra aantrekkingskracht op deze buitenste sterren zorgt.

Men weet echter niet wat de aard van deze donkere materie is. Alle voor de hand liggende kandidaten zijn geëlimineerd: geen sterren, planeten, gaswolken, zwarte gaten, uitgedoofde sterren,... In principe kan het helemaal geen materie zijn die atoomkernen bevat. Zelfs neutrino's, zowat de meest mysterieuze elementaire deeltjes die we kennen, zijn onlangs uitgesloten als mogelijk hoofdbestanddeel van de donkere materie. Toch komt donkere materie zeer veel voor. Ze beslaat immers zo'n 23% van alle ingrediënten van het heelal. Daardoor bepaalt ze met haar sterke aantrekkingskracht in grote mate mee de evolutie van de sterrenstelsels.


9.4 1.

2.

Oefeningen Vul de ontbrekende afstanden in de onderstaande tabel in:

Planeet

Afstand in km

AE

Venus

…………………….

0,72

Aarde

150 000 000

………..

Mars

227 940 000

………..

Saturnus

1 429 400 000

………..

Bereken telkens de afstand in km, lichtjaren, lichtminuten of lichtseconden tot de volgende planeten en sterren:

Planeet

Afstand in km

Lichtjaren

Jupiter

1 778 330 000

………..

Adelaarsnevel

……………….

4,22

Andromeda

20,81.1018

………..

Virgo Cluster

…………………

52.106

Lichtseconden


Lichtminuten

Afstandsonderwijs = studeren op je eigen tempo Een thuisstudie volgen aan het Centrum Voor Afstandsonderwijs is de meest flexibele manier om je erkend diploma te behalen. Met een thuiscursus start je namelijk wanneer het jou het beste uitkomt. Je studeert waar en wanneer je wil, en legt examen af wanneer jij er klaar voor bent. Erg handig als jouw leven meer is dan studeren alleen! Tijdens je studie kan je rekenen op de professionele begeleiding van een persoonlijke docent. Met de taken die je docent aan elk hoofdstuk heeft toegevoegd, oefen je jezelf in de praktijk, en bereid je je optimaal op het examen voor. Heb je vragen, of wil je je gemaakte oefeningen uit de cursus laten verbeteren? Dan stuur je je docent een mailtje via het online leerplatform (je krijgt een toegangscode bij inschrijving). In het inschrijvingsgeld is twaalf maanden begeleiding van je docent inbegrepen. Klaar met studeren? Dan leg je examen af op één van onze examenlocaties in Antwerpen, Brussel, Gent of Hasselt. Je hebt vijf jaar de tijd om je examen af te leggen en je beslist zelf wanneer je dit wil doen. Dit kan bijvoorbeeld al na drie maanden, maar ook na een jaar; de keuze is aan jou! Geslaagd? Dan krijg je je diploma binnen de 14 dagen. Je kan hiermee meteen solliciteren als werknemer of als zelfstandige starten (mits je ook een attest bedrijfsbeheer hebt). Al onze diploma’s zijn erkend en zijn een fikse meerwaarde op de arbeidsmarkt. Niet van de eerste keer geslaagd? Geen nood. Je kijkt je examen in, en leert van je fouten. Vervolgens mag je gratis herexamen afleggen. Examen afleggen is trouwens nooit verplicht.


Zes ijzersterke redenen om te studeren aan het CVA 1. Je behaalt een erkend diploma  Het Centrum Voor Afstandsonderwijs bezit het ISO 9001-2008 certificaat. Dit is een onafhankelijk kwaliteitslabel dat elk jaar opnieuw, na een grondige audit, moet worden toegekend. Zowel ons cursusmateriaal als de docenten en de secretariaatswerking kregen en krijgen een positieve beoordeling. Dit is jouw beste garantie voor een kwaliteitsvolle en degelijke opleiding.  Het Centrum Voor Afstandsonderwijs is door een groot aantal beroepsfederaties erkend. Je kan je met je diploma bij deze federaties aansluiten en genieten van allerlei voordelen. Bij werkgevers in verschillende sectoren heeft het diploma een grote troef bij je sollicitatie en biedt het je vaak werkzekerheid.  Bovendien zijn onze diploma’s internationaal erkend door de International Association of Professional Education (IAPE), die alle beroepsopleidingen wereldwijd registreert en accrediteert. De IAPE controleert en beoordeelt de kwaliteit van professioneel onderwijs van instellingen zoals universiteiten, hogescholen, publieke en private opleidingsverstrekkers, docenten en onderwijsinstellingen voor volwassenen. 2. Je kiest voor een praktijk- en jobgerichte opleiding  Al onze opleidingen en cursussen worden ontwikkeld en geschreven door zelfstandige specialisten met jarenlange beroepservaring. Je gaat er meteen mee aan de slag. Dankzij onze jarenlange ervaring weten we precies welke onderwerpen, extra uitleg of praktijkvoorbeelden het verschil maken. Hierdoor bereik je snel je doel: je carrière een boost geven of een nieuwe job vinden.  Het contact tussen jou en je docent is maximaal door gebruik van ons online studentenplatform. Al je vragen zullen binnen de 48 uren worden beantwoord.  Momenteel is er in het bedrijfsleven veel vraag naar goed opgeleide werknemers. Het diploma dat je behaalt is een internationaal erkend diploma. Deze cursus biedt daarom zeer goede perspectieven op de arbeidsmarkt en een groot voordeel tijdens je sollicitatie. Veel afgestudeerde studenten startten reeds hun eigen succesvolle zaak na het volgen van een opleiding bij het CVA. Wij zijn dan ook een echte ondernemersschool die startende


ondernemers met veel plezier begeleidt in hun eerste stappen naar een carrière als zelfstandig ondernemer. 3. Je kiest voor maximale flexibiliteit  Thuisstudie is uiterst flexibel. Jij bepaalt zelf wanneer je studeert, hoe lang, en wanneer je examen aflegt. Je hebt je toekomst dus zélf in de hand! Ideaal als je je studie wil combineren met een job, kinderen of andere activiteiten. 4. Je weet zeker dat je de opleiding kiest die bij je past  Nog vragen? Extra informatie nodig? Kom dan gewoon langs op één van onze inkijklocaties (Antwerpen, Brussel, Gent, Hasselt) voor een adviserend gesprek met één van onze professionele opleidingsconsulenten. Zij helpen jou met veel plezier bij het ontwikkelen van een studietraject dat volledig aan jouw eisen en wensen voldoet. Je kan er ook je volledige cursus inkijken! 5. Je kan boeiende stages lopen  Het CVA helpt je carrière op weg! Heel wat studenten kiezen ervoor om tijdens hun opleiding stage te lopen, ook al is dat in de meeste gevallen geen verplichting. Je docent begeleidt je in jouw keuze van een stageplaats en jouw opleidingsconsulenten brengen de nodige papieren in orde. Een handige manier om praktijkervaring op te doen, waardevolle referenties te krijgen en connecties te leggen! 6. … Dit aan een uiterst scherpe prijs!  Wist je dat het CVA elk jaar meer dan 10.000 studenten telt? Door die schaalgrootte kunnen we jouw cursus tegen een bijzonder scherpe prijs laten drukken en verzenden. Zonder in te boeten op de kwaliteit van het lesmateriaal.  Het examen dat je aflegt op onze school is in je inschrijvingsgeld inbegrepen (inclusief herkansingen!). Geen verborgen kosten bij het CVA!  Je kan mogelijk genieten van extra financiële voordelen bij je inschrijving, zoals de Ondernemerskorting voor startende ondernemers, het Gezinsstuderen, korting bij het volgen van

een

studietraject

dat

bestaat

uit

meerdere

cursussen

enz.

Bel

onze

opleidingsconsulenten (03 292 33 30) tijdens je inschrijving om te weten voor welke korting jij in aanmerking komt.


Overtuigd? Start vandaag nog! Schrijf je snel en eenvoudig in: Wie studeert aan het Centrum Voor Afstandsonderwijs heeft een streepje voor. Moderne werkgevers hechten veel belang aan permanente bijscholing en een praktijkgerichte kennis. Onze school bouwde in de loop der jaren op dit vlak een ijzersterke reputatie op. Alle diploma’s die je behaalt via het Centrum Voor Afstandsonderwijs zijn erkend, en verhogen je kansen op de arbeidsmarkt. Jouw keuze gemaakt? Dan hoef je je alleen nog in te schrijven. Je hebt hiervoor 3 opties: 1. Je vult het inschrijvingsformulier in op www.centrumvoorafstandsonderwijs.be 2. OF je mailt naar [email protected] 3. OF je maakt gebruik van het inschrijvingsformulier op de volgende pagina (als je je rechtstreeks op één van onze locaties komt inschrijven). Je inschrijving is pas definitief nadat we ook je cursusgeld ontvangen. Het inschrijvingsgeld voor de cursus aardrijkskunde TSO bedraagt €190 en bevat de kostprijs van het cursusboek, de begeleiding van jouw docent en het (her)examen bij ons op school. Na ontvangst van je inschrijvingsgeld krijg je van ons een bevestigingsmail. Je krijgt je cursus dan binnen de week toegestuurd, zodat je meteen aan de slag kan! Veel succes!


INSCHRIJVINGSFORMULIER THUISSTUDIE AARDRIJKSKUNDE TSO Naam: Voornaam: Straat + Huisnummer: Postcode + Gemeente: Telefoon: GSM: E-mailadres: Geboortedatum: Heb je bij ons al een cursus gevolgd?

JA - NEE

Wens je een factuur na je betaling?

JA - NEE

Bij ja, vul hier je bedrijfsnaam en BTW-nummer in: O Ik ga akkoord met de algemene voorwaarden zoals ze vermeld staan op onze website.

(handtekening)

Je inschrijving is pas definitief nadat we ook je inschrijfgeld ontvangen. Het inschrijvingsgeld voor de cursus aardrijkskunde TSO bedraagt €190 en bevat de kostprijs van de cursus, de begeleiding van je docent en je examen bij ons op school (en eventuele herexamens).

Veel succes met je opleiding en je verdere carrière!


Proefhoofdstuk Aardrijkskunde TSO

Recommend Documents