PRIVAATRECHTSGESCHIEDENIS STEFANIE BRANDT. Intern recht... 2

PRIVAATRECHTSGESCHIEDENIS 2014-2015

INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Inhoudsopgave Intern recht ..................................................................................... 2 Personen- en familierecht .............................................................................. 2 Inleiding ................................................................................................. 2 Rechtsbekwaamheid .................................................................................. 3 Handelingsbekwaamheid ........................................................................... 11 Rechtspersonen ...................................................................................... 40 De familie ............................................................................................ 41 Huwelijk .............................................................................................. 49 Echtscheiding ........................................................................................ 60 Zakenrecht .............................................................................................. 65 Inleidende begrippen ............................................................................... 65 Eigendom, bezit en detentie ...................................................................... 68 Beperkte zakelijke rechten ........................................................................ 93 Zakelijke zekerheden .............................................................................. 100 Opgelet............................................................................................... 104 Verbintenissenrecht................................................................................... 106 Inleiding .............................................................................................. 106 Classificatie van bronnen van verbintenissen.................................................. 106 Contractenrecht .................................................................................... 107 Quasi-contracten ................................................................................... 134 Delicten en quasi-delicten ........................................................................ 134 Erfrecht ................................................................................................. 146 Inleiding .............................................................................................. 146 Romeinen ............................................................................................ 146 Voor de franse revolutie .......................................................................... 146 Franse revolutie .................................................................................... 158 Burgerlijk wetboek ................................................................................. 160 Na 1804............................................................................................... 161 De toekomst ......................................................................................... 162 Huwelijksvermogensrecht ............................................................................ 163 Essentiële begrippen ............................................................................... 163 Rome ................................................................................................. 163 Germanen ............................................................................................ 163 Leenrecht ancien regime .......................................................................... 164 Gemeenrecht ancien regime ...................................................................... 164 Franse revolutie, BW en later .................................................................... 166 2007: samenwonenden............................................................................. 167

1


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Intern recht Personen- en familierecht Inleiding -‐ Onderscheid o Nu duidelijk onderscheid o Onderscheid in het verleden minder duidelijk, omdat men toen met totaal andere uitgangspunten werkte. -‐ Vermogensrecht o Personen- en familierecht houdt zich bezit met niet in geld waardeerbare rechten; het vermogensrecht daarentegen is gericht op de in geld waardeerbare rechten. Men kan ze vervreemden. -‐ Personen- en familierecht o Term personen- en familierecht § In enge zin § In ruime zin o Verschil met vermogensrecht § Waardering in geld § Vermogensrecht te vervreemden, personen- en familierechten niet § Invloed RoRe groot (itt personen-en familierecht: van MEse oorsprong) o Verschil tussen de 2 zit hem in het feit dat vermogensrecht over rechten gaat die u in geld kan waarderen. Familierecht daarentegen gaat niet om dingen die u in geld kan waarderen. à bij de Romeinen gebruiken ze die definities niet! Als het gaat om vermogensrecht gaat de invloed van de Romeinen heel groot zijn, als het gaat om personen- en familierecht zal vooral ons gewoonterecht en canoniek recht grote rol spelen. Basisbegrippen -‐ -‐

-‐

-‐

Komen uit de 19de eeuw Zeer belangrijk o Rechtssubjecten: mensen: hebben rechten en verplichtingen (persoon) o Rechtsobjecten: dingen: hebben geen rechten en verplichtingen (zaak) o Maar: rechtspersonen § Dierenrechten à valt over te discussiëren Juridische persoonlijkheid: rechtsbekwaamheid: hebben van rechten o Het geheel van rechtsbelangen en verplichtingen o Rechtsbekwaamheid: de bekwaamheid om rechten uit te oefenen door het stellen van RH’en Handelingsbekwaamheid: uitoefenen van rechten (rechtshandelingen) o Feiten, rechtsfeiten, rechtshandelingen § Niet elke gebeurtenis is voor het recht relevant § Er zijn gewone feiten die geen enkel juridisch gevolg hebben, maar ook rechtsfeiten die rechtsgevolgen hebben. Als die gevolgen gewild

2


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

o

zijn noemt men dat een RH, maar die gevolgen kunnen ook niet gewild zijn. Wordt bepaald door leeftijd, geslacht of de geestelijke/lichamelijke toestand

Opgelet: rechts- en handelingsbekwaamheid vallen niet noodzakelijk samen Rechtsbekwaamheid -‐ Staat van personen o Nu: vrijheid en gelijkheid o Voor 1795: geen vrijheid, geen gelijkheid § Wel verschillen in rechtsbekwaamheid Vrij/onvrij Slavernij bij de Romeinen (EXAMEN!!) -‐ Juridische betekenis slavernij: slaven zijn dingen -‐ Juridische theorie is niet geheel houdbaar à systeem werkt niet o Opkomt beschermingsmaatregelen § Bv je mag je slaaf niet zomaar doden, je moet een goede reden hebben § Bv je mag moeder en kind niet apart verkopen o Men wil slaven in het economisch leven laten optreden § Speciale actiones als slaven optreden in het economisch leven à bedoeld omdat meester er voordeel zou van hebben § Peculium: meester kan deel van zijn vermogen afsplitsen om te laten beheren, slaaf kan daarmee contracten afsluiten en handelsactiviteiten uitvoeren • BV als slaaf genoeg verdient mag hij wat van dat geld voor zichzelf houden, en zich daarmee evt uiteindelijk vrijkopen o Vrijlating § Dan wordt slaaf rechtssubject, een mens § Vrijgelatene heeft echter ander statuut dan vrijgeborene + Niet elke vrijgelatene verkrijgt het Romeins burgerrecht -‐ Juridische ≠ sociale o Het kan zijn dat uw juridisch statuut laag is, dat u slaaf bent, maar dat uw sociale statuut hoog is o Bv u bent lievelingsslavin van de keizerin, dan kan het zijn dat je zelf slaven hebt! Horigheid (EXAMEN!!) -‐ Ontstaan o Ontstaan doordat sommige slaven het beter kregen, en vrije mensen het slechter kregen -‐ Horige = halfvrije o Tussengroep tussen wat vroeger slavernij was, en vrije personen o Persoon die wel rechten heeft, zij het minder rechten dan iemand die volledig vrij is -‐ Inperkingen vrijheid 3


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Bv u wilt trouwen met andere heer: het kan zijn dat u taks moet betalen = formariage / chevage = kopcijns o Halve gave = als u sterft gaat helft van uw goederen naar de heer o Beste cateel: als u overlijdt heeft uw heer recht op het beste roerend goed Doorgeven statuut horige o Via de moeder doorgegeven à statuut moeder is bepalend à reden: je bent zeker dat kind van de moeder is, van vader ben je dat zo zeker niet Verdwijnen horigheid vanaf 12de E. In de steden is men vrij en in de nieuw ontgonnen gebieden zijn de inwoners slechts aan beperkte lasten onderworpen. Willen de heren vermijden dat hun horigen wegvluchten, moeten ze hun situatie verbeteren. Dit leidt al vlug tot het verdwijnen van de horigheid in meer welvarende gebieden, zoals het graafschap Vlaanderen. à uitz: inwoners Land van Aalst bleven tot Fr Rev onvrij Juridische ≠ sociale o Onvrijheid was eerder een ongemak dan een verstikkende last o Er zijn onvrije personen die hoge sociale status hebben o Bv ministeriales = mensen die horig zijn maar die een hoge sociale status hebben. Normaalgezien bij ons in VL waren dat mensen die onvrij waren, maar tegelijkertijd tot de groep der ridders behoren. à clan van de Erebalden: familie van ministerialen, heel machtig, ook al was het familie van horigen! o

-‐

-‐

-‐

Slavernij is niet verdwenen Juridisch gezien bestaat het niet meer, maar nog altijd hopen dingen die overeenstemmen daarmee. Bv pas enkele jaren geleden in Mauritanië afgeschaft. Bevoorrecht/niet-bevoorrecht Nu bestaan er geen voorrechten meer Adel (niet voor EX) Nu: ideaal is gelijkheid Vroeger: ideaal zijn privileges -‐

-‐ -‐

-‐

Criteria o Leen, heerlijkheden hebben o Bepaalde levenswijze Edelman ≠ ridder o Adel door geboorte, ridder word je door de ridderslag Adel door afstamming (een van de ouders of beide ouders?) of door adelbrief o Één van de ouders was adel, was oorspronkelijk voldoende om ook van adel te zijn – Vlaanderen echter moesten beide ouders van adel zijn – na 1200 veranderd: ook in VL als 1 van je beide ouders adelman was, was het in orde o Later komt daarbij dat vorst je tot adel kan maken door adelbrief – daardoor komt veel meer adel bij, onderscheid tussen oude en nieuwe adel – men gaat zeggen: voortaan ben je alleen maar adellijk als je vader van adel is Voorrechten edelman (rechtsmacht? Familierecht, prestige) o Voorrang van rechtsmacht: je komt niet voor lokale rechtbank, maar voor een hogere rechtbank waar gelijken je beoordelen o Adel had vooral te maken met prestige: 4


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

-‐ -‐

§ Vroeger op de eerste rij zitten was belangrijk, nu niet meer § Sleep aan kleed mocht enkel bij hogere adel o Maar: adel had geen fiscale privileges! Adel nu Adellijke titels

Clerus (niet voor EX) -‐ Wie? Tonsuur o Soort haartooi àmensen die geen clerus waren hadden idee om hun haar ook zo te scheren om ook privileges clerus te hebben à dus misbruik, daarom later ook kleed dragen en onder macht van een priester -‐ Gevolgen statuut o Niet altijd huwelijksverbod § Hogere wijdingen mogen niet trouwen, lagere wijdingen mogen wel trouwen (maar geen bigamie: ook na elkaar is het bigamie, dus als vrouw 1 dood, mag je geen 2de hebben) à subdiaken: mag trouwen als paus zn toestemming geeft o Publiekrecht § Geen belastingen o Privaatrecht: voorrang van rechtsmacht o Maar negatief: § Bepaalde beroepen niet uitoefenen • Men wil niet dat clerici winstgevend beroep uitoefenen, want oneerlijke concurrentie volgens de kerk, omdat clerici meer aanzien hebben § Erfrecht: ook nu nog overblijfselen • Als u in klooster intreedt wordt u beschouwd alsof u overleden bent – reden: schrik dat u alles aan klooster zou geven, dus eerst alles aan uw erfgenamen geven • Overblijfsel: schenkingen die u geeft aan pastoor terwijl u doodgaat, zijn niet geldig Vreemdelingen Bij de Romeinen -‐ Romeinen <> peregrini (vreemdelingen?) o Iemand die in Romeins rijk woont, maar geen romeins burger is, is peregrinus, niet zozeer een buitenlander o Ius civile: voor de Romeinen. Voor de vreemdelingen geldt in principe hun eigen recht. à Vreemdelingen zijn rechtsbekwaam, maar hebben geen rechtsbekwaamheid ogv het Romeins Recht. à Tussen Romeinen en vreemdelingen/vreemdelingen onderling: ius gentium -‐ Voorrechten Romeinen oa connubium, commercium 5


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Ius honorum = u kunt als magistraat gekozen wordne Ius suffragii = stemrecht, u kan stemmen voor die magistraturen Connubium: recht om naar Romeins recht geldig huwelijk te sluiten Commercium = recht om bepaalde rechtshandelingen te stellen naar het Romeins recht § Vb legis actio: kon alleen door Romeinen worden gedaan § Als u commercium hebt kunt u RH stellen die alleen door Romeinen kunnen gesteld worden o Romeins burger kan niet gefolterd worden zonder gerechtelijk bevel, een vreemdeling wel Binnen de categorie van de vreemdelingen bestonden verschillende gradaties doordat bepaalde groepen vreemdelingen er beter dan wel slechter aan toe waren à 212 nC verloor dit onderscheid aan belang: Constitutio Antoniniana maakte bijna alle inwoners van het rijk Romein à onderscheid verloor sterk aan belang o o o o

-‐

Verkrijging Romeins burgerschap -‐ -‐

-‐

Vrijlating naar ius civile Verlening (bv soldaten) burgerschap door overheid o Soldaten moesten 20 jaar dienst doen in de Romeinse legioenen om Romeins burger te kunnen worden Geboorte o Opgelet! 3 manieren: o Vader Romein X Romeinse o Of Romein x Vreemdelinge met connubium o Moeder Romeinse: haar kinderen zijn ook Romein à moeder doet er niet toe, zodra Romeins is in orde

Soorten peregrini -‐ -‐

-‐

-‐

Veel verschillen Bevoorrecht: latini (oorspronkelijke inwoners streek rond Rome) o Oude latini: hebben alle rechten van de Romeinen, behalve ius honorum, bedoeling dat je magistraat wordt in je eigen stad o Latini van de kolonies: latini koloniani: hebben alle rechten van de Romeinen behalve ius honorum en ook geen connubium à niet erg, want je leeft in kolonie ver van Rome, dus dan ga je ook geen Romeinse tegenkomen om te trouwen o Latini iuniani: vrijgelaten slaven, slaven die niet vrijgelaten zijn naar ius civile: zelfde als latini koloniani, maar hebben ook geen erfrecht Gewoon: peregrini van een bepaalde staat o Volkeren die door Romeinen overwonnen zijn waarna Rome daarmee verdrag gesloten heeft dat zegt dat ze eigen recht mogen houden Gediscrimineerd: dediticii o Degene die zich onvoorwaardelijk aan Rome hebben overgegeven: hebben hun eigen recht dus niet overgehouden o Welk recht van toepassing op hen? Ius gentium is op hen van toepassing o Geen Romeinen 6


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

è Romeinen spelen ook met die categorieën Evaluatie: Romeins systeem -‐ -‐ -‐

Veel verschillen à chaos Bevorderde wel integratie op lange termijn Op zich goed systeem, duurt gewoon te lang

Na de Romeinen Wie is vreemdeling? -‐ Vreemdeling = niet-inboorling o Degene die niet van hier is, is de vreemdeling o Inboorling = de eigen mensen, hoe bepalen zij dat? o Complexe situatie want men heeft een meervoudig burgerschap à Fr Rev liet meervoudig burgerschap verdwijnen -‐ Bepalen door o Ius soli (recht van de bodem) à plaats waar u geboren bent, die nationaliteit hebt u § VS is typisch ius soli land § Ius soli typisch voor immigratielanden o Ius sanguinis (recht van het bloed) à men gaat kijken naar van wie je afstamt, naar je vader dus § Duitsland is typisch ius sanguinis § Typisch voor emigratielanden -‐ Voor FR Revolutie: in principe ius soli -‐ 19de eeuw: ius sanguinis via vader o Betwisten nationaliteit § Ingewikkeld systeem, want je kan zo ver teruggaan! o Politiek belang 20ste eeuw § WOII: buitenlandse soldaten maken kind met meisje van hier, groot probleem want buitenlandse soldaten – kind heeft dan geen nationaliteit! o Ius sanguinis via ouder o Belangrijker worden ius soli § Negatief: kleinkinderen emigranten § Positief: kleinkinderen immigranten : zullen Belgen zijn Inboorling worden -‐ Vroeger o Steden: men kan burgerschap van de stad verkrijgen indien men aan een paar vw’en voldoet: een taks betalen, enige tijd in de stad verblijven en een getrouwheidseed afleggen o Naturalisatie: vorst kan naturalisatiebrieven verlenen (iemand wordt dan beschouwd als inboorling) § In Brabant: Naturalisatie: gaf u niet alle rechten van de brabanders, Brabantisatie wel o Huwelijk voor vrouwen: automatisch 7


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Oude systeem is gewoon, een vrouw is aanhangsel van haar man, vrouw krijgt dus nationaliteit man 19de eeuw: ongeveer zoals voordien o Vrouwen door huwelijk o Naturalisatie: met overnemen van het Brabantse systeem (nl onderscheid tussen grote en kleine naturalisatie en alleen de grote naturalisatie verleent rechten) ste 20 eeuw: o Huwelijk: door keuze, ook voor mannen § Vrouw geen aanhangsel meer van man, dus als je trouwt maakt het niet uit of je met mannelijke/vrouwelijke Belg trouwt: als je trouwt met Belg kan je Belg worden § Er is een optierecht, niet automatisch à Men moet dit aanvragen en de aanvraag kan afgewezen worden § Creëerde probleem van schijnhuwelijken! o Naturalisatie: sterk versoepelen § Onderscheid tussen grote en kleine naturalisatie werd afgeschaft § Snel-Belgwet uit 2000 § Systeem begin 20ste E: als 3j in BE, kan je BE naturalisatie aanvragen; voor erkende vluchteling zelfs maar 2jaar o Invloed ius soli: optierecht voor kinderen geboren in BE § Als men 18j is kan men kiezen Belg te worden Maar zeer sterke immigratie daardoor vanaf 2000 2012 o A. Gewone vreemdelingen § Kort + strenger: 5j + maatschappelijke integratie, economische participatie + taal kennen vd streek § Lang + milder: 10j + een landstaal machtig zijn + deelnemen aan leven in de onthaalgemeenschap o B. Buitengewone sportlui, wetenschappers, kunstenaars: naturalisatie is mogelijk §

-‐

-‐

-‐ -‐

Statuut vreemdeling -‐ Soms positief o Legerdienst vroeger o Bevoorrechte vreemdelingen (bv IT bankiers in Brugge 15de E) -‐ Meestal negatief o Burgerlijk recht § Algemeen: evolutie • Aanvankelijk benadeling zeer groot o Als u als vreemdeling ergens toekomt, u bent meteen horig o Later verdwijnt dat maar vreemdeling nog altijd gediscrimineerd • Gelijke behandeling door verdragswederkerigheid à steden bespreken onderling om mekaars burgers niet de discrimineren 8


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

o

• Altijd gelijke behandeling nu § Erfrecht • Niet vererven: aubaniteitsrecht o Vreemdeling overlijdt bij ons en heeft geen kinderen: alles gaat naar de heer o Aubaniteitsrecht van de heer op grond waarvan deze de goederen verwierf van een vreemdeling die overleed zonder erfgenamen na te laten in het gebied van de heer o Aubaniteitsrecht geleidelijk aan verdwenen bij ons door het belang van de handel • Niet erven: issuerecht o Aanvankelijk kon een vreemdeling niet erven van een inboorling. Later werd de onmogelijkheid van de vreemdeling om van een inboorling te erven verzacht door het issuerecht. De vreemdeling kon erven tegen een bepaalde taks, die in sommige gevallen zelfs verdween. de • 19 E: geen beperkingen o Afgeschaft door Fr Rev o WEL in 1804 voorwaarde gesteld van wederkerigheid o Vanaf 1865 niet meer vereist, al bleef de wederkerigheid wel overleven via een achterpoortje § Procesrecht • Arrestatierecht en collectieve aansprakelijkheid o Privépersoon kan vreemdeling die schulden heeft bij hem perfect opsluiten o Collectieve aansprakelijkheid: als iemand schulden had mocht je iedereen van hetzelfde volk aanspreken om die schulden te betalen o Vreemdeling kan dus opgesloten worden om de schuld van een ander te betalen! • Borgstelling van de eisende vreemdeling o Vreemdeling die proces begon moest vroeger borg staan voor als hij proces zou verliezen, dat hij kosten zou betalen o Staat nog altijd in ons recht maar afgeschaft door verdragswederkerigheid Sociaal recht § Uitsluiting van de arbeidsmarkt • Was in het verleden zo omdat voor bepaalde beroepen moest u lid zijn van ambacht • Enkel de leden van de ambacht konden een beroep uitoefenen, maar enkel burgers konden lid worden • Nog altijd vandaag: belangrijkste probleem voor vreemdelingen is toegang tot arbeidsmarkt uitz: voor EU-onderdanen vrij verkeer van arbeiders 9


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Geen armensteun • Vroeger eigen armen eerst Strafrecht § Vooral discriminatie in de praktijk; vreemdeling wordt altijd harder aangepakt • Vb doodstraf: op 100j tijd geen enkele Mechelaar terechtgesteld, aleen vreemdelingen § Uitlevering • Als vreemdeling/ Belg iets misdaan heeft, wordt hier gearresteerd voor dingen gedaan in buitenland, maakt groot verschil: ofwel uitleveren, ofwel berechten à basisregel: vreemdelingen gaat men uitleveren, Belgen gaat men zelf berechten • 1jan2004: Europees uitleveringsverdrag zegt dat je binnen Europa wel uitlevert. Heel idiote consequenties! Publiekrecht § Legerdienst: vroeger wel, nu niet • Vreemdelingen, want groot risico, laat ze maar doodgeschoten worden • GW 1831: Belgen zijn meer bereid te vechten voor het vaderland • Recent: mogen ook EU-burgers zijn in het BE leger § Openbare ambten • Voor FR revolutie: spanningsveld o Men wou dat openbare ambten vervuld werden door iemand van de streek, maar onze landsheren waren vaak vreemdelingen die bij voorkeur vertrouwelingen uit hun eigen gebieden aanstelden in onze gewesten • FR rev o Vreemdelingen die de idealen van de Revolutie onderschrijven, kunnen openbare functies bekleden • GW van 1831 o Alleen Belgen kunnen nog overheidsfuncties uitoefenen Uitz zijn mogelijk, maar komen weinig voor § Stemrecht: sinds 2004 voor gemeenteraadsverkiezingen • Was vroeger niet dé grote discussie, zelfs Belgen konden niet stemmen § Belangrijkste: verblijfrecht PPE: vreemdeling heeft geen recht in een land te wonen en kan altijd uitgezet worden • Voor FR rev: o Vroeger gebeurde dat vooral bij vreemdelingen die ene gevaar voor de gemeenschap betekenden en personen zonder bestaansmiddelen o Vreemdeling uitwijzen kan §

o

o

10


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Andere functie asielrecht: als u in kerk was mocht overheid u niet komen arresteren, dat was toen asielrecht FR rev: brengt al verandering o Stond aanvankelijk veel positiever tov vreemdelingen o Al vlug keerde men terug naar de uitwijzing van vreemdelingen die de orde en de rust verstoorden de 19 eeuw: BE onafh o Groot belang nieuw asielrecht § Politieke vluchtelingen kregen asielrecht dat hen toeliet in BE te wonen § BE, enorm liberaal land, buitenlanders waren hier welkom als ze in hun land in de problemen waren § Victor Hugo, Karl Marx etc in die periode bij ons o Weinig uitwijzingen o Toen geen groot probleem omdat niet veel mensen naar hier kwamen! ste 20 eeuw: strakkere houding o Men krijgt veel meer immigratie, en de manieren om legaal naar BE te komen waren klein, dus je moest zeggen dat je vluchteling was, dan kon je wel BE binnen à strenger optreden Recent o Asielproblemen: verstrenging o 2011: verstrenging voorwaarden gezinshereniging o

•

•

•

•

Handelingsbekwaamheid Vrouwen Inleiding -‐ Handelingsbekwaamheid, wordt bepaald door oa leeftijd, geslacht, .. -‐ Geslacht, logisch? Vrouwen = onbekwamen? -‐ -‐ -‐

Voor ons ondenkbaar Maar anders in verleden Bewustwording daarvan door invloed feminisme op historici

Maar wie kent u? Marie Popelin: vertekend beeld -‐ -‐ -‐ -‐

Van Van Van Van

Marie Popelin zelf haar medestanders (Isabelle Gatti de Gamond, Isala Van Diest) het belang van deze zaak het belang van het recht

Opgelet 11


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

-‐ -‐

Juridische discriminatie is minder belangrijk dan de mentaliteit waaruit ze voortkomt Ideaalbeeld van de moeder aan de haard

Ook discriminatie door natuur -‐ -‐ -‐

Geen goede voorbehoedsmiddelen Gevaren zwangerschap (oa sterfte in het kraambed) Fysieke zwakte vrouwen

Discriminatie vrouwen in het recht -‐

-‐

-‐ -‐

Geen eenvormig statuut vrouwen o Geen eenvormig statuut : er kunnen enorme lokale verschilen zijn=> de vrouw heeft dus int algemeen pech o Verschil naargelang het gebied Meestal benadeling o Uitzondering: meerderjarigheidsleeftijd ligt lager dan bij mannen, 12j oud o Maar: relativeren: à had meisje vroeger maandstonden, kon ze uitgehuwelijkt worden à kind werd niet geëmancipeerd bij bereiken meerderjarigheidsleeftijd Betere positie vrouwen in steden dan op platteland Betere positie ongehuwde vrouw

Voor napoleon Privaatrecht Ongehuwde vrouw De Romeinen -‐ -‐ -‐

Opgelet: sui iuris <> alieni iuris Alieni iuris: onder pp Sui iuris: niet onder pp o Aanvankelijk niet handelingsbekwaam o Later onder voogd o Verdwijnt uiteindelijk: vrouw volledig bekwaam

Germanen en vroege ME -‐ -‐

Aanvankelijk: onbekwaamheid Na volksverhuizingen: bekwaamheid o Vrouw staat altijd onder en man , maar vanaf de 5e E , bij de volksverhuizingen , ontstaat er een probleem , als de mannen gaan vechten zijn , hebben die dus gn tijd om zich gaan bezig te houden met de zaken thuis , en zo kregen de vrouwen bekwaamheid o Verklaring: oorlog is goed voor vrouwen?

Late ME en moderne tijd è Beperkingen bekwaamheid 12


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

o

-‐

-‐

Begint dus bij Germanen bij onbekwaamheid van de vrouwen en dan de bekwaamheid

Bijstand door een voogd, maar: o Niet overal § 16-17-18e E: vrouw zal een voogd moeten hebben . Maar dit komt niet overal voor , bv in graafschap vlaanderen minder o Soms op eigen verzoek vrouw o Is beperkt: eerder soort rechtshulp § Het is enerzijds , is de voogd een obstakel dat de vrouw eventjes moet nadenken , maar ook voor rechtshulp à De vrouw beslist nog steeds zelf en alleen à In dit geval slechts voogd ad hoc § Bv rechter stapt bij proces uit rechtbank, geeft advies en gaat dan terug zitten o Teksten zijn niet duidelijk (elementen die niet vereist zijn voor bewijsvoering mogen weggelaten worden, dus optreden voogd blijft vaak onvermeld) Senatusconsultum velleianum o Verbood vrouwen tussen te komen voor anderen, i.e. aansprakelijkheid op te lopen tvv anderen, bv door een borgstelling o Doel in rore: bescherming vrouwen à Waren zij overhaast een verbintenis aangegaan in het voordeel van een ander, dan konden zij zich op het senatusconsultum velleianum beroepen o Dit was dus een privilege van de vrouwen, een voor hen voordelige maatregel, eerder dna een echt verbod o Bij ons: geen vrouwen als borg o

Herontdekking RoRe: vrees bestond dat handige lieden zich zouden beroepen op bepalingen uit RoRe die in hun voordeel waren à vanaf 13de E nemen notarissen in akten die zij opstelden specifieke clausules op. Daarin verzaakte partij aan rechtsregels zoals senatusconsultum velleianum, die in onze gebieden totaal onbekend waren. Door herhaalde verzakingen aan die regel geraakte men er echter mee vertrouwd à Meeste gewoonerechten voerden nieuwe regel in: vrouwen mochten niet langer tussenkomen tvv ander; dit was echter iets anders dan wat het senatusconsultum velleianum bedoelde! à Nieuwe regel beperkt de handelingsbekwaamheid van de vrouw en is dus ongunstig vor haar

Franse Revolutie -‐ -‐

Bekwaamheid voor burgerlijk recht Niet voor publiekrecht!

CONCLUSIE 1: rechtlijnige evolutie, maar evolutie met vallen en opstaan

13


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

CONCLUSIE 2: ongehuwde vrouw: juridisch beter MAAR o o

Maatschappelijk ideaal gehuwde vrouw Probleem: verwerven inkomen

Gehuwde vrouw Romeinen -‐

-‐

-‐

Aanvankelijk onder Manus echtgenoot à Rechtsgrond daarbij niet huwelijk, maar de overdracht van de manus (de macht over de vrouw) NB o Sui iuris o Alieni iuris à als u trouwt verandert er niks qua statuut, u blijft sui of alieni, als u onder uw vader staat, u blijft eronder staan Verdwijnt echter al vlug (trinoctio abesse) à Huwelijk met manus verdwijnt echter al vlug, zodat Romeinse echtgenote zelfde statuut verkrijgt als de ongehuwde vrouw o Maar wat kan gebeuren is dat de man de manus , de macht over zn vrouw krijgt , via een bijzondere rechtshandeling o Usus , zo kon man de macht over vrouw verkrijgen , 1 jaar gebruik = usus , vrouw kon dit stuiten dor 3 nachten in het jaar niet thuis te zijn o Daardoor wordt de afzonderlijke rechtshandeling wordt niet meer gesteld , en de de manus van de romeinen raakt in ongebruik o Daardoor gelijkschakeling gehuwde en ongehuwde vrouwen

Van de Germanen tot 1804 è Geen grote verschillen -‐ Maritale macht: man is heer en meester o Vrouw moet gehoorzaam zijn, anders tuchtigingsrecht (man mag vrouw slaan) § De vrouw is eigendom van de man , uw vrouw dat is uw kateil , als ze bijvoorbeeld gaat lopen mag u ze opsluiten § Beperking: vrouw niet doden § Achtergrond: vrouw is van de man o Verplichting tot samenwonen (verlaat vrouw huis van de man, mag hij haar met geweld terughalen) o Verplichting tot getrouwheid Relativering maritale macht 14


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Man heeft ook plichten tov vrouw MAAR deze zijn lichter § Hij moet zorgen dat er een dak boven uw hoofd is en zorgen voor eten § De getrouwheidsverplichting is enkel maar probleem als hij een vaste relatie heeft met een vrouw en er openlijk mee rondloopt te paraderen , bij vrouw is 1 keer , strafbaar o Letter wet≠ praktijk rechtbanken § De letter van de wet , vrouwenmishandeling is recht van man , maar als men te ver gaat , kan de rechter soms beslissen om hem te straffen bv . Man had vrouw opengekerft met mes en moest daarvoor de zwaarste geldboete betalen , terwijl man zij , dit is toch mijn kateil , wat is het probleem o Recht ≠ maatschappelijke realiteit Bekwaamheid gehuwde vrouw o Wel handelingsbekwaam o Niet handelingsbevoegd: husband and wife are one and the husband is that one (in bepaalde situaties onbekwaam RH’en te stellen) à Vrouw is handelingsonbevoegd wanneer haar echtgenoot bekwaam is, kan optreden en de beide echtgenoten geen tegengestelde belangen hebben. Is haar echtgenoot onbekwaam of kan hij niet optreden, of hebben beide echtgenoten tegengestelde belangen, dan is de gehuwde vrouw wel bevoegd om RH te stellen à Uitzonderingen: gekke man, afwezige man, handelaarster*, huishouden, tegengestelde belangen, testament, laster, strafrecht § Maar als man gek is mag zij rechtshandelingen stellen Als uw man afwezig is , hij is bv op kruistocht voor paar jaar , lang afwezigheden, mag zij rechtshandelingen stellen § Als vrouw een handelaarster is mag zij ook rechtshandelingen stellen, maar een vrouw mag maar handelaarster zijn als dat mag van haar man § Huishouden deed de vrouw § Wanneer mag vrouw zelf optreden bij echtscheiding e bij opmak van uw eigen testament , bij laster ( vrouw mag zelfs in proces optreden, idem in strafrecht ( ze heeft iemand vermoord , logisch dat ze zelf voor de rechtbank komt. § Zolang ze getrouwd zijn is de man de baas, ook vn haar goederen Maar vrouw behoudt haar rechten , als hij bv. Haar tablad verkoopt , kan zij het terugeisen Man kan dus beter het akkoord van zn vrouw vragen Macht over kinderen en goederen huwelijk o Kinderen: meestal geen § Uitz: Vlaanderen en Henegouwen: ouderlijke macht o Goederen: geen, maar zakelijke rechten bij overlijden man § Had haar man tijdens het huwelijk één van die goederen zonder haar toestemming vervreemd, dan behield zij haar rechten en kon zij die dus na zijn overlijden opeisen o o

-‐

-‐

15


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

§

Daarom verzaking tegen compensatie (men liet vrouw veiligheidshalve aan haar rechten verzaken bij de vervreemding van goederen) Merkwaardig genoeg zijn er teksten die vermelden dat die verzaking gebeurde met instemming van de echtgenoot. Het was evenwel op aanraden van diezelfde echtgenoot dat een vrouw zal verzaakt hebben aan haar rechten, anders kon hij het goed in kwestie niet vervreemden.

Franse revolutie -‐

Positief voor gehuwde vrouw, maar geen BW

Overige rechtstakken -‐ Publiekrecht: uitsluiting vrouwen o Maar onlogisch: leenrecht o Vrouwen zijn uitgesloten in het publiekrecht, maar vrouwen kunnen wel lenen hebben ; echter zodra er zoon is erft de zoon , ook al is zus ouder o Maar vrouw kan ook wel vorstin zijn of een heerijkheid hebben o U kan als vrouw geen schepen zijn maar wel graaf van Vlaanderen zijn en baas zijn van die schepenen àGeen logica -‐ Strafrecht o Strenge bestraffing verkrachting+vrouwenroof (zie verder) o Maar: § Tuchtigingsrecht § Doodslag bij betrapping heterdaad § Bestraffing overspel § Bestraffing kindermoord § Bestraffing hekserij • 80% vrouwen • ‘profiel’: 50+ en arm • Verklaring: divers, maar vooral o Asociaal gedrag o Verband met abortus -‐ Sociaal recht: uitsluiting van bepaalde beroepen Maar FR Rev: vrouwenrechtenverklaring (Olympe de Gouges) Vanaf Napoleon Uitgangspunten Napoleon -‐ Fr Rev stond aanvankelijk zeer positief tov rechten vd vrouwen -‐ Napoleon komt van Corsica, staat heel erg achter! En zijn opvattingen weerspiegelen dat ook -‐ Traditionele discriminatie vrouwen, versterkt door o Opvattingen Napoleon o Streven naar orde in de maatschappij § Vrouw en kinderen moeten kalm gehouden worden 16


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Vrouwenrechten als element van orde 1. Echtgenoot-vader = Napoleon van het gezin o Maritale macht o Handelingsonbekwaamheid gehuwde vrouw (uitz: echtgenote werd geacht voor huishoudelijke aangelegenheden een stilzwijgend mandaat te hebben van haar man) o Handeldrijven enkel na uitdrukkelijke toestemming o Discriminatie ivm overspel à overspel van de vrouw zodra het 1 keer met een andere man is, is het overspel. Overspel door man is enkel zodra het gaat over een bijzit en als het gebeurt in de gemeenschappelijke woning (lees: als u het elke dag op de keukentafel met de meid doet, is het overspel, anders niet) 2. Strafwetboek o Hekserij: verdwenen Wel: bestraffing abortus o Verschoningsgrond bij doodslag o Tuchtigingsrecht niet in wet: interne aangelegenheid familie (lees:man) o Bestraffing overspel o Mildere bestraffing verkrachting o Geen sanctie voor gedwongen prostitutie (want Napoleon gaat ervan uit als vrouw in de prostitutie dat het een verdorven vrouw is en ze er zelf heeft voor gekozen) 3. Sociaal recht = interne aangelegenheid werkvloer 4. Publiek recht: vrouwen hebben niet te zeggen voordien nog de uitzondering van de lenen, maar afgeschaft door de Franse Revolutie 19de eeuw: succes Napoleontisch model 1. ‘wet van de stilte’ o Vrouw en kinderen die mishandeld werden, durfden er niks over zeggen 2. Geen degelijk onderwijs voor vrouwen o Mannen konden studeren, vrouwen hadden meestal geen school, en als er scholen waren voor vrouwen, was het ofwel om non te worden, ofwel vrouw aan de haard 3. Paradox: minder protest door afvijlen scherpe kantjes o Soms beter dat men allerergste wantoestanden niet aanpakt, want dan gaan mensen protesteren o Handelingsonbekwaamheid gehuwde vrouw § Betekenis: de vrouw kan niks! § Uitweg: volmacht • Iemand die bekwaam is kan volmacht geven aan iemand die onbekwaam is, als man kan u uw vrouw dus een volmacht geven. § Maar: nadelen • In BW staat dat dat een uitdrukkelijke volmacht moet zijn, dus u moet het uitdrukkelijk gaan zeggen aan tegenpartij, 17


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

o

o

geschreven document meegeven, en de volmacht moet bijzonder zijn: elke keer volmacht geven • Dit is dus heel vervelend! § Daarom: theorie huishoudelijk mandaat • Er is een stilzwijgende en algemene volmacht • Reden hiervoor is de luiheid van de man, die is belangrijker dan het recht De facto macht over kinderen § In principe heeft man macht over de kinderen, maar in de praktijk is het de moeder die ervoor gaat zorgen à vader liet dat maar al te graag over aan zijn vrouw Soms sympathie rechters § Soms komen rechters en hebben wel sympathie voor de vrouwen, dat het te ver gaat.

De mislukkingen van Laurent en Popelin (jaren 1880) De mislukking van Laurent -‐ -‐

-‐ -‐

Geen maritale macht: man is geen baas over zijn vrouw! Handelingsbekwaamheid (zelfs voordeliger voor de vrouw) o Als het gaat om huishouden mag vrouw alles doen en heeft de man niks te zeggen Geen discriminatie bij overspel o Of overspel van man of vrouw is, beide gelijk: het is overspel Verklaart mede zijn mislukking

De mislukking van Popelin -‐

-‐ -‐ -‐ -‐ -‐

Popelin: de eerste vrouw met diploma rechten (1888) o Was directrice van school, broer wordt ziek, ze stopt om ervoor te zorgen, broer genezen, geen werk meer, heeft tijd over, gaat dus rechten studeren en slaagt met grote onderscheiding à wil dus beroep uitoefenen! o Uitz: vrouwen die geneeskunde gestudeerd hadden mochten wel beroep uitoefenen, want er was al de traditie van vroedvrouwen o Voor rechten had men dat niet gedaan – Marie wil advocaat worden, en er komt een proces over bij HvB Brussel Probleem: toegang tot advocatuur Proces voor HvB Brussel Alles bewaard Advies OM o Frappant! Zijn tegen het feit dat ze zou toegelaten worden Vonnis § Overwegende dat de bijzondere aard van de vrouw … de zwakheid relatief aan haar gestel … de schroom inherent aan haar geslacht … de bescherming die voor haar noodzakelijk is o Theorie: feiten > wet > vonnis o Hier: feiten >vooroordeel > rechtvaardigen door de wet o Cf Legal realism: de wet dient om vooroordeel rechter goed te praten 18


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

-‐ -‐

o Gevolg: rechters bestuderen o Maar: verzwijgen vooroordelen o Uitzondering: zaak Popelin Opmerking: het had anders kunnen zijn… Belang zaak Popelin: o Op zich beperkt, o Maar wel belangrijk voor de toekomst § Feminisme eerste golf § Maar geen vrouwen die rechten studeren

Conclusie : Nog domineren Napoleontische model einde 19de eeuw Beperkte verwezenlijkingen eerste golf feminisme ca. 1900 -‐ 1889: wetgeving op vrouwen- en kinderarbeid, maar: o Beperkt (mijnen, jongeren) o Postnataal verlof niet betaald o Vooral beschermen ‘baarmoeder’, persoon van de vrouw doet er niet toe o Omwille van werkloosheid -‐ 1900: zelf sluiten arbeidscontracten: beperkt belang o In de praktijk deden die vrouwen dat al, dus niet zo’n revolutionaire wet -‐ 1910: actief- en passief stemrecht werkrechtersraden: alweer beperkt belang o Degene die daarin zetelden werden gekozen, en vanaf 1910 kunnen vrouwen stemmen voor werkrechters en kunnen ze zelf ook werkrechter worden. -‐ Rode draad: geen van deze wetten was feministisch -‐ + vrouwenlonen lagen lager Strafrecht -‐ -‐ -‐

Handel in blanke slavinnen = vrouwenhandel voor prositutie Aanpakken vrouwenhandel Maar: is gevolg van internationale feminisme (niet van de BE feministen, Marie Popelin incluis, BE feministen waren veel te braaf)

Interbellum: voor- en achteruitgang Vooruitgang -‐

-‐

Na WO I à 1920-1922: o Actief stemrecht gemeenteraad § Vrouwen meestal niet op eigen kracht in die raden geraakt, meestal door papa, echtgenoot o Overal passief stemrecht o Toegang advocatuur (Olga Peniakoff) § Olga Peniakoff: zou onze allereerste advocate worden – in Parijs gestudeerd, terug naar BE, afspraak met advocaat om stage te doen, wet gestemd, moet nog naar Senaat, ondertussen Mexicaanse griep en overleden o Toegang tot handelsrechtbanken à ze kunnen ook handelsrechter worden 1932 o Mogelijkheid tot verzet tegen bestuur man voor rechtbank 19


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

o Krijgt steun rechters (niet allemaal maar toch groot deel) à Handelingsonbekwaamheid en maritale macht bleef bestaan, maar • Niet langer gebaseerd op superioriteit man en zwakke vrouw, maar op noodzaak van een eenvormige leiding van het gezin • Enkele uitzonderingen in de wet (bv vrouw kon zelf beschikken over het geld dat ze verdiende door haar eigen arbeid) Vooruitgang, maar algemene mentaliteit verandert niet -‐

-‐

Inconsequenties o Madeleine Schauvliege: eerste advocate Wou niet trouwen, want eens getrouwd viel ze onder maritale macht en kon ze geen contract afsluiten enz , maar op de werkvloer dan wel advocate! = absurd en onlogisch! Vrouwen stemmen voor mannen o Reden: algemene mentaliteit verandert niet echt

Vooruitgang, maar ook achteruitgang -‐ -‐

Bv. Strafrecht: verbod info over en verkoop van anticonceptiva Sociaal recht: crisis jaren 30 o Maatregelen tegen vrouwen in overheidsdienst § Er kunnen geen vrouwen meer aangeworven worden bij overheid: § Quotum in privé-bedrijven: maximum aantal vrouwen o Uitsluiten uit werkloosheid: vrouw die werkloos was krijgt geen werkloosheidsuitkering o Voorstel Rutten § Pater Rutten: eigenlijk zouden vrouwen niet mogen werken, behalve in bedrijf van man thuis. Stelde voor aan parlement, vrouwenbeweging heeft dat toen tegengehouden à na WOI dus nog steeds wantoestanden! o Duurde niet lang: verzet vrouwenbeweging

WO II ? Impact WOII -‐ -‐ -‐

+: toelating tot juridische beroepen +: vrouwenstemrecht Maar o Inconsequenties § U bent vrouw, rechter, maar u bent getrouwd, dan kan het zijn dat u misdadigers veroordeelt tot 20j cel, maar als u thuis komt mag man u slaan en mag u geen contracten sluiten à logica en recht hebben met elkaar niet veel te maken o Vrouwen stemmen voor mannen (reden: algemene mentaliteit) § Mentaliteit verandert niet! Ideaal blijft nog altijd thuisblijven en kindjes verzorgen

De eerste magistrate : Geneviève Pevtschin 20


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

-‐ -‐

Vnl uit families van Russische immigranten Brussel was heel sterk in vrouwenemancipaties Studeerde af in 37, dan meteen meewerken als advocate aan Journal des Tribunaux, tijdens WOII zit ze in het verzet, en op bepaald moment opgepakt door Duitsers, maar ze pakken haar op als verzetstrijdster, niet als Joodse. Ze had dus geluk. Eerste BE in mensenrechtencommissie, Britten op gegeven moment zaak tegen commissie, dossier over haar, daar staat in dat ze extreem bekwaam is

Ook negatieve zaken -‐ -‐ -‐ -‐

Uitsluiting uit de werkloosheid Moeder aan de haardpremie etc. om vrouw thuis te houden Hogere lonen voor de mannen à vrouwen gaan thuisblijven Verwezenlijken ideaal thuisblijvende vrouw jaren 50: dus dichter bij Napoleontische model dan ooit

Burgerlijk recht 1958+1976 -‐ Belangrijke data!! -‐ 1958: o Maritale macht afgeschaft o Handelingsonbekwaamheid gehuwde vrouw afgeschaft maar vrouw handelingsonbevoegd § Gehuwd in stelsel van gemeenschap van goederen: man bleef daar de baas (of toch over de gemeenschappelijke goederen) § Redenering: ‘geen 2 kapiteins op 1 schip’ -‐ Echte doorbraak 1976: vrouw ook handelingsbevoegd! Man en vrouw nu gelijkgeschakeld in het huwelijk + vrouwen kunnen nu ook officier worden in het leger -‐ +1974: ook macht over kinderen à systeem van ouderlijke macht ipv vaderlijke macht Andere rechstakken -‐ Sociaal recht: § Economisch nood aan werkkrachten: vrouwen niet meer uitsluiten o Zwangere vrouw steunen, niet uitsluiten o Erkennen principe gelijk loon -‐ Strafrecht: o Opheffing regels ivm anti-conceptiva (1973, pil sinds 1961) § Hier koningskwestie o Abortusverbod afgeschaft 1990 -‐ Publiekrecht o Eerste vrouw in regering: Marguerite Legot-Deriemaecker (1965) § Was studente aan Gentse rechtsfaculteit tijdens 2 WO’en § Ze geven haar familiezaken: iets typisch voor vrouwen Het recht als vriend ipv vijand Verklaring voor doorbraak -‐

Vrouwen in de politiek 21


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Vrouwen hebben stemrecht gekregen dus meer vrouwen in de politiek, die ijveren uiteraard voor vrouwenrechten Feminisme 2de gold o 1ste golf: omstreeks 1900, Marie Popelin en co o eind jaren 60, 70 = 2de golf Europa o Was goed voor vrouwen, veel dingen zijn er gekomen onder Europese druk o

-‐

-‐

Essentiële probleem -‐ -‐

-‐

Recht veranderde de sociale mentaliteit niet Nog steeds o Geweld tegen vrouwen § Verkrachting § Huiselijk geweld o Politieke ondervertegenwoordiging § Vrouwen stemden zelf niet voor de vrouwen! = absurd o Discriminaties op de werkvloer § Denk aan het soort functies dat vrouwen uitoefenen Oplossing: recht als wapen tegen discriminatie: net het omgekeerde van vroeger o Geweld tegen vrouwen § 1989 strengere wetgeving verkrachting • Nog altijd heel beperkt in vgl met andere landen! § Vanaf 1997 strengere aanpak huishoudelijk geweld o Politieke ondervertegenwoordiging § Quotawetten vanaf 1994 (bv geritste kieslijst) o Discriminaties op de werkvloer § Wetten vanaf jaren 70 § Maar eigenlijk pas vanaf jaren 90 goed op gang gekomen § Hoogtepunt: 2002 artikelen tegen vrouwendiscriminatie in de grondwet § 2011: quota in de raden van bestuur o Probleem: toepassing van dit alles in de praktijk

Maar soms ook achteruitgang -‐ -‐

BV berekening pensioenen (?) Wat als de mannen achterblijven? o Ongehuwde jonge juristes verdienen meer dan hun mannelijke collega’s o Criminaliteit is vooral mannelijk

Besluit Emancipatie is zeer recent, waarom discriminatie? à juridische argumenten zijn niet overtuigend, wel MANNELIJK CHAUVINISME Vrouwen aan onze faculteit -‐

De eerste: Madeleine Schauvliege, pas in 1912

22


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

-‐

Marguerite legot-deriemaecker: de eerste vrouwelijke minister

-‐

Eerste vrouw als prof: Gerda de Bock (jaren 50)

-‐

Eerste vrouw als decaan: Yvette Merchiers (midden jaren 90)

-‐

Sinds 2012: rector of vice-rector universiteit Gent moet een vrouw zijn

Kinderen Meerderjarigheid Romeinen -‐

-‐

Leeftijden o Meisjes 12j o Jongens 14j o Volwassenheid ≠ meerderjarigheid Belang volwassenheid o Einde voogdij o Geen einde macht pater familias § Wel bij overlijden § Wel bij uitdrukkelijke emancipatie (zeer nadelig: men verdwijnt uit oorspronkelijke familie en kan daarin dus niet meer erven + voor eigen onderhoud zorgen ) § Wel bij verandering van staat van de pater familias (wanneer deze zijn vrijheid of zijn Romeins burgerschap verliest of erin toestemt toe te treden tot een andere familie) § Dus: meerderjarigheid is beperkte handelingsbekwaamheid

Ons oude recht -‐

-‐

-‐

Leeftijden o Meisjes 12j o Jongens 15j o Criterium is seksuele rijpheid, maar dit is niet zo’n goed criterium Belang meerderjarigheid o Einde voogdij o Geen emancipatie: relatie met onderhoudsverplichting § Als er een vader is, geen emancipatie behalve bij overlijden Maar hier wel een mildering in vgl met de romeinen. Eenmaal je een eigen inkomen of prestige had, dan was je vrij. Of als je trouwde was je ook vrij o Term: jongere § Vroeger iemand die nog bij ouders woonde, ouders waren onderhoudsplichtig tov hem/haar Verschillen met RoRe o Meerderjarigheidsleeftijd voor mannen ligt meestal op 15j

23


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Vooral voor aangaan verbintenissen zijn er heel wat beperkingen, op andere vlakken heeft de meerderjarige onder ouderlijke macht echter meer vrijheid dan in Rome o Vader heeft alleen macht over kinderen, niet over zijn kleinkinderen o Kinderen die eigen bestaansmiddelen verwerven worden automatisch geëmancipeerd Bij Romeinen tendens merkbaar tot inperking van de gevolgen van de meerderjarigheid. Hier gelijksoortige evolutie: o Opkomst van bijzondere meerderjarigheden o Stijging meerderjarigheidsleeftijd, vooral in de steden à hier wel emanciperende werking Stijging leeftijdsgrens o Vroeg minderjarig: is een probleem want eigenlijk ben je nog altijd minderjarig! o Dus systeem voorzien om minderjarige te beschermen: curatele die je belangen beschermt zolang je minderjarig bent o

-‐

-‐

BW -‐

-‐

-‐

Leeftijden o 21j meerderjarig o FR wetboek, in FR maar 1 stad, geen andere steden, Parijs, en de rest is parking, en 21j was dus het gewoonterecht van Parijs à daarom leeftijd 21j in BW o Le mineur est l’individu de l’un ou de l’autre sexe qui n’a point encore l’âge de vingt-un ans accomplish Emancipeert o Verbreekt relatie met onderhoudsverplichting § Men was wel volledige geëmancipeerd, geen enkel ouderlijk gezag meer § Probleem: ouders zijn wel nog onderhoudsplichtig aan jou! § Dus band doorgeknipt tussen onderhoudsplicht en ouderlijk gezag o Vroegere emancipatie mogelijk § Bij een huwelijk van rechtswege geëmancipeerd § Kon ook uitdrukkelijk gebeuren (niet veel gebruik van gemaakt) Stijging leeftijd sinds 1990 o Probleem: doorheen 19de eeuw leek meerderjarigheidsleeftijd toe te nemen, vooral wat betreft stemrecht. Je moet 25j zijn om een stem te mogen uitbrengen – dan word je geacht verstandig genoeg te zijn om wijs te stemmen – dat bleef een tijdje duren en daar komt protest op in jaren 60, want met de hele vredesbeweging moest dienstplicht aan 18j – je kon dan dus nog niet stemmen op de beleidsmakers! – er wordt naar geluisterd o Gevolg: op 18j word je ontvoogd o Gevolg: emancipatie van rechtswege gebeurt nog nauwelijks o Art 488 BW

Anno 2014 -‐

Verdure beperkte verlaging 24


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Kinderrechtenverdrag: procedures waarbij kinderen betrokken zijn, kinderen moesten gehoord worden à rechter verplicht kind vanaf 12j te verhoren, rechter niet verplicht daar rekening mee te houden o Wet van 1994 o Maar: grotere strafrechtelijke verantwoordelijkheid Evolutie naar verdure verlaging? o Wetsvoorstel meerderjarigheid voor seksuele betrekkingen naar 14j o

-‐

Afstamming Vandaag: bijna geen onderscheid meer Vroeger: wettige kinderen vs bastaarden

Romeinen -‐ Alleen belang voor vaderlijke macht o Patria potestas over wettig kind § Vader kan zijn macht laten gelden alleen over wettige kinderen § Als pater familias geen wettige vader tov kind, had kind geen aanspraak op mogelijke erfenissen enzo § Geldig huwelijk + zowel vader als kind zijn Romeinen o Opgelet: je kon onwettige kinderen laten wettigen door keizerlijk rescript Ons oude recht -‐ Enorm belangrijk! -‐ Natuurlijk kind = buitenhuwelijks kind (de bastaard) VS wettig kind = huwelijks kind -‐ Discriminatie oiv de kerk Wanneer is men wettig? Kerk hiervoor bevoegd: zij konden bepalen wie wettig kind was en wie niet

-‐ -‐

Moeder gehuwd Pater is est quem nuptiae demonstrant (vader is de persoon die het huwelijk aanwijst) o Betwisting vermoeden § o.m. door afwezigheid • bv soldaat was 2 jaar gaan vechten tijdens verwekking kind • PPE: verwekking gebeurt tussen 300 en 180 dagen voor geboorte, als man langer dan 300 dagen afwezig, was dat zijn kind niet Hier bewijsprobleem: men is niet altijd zeker dat rechter daarin zou volgen • Bv man vertrok naar buitenland, al langer dan 300d afwezig, vrouw baarde een kind, maar magistraat heeft op dat moment gezegd dat dat kind wel van de man was § Impotentie • Hoe toon je dat aan? § Onwettig huwelijk 25


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Het blijkt dat man al getrouwd met vrouw van ander dorp, dan 2de huwelijk nietig! • Kind uit 2de huwelijk dus ook niet wettig Matrimonium invalidum dicitur putativum, si in bona fide ab una saltem parte celebratum fuerit, donec utraque pars de eiusdem nullitate certa evadat (= putatief huwelijk) o Voorwaarde 1: minstens 1 vd partners moest ter goeder trouw zijn o Voorwaarde 2: gehuwd voor kerk, niet clandestien o Kinderen uit een nietig verklaard huwelijk zijn toch wettig als aan deze 2 vw’en vervuld is •

-‐

Legitimatie è Gewone bastaarden: hun ouders waren niet getrouwd op het ogenblik van de verwekking/geboorte, hoewel toen niets een eventueel huwelijk in de weg stond è Andere bastaarden: hun ouders waren niet getrouwd op het ogenblik van de verwekking/geboorte daar zij niet konden gehuwd zijn omdat o Één van hen reeds met een ander gehuwd was: overspelige bastaarden o Zij nooit met elkaar hadden kunnen huwen, daar zij verwanten waren of één van hen een clericus was die niet mocht trouwen -‐ Alleen gewone bastaarden konden gewettigd woren o ‘speelkinderen’ § Kindjes die men maakte tijdens het spelen, dus men wist niet wat men deed op dat moment – men was jong, onvoorzichtig, en vooral niet getrouwd – het was dus in principe mogelijk om te trouwen en een normaal gezin te hebben – oplossing: je maakt je huwelijk geldig door achteraf nog te trouwen § Door huwelijk wordt onwettig kind nog volledig wettelijk gemaakt § Legitimatio per subsequens matrimonium: volledig gelijk met wettige kinderen -‐ Gewone en andere bastaarden o Overspelige § Één /beide partners gehuwd, overspelig, kind komt eruit voort, is geen wettig kind, o Bloedschennige bastaard § Broer en zus maken kind: hetzelfde bloed o Heiligschennige § Ontspruit aan de liefde van een priester voor een vrouw / non voor een man, uit die liefde komt een kind voor o Wettigen door rescript van de vorst § Vorst ging daarbij een rescript uitvaardigen waarbij hij zegt dat het kind geldig is § Gevolgen daarvan moeten niettemin beperkt blijven: als derden geschaad in hun belangen geen rescript • Belang: bv als blijkt dat 1 van die bastaardkinderen andere troonopvolger van de troon zou kunnen stoten Discriminatie bastaarden Buiten burgerlijk recht 26


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

-‐

-‐ -‐

-‐

Uitsluiting eerbare functies: men wou vooral niet dat onwettig kind een eerbare functie kreeg, want onwettig kind was niet eerbaar o Bv niet toegelaten tot bepaalde ambachten (bij makelaars, of alles wat met geld te maken heeft) o Geen toegang tot openbare ambten of het priesterschap Geen vaderlijk gezag noch onderhoud door vader Men kan niet vererven o Bastaardkind dat op zijn beurt geen kinderen heeft, erfenis gaat niet naar familie, gaat naar heer of kerk. Bastaard heeft immers geen wettige familie. o Mildering § Kan bv wel terug naar moeder of haar verwanten § Bastaard kon soms ook beschikken over zijn nalatenschap door testament o Mogelijke oplossing: vrouw zoeken met kind, en mensen wijsmaken dat dat je kind is, en zo gaat erfenis naar kind Men kan niet erven o Uitz: moeder maakt geen bastaard § Vl-Flamingant § Kind kan wel erven van moeder § Het kind is nooit een bastaard in de relatie tot zijn moeder. De bestaard kon echter ook in dit geval niet van zijn vader erven. Deze kon zijn buitenhuwelijks kind echter wel begunstigen door een schenking/legaat § Als moeder stierf, kwam erfenis van moederszijde bij bastaardkind terecht § Moeder kon dus haar eigen kind niet onterven! o Bijvoorbeeld Titel 9, art. 1: Als een bastaert ofte bastaerde deser weerelt overlydt sonder ghetraut kind ofte kinderen achter te laeten, soo succedeert den heere in syn goet over de vaderlicke syde, voor d’een heelft, ende de moeder ofte die van de moederlycke syde voor de wederheelft.

Redenen discriminatie -‐

-‐

Kerk o

Morele redenen § Vaders moeten verantwoordelijk zijn o Macht § Kerk kon een bastaard als zeer negatief bestempelen: als je iemand heel slecht kan afschilderen, heb je veel macht o Geld: efrecht + legitimaties § Al die goederen kwamen in bezit van de kerk, werd er dus rijker door Wereldlijke heren o Betwisting vermijden o Belangen wettige echtgenoot en kinderen beschermen o Geld: erfrecht + legitimaties

27


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Belang discriminatie -‐

-‐ -‐

Aanvankelijk beperkt o Willem de veroveraar is het ultieme voorbeeld Stond bekend onder een andere naam: de bastaard, vooraleer hij de veroveraar werd Later groot Maar sociale verschillen o Bijvoorbeeld: Karel V § Had heel wat bastaarden rondlopen, ongeveer 50, de een werd bisschop, de andere regent, maar een volledig netwerk van onwettige kinderen die eventueel konden zorgen, als geen wettig kind uit huwelijk voortsproot, zij konden overnemen

Franse Revolutie -‐ Geen discriminatie! Term bastaard verdween -‐ Nadeel: ook geen procedure meer mogelijk om het moeder-/vaderschap in te stellen, want druist in tegen idee van vrijheid : je kan moeilijk iemand dwingen bepaald kind te erkennen -‐ Ook kwam veel protest van wettige kinderen : zij krijgen daardoor minder! -‐ Overspelige kinderen werden wel nog altijd gediscrimineerd tov andere bastaarden Code Civil -‐ Burgerrechtelijke discriminatie o Erven § Niet van familie ouders § Van ouders enkel bij erkenning • Enkel als erkend door ouders via procedure – die procedure werd dan ook nog eens bemoeilijkt • Zelfs indien zij erkend zijn, erven zij minder dan wanneer ze wettig zouden geweest zijn • Ook hier stonden belangen soldaten voorop die tijdens hun tochten door Europa ook andere kinderen lopen hadden • Oplossing: adopteren! Als je kind erkent, ook nog eens adopteren, om te zorgen dat het volledig jouw kind werd à Deze beperkingen konden wel omzeild worden door een adoptie van het kind door zijn natuurlijke ouder(s) Wet 1987 -‐ Wet van 31 maart 1987: Marckx o Afschaffen discriminatie § Aanpassing terminologie ; discriminatie weg § Uitz. overspelige kinderen § Vaderschap gemakkelijker vast te stellen o Kritiek? § Laat § Slecht • Nog altijd niet even goed als in ancien régime 28


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

-‐

Wijzigingen in wet van 1 juli 2006 o Onder impuls van veel arresten van GWH o Er werd nog meer gelijkgeschakeld: discriminatie volledig verdwenen, en regel van vader is altijd zeker werd nog meer afgezwakt § Onderscheid tussen natuurlijke en wettige kinderen + desbetreffende terminologie afgeschaft. Voortaan enkel huwelijkse en buitenhuwelijkse kinderen; discriminatie tussen hen is uit den boze § Ruimt enkele hinderpalen uit de weg voor het vaststellen van het vaderschap

Anno 2014 -‐ Veel problemen : vooral door medische vooruitgang o Wat met IVF? o Wat met draagmoederschap? § Naar huidig recht totaal onaanvaardbaar, moeder is de vrouw die het kind op de wereld zet, dus draagmoeder. Als draagmoeder getrouwd blijkt te zijn is haar man vader van het kind, dus hoe op te lossen? o Enz… Vragen pauze 1/ priesterschap en bastaardzonen: voor gregoriaanse hervorming waren priesters wel toegelaten te huwen, dus kinderen wel wettig. Priesters voor 11de E leven zoals gewone mensen. 2/ Vererven van bastaard: gaat terug naar de heer. Vergeet niet dat tijdens het leven mensen vermogen opbouwen, bastaarden kunnen weliswaar niet erven van ouders, maar kan wel zelf vermogen aanleggen, en dat ging integraal terug naar kerk

Adoptie -‐ Kunstmatige vorm van afstamming: een buitenstaander verkrijgt de positie van een kind -‐ Doel: vermijden van uitsterven van de familie Geadopteerde erft en zet de familie verder Romeinen: Belang adoptant -‐

Voortzetten familia (voorouderverering) o De afstammeling blijft zijn voorouders vereren, de voorouder leeft voor in de afstammelingen – je BENT die voorouder o Als dan blijkt dat die lijn plots zou stoppen moet je op zoek gaan naar iemand geschikt om te adopteren. o Vrouwen kunnen nooit familia hebben en kunnen dus geen gezag uitoefenen op hun nakomelingen en daarom geen familia hebben o Vb keizer Augustus geadopteerd door Caesar

Oude recht: adoptie bestond niet à solus deus heredem facit: alleen God kan erven 29


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

1804: belang adoptant à gaat voort op Romeinen -‐ -‐ -‐ -‐

Voortzetten familie Geadopteerde moet meerderjarig zijn Adoptant kon enkel kinderloze zijn die >50j oud is Adoptie voor redder à ‘redder’ van de familie – focusverandering doorheen de tijd – adoptant wordt minder belangrijk en de geadopteerde wordt belangrijker

1940: ommekeer -‐ -‐ -‐

Adoptie minderjarigen – meerderjarigen zijn ontvoogd en hoef je niet te adopteren Belang kinderen centraal Reden? Meer humaan van aard: o Ouders hebben recht op kinderen o Kinderen hebben recht op ouders

Verdere evolutie: belang kind primeert -‐ -‐

Cf verstrengde adoptie uit buitenland Sinds 2006: holebi

Vormen van adoptie Romeinen: -‐

-‐

Voor Justinianus: o Adrogatio § Adoptie van persoon die niet onder patria potestas staat Er staat niemand boven hem Kan heel ver gaan! • Geadrogeerde kan bv een pater familias zijn Adrogerende persoon wordt dan nieuwe pater familias over heel de familie – comitia wordt ingericht: volksraad waarbij aan de mensen wordt gevraagd of familie in die andere familie kan worden opgenomen • Vermogen van de geadrogeerde komt nu toe aan de adrogerende § Onderworpen aan zware vereisten (omdat zo ingrijpend) § In ons recht geen equivalent voor deze vorm van adoptie o Adoptio § Adoptie van iemand die onder PP staat § Banden met oorspronkelijke familie verdwijnen totaal § Persoon kan niet meer erven van zn oorspronkelijke familie o DUS familia en erfrecht staan centraal, niet belang familie Onder Justinianus o Volle adoptie: door vader of grootvader • Alle banden met oorspronkelijke familie doorgeknipt, dus in principe geen erfrecht meer mogelijk 30


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Waarom adopteert vader? • Gebeurt meestal door vader/grootvader van familie, en op zich hoeft dat geen probleem te vormen, maar waarom gaat vader/grootvader eigen kind/kleinkind adopteren? • Vader omdat kind pas deel wordt van familie als het onder PP staat o Wettig huwelijk bij romeinen: vader én moeder romeins, vader gehuwd met vrouw à wettig, is geen adoptie nodig o Maar als kinderen buiten huwelijk geboren, geadopteerd – dan zal vader dat kind adopteren en kan hij ook de PP daarover uitoefenen en alle voordelen daaruit halen • Grootvader: kleinkind wordt dan broer van zn eigen vader! § Zoon kan broer van vader worden Gewone adoptie § Band met oorspronkelijke familie bleef behouden à nog altijd een link tussen beide families § Geadopteerde kon alleen van adoptant erven, niet van verwanten §

o

Vandaag -‐ -‐

Gewone en volle adoptie Opm invloed van het RoRe

Ouderlijke macht -‐ Verschil o Macht § Macht te beslissen over het kind § Zwaarder, sterker dan gezag o Gezag § Eerder ter bescherming van het kind Romeinen -‐

Patria potestas o = macht uitgeoefend door een Romeinse man over al zijn wettige afstammelingen in de mannelijke lijn, die zelf ook Romeinen zijn o Pater familias (oudste man aanwezig in familie) is de baas en heeft patria potestas o Geen vrouwen o Pater familias, filius familias, filia familias § Filius: zoon § Filia: dochter of moeder (moeder en dochter staan op gelijke voet!) § Vrouw/echtgenote moet met Manus getrouwd zijn à Manus : soort gezag over echtgenote Als zonder Manus getrouwd: niet zoveel erover te zeggen o Niet enkel kinderen, maar afstammelingen. Bij zonen vallen kinderen onder PP van hun vader. Bij dochters onder die van schoonvader. Meer nog, huwt 31


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

-‐

-‐

een man die onder PP staat een vrouw cum manu, dan komt deze ook onder de PP van de PF o Juiste term: patriarchaal Cf ons recht: goede huisvader à NL : ‘zorgvuldige schuldenaar’ o Agnaten: personen die van eenzelfde stamvader afstammen en die onder diens patria potestas zouden gestaan hebben, indien hij nog in leven zou zijn. Dus enkel afstamming via de vader telt! In RoRe primeert aanvankelijk agnatisch verwantschap, later wordt het cognatisch element belangrijker. Bij ons is het agnatische quasi geheel afwezig, behalve bij doorgeven familienaam Opgelet! o Sui iuris: zijn zelfstandig o Alieni iuris: onder macht pater Patria potestas: foute termijn o Vaderlijke macht door een romein over zijn wettige afstammelingen in mannelijke lijn die zelf romein zijn PF

Z1

KZ

-‐

-‐ -‐

Z2

KD

D1 (EZM)

D2 (EMM)

KZ

KZ

Patria potestas: voorwaarden o PF is romein o Afstammelingen wettig o Afstammelingen romeins o In de mannelijke lijn Leeftijd, huwelijk, reputatie edm speelt geen rol o Ook al steenrijk, je blijft onder gezag van je vader staan Patria potestas: inhoud o Onbeperkte macht over familie • Familie = familia = alle personen, goederen, slaven, alles daarmee verbonden § Personen • Doden o Toch milderingen op gekomen in de digesten, waarbij vader moet redelijk handelen. Hij mag zijn kinderen niet zomaar vermoorden. Regel is er gekomen nadat een vader zijn zoon vermoordde omdat hij met zijn stiefmoeder naar bed was geweest. Vader deed hem daarvoor dood, keizer kon er niet mee lachen, veel te zware straf voor het misdrijf, daarom pater familias verbannen o Sindsdien: doden mag, maar niet zomaar 32


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Wanneer mag het wel nog? Als zoon/dochter crimineel, en executie nakend • Weigeren kind in familie op te nemen o Gevolg: vondelingen • Vervreemden o Kind bv verkopen als slaaf, of misschien aan ander pater familias als adoptie kind Goederen : alles is van PF • Kind is niet rechtsbekwaam • Wat als filius familias schade berokkent aan een derde of een met deze gesloten ctt niet nakomt? o In bepaalde gevallen heeft tegenpartij actio tegen de PF bij niet nakomen contract o In geval van OD die iemand schade berokkend heeft, beschikt schadelijder over actio noxalis tov PF à SV betalen of filius familias uitleveren aan schadelijder • Senatusconsultum Macedonianum o Er wordt bepaald dat geld lenen aan een filius familia niet zomaar kan zonder toestemming van de pater familias. Waarom ingevoerd? Je bent een kind van PF, je hebt geld nodig om strijdwagen te kopen, PF geeft geld niet, dus je gaat daar geld voor lenen. Probleem: als je dat geld leent, gaat dat geld naar PF à opl: u zorgt dat uw vader dood is om dat geld zelf te hebben à daarvoor deze maatregel o

§

-‐

Maar o

o

Personen § Einde bij overlijden PF (belangrijk want toen werd men nog niet zo oud als nu) § Verschil recht en realiteit : verhalen van vaders die hun kinderen doden: heel spectaculair, juist omdat ze zo uitzonderlijk zijn! § Moreel element: aanvankelijk toezicht door censores op de uitoefening van de PP § Evolutie: grotere juridische controle op de uitoefening vd patria potestas à de scherpe kantjes ervan verdwijnen Goederen § Peculium • Eerst ingevoerd voor slaven, bedoeling is dat een slaaf stuk van het vermogen van zijn heer krijgt, of zoon stuk van vermogen vader, en daarmee iets uitbouwt, een soort beleggingsfonds. Je onderneemt daar dus iets mee. Voor slaven van belang want als ze erin slaagden winst te boeken met dat vermogen konden ze zich vrijkopen met die winst. Voor zonen ook belangrijk om soort emancipatie te verkrijgen om aan te tonen tov vader dat hij dat goed kan beheren.

33


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

MAAR PF kan dat vermogen ook weer afnemen. Hij moet daarvoor wel gegronde reden hebben. • DUS peculium: id praktijk een eigen kapitaal vd zoon § Speciaal statuut bepaalde goederen • Vooral de buit bij strijden. Je trekt door Europa en plundert wat je kan: dat is van jou, niet van vader PF niet afgeschaft door Romeinen, reden: groot conservatisme •

-‐

Na Romeinen -‐

Veranderingen o Inspraak moeder § Weduwe: vaderlijke macht Wanneer vader overlijdt neemt zij over Toont welke rechtspositie gehuwde vrouw had tov haar echtgenoot: kwam op 2de plaats § Vlaanderen Flamingant: ouderlijke macht • Na overlijden krijgt vrouw/man macht die echtgenoot had o Enkel ouders § Geen grootouders over hun kleinkinderen o Geen nationaliteitsvereisten § Je moet niet tot bepaalde stam behoren om onder vaderlijke macht of ouderlijk gezag te vallen o Milder door christendom § Wettig huwelijk wel nodig – kinderen uit wettig huwelijk hebben te kampen met ouderlijke macht, wordt langzaam gemilderd door christendom § Vader heeft plichten • Respecteren leven kind o Abortus? § Bij Germanen geen misdrijf, zeker als man hiervoor zijn toestemming gaf § Canonisten maakten er wel een probleem van: foetus is levensvatbaar kind, volwaardige mens à zodra foetus aanwezig, kan geen abortus mee toegepast worden § Belangrijkste moment abortus te plegen is voor kind foetus wordt, hierna (na 3mnd) ook gevaarlijk voor vrouw § Ancien regime: ouders konden hun kind te vondeling leggen, maar strafbaar: straf was ontzetting uit het ouderschap, niet logisch! o Kinderen horig maken § Kind aan leenheer geven om te werken, ouders krijgen hier vergoeding voor, kind is dan ook weg bij ouders • Kind voeden, kleden en opvoeden • Geen plicht tot bruidsschat 34


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Geen verplichting Uitzonderlijk § Compensatie voor mannenvoorrecht (goeding, Brabant) • Probleem o Dochters delen niet met broers in OG ouders o Of: dochters krijgen minder uit erfenis • Oplossing o Ouders doen schenking o Of: broers bij overlijden § Of: bij tweede huwelijk moeder/vader • Helft RG geblokkeerd • Opvraagbaarheid bij huwelijk kinderen • Tegenover derden: de ouders moeten de door hun kinderen aangerichte schade vergoeden o Opdraaien voor kinderen, bv ruit kapot Vader heeft rechten op het kind • Tuchtingsrecht o Aanvankelijk mocht je erop los slaan, vanaf 15de E beperkt (bv blauwe plekken mogen niet zichtbaar zijn) o Aansluitend: kind opsluiten § Je mag je kind in de gevangenis laten steken • Kiezen beroep kind o Ambachtssysteem zorgde dat kinderen beroep vader verder deden • Verzet tegen huwelijk • Rechten op inkomsten van de goederen van de kinderen o Aanvankelijk alles voor ouders (kind niet rechtsbekwaam) o Later beperking: kind beperkt rechtsbekwaam § 15de-16de E verandering: als kinderen iets erven of krijgen, gaat dat niet naar ouders, blijft van kinderen § Eigen loon: later gemilderd Belang van het kind neemt toe o o

§

§ Code civil -‐ -‐ -‐

Pos: kind wordt volledig rechtsbekwaam Backward: grotere macht vader o Na FR: soort familieRB Kind jonger dan 16j o Droit de correction paternelle o Vader kon je gewoon laten opsluiten zonder enige vorm van proces als je onder 16j iets verkeerd had uitgestoken, bv diefstal 35


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

-‐

Kind tussen 16 en 21 j o Vader kon wel zwaardere straf eisen, max 6mnd, maar daarbij hoefde de voorzitter niet te volgen ; hij kon die 6maand toekennen, maar moest niet à meer controle

Na 1804 -‐

-‐

Terugkeer moeder (1974 en 1995) o 1974: beide ouders oefenen in volledige gelijkheid ouderlijke macht uit o 1995: dit gebeurt in ppe ook gezamenlijk (co-ouderschap) Inperken macht ouders o 1912: jeugdrechtbank § Spreekt recht over minderjarigen § Maatregelen ter bewaking, opvoeding en behoeding kind § Vaderlijke macht wordt sterk gereduceerd § Vaderlijke macht komt onder het toezicht te staan van de jeugdRB o 1965: enkel nog belang kind o 1987: macht wordt gezag o 2000: GW o 2001: voogdijwet o Toekomst? Pedagogische tik?

Voogdij Romeinen -‐ -‐

-‐

Reden: in functie van de belangen van de familie OF ze kan worden opgezet in functie van het kind Definitie: onvolwassen + sui iuris o Wanneer iemand optreedt voor een persoon die niet volwassen is en (belangrijk voor RR) een persoon sui iuris is (maw niet onder patria potestas staat). à in Rome gaat het om een heel kleine groep van kinderen o Voogdij: wordt uitgeoefend door de dichtste erfgenaam van kind in kwestie. Men wil vooral verhinderen dat kind zijn goederen zal verkwisten en de erfenis verkleint voor de persoon die hier het meest belang bij heeft Verschil met vandaag o Onvolwassen ≠ minderjarig § Een persoon die onder voogdij staat bij de Romeinen is niet volwassen Dit is niet hetzelfde als minderjarigen bij ons o Ander uitgangspunt: beschermen erfenis familie o Sui iruis, gevolg § Geen voogdij, maar vader is overleden

§

• Wel voogdij, maar vader is in leven 36


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

-‐

-‐ -‐

-‐

-‐

• Soorten o Testamentair o Wettelijk o Datief (voogd die wordt aangesteld door overheid of RB) o Volgens cascadesysteem (heeft u de eerste variant niet, kijkt men naar de wettelijke, als u die niet geeft, gaat men er u één geven) Niet als voogd: de moeder à geen vrouw als voogd! Gevaren voogdij o Belangrijk conflict tussen voogd en kind Bekwaamheid pupil o Infantes: geen o Infantes maiores § Met voogd: ja! Sanctie: ongeldigheid RH § Zonder voogd • Ja, als ze er voordeel uithalen. Als er iets foutloopt kunnen ze enkel worden aangesproken voor de verrijking • Nadeel • Voordeel • voor- en nadeel Curatele o Einde voogdij, maar problemen § Opl: les (p)laetoria • Strafbepalingen tegen iemand die misbruik maakt van de jeugdigheid van iemand • Rechtsmiddelen voor praetor o Exceptio legis laetoriae § Niet volledig uitgevoerde opdrachten § Als A niet aan B betaalt, en A is jonger dan 25jaar, moet die niet betalen § Misbruik gemaakt van jeugdig enthousiasme jongere o Restitutio in integrum § Contract uitgevoerd § Volledige teruggave alsof het nooit bestaan heeft § Pervers effect les (p)laetoria, gevolg • Ontstaan curatele • Term minderjarige

Oude recht

37


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

-‐

-‐

-‐

Feodale voogdij o Valt open bij overlijden leenhouder o In belang voogd (meestal naaste erfgenaam) of leenheer § Daarom zonder controle à leidt tot misbruik § Daarom verdwenen Gemene voogdij o Valt open bij overlijden vader o In belang minderjarige § Voogd: niet de naaste erfgenaam, maar datief § Voogd: beperkte macht • Hij diende de gelden van zijn pupil te investeren. Alleen dagelijkse handelingen of handelingen in het voordeel vd pupil konden zonder enige machtiging gesteld worden. Voor andere handelingen was in principe een machtiging vereist. Erven konden bovendien alleen maar openbaar verkocht worden. Handelingen waarbij de voogd met zijn pupil tegenstrijdige belangen had, waren sowieso uitgesloten. Om een controle mogelijk te maken, moest de voogd minstens 1x/jaar voogdijrekeningen indienen en bij het begin van de voogdij een inventaris opmaken en een borg stellen § Controle door: • Familie: toeziend voogd o Wettelijke voogd was meestal overlevend ouder – was die er niet, dan stelden de autoriteiten de voogd aan. Ze kozen die meestal onder de verwanten van de minderjarige en op hun voorstel. Om beide kanten van de familie aan bod te laten komen stelde men vaak 2 voogden aan (evt een voogd en een toeziend voogd), uit de familie langs vaders-, respectievelijk langs moederszijde. De familie bleef ook na de aanstelling van de voogden betrokken bij de voogdij. Ze speelde een rol bij belangrijke RH, het opstellen vd inventaris vd goederen en het voorleggen van voogdijrekeningen • Lokale autoriteiten o Wie? § Plaatselijke schepenbank § Wezenkamer in grote steden o Taak gaat zeer ver: stellen de voogden aan, controleren deze en spreken ook recht in geschillen betreffende voogdij o Belang voor stadsfinanciën o Weesboeken: belang voor historici Houdenisse o In Vlaanderen Flamingant: overlijden 1 ouder leidt niet tot voogdij, maar tot houdenisse. o Voogdij door overlevende ouder zonder controle

38


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

o

Tussenvorm van feodale en gemene voogdij. Net zoals bij feodale voogdij moet de voogd geen rekenschap afleggen, maar, in tegenstelling tot de feodale voogd, krijgt hij de kateilen niet.

Vanaf 1804 -‐

-‐

-‐

Voogd o Door overlevende ouder (variant houdenisse) o Cascadesysteem Controle o Verdwijnen: lokale instellingen o Blijft: toeziende voogd o Nieuw: familieraad en rechter (REA en vrederechter) MAAR: o Familieraad werkte niet (in de praktijk vrederechter het belangrijkst) o Maatschappelijke veranderingen § Eenoudergezinnen § Minderjarige meer beschermd

Wet van 2001 -‐ -‐

-‐

-‐ -‐ -‐

Voordien reeds opheffen discriminatie o Bijvoorbeeld: man-vrouw Voogd o Alleen bij overlijden beide ouders o Altijd datief (cf. vroeger) o Kan geweigerd worden! Controle o Geen familieraad meer o Grotere rol vrederechter, zelfs bij ouder o Minderjarige meer betrokken Soms terugkeer naar oude recht Soms vernieuwend Maar: veel te laat

Nieuw: familierechtbank -‐ -‐

Sinds 1 september 2014 Bevoegd voor alle familiale zaken zoals: o Erkenning kind als moeder zich verzet o Adoptie kind van echtgenoot o Betwistingen omtrent huwelijk & scheiding o Huisverbod bij huiselijk geweld o In beroep: voor onbekwaamverklaarden

Rode draad rechten van het kind à van belang anderen naar belang kind à hoewel..

39


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Rechtspersonen -‐ Mensen = rechtssubjecten o Hebben rechten o Altijd? -‐ Entiteiten als rechtssubjecten? -‐ Rechtspersonen: entiteiten die alleen in het recht personen zijn, niet in de natuur, zoals mensen -‐ Terminologie o Pandektisten (let op Duitse terminologie) o Corporatie: staat voor een groep mensen die aan het rechtsverkeer als één persoon deelneemt en die over een vermogen beschikken dat hen als groep, en dus niet als individu, toebehoort § Vb de staat o Stichting: staat voor een vermogen zonder eigenaar en met een bepaalde bestemming, dat in het rechtsverkeer als een persoon behandeld wordt § Weinig verband met de idee van RP, wel met de trustconstructie § Hierover quasi geen teksten in CIC -‐ Bestonden al vanaf Romeinse tijd: societas o Veeleer tijdelijke vereniging van personen dan commercieel o Bij overlijden opgedoekt -‐ Weinig theorie -‐ Doorheen de Middeleeuwen verder uitgewerkt o Kloosters: aan wie behoren de goederen van kerk/kloosters toe? § Vroegste opvatting: aan de patroonheilige § Later: het gebouw, de muren zijn eigenaar § Later: de monniken als monnik, dus als lid van de groep, zijn gezamenlijk één persoon. Deze persoon noemt men een fictieve persoon en men begint daarover theorieën op te bouwen. Maar: enkel voor corporaties. Voor met stichtingen vergelijkbare figuren blijft men met de trustgedachte werken -‐ Pandektisten -‐ Niet in Burgerlijk Wetboek van 1804 -‐ Belang erkenning overheid o Bijvoorbeeld: vakbonden willen geen rechtspersoonlijkheid

40


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

De familie Inleiding Begrip familie -‐

-‐

-‐

Niet in BW o Redenen daarvoor in 1804 o Een vermelding in 1987 Gevolg: o Sociologisch definiëren Varianten § Gezin § Uitgebreide familie § Soms eerder: huisgemeenschap o Geen juridisch/rechtshistorisch onderzoek naar familie o Achteruitgang familie Opgelet: familierechtbank sinds 1 september 2014 o Maar ook hier geen afbakening van het begrip familie o Deze zal de bevoegdheden van de vrederechter overnemen

Verwantschap Twee basisvormen 1. Bloedverwantschap 2. Aanverwantschap Kunstmatige vorm: adoptie Spirituele verwantschap tussen dooppeter/meter <> gedoopte en diens ouders Romeinen -‐ Ook nog agnaten o Relict: onze familienaam -‐ In familia: rare gevolgen o Moeder soms geen familie van haar kinderen § Gehuwd onder manus § Gehuwd zonder manus o Vader soms geen familie van zijn kinderen Ons oude recht -‐ Geen adoptie -‐ Wel spirituele verwantschap: via de kerk – bv dooppeter daar kan je niet mee trouwen Terminologie -‐ Lijnen van verwantschap o Descendenten (afstammelingen)

41


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT X Kinderen Kleinkinderen En ga zo maar door

o

Ascendenten (voorouders) Enz Grootouders Ouders X

-‐

o

Rechte lijn

o

Zijlijn

= collateralen Graden van verwantschap (Romeins en Canoniek begrijpen, de rest niet voor examen)

Romeins systeem: streepjes tellen/ optellen Canoniek systeem: enkel kijken naar het grootste getal o o

Graad = generatie (elke geboorte komt overeen met een nieuwe graad) Verschillende manieren van tellen § Ons systeem = Romeins • Rechte lijn: de graden worden berekend door het aantal generaties tussen de betrokken personen te tellen • Zijlijn: de graden worden berekend door het aantal generaties te tellen tussen de betrokken personen en de gemeenschappelijke voorouder en de verkregen aantallen op te tellen 42


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

• •

§

Vraag: wie verhoudt zich tot de 5de graad?

o Canoniek systeem • Rechte lijn: zoals Romeinen • Zijlijn: de graden worden berekend door het aantal generaties te tellen tussen de gemeenschappelijke voorouder en diegene van de betrokken personen die het verst van hem verwijderd is

• •

§

Zijlijn: voor elke betrokkene apart graad tot gemeenschappelijke voorouder berekenen, en dan grootste getal nemen – als ze op zelfde hoogte staan is dat gewoon de helft van het Romeinse systeem • 7de graad in can recht is tussen 8ste en 14de graad in RoRe • Bij romeinen normaal in 2de graad tot je broer, in canonieke gradentelling maar 1 Germaanse systemen • Parentelen o Eerste parentele = x en zijn afstammelingen X Kinderen Kleinkinderen

§

En ga zo maar door

43


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

o o

•

2de parentele = ouders X en afstammelingen (geel) 3de: grootouders X en afstammelingen

§ Oud-Germaans o Huisgemeenschap (geen graad)

o

Cirkel 1 (blauw)

Huisgemeenschap = personen met zelfde bloed § Ouder en kind § Man en vrouw = 1 persoon § Broers en zussen o Eerste cirkel: helft bloed o En ga zo maar weer door o Iedere graad na de kinderen is gewoon de helft van het bloed dat overblijft, dus kind van je broer is bloed dat wordt gemengd met een buitenstaander, dus kind van je broer kan niet tot de huisgemeenschap behoren, hoewel je broer wel tot de huisgemeenschap behoort Je moet dus altijd denken vanuit het bloedpatroon: is het bloed gemengd of niet? Voordeel zou zijn dat er meer egaliteit is, broer en zus meer op gelijke voet Bij zelfde afstand tot gemeenschappelijke voorouder § Canonieke : helft romeinse graad o

o

§

• Oud-Germaanse = canonieke -1

44


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

o

o

• Belang graden § Canoniek recht: trouwen (men kon niet trouwen met verwant tot in de 7de canonieke graad – ingeperkt tot 4de graad) § Germaans recht: erven Grenzen § Romeinen: 7de graad – tot 7de graad niet trouwen/ervan van elkaar § Later • Trouwen 7de graad (canoniek recht) • Erven 4de graad (oud-Germaans recht) § Systemen wisselen • Om te huwen mag je niet verwant zijn, maar in welke mate? Soms voordelig alles beperkt te houden, beperkte familie is een voordeel. Hoe dichter je kan trouwen, hoe beter voor het familie vermogen. Na verloop van tijd wordt canoniek systeem gewijzigd, en men voert Germaans systeem in • Gevolg: niemand weet nog welk systeem geldt à personen zullen zeggen dat ze geen familie zijn, om te kunnen trouwen, of net zeggen dat ze wel familie zijn, om te kunnen erven § BW van 1804: invloed oud recht • Trouwen: 4de graad (Romeins) • Erven: 12de graad (Romeins) § 1919: 4de graad (Romeins) • Voordeel: graden zijn nu zelfde voor trouwen en erven • Voordeel voor de staat o Als niemand meer na 4de graad, en dat is heel kleine groep, dan allemaal voor de staat

Evolutie familie -‐ Met ups & downs (cf. ongehuwde vrouw) -‐ Romeinen: grote familie naar individu o Huisgemeenschap (familia) – vereschillende met elkaar verwante families vormden een gens (clan). Gentes verdwijnen al vlug, en zelfs de familia verdwijnt! o De familia mag niet met onze familie verward worden. Familia omvat zowel goederen als personen. -‐ Germanen: solidariteit grote familie: belang voor recht o Huisgemeenschap stond zeer centraal. Het was de belangrijkste gemeenschap. Die huisgemeenschappen samen vormen een sibbe = soort

45


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

-‐

-‐

-‐

-‐

-‐

gemeenschap waarin soort van grote familiale solidariteit bestond, op vlak van strafrecht, bewijsrecht en erfrecht § Strafrecht: als iemand van je sibbe/huisgemeenschap werd aangevallen, mocht je als familielid wraak nemen § Bewijsrecht: soms moesten bepaalde zaken met een eed worden bewezen, werd meestal met eedhelpers bewezen, soort van getuigen § Erfrecht: democratische inspraak familieleden in erfenis o Mogelijkheid bestaat om banden met de familie te doorbreken Vroege Middeleeuwen o Aristocratie: grote familie (Cognatisch) § Veel bezit, dus belang was grote familie te hebben o Onvrijen: kerngezin, belang van moeder § Meer kerngezinnen, ze hadden niet veel dus § Onvrijheid werd via de moeder doorgegeven : men denkt dus dat daar een matriarchale maatschappij was, dat is niet waar! Vanaf 1000: de agnatische familie ontstaat o Aristocratie: ‘Agnatisch’ (≠ Agnaten Romeins recht) in plaats van cognatisch: mannelijke lijn primeert § Familie niet langer horizontaal, maar verticaal georiënteerd: voorouders en afstammelingen zijn belangrijker dan de levende verwanten § Familie opeenvolging vader-zoon § Oudste zoon wordt belangrijkste persoon en erft van zijn vader, dus hij wordt nieuwe leider familie à Mannelijke lijn primeert § Uitzondering ( cfr. Ganshof-Van der Meersch) Nieuwe familiale structuur sterk verbonden met doorbraak leenrecht Tot Franse revolutie: ook buiten aristocratie: verruimen familie o Bij adel: familiale solidariteit verliest aan belang door de opkomst vd staat, maar daartegenover staat dat de familiale solidariteit bij de rest vd bevolking opnieuw leeft o Van een kerngezin evolueert men in vele gevallen naar een uitgebreide familie Franse revolutie en BW: streven naar kerngezin o Kerngezin centraal, dus maar 1 ideaal: gezin is kleine dictatuur waarin vader alles kan doen wat hij wil o Dat is de reden dat ze niet in BW voorkomt: de uitgebreide familie verdween uit het recht Recent: afbrokkelen kerngezin o Vader niet meer zo autoritair als vroeger

Toekomst -‐

Vroeger ook, maar om andere redenen o Veel alleenstaanden , toen vooral voor religieuze redenen o Wedersamengestelde families Reden vaak hertrouwen: § Gebrekkige emancipatie 46


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

o

• Vrouw had financiële middelen nodig § Ongelijke leeftijd huwenden • Vaak stierven vrouwen in het kraambed, en als man hertrouwt, vaak iemand jonger Weinig kinderen in gezin § Want mensen waren arm, en dus geen middelen om kinderen te verzorgen

Familie en naam De naam -‐ -‐

-‐

-‐

Definitie : woord of geheel van woorden, waarmee een persoon aangeduid wordt en waardoor hij van de andere persoon onderscheiden wordt Bij de Romeinen drie vormen o Praenomen = voornaam o Nomen =familienaam o Cognomen = bijnaam o Bv marcus julius grasus o Constitution antoniana: alle Romeinse mannen werden Romeins staatsburger en alle vrouwen werden Romeinse vrouwen – dus geen familienaam meer – krijgen naam keizer Germanen maar één o Bestaat meestal uit verschillende delen: verschillende eigenschappen worden in naam weergegeven Vanaf 1000 verandering naar twee: o Populariteit christelijke doopnamen § Meerdere personen dragen zelfde naam § 2de naam onderscheidt hen van elkaar o Opkomst agnatische familie: doorgeven voornaam, maar problemen (Raas/Raes) § Vestigt zich rond een bepaald leen. Naam daarvan wordt 2de naam o Oplossing: ontwikkeling familienaam

Familienaam -‐ -‐ -‐ -‐ -‐ -‐ -‐

Op basis van voornaam: Martyn/Heirbaut o Eventueel aangepast: Claeys < Niklaais Plaats van afkomst: Verschelden, Vandelanotte/Vanderelst, Verplaetse/Van der Plaetse, Dulaing (Delain), Van Hoorick Beroepsnaam: De Clerck, De Ruyver, Taelman, Veny (Venier), Haeck Eigenschap: Lust, Engels Koosnaam: Cogen? Opgelet: volksetymologie : Opsommer, cf Somers Familienaam: o Aanvankelijk niet erfelijk (pas vanaf 1500) o Kan men nog zelf veranderen à vanaf 13de E in Brussel wordt familienaam wel erfelijk 47


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

-‐

-‐ -‐

-‐ -‐

Franse revolutie: wetgever bemoeit zich met de naam à familienaam kan niet langer vrij gekozen worden o Altijd naam vader o Speciale procedure voor wijziging Discriminatoir? Meerdere procedures o Binnen- en buitenland o Europees Hof voor de Rechten van de Mens En de man wiens wil wet wordt… Wet van 8 mei 2014 tot wijziging van het Burgerlijk Wetboek met het oog op de invoering van de gelijkheid tussen mannen en vrouwen bij de wijze van naamsoverdracht aan het kind en aan de geadopteerde (Belgisch Staatsblad 26 mei 2014)

48


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Huwelijk Begrip -‐ Het huwelijk is een vormgebonden overeenkomst waardoor 2 personen toetreden tot een wettelijke instelling om een gebonden leefgemeenschap te vormen -‐ Definitie: recent veranderd: o Tot 2003: personen van verschillend geslacht o Vanaf 2003: niet meer vereist -‐ Rest definitie o Huwelijk is juridisch o Huwelijk is een contract Beide partijen moeten akkoord zijn o Huwelijk is een plechtig contract o Huwelijk is verliefdheid -‐ Maar: ook deze elementen vroeger anders Huwelijk vroeger -‐ -‐ -‐ -‐ -‐

Eerst: sociaal fenomeen Later: juridisch maar geen contract Vervolgens wel contract, maar niet altijd aanvaard Pas twintig jaar geleden: contract en algemeen aanvaard 2003: homohuwelijk

Dus ook vroeger sterke veranderingen, niet alleen nu Romeinen: huwelijk=sociaal Huwelijk niet juridisch – huwelijk geen formele ovk tussen man en vrouw waardoor zij toetreden tot een wettelijke instelling WANT -‐

-‐ -‐

Huwelijk creëert slechts maatschappelijke band tussen 2 personen Wel RH om manus over te dragen, maar da’s een ander verhaal à Vooral sociale en niet zozeer juridische gevolgen Huwelijk vereist geen formaliteiten Het huwelijk berustte aanvankelijk niet altijd op de vrije wil van de huwende personen

Gevolgen -‐ -‐

Een huwelijk kan wel juridische gevolgen hebben à bv voor het al dan niet hebben van patria potestas / Romeins burgerschap Je kan het vergelijken met bezit en eigendom

Germanen: huwelijk=juridisch, geen contract Voor de volksverhuizingen: het roofhuwelijk = u hebt geen vrouw, u gaat gewoon een vrouw stelen à Zorgt voor problemen, familievetes!

49


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Later: 2 soorten huwelijk -‐

Officiële huwelijk o Basis alliantie families § Alliantie tussen 2 families die contract sluiten over huwelijk en zich daardoor gaan verbinden o Is koophuwelijk § U gaat een vrouw kopen – normaal gaan de vaders dat wel onderling regelen § De vrouw wordt verkocht, strikt juridisch gezien is het de macht over de vrouw die wordt verkocht § Aanvankelijk doen de 2 vaders het, maar later zal de man voor zichzelf optreden, en onderhandelen met vader van het meisje o Fasen: koop, verloving, huwelijk § Koop: contract wordt gesloten en het geld wordt betaald door de jongen = ovk tussen de familiehoofden § Verloving: als de prijs betaald wordt, vanaf dat moment zijn ze verloofd à Eens ze verloofd zijn, vrouw kan niet terug, jongen wel Dat kan echter wel leiden tot een vete met de andere familie: als u vrouw niet moet hebben maar u hebt er wel al voor betaald, dan mankeert iets aan de vrouw ; enorme belediging ; vandaar vete à soms vete afkopen door zoveel te betalen alsof je ze vermoord zou hebben à Man geeft geschenken aan zijn vrouw. Hierdoor verkrijgt hij het recht haar tot echtgenote te nemen § Huwelijk: • Bestaat uit verschillende plechtigheden: een feestmaal bij de familie vh meisje, waardoor zij overhandigd wordt aan haar echtgenoot. Daarop volgt de bijslaap. • Wordt gesloten door een RH, van die RH moeten er getuigen zijn en om getuigen te hebben zal het huwelijk gesloten worden op een feest bij het meisje thuis. De RH die gesteld wordt voor het huwelijk is de seks o Belang bijslaap § Er moeten getuigen zijn van de RH, dus terwijl ze bezig zijn komen de feestvierders eens kijken, anders kunnen er later geen getuigen zijn! § Pas door deze rechtshandeling (de bijslaap) ontstaat het huwelijk o Evolutie § Aanvankelijk gebeurt koophuwelijk doordat jongen aan haar vader het geld gaat betalen § Later systeem dat als zij weduwe wordt, dat dat geld voor haar zal zijn à zolang man leeft heeft ze dat geld niet nodig § Later: je geeft haar 1 symbolisch goudstukje. Je bent daar niks mee. Als volgende stap maakt men er een ring van, vandaar komt gouden trouwring! 50


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

-‐

-‐ -‐ -‐

Friedelehe : tweederangshuwelijk o Lagere status echtgenote o Maar friedel < friudula (= liefde) à hier speelde liefde soms misschien wel een rol o Geen alliantie tussen de families en de familie van de echtgenote ontvangt geen geschenken Deze periode kon een man meerdere vrouwen hebben, hier staat geen limiet op = polygamie Ook andere vormen van samenleven Evolutie koophuwelijk o Men koopt niet langer de vrouw, maar de macht over de vrouw o Koopprijs gaat niet langer naar de familie van de vrouw, maar naar haarzelf. Zij zal die wel pas ontvangen na het overlijden van haar echtgenoo o Bij de huwelijkssluiting ontvangt de vrouw een symbolische koopprijs. Deze is de voorloper van onze trouwring.

Het kerkelijk huwelijksrecht De kerk en het huwelijk: contract -‐ Kerk: huwelijk = contract uit liefde o Tussen degene die trouwden zelf -‐ Gevolgen o Degene die trouwen moeten akkoord zijn, en niemand anders! à Familie had hier dus niks aan te zeggen o Kerk verzette zich tegen polygamie en huwelijken zonder instemming van de vrouw -‐ Huwelijk is een sacrament en kan dus niet ontbonden worden -‐ Doordringen kerkelijke opvattingen o Kerk gaat het huwelijk overnemen o Rond 800 nog niet sterk o Pas na val Karolingisch rijk dat kerk haar opvattingen kan opleggen aan bevolking -‐ Kerkelijk monopolie huwelijksrecht o Gevolgen toen § Alles wat verband houdt met huwelijk, komt voor de kerkelijke rechtbanken § Opm: alles ivm goederen echtgenoten, daarvoor bleven wereldlijke RB’en optreden § In geheel Europa voor het huwelijk hetzelfde recht, want kerk zit in geheel Europa o Gevolgen nu § Huwelijksrecht in Europa nog steeds grotendeels hetzelfde -‐ Maar: nog voortleven oudere praktijken o Nog steeds trouwen in kerk Opgelet: mannen gingen niet meteen akkoord, want mannen mochten slechts 1 vrouw meer hebben!

51


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

à Let op: er bleven oudere praktijken voortbestaan, bv in contract huishoudster stond ook seks hebben Voor trente: consensueel contract Consensualisme <> formalisme -‐ Huwelijk= contract tussen twee personen (niet tussen 2 families) -‐ Consensueel of plechtig contract? o Louter consueel contract: akkoord zijn is genoeg § Consensus van de echtgenoten volstaat voor de huwelijkssluiting o Formalisme: er moet nog een formaliteit bij zijn! § De bijslaap werd ook vereist -‐ 10de-12de eeuw: onenigheid o Wanneer contract gesloten? Volstaat consensus of moet er een formaliteit zijn? o Consensualisme: gewoon de woorden o Formalisme: seks zal nodig zijn -‐ Decretale veniens ad nos = compromis o De feiten De stad Pavilla 12de eeuw, er was iemand (A) blijven overnachten bij 1 van zijn vrienden (B), die was bij zijn dochter in bed gekropen. B wordt wakker. Geen probleem, A belooft met haar te trouwen. Blijkt dat A al een echtgenote heeft waar hij kinderen bij heeft! Die 2 vrouwen gaan naar de bisschop om te vragen met wie A nu getrouwd is. Alles hangt af van consensualisme – formalisme. Bisschop geraakt er niet uit wijs. Stuurt brief naar de paus, zeer grote canonist. Brief legt basis kerkelijk huwelijksrecht o De oplossing van de paus: huwelijk in twee gevallen § Verba de presenti: de huwelijkswoorden à ‘ik trouw’, ‘ja’, … Op alle mogelijke manieren à Huwelijk is pas volmaakt als er bijslaap is geweest à Je bent getrouwd MAAR als er geen seks is geweest kan het huwelijk achteraf nog ontbonden worden à Dus toch ook een beetje formalisme in dit eerste systeem à U moet zorgen voor getuigen § Verba de futuro + copula carnalis • Verba de futuro: verlovingswoorden/huwelijksbeloften • Dan moet er wel nog copula carnalis zijn! = seks • Huwelijkswoorden volstaan niet voor een huwelijk. Dat komt pas tot stand wanneer er bijslaap is o Met welke vrouw is hij nu getrouwd? o Deze theorie vooral gebruikt voor de vrouwen. Vermijden dat man zegt dat hij met haar gaat trouwen, kinderen maakt, dan weglopen. Met dit systeem blijft hij getrouwd. o U kan hierbij zeer snel getrouwd zijn! Zodra ja-woord, kan u getrouwd zijn o Je ziet dat concessuele opvatting het gehaald heeft, maar het formele systeem werkt ook nog!

52


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Huwelijkssluiting -‐ -‐

Verband met concrete casus Voordelen van deze theorie voor vrouwen o Vlug huwelijk o Milde bewijsvoering

Vereisten voor een geldig huwelijk Grondvereisten -‐ Grondvereisten= huwelijksbeletselen -‐ Verbiedend: voorbeeld o Verhinderend: u kan een boete krijgen, maar het zal wel geldig zijn à Doel: u twee keer doen nadenken o Ze staan een huwelijk niet in de weg; wordt een huwelijk toch afgesloten, dan is het huwelijk niet regelmatig. Het is echter wel geldig. o Wat valt hieronder? § Zware misdaden Vb u wil trouwen met een man die zijn vorige vrouw vermoord heeft § Huwen in bepaalde periodes vh jaar (bv vasten) § Een verloving met een andere persoon § Een verbod vanwege de kerk: in geval van twijfel over het bestaan van een vernietigend huwelijksbeletsel kan de kerk een verbod opleggen om te huwen, zodat ze tijd heeft om de zaak te onderzoeken o Ook vormvereisten voor het huwelijk zijn slechts verbiedend -‐ Vernietigend: huwelijk is nietig. § Absolute huwelijksbeletselen: sluiten elk huwelijk uit § Relatieve huwelijksbeletselen: sluiten slechts bepaalde huwelijken uit o Onbekwaamheid: leeftijd, impotentie, vorig huwelijk, religieuze redenen § Leeftijd: strikt gezien; 12j voor meisjes, 14j voor jongens Al kwam het vroeger wel voor dat een meisje vroeger kon trouwen als ze vroeger haar maandstonden al had § Impotentie: want huwelijk moet kinderen voortbrengen à castraten kunnen volgens strikt kerkelijk recht niet trouwen / vrouw die frigide is VB man trouwt met meisje, week erna meisje ongeval en verlamd, huwelijk wordt ontbonden want ze is voor hem nu nutteloos Als man impotent, geen geldig huwelijk à hoe weet je dat? Dat werd getest! § Vorig huwelijk: bigamie is niet toegestaan! Toen echter niet zo makkelijk te weten of iemand getrouwd of niet, ze hielden dat niet bij. Als man dus 100km verder ging kon hij daar perfect opnieuw trouwen. § Religieuze redenen: trouwen met iemand van een andere godsdienst was niet geldig

53


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Een verschil in godsdienst/hogere wijdingen of gelofte van kuisheid Gebrekkige toestemming: geen toestemming, wilsgebreken § Geen toestemming, geen huwelijk! • Opletten: ze moeten daar wel meteen mee afkomen, niet een jaar na sluiten huwelijk § Wilsgebreken spelen hier ook mee: • Dwaling = vergissing à speelt op 2 vlakken een rol o Op vlak van statuut persoon (bv ander is horige), dan is er sprake van nietigheid, omdat dat ook effecten heeft op je kinderen! à Andere vergissingen gaan niet tellen o Dwaling omtrent de identiteit van de tegenpartij: kan worden ingeroepen. Context: gearrangeerde huwelijken met partner die uit buitenland moet komen. Man kreeg vage beschrijving van vrouw die met de boot zou komen. Boot komt aan, u ziet iemand die aan beschrijving voldoet en trouwt ermee. Achteraf stel je vast dat dat niet de juiste was. Dan dwaling omtrent identeit inroepen à Uiteraard ook relatief vlug doen • Bedrog: geen huwelijksbeletsel o Mag u iemand bedriegen om ermee te trouwen? Ja! Iedereen stelt zich toch beter voor voor het trouwen? Dus bedrog is geen grond tot nietigheid huwelijk, anders zouden er teveel huwelijken moeten ontbonden worden o En marriage, qui trompe, qui peut à bij het huwelijk mag je de ander wijsmaken wat je wil om ermee te trouwen • Geweld: wel huwelijksbeletsel Relatie tussen de echtgenoten: gaat zeer ver: voorbeelden § 4 gevallen • Bloedverwantschap o Incest mag natuurlijk niet. Aanvankelijk 7de canonieke graad, wordt later 4de canonieke graad (gaat ver, want is max 14de Romeinse graad) • Aanverwantschap o Niet alleen familie door bloed, ook aangetrouwde familie, kinderen doopmeter/dooppeter mag je ook niet mee trouwen • Spirituele verwantschap • In bepaalde gevallen: overspel o Als je met een vrouw naar bed gaat, word je daardoor familie van haar vrouwelijke verwanten! à Bedoeling: als u die ene vrouw ontmaagdt, moet u die andere ook niet verpesten, 1 is genoeg •

o

o

54


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Man die verloofd is met meisje van 10j, maar nog wat jong om huwelijk uit te voeren, dus nog even wachten. Vader: ga in afwachting van huwelijk met mijn vrouw naar bed, dus dochter van meisje. Man vindt dit niet helemaal juist, en paus zegt dat door met de moeder naar bed te gaan, hij familie is geworden van dochter en kan dus niet meer met de dochter trouwen o Clericus heeft op bepaald moment maîtresse, zoon wil later met die maîtresse trouwen, zorgt ook voor grote problemen o Man getrouwd, dan met schoonmoeder naar bed gegaan, later trouwt zijn vader ermee, kan niet, want schoonmoeder familie geworden op dubbele manier, kan dus sowieso niet. o Bedoeling is dat je in niet teveel bedden zou springen. Niet: toestemming ouders § Kerk vindt dat u zelf moet kunnen beslissen met wie u trouwt, ouders hierover niks te zeggen o

o

Vormvereisten (sinds 1215) -‐ Kerkbannen+ huwelijk in facie ecclesie o Kerkbannen: afroepen dat die mensen gaan trouwen à Doel: mensen die weten dat persoon reeds getrouwd is, kunnen dat dan melden o In facie ecclesie: komt erop neer dat u moet trouwen in het voorportaal van de kerk, dus niet in de kerk! = in het aanschijn van de kerk o Nadeel: ouders zijn zo wel op de hoogte! Ze gaan dat dan op alle mogelijke manieren proberen saboteren à Daarom clandestien huwelijk Niet naleven van deze vereisten was slechts een verbiedend huwelijksbeletsel -‐ Maar: clandestien huwelijk: is geldig (wel boete) o Men kijkt niet naar die kerkbannen en die in facie ecclesie o Vormvereisten zijn louter verhinderend, dus niet vernietigend à u krijgt hoogstens een boete o Kerk is hier ook wel voor, want liever getrouwd zijn dan niet getrouwd zijn en in zonde leven (bv voor geen seks voor het huwelijk) -‐ Gevolg: komt vaak voor -‐ Voordelen: bevorderen huwelijk (vermijden ontucht) + gemakkelijker huwen zonder toelating familie -‐ Nadelen: geen registratie, dus: o Moeilijker bewijsvoering van het bestaan van het huwelijk à Hoe weten of iemand al dan niet al getrouwd is? Makkelijk ontkomen aan huwelijk! o Een paradijs voor bigamisten à U zegt gewoon tegen verschillende vrouwen dat u met hen trouwt, is geldig! Niemand weet dat!

55


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Dispensatie -‐ Afwijking -‐ Kan soms Enkel paus kan dit – kan bevoegdheid wel delegeren aan bisschop -‐ Maar kost geld -‐ Kan uiteraard niet onbeperkt; in bepaalde gevallen uitgesloten: bv niet om met uw broer/zus te trouwen Het verzet van de familie -‐ Huwelijk≠ liefde huwenden (kerkelijke opvatting) -‐ Huwelijk= alliantie families (Germaanse opvatting) o Huwelijk moet je opvatten als een joint venture, bij joint venture, doet er niet toe wie er welk geld insteekt, hier is het ook zo: het maakt niet uit welke kinderen trouwen o VB gewoon mijn oudste zoon met uw oudste dochter à doet er niet toe welke zoon/dochter specifiek, maar het gaat om uw plaats in het rijtje. Gewoon de oudste dochter. Als die sterft, volgende die dan oudste dochter is. U telt dus niet als individu -‐ Kerk is hier natuurlijk radicaal tegen! o Kerk hield geen rekening met overeenkomsten tussen de families, alleen met wil betrokkenen à daarom verzette familie zich tegen kerkelijke huwelijkspolitiek -‐ Maar huwelijk zonder akkoord familie is toch geldig, daarom: o Strafrechtelijke maatregelen Schaken van een vrouw werd streng bestraft à In vroege ME geen onderscheid tussen vrouwenroof en verleiding: • Begrippen o Verleiding: vrouw schaken met haar toestemming à Dit wordt bestraft. Bedoeld om vrouw te beschermen? Nee! Bedoeld om familie te beschermen. Men zegt, waarom gaat men vrouw roven? Niet voor de vrouw maar om aan haar geld te zitten! Dus niet logisch dat dat bestraft wordt o Vrouwenroof: vrouw schaken tegen haar zin à logisch dat dat bestraft wordt! • Zijn misdrijf tegen familie eerder dan tegen vrouw § Vrouwenroof: gelijkt op verkrachting: o Beide ‘raptus’ in het Latijn: dus gewoon hetzelfde! o Het tegen haar wil ontvoeren van een vrouw om ermee te huwen • Misdrijf kan enkel door een man gepleegd worden • Voorwaarde van geroep o Bij vrouwenroof én verkrachting, constitutief element van het misdrijf: vrouw moet om hulp geroepen hebben! Heeft ze dat niet gedaan, is er geen verkrachting/vrouwenroof o Pech wanneer anderen u niet horen, niet te bewijzen 56


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

o

o BV in stad Haarlem: je moest 7 getuigen hebben! • Straf: onthoofding met de plank (steden: eeuwige verbanning met verlies van goederen) • Ontkomen aan straf: vrouw besluit op rechtszitting toch vrijwillig met hem te trouwen o Wie geloven bij betwisting? Men sluit beide op, en men gaat de man bij het schavot zetten, zij zit in gevangenis. Vrouw wordt uit gevangenis gelaten en mag kiezen: je gaat naar hem (dan wel met toestemming vrouw, man wordt niet terechtgesteld, maar meteen ermee trouwen) of je gaat naar familie (teken dat het inderdaad vrouwenroof was en man wordt direct terechtgesteld) § Verleiding • Het met haar instemming schaken van een vrouw om ermee te huwen • Wordt verbannen, krijgt niet de doodstraf, tenzij het gaat om een minderjarig meisje + boete opm: wie gaat nu onder de 12 verleiden? • Altijd mannen tov vrouwen MAAR in Brugge kon ook vrouw die man verleidde bestraft worden à Later onderscheidt men beide wel, maar ook verleiding wordt nog steeds gestraft (wijst op belang familie ipv belang vrouw) Erfrechtelijke maatregelen § Verlies goederen en erfrecht tvv familie • Ontvoerde vrouw moet terugkeren naar haar familie, zodra dat mogelijk is. Doet ze dat niet, dan verlies ze haar goederen en haar erfrechten tvv haar vermoedelijke erfgenamen. • Deze maatregel vooral bedoeld om toekomstige vrouwenrovers en verleiders af te schrikken § Bescherming familie staat dus voorop § Maar weinig succes maatregelen §

§

Voorbeeld: boudewijn en judith Voorbeeld: boulogne

Na trente: plechtig contract (1563) -‐ Algemeen kader: contra-reformatie (hervorming kerk) -‐ Voortaan: huwelijk is plechtig contract (vormvereisten!) o Formaliteiten § 3 voorafgaande kerkbannen § Huwelijk ten overstaan van de pastoor en 2 getuigen § Het huwelijk moet in een huwelijksregister geregistreerd worden o Niet-naleven: vernietigend huwelijksbeletsel à louter consensueel huwelijk is onmogelijk geworden

57


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

-‐ -‐

Maar: huwelijk blijft vooral zaak huwenden zelf (nog altijd niet vereist zijn toestemming kerk/ouders) Tussenkomst overhead voor verlichting: marginaal o Tegen geldverspilling op trouwfeesten o Tegen charivari e.d. § Als iemand trouwde, werd er vaak wat geplaagd. Allerlei luide muziek maken tijdens huwelijksnacht, soms ook zwaardere/serieuzere pesterijen, zoals dode dieren in huis etc

Het burgerlijk huwelijk -‐ Opvattingen verlichting -‐ Edict van Jozef II uit 1784: burgerlijk huwelijk, maar: o Blijft beperkt o Tussenkomst ouders vereist (onder 25j) Bekommernis Jozef II is vooral de uitschakeling van de kerk, en niet een verandering van het huwelijksrecht. -‐ Franse revolutie o Burgerlijk huwelijk, maar: § Echte secularisering huwelijk • = burgerlijk huwelijk waarbij je voortaan niet meer voor pastoor in kerk trouwt, maar in gemeentehuis voor ambt van de burgerlijke stand • Burgerlijke rechtbanken nu bevoegd • Alle maatregelen in het strafrecht afgeschaft § Huwelijk enkel zaak huwenden • Geen instemming verwanten • Geen andere bepalingen § In feite kerkelijk huwelijk met burgerlijk sausje • Vormvoorwaarden blijven dezelfde • Grondvoorwaarden zijn nog grotendeels dezelfde als in het canoniek recht à Fundamentele wijziging op 1 punt: bij personen <25j is toestemming ouders vereist. Zonder toestemming: huwelijk ongeldig. Bij een weigering kan rechter evt toch huwelijk toelaten -‐ B.W. van 1804: de triomf van de familie o Ligt net zoals Franse revolutie in lijn van kerkelijk recht § Want geen voorstander van vrijheid o Uitzonderingen § Voorrang burgerlijk huwelijk à Wet laat kerkelijk huwelijk toe, enkel indien voorafgegaan door burgerlijk huwelijk § Vereiste toestemming ouders (nu vernietigend huwelijksbeletsel!) • Jonger dan 21/25 o 21 voor vrouwen, 25 voor mannen o Altijd toestemming vereist (want minderjarig) à komt neer op vereiste van toestemming door vader (want 58


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

•

•

-‐

zijn toestemming volstaat als ouders van mening verschillen) Jonger dan 30 o Niet op voorhand toestemming van je ouders vragen, maar hen wel een akte van eerbied betekenen. Bij notaris die akte opstellen, waarin u uw ouders informeert over huwelijk. Na ontvangen akte door ouders hebben zij 15d om naar rechtbank te stappen. Rechter beslist dan of je mag trouwen of niet. o Let wel: dit betekent dat u notariskosten moet maken! Ouder dan 30 o Uw ouders kunnen niet meer naar RB, maar u moet 3x akte van eerbied aan uw ouders betekenen o Kost veel geld o Ouders hebben meer tijd om op je in te praten Dus: geen echte vrijheid

• Evolutie na 1804 o Geleidelijke terugkeer vrijheid o Maar tot 1983: niet altijd vrijheid § Verbazingwekkende aan akte van eerbied: pas eind 19de eeuw afgeschaft, pas in 1983 verdwenen! o Dus: huwelijk = liefde: pas volledig sinds 1983 à 1 grote uitz: huwelijk van minderjarigen

De toekomst: homohuwelijk en crisis -‐ 2003 homohuwelijk o = radicale breuk met kerkelijk verleden o Eigenlijk technisch-juridisch was dat het simpelste dat er is, er moest niks veranderen, enkel veranderen ‘verschillend geslacht’ Vragen: -‐ -‐

Nog verder veranderen? Heeft huwelijk nog zin? (cf. Swennnen: het huwelijk afschaffen?) o Concurrentie van samenwonen: § 1998 wettelijk samenwonen: • Reden: toen geen homohuwelijk • Nadeel: minder beschermd o Wettelijk samenwonen is echter zeer slecht geregeld à Mensen denken dan dat ze in zoiets als het huwelijk stappen, geeft mensen een verkeerde indruk. Niet dezelfde garanties als bij een huwelijk • Gevolg: evolutie naar tweederangshuwelijk (Cf. Wet van 28 maart 2007: beperkt erfrecht) o Erfrecht: vruchtgebruik op woning en gezinsraad, alleen dat! Andere zaken zijn niet geregeld o Wat bij uit mekaar gaan? Niet geregeld! • Sinds 2013: meer wettelijk samenwonen dan huwen 59


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Vraag: zinvol? Want meestal: o Wettig samenwonen als test voor huwelijk o Feitelijk samenwonen Feitelijk samenwonen • Nog minder bescherming • Gevolg ook hier roep om meer bescherming • Opl: herinvoeren Romeins huwelijk. Altijd gevolgen koppelen aan samenwonen. •

§

Echtscheiding Romeinen en germanen: echtscheiding -‐ Romeinen: echtscheidingen à Romeinen kampioenen in echtscheiding! o RB komt niet eens tussen o Aanvankelijk enkel sprake van eenzijdige verstoting door man, later kan ook vrouw haar man verstoten -‐ Germanen: echtscheiding vooral voor man, maar o Geen reden? Dan vete à Als zij machtige familie heeft kan familie een vete beginnen o Goede reden om je vrouw te dumpen à Dan geen probleem, geen vete § Geen kinderen (of alleen maar dochters, was toen hetzelfde) § Het is een heks § Overspel o Opm: vrouw mag meestal nog van geluk spreken als er maar een verstoting van komt, meestal vermoord door man o Soms speelt recht geen rol o Uitzonderlijk was in een latere periode ook echtscheiding bij onderlinge toestemming mogelijk Kerk: ontbindbaarheid huwelijk De vroege kerk -‐ -‐

-‐

De kerk: huwelijk is onverbreekbaar Maar: vroege kerk: onduidelijkheid o De vroege kerk komt op in Romeins rijk, Romeinen kampioenen in echtscheiding, kerkelijke opvatting dringt niet direct door, dus veel discussie o De eerste christenen lieten in bepaalde gevallen soms echtscheiding toe ogv andere bijbelpassages dan de zonet vermelde § Verstoting van de vrouw door haar man bij ontucht § Verstoting van een echtgenoot die heiden gebleven is door een echtgenoot die christen geworden is § Privilege van Paulus: bekeerling kan hertrouwen wanneer hij door de ander, owv zijn bekering, in de steek gelaten wordt Augustinus o Zal discussie stoppen en zeggen dat huwelijk onverbreekbaar is o 4de eeuw zegt hij dat al 60


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Later: onbetwiste onontbindbaarheid -‐

-‐

8ste- 11de eeuw algemeen aanvaarden onontbindbaarheid in kerk o Augustinus zei het al in 4de eeuw! Duurt lang! o Opname in liber extra Daarbuiten: aanvankelijk weerstand o Uitzondering: de vrouwen van lotharius II § Heeft maîtresse, Walrada, heeft daar kinderen bij, trouwt toch met een andere, Teutberga, hij krijgt daar spijt van en wil haar dumpen. Hij vindt als verhaal uit dat ze affaire heeft met haar broer, die abt is. Blijkt dat ze volgens godsoordeel onschuldig is, maar mag ze toch dumpen. Hij smijt haar buiten, paus zegt dat dat niet mag! FR en DUI koning hadden hier voordeel bij omdat zij dan zijn deel konden innemen. o Definitieve doorbraak: de vrouwen van Filips II august (1200) § Trouwt 3x ; 1ste x met Isabella van Henegouwen. Doet niet wat ze moet doen. Dat is kinderen produceren. Hij wil haar dumpen. Zij voert PR-campagne, in gescheurde kleren door straten Parijs, en hij moet haar terugnemen. Een beetje later krijgt ze kind. Zoon. Meteen daarna overlijdt ze. Ideaal voor Filips. Hij gaat op zoek naar 2de vrouw: Ingeborg. Eerste huwelijksnacht, die moeten veel ruzie gehad hebben. Hij sluit haar op in een toren. Hij laat de FR bisschop huwelijk nietig verklaren omdat huwelijk niet geldig. Hij heeft 3de vrouw, Agnes, paus is razend! Hij moet zijn vrouw terugnemen, Ingeborg, en Agnes vliegt buiten. Paus legt interdict over Fr, alle kerkelijke leven ligt stil. Toen een ramp! Koning moet plooien, neemt Ingeborg terug, paus heft interdict op. Koning FR steekt Ingeborg weer in gevangenis en gaat terug naar Agnes. Nadat Ingeborg 14jaar in toren heeft gezeten moet FR koning plooien en haar terugnemen. Als machtigste man van Fr, koning, moet luisteren naar paus, moet iedereen luisteren. Vanaf 1200 is het dus gedaan § Voor geen van de 3 vrouwen is het goed afgelopen!

Omzeilen echtscheidingsverbod -‐ Niet bestaan van een huwelijk o Geen bewijs mogelijk o Geen bijslaap: huwelijk wel nog geldig, maar kan ontbonden worden o ‘plots’ ontdekken huwelijksbeletsel -‐ Lange afwezigheid: claimen dat partner dod is, zodat men nieuw huwelijk kan aangaan Of gewoon partner verlaten en elders een nieuw leven opbouwen, al dan niet met nieuw huwelijk -‐ Intreden in klooster à VW: beide in klooster intreden! -‐ De praktijk o Partner vermoorden o Partner buitengooien

61


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Substituut voor echtscheiding -‐ -‐ -‐

-‐

Separatio quoad torum et mensam o Scheiding van tafel en bed Separatio quoad bona et habitationem o Scheiding van goederen en woonplaats Hebben beperkte gevolgen o Bij beide blijft u getrouwd, bij beide woont u apart o Bij scheiding van goederen en woonplaats hebt u nog verplichting op regelmatige tijdstippen seks te hebben zodat er kinderen komen Tussenkomst rechter is vereist voor scheiding o Streeft naar verzoening § Hier bv maatregelen tegen vrouwenmishandeling o Staat scheiding slechts toe in bepaalde gevallen: (men maakt het mensen heel lastig te scheiden) § Gezamenlijk: zelden, maar: grote leugen • OT = onderlinge toestemming • Mag, maar dan moet u beide naar klooster erna • Of 1 van de 2 erkent bepaald feit (overspel, grof vd man), dan gaat rechter dat ook toestaan à Mensen gaan dat vaak doen, ook al is het een leugen § Eenzijdig: bij fornicatio o BF = bepaald feit • Betekenis o 1 vd 2 heeft een fout gemaakt, een bepaald feit o fornicatio = ontucht Wel onderscheid maken § Geestelijke ontucht = bv ketterij (man is ketter), slagen en verwondingen, onverenigbaarheid van karakter § Vleselijke ontucht = bv overspel, homoseksualiteit, bestialiteit Eerst enkel bij vleselijke ontucht, later ook bij geestelijke ontucht • Nadeligere voor vrouw dan voor man o 1x overspel van vrouw is pech voor de vrouw 1x overspel van de man geldt enkel als het heel grof is (geen probleem, zolang het geen groot schandaal wordt) o Vrouw pleegt overspel: in klooster, na 2j mag man zeggen of ze eruit mag of niet, indien niet zit ze daar haar hele leven o Kerkelijke rechter hield zich niet bezig met het lot van de kinderen. Idee dat ze aan vrouw zouden toegewezen worden, zou vroeger absurd geweest zijn. Ook problematiek van onderhoudsuitkeringen was toen minder belangrijk dan nu. 62


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Franse revolutie en BW: terug echtscheiding Franse Revolutie (keerde zich radicaal af van kerkelijk recht) -‐

-‐

-‐ -‐ -‐

Kent wel echtscheiding (want keerde zich af van kerk) o Ontonbindbaar huwelijk gaat immers in tegen de menselijke vrijheid o Makkelijk in FR Rev echtscheiding te verkrijgen Zeer soepele wetgeving o Altijd mogelijk bij onderlinge toestemming, en op verzoek van 1 vd echtgenoten wordt in heel wat uiteenlopende gevallen toegestaan o EOT: RB komt zelfs niet tussen o BF: RB moet niet of slechts beperkt tussenkomen Opvallend aan deze wetgeving: aandacht die ze schenkt aan onderhoud vd echtgenoten en situatie vd kindeeren na de echtscheiding Afschaffing scheiding van tafel en bed en scheiding van goederen Veel echtscheidingen

BW van 1804 -‐

-‐

Wil echtscheidingen inperken o Napoleon wil zelf van zijn vrouw vanaf, dus echtscheiding mag blijven bestaan o Het wordt voor iedereen, behalve voor Napoleon, heel lastig gemaakt Behoud echtscheiding met terugkeer naar principes kerkelijk recht o Scheiding naast echtscheiding § 2 trajecten • Scheiding van tafel en bed / goederen en woonplaats • Én echtscheiding o Regeling echtscheiding gebaseerd op kerkelijke scheiding § Tussenkomst rechter § EOT: streven naar verzoening: lastige procedure, vooral bij EOT o Lastig te verkrijgen; • Je moet 6x naar voorzitter REA om je te laten verzoenen. Moeilijk met vervoersmiddelen van die tijd! • Ook toestemming van je ouders nodig • Helft van je bezittingen gaat meteen naar de kinderen, als die er zijn § EBF: slechts in 3 gevallen • Overspel: maar voordeliger voor man dan voor vrouw o Man: overspel als het gaat om een bijzit (echt vaak gaan) + die bijzit moet door hem onderhouden worden in de gemeenschappelijke woning (moet dus bij hem wonen) • Gewelddaden: mishandelingen, grove beledigingen o Grove beledigingen: grof is dus echt zwaar! Het moet echt al heel erg zijn vooraleer het bestraft wordt • Veroordeling tot infamerende straf o Straf waardoor men een slechte naam krijgt o Vooral: landverraad 63


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Belangrijk: straf voor fout: onderhoudsuitkering à om nog eens extra te straffen Echtscheiding 1804 – 2007 -‐ Versoepeling vanaf jaren ‘30 door: o Gewijzigde sociale opvattingen o Lastige procedure schrikt niet af o Emancipatie o Sociale zekerheid -‐ Veranderingen o Geen EBF meer bij veroordeling tot infamerende straf (want na WOI 1/10 van BE beschuldigd van landverraad) o Geen discriminatie meer bij overspel (’74 afgeschaft) o Invoering EFS (echtscheiding ogv feitelijke scheiding) o Soepelere procedure o Verruimen grove beledigingen o Onderhoudsuitkering wordt meer alimentair (niet meer om te straffen, maar om u onderhoud te verzekeren) Sinds 1/9/2007 -‐ -‐ -‐

Geen EBF en EFS meer EOT bleef bestaan, maar werd versoepeld Twee gronden van echtscheiding o EOT: volledig akkoord is vereist o EOO: volledig akkoord is niet vereist § Nieuw! § Verschilt fundamenteel van EOT omdat ook mogelijk als 1 echtgenoot einde huwelijk wil § Onderhoudsuitkering • In principe gericht op behoeftigheid o Niet op schuld gericht • Niet langer dan duur huwelijk § Alimentatievergoeding • Gaat niet meer naar onschuldige partner, maar naar de meest behoeftige

Toekomst: homohuwelijk en crisis Nood aan verdere hervormingen -‐ -‐ -‐

Geen tussenkomst rechter bij EOT Fout geheel uitschakelen bij EOO Afschaffing scheiding van tafel en bed

Conclusie -‐ Veranderen in belgië duurt lang -‐ Probleem: echtscheiding relatief goed geregeld, maar niet uit elkaar gaan bij samenwonen -‐ Dus: goede regeling komt er op moment dat ze geen zin meer heeft 64


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Zakenrecht Inleidende begrippen Opgelet: basisbegrippen hedendaags zakenrect zijn toegepast op verleden vaak anachronismen Hedendaagse termen Personen- en familierecht <> vermogensrecht -

-

Praktisch verschil Personen- en familierecht: quasi niet van de Romeinen behalve adoptie Vermogensrecht: wel (veel Latijnse termen) Het geheel van patrimoniale rechten = vermogen Juridisch verschil: o Objectief recht: geheel van sanctionerende normen o Subjectief recht: belang van een privé-persoon waarvan hij het respect kan afdwingen ogv objectief recht. Het subjectief recht is dus een door het recht beschermd privaat belang § Patrimoniale rechten: vermogensrecht § Extra-patrimoniale rechten: p en f recht § Verschil: in geld waardeerbaar of niet? o Begrip vermogen (patrimonium) § Rechten § Verplichtingen

VERMOGENSRECHT PATRIMONIALE RECHTEN ZAKENRECHT ZAKELIJKE RECHTEN

-

-

VERBINTENISSENRECHT VORDERINGEN

RECHT VAN DE INTELLECTUELE EIGENDOM INTELLECTUELE RECHTEN

Intellectuele rechten: niet van belang voor deze cursus, te modern en illegale verspreiding <-> Romeinen: boeken, kopiëren was moeilijk dus toen was men blij dat iemand wou kopiëren Zakelijke rechten: onmiddellijke heerschappij over bepaald goed zonder tussenkomst van een andere persoon Vorderingsrechten: geven u recht op een prestatie van een andere persoon (doen, niet doen of geven)

Zakenrecht = zakelijke rechten op goederen • • •

Stoffelijk: met zintuigen kunnen waarnemer Zaken vatbaar voor toe-eigening vb. Blikje cola Niet vatbaar voor toe-eigening: vb. planeet

65


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

-

-

Eerste onderscheid eigendomsrecht <> andere zakelijke rechten o Eigendomsrecht: hoogste zakelijke recht o Andere zakelijke rechten: bv vruchtgebruik Tweede onderscheid zakelijke genotsrechten <> zakelijke zekerheden o Zakelijke genotsrechten: geven u het recht om met de zaak zelf iets te doen o Zakelijke zekerheden: geven u recht op de geldwaarde bij de volle verkoop vb. hypotheek

Zakenrecht -

Numerus clausus (alleen diegene die de wet bepaald heeft) Volgrecht (eigendomsrecht behouden ongeacht bij wie voorwerp zit) Voorkeurrecht (iemand met voorkeurrecht gaat voor) Oppassen hiermee; echter niet altijd zo

Vergelijking romeins en huidig recht Nu Subjectief recht à Door het recht beschermde belangen van privépersoon vb. gsm

P en F recht <> vermogensrecht

Verschil P en F recht en vermogensrecht Vermogensrecht = verbintenissenrecht, zakenrecht, intellectuele eigendom

Romeinen Actio à Denken niet in termen van rechten maar in termen van actiones: praktisch, kan ik naar rechter stappen en gaat het voorkomen ja of nee, stuurt praetor mij door en krijg ik actio P en f recht, vermogensrecht en procesrecht à res (vermogesnrecht), persones (personen –en familierecht), actiones (procesecht omdat Romeinen actiones belangrijk vinden) Ander verschil tussen beide Vermogensrecht + erfrecht - intellectuele eigendom à Erfrecht zit bij ons in familierecht (patrimoniaal familierecht, bij de Romeinen in het vermogensrecht à Reden hiervoor is dat de ouders niet kunnen zeggen we gaan onze dochter volledig onterven, vandaar moet erfenis in familie blijven. Daarom zit het erfrecht bij het familierecht (moet naar 66


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Zakelijk recht <> vorderingsrecht Zakelijke rechten op goederen (goederen = zaak + recht) Verder onderscheid

kinderen gaan). Bij de Romeinen kan het gerust naar een wildvreemde gaan, pater familias heeft veel macht Actio in rem (gericht op zaak) <> actio in personam (gericht op persoon) Zakelijke rechten op zaken; niet op rechten Geen verder onderscheid

Gelijkenissen: numerus clausus, niet altijd voorkeurrecht en volgrecht à Waarom ook numerus clausus bij Romeinen? Praetor beslist over actiones in rem, je kan zelf niks nieuw creëren of ook: edictum perpetuum Actiones in rem en zakelijke rechten Actiones in rem Betreft recht op zaak Tegen iedereen Geen band met tegenpartij nodig Bij procedure verdwijnt het bijbehorende recht niet

Actiones in personam Betreft recht op persoon Tegen één bepaalde persoon Band met tegenpartij nodig Actio verdwijnt in een procedure door de consumerende werking van de litis contestation

Van actiones naar zakelijke rechten -

-

-

Romeinen: actio in rem (± zakelijk recht), actio in personam(± vorderingsrecht) o Recht op levering van een zaak: speciale categorie van vorderingsrecht want er moet een andere persoon iets doen (speciale categorie) Middeleeuwen: ius in rem (zakelijk recht), ius in personam (vorderingsrecht), ius ad rem (obtinendam) o Ius ad rem obtinendam: tussencat die men gecreëerd heeft owv eigentijdse noden. De houder van het recht op levering van een bepaalde zaak verkrijgt de rechten vd houder ve zakelijk recht, maar dan alleen tov diegene die hem de zaak moet leveren o Tussencat verdween later, maar term wel behouden: nu alle vorderingsrechten en niet langer een specifieke cat vorderingsrechten Nu: ius in rem (zakelijk recht) ius ad rem (vorderingsrecht) = ius in personam (term in onbruik) ≠ ius ad rem (obtinendam)

Soorten zaken - In commercio/extra commercio o Res communes: zaken die gemeenschappelijk zijn (van iedereen) vb. lucht o Res divini iuris: goddelijk recht vb. begraafplaatsen, tempels o Overheidsgoederen - Res mancipi: belangrijk voor primitieve Romeinse boeren vb. last –en trekdieren, grond, gebouwen, slaven 67


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Res nec mancipi: zaken waarvoor geen mancipatio vereist (al de rest) Res mancipi/ res nec mancipi: zaken waarvoor mancipatio vereist is à Zaken die bij landbouwer van groot belang zijn o Primitieve oorsprong: agrarisch o Probleemgevallen § Olifanten en kamelen § Getemde dieren § Veroudering + afschaffing Mobilis/immobilis o Mobilis/imobilis: Romeinse benaming voor een andere inhoud à inhoud is Middeleeuwen, term is van de Romeinen Nu: zinloos onderscheid, Napoleon gebruikt het maar andere tijd o = roerend en onroerend nu: terminologie o ≠ roerend en onroerend nu: inhoud o = cateil en erve: inhoud Genus-zaken/species-zaken o Genus: vervangbaar o Species: niet-vervangbaar Verbruikbaar/niet-verbruikbaar o Belang voor lening § Bruikleen: niet vervangbaar § Verbruikleen: vervangbaar Pars/accessorium/principale (accessorium sequitur principale: bijzaak volgt de hoofdzaak) o Pars: deel (is niet zelfstandig) o Accessorium: bijzaak (is een zelfstandige zaak, maar kan los gezien worden van een andere zelfstandige zaak o Principale: de hoofdzaak o Bv ketting bij fiets, reservewiel bij auto Vruchten: burgerlijke en natuurlijke o o

-

-

-

-

-

Eigendom, bezit en detentie -‐ Eigendom: recht, men kan alles doen, tenzij het verboden is o Art 544 BW à eigendom is een recht! -‐ Bezit: feitelijke macht + schijn van eigendom: heeft soms rechtsgevolgen -‐ Detentie: feitelijke macht, zonder schijn van eigendom: heeft nooit rechtsgevolgen à Bij ons 3 à Gewone mensen 1 à Hoe van 1 naar 3 Hun evolutie Primitieve mij: 1 Ik heb iets: 1 begrip Gevolg: gevaar voor anarchie (recht van de sterkste)à daarom vroegste Romeins recht

68


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Vroege rome: 2 2 begrippen -‐

-‐

Detentie (feit) o Feit = geen bescherming door rechter o Dat feit heeft geen Latijnse naam bij de Romeinen Usus (recht) o Recht = wel bescherming door rechter o Elk gebruik van een zaak dat door het recht beschermd wordt o Heet usus (=gebruik) in het Latijn à Elk genotsrecht, elk recht om op de één of andere manier iets met een zaak te doen, is bij de Romeinen een usus

Ontwikkelde Rome: 3 Hoe van 2 naar 3 Soorten usus (vroegste RoRe): -‐

-‐

Bepaald o Omschreven, vastgelegd, je kan er een lijstje van maken o Laten toe een zaak op slechts één of beperkt aantal manieren te gebruiken o Bv bepaalde vorm van usus: u kan over een stuk grond lopen Onbepaald, nl § U kan de zaak op alle mogelijke manieren gebruiken, niet omschreven, niet vastgelegd o Hoogste usus § Vorm van gebruik die door het recht beschermd wordt tegen iedereen. Deze hoogste usus kan afgedwongen worden door een actio o Hogere usus Vormen van gebruik die door het recht beschermd worden o Lagere usus tegen personen met een lager recht, maar niet tegen personen met een hoger recht.

-‐

Kunnen worden afgedwongen met een ander rechtsmiddel dan een actio

Opm: o Lagere usus moet wijken voor hogere o Hoogste usus: houder heeft actio, bij de andere is dit niet zo = actio reivindicatio (actio tot opeising vd eigendom) à opgelet: u bent daarom nog geen eigenaar

Verdere evolutie -‐ -‐

Usus met actio wordt dominium Ontstaan possessio o Aanvankelijk enkel possessio voor staatsgronden: geen usus (dus ook geen actio), maar bescherming door interdicten § Gronden zijn van de staat, laat men gebruiken door anderen, als daar problemen mee zijn zal praetor direct optreden omdat hij zo rechten

69


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

o

vd staat beschermt én omdat hij op de hoogte is want hij heeft mensen toegestaan gronden te gebruiken § Interdict = bevel/verbod praetor § Situatie waarin mensen die een interdict hebben zich bevinden, noemt men possessio § Possessio in die zin vergelijkbaar met de lagere usus dat de private gebruikers van de staatsgrond, net zoals personen met een lagere usus, niet het hoogste recht hadden op de gebruikte grond. Uitbreiding possessio § Ook voor gronden in privé-bezit. Daar vervingen ze de lagere usus en de bijbehorende rechtsmiddelen. § Interdicten voor andere dan staatsgronden: voordelen interdict • Mensen die dominium hebben gaan ook interdicten vragen, want dat werkt heel snel! § Interdicten voor andere goederen dan gronden § Gevolg: dominium, possessio, detentie

Romeinen Dominium Possessio Detentie Verschil praktisch, nl. Actio Interdict Geen bescherming

Nu Eigendom Bezit Detentie Verschil abstract Recht Feit met schijn van recht Louter feit

Voordelen van 3 t.o.v. 2 Nu hebben we dus dominium, possessio en feitelijke macht (detentie)

Possessio/bezit lijkt overbodig, maar is oplossing voor vele problemen van dominium/eigendom -‐

-‐

Mensen zonder dominium <> hebben vaak wel possessio + possessio kan eigendom worden: materieelrechtelijke functie bezit o Bezitter kan in sommige gevallen eigenaar worden: dan is bezit wel interessant! = materieelrechtelijke functie bezit o Niet iedereen kon eigenaar worden: van een staatsgrond kon je bv geen eigenaar worden Problemen bij eigendomsbewijs: sneller bewijs bezit o Politionele functie bezit: snelle bescherming § Je kan het snel bewijzen, rechter kan u te hulp komen – bezit kan je zeer snel bewijzen, itt eigendom § Men kan bij een conflict een interdict vragen. Bescherming krijgen door actio duurt immers langer 70


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

o

Processuele functie bezit: ander moet eigendom bewijzen § Als geen van de 2 zijn eigendom kan bewijzen zal rechter zeggen dat degene die bezit heeft, hem mag houden. Die is eigenaar

Dominium <> onze eigendom Dominium Absoluut: geldt tov iedereen Algemeen: usus, fructus, abusus à Je kan op alle mogelijke manieren met de zaak iets doen

Exclusief (er kan slechts 1 eigenaar zijn), cf condominium (ons mede-eigendom) -‐ Functioneren o Kan je altijd beëindigen, verdelen Als je niet in natura kan verdelen, koopt de ene de andere uit -‐ Nadelen Voortdurend MAAR uitzonderingen à Eigendomsrecht is voor altijd tot zolang de zaak die er het voorwerp van is, bestaat à Uitzonderingen zijn erfpacht en opstal Niet onbeperkt : er zijn dingen die verboden zijn! -‐ Immissio : uw eigendomsrecht vindt een beperking in het eigendomsrecht van een ander Immissio = iets binnenzenden (ging om fabriek van kaas, buur had geurhinder) -‐ Wettelijke beperkingen (bv snelheidslimiet bij auto rijden) Enkel op zaken Is concreet Geen speciale positie Minder beperkingen Verschillende soorten eigendom à 3 = 3+

Onze eigendom = Absoluut = Algemeen: usus, fructus, abusus à usus = gebruik à fructus = u hebt er de vruchten van à abusus = verbruik (u kunt van iets de bestemming bepalen, bv huis wordt hotel) Door de abusus, bestemming van iets bepalen, kan er maar 1 echte eigenaar zijn: 2 mensen kunnen niet tegelijkertijd volledig beslissen over iets à bij mede-eigendom ook maar 1 eigenaar omdat volledige groep moet beslissen = Exclusief, cf mede-eigendom

= Voortdurend uitzonderingen

= Niet onbeperkt -‐ Burenhinder (< immissio) o Er is een last, maar overmatige last is verboden -‐ Wet

≠ ≠ ≠ ≠ ≠

Op zaken en rechten Is abstract Is koning zakenrecht Meer beperkingen Één soort

Soorten eigendom bij de Romeinen -‐

Dominium

71


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Gronden buiten Italië kan u geen eigendom op hebben want enkel voor de staat Peregrineneigendom, want dominium enkel voor Romeinen = apart soort eigendom voor de vreemdelingen Provinciale eigendom, want dominium enkel op roerende goederen en gronden in Italië Tweederangseigendom, want soms zware voorwaarden voor dominium o Actio publiciana: praetor verleende deze actio aan een bezitter die eigenaar zou geworden zijn door verjaring, indien hij zijn bezit niet verloren had. Deze eigendom ogv de actio publiciana is de zgn praetorische eigendom. o Bij res mancipi kan je maar dominium hebben wanneer res mancipi u eigenaar hebben gemaakt via speciale procedure – die speciale procedures zijn mancipatio en in iure cessio – zijn die speciale procedures niet gevolgd heeft u geen dominium – maar na verloop van tijd zal u dominium hebben, want u hebt bezit, en bezitter kan in bepaalde gevallen eigenaar worden door verkrijgende verjaring o Eigenlijke eigendom = dominium – voor die res mancipi, vooraleer u eigenaar wordt door verjaring, als iemand u daarin stoort, krijgt u actio publiciana van de praetor – dat is een verschil met revindicatio want geldt tov iedereen, maar actio publiciana geldt tov iedereen behalve tov de eigenaar! Bonitarische eigendom niet te kennen o

-‐ -‐ -‐

-‐

Definitie eigendom bij Romeinen: een absoluut, algemeen, exclusief en voortdurend zakelijk recht, dat aan beperkingen onderhevig is en enkel toekomt aan Romeinse burgers, maar niet over gronden van de staat Organigramtitel

ZAKEN SOORTEN EIGENDOM GRONDEN BUITEN ITALIË PROVINCIALE EIGENDOM

GRONDEN IN ITALIE ANDERE ZAKEN

VAN VREEMDELINGEN PEREGRINENEIGENDOM MOEILIJKER DOMINIUM REVINDICATIO

VAN ROMEINEN

GEMAKKELIJKER PRAETORISCHE EIGENDOM ACTIO PUBLICIANA

Possessio <> ons bezit Functies zijn dezelfde als bij ons, maar -‐ -‐

Begrip corpus (feitelijke macht) Begrip animus (u gedragen als eigenaar) o Rol animus in RoRe : als corpus twijfelachtig is § Van belang bij bezitsverkrijging en het bezitsverlies § In bepaalde gevallen is over de corpus niet veel twijfel. Soms echter wel, als je gaat twijfelen over de corpus, dan ga je kijken naar de animus : had de betrokkene de bedoeling de feitelijke macht te verkrijgen of te verwerven? o Rol animus in ons recht: om onderscheid te maken met detentie 72


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Niet nodig bij Romeinen, onderscheid immers duidelijk • Detentie vs possessio: possessio beschermd door de praetor, u krijgt interdicten van hem. Bij detentie word je niet beschermd door de praetor à Als feitelijke macht hebt + je interdict kan krijgen: je bent possessor • Bij ons zie je verschil tussen detentie en bezit niet: detentie enkel feitelijke macht, bij bezit ook intentie eigenaar te worden § Bezit animo suo corpore alieno • Je kan hebben dat situatie is dat corpus bij de ene ligt, de animus bij de andere, dan is de vraag wie nu bezitter is à men heeft zelf de animus met de corpus (het lichaam) van iemand anders (animo suo corpore alieno) Opgelet: bij Romeinen enkel bezit op zaken, bij ons ook op rechten §

-‐

Na-klassieke periode: 2 Men ziet niet meer goed verschil tussen dominium en possesio: aan de ene kant detentie, aan de andere kant dominium en possessio samen gesmeten Ze zijn te simpel om het verschil tussen dominium en possessio te zien Vandaar heb je er terug 2 à ups en downs, niet 1 rechte lijn Justinianus: 3 Wil RoRe terug in al zijn glorie herstellen, dus 3 (opnieuw hier 3+, wat ingewikkelder) Bij Justinianus bestaat peregrineneigendom niet meer want iedereen Romein, en provinciale eigendom ligt wat lastiger Germanen: 2 Saisine (≈ usus) (recht) <> feit, maar -‐ -‐

-‐

Saisine is elk recht om voordeel te halen uit iets, usus is recht om gebruik te maken van iets Nadelen saisine : vooral voor de kerk o Vaak kunt u het niet bewijzen / zeer lastig om te bewijzen Typisch aan een recht o Probleem is dat iemand iets van u afneemt. U hebt wel saisine, maar soms lastig om uw recht te bewijzen of u kunt het niet bewijzen. Hoe oplossen? De mensen gaan gewoon eigenrichting gebruiken! Geweld! Dat is echter niet goed voor de maatschappij. Hoe oplossen dat er veel geweld is? § Bloedig strafrecht, keihard straffen § Terug invoeren bezit (idee van de kerk) • Want bezit heeft politionele én processuele functie • Kerk zit hierachter want o Kerk bezig met recht o Kerk gaat het meest last hebben van geweld ; vandaar dat zij de notie bezit gaan promoten Voordelen bezit 73


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

-‐

Overblijfselen saisine in ons recht o Bezit keert terug, dus saisine verdwijnt o Omdat saisine mogelijk was bij zaken en rechten, waren bezit en detentie voortaan ook bij beide mogelijk o Let wel: term bestaat nog in ons recht! Betekent nu bezitsvoortzetting à als erfgenaam erft u automatisch zonder dat u daar iets moet voor doen Dat noemt men nu saisine

Ius commune: 3 (+) De terugkeer van het bezit -‐ Nadelen saisine : geweld à Hoe oplossen dat er veel geweld is? § Bloedig strafrecht, keihard straffen § Terug invoeren bezit (idee van de kerk) • Want bezit heeft politionele én processuele functie • Kerk zit hierachter want o Kerk bezig met recht o Kerk gaat het meest last hebben van geweld ; vandaar dat zij de notie bezit gaan promoten De terugkeer van eigendom Glossatoren -‐ -‐

-‐

-‐

-‐

Herontdekking CIC Probleem: heer en vazal: wie is eigenaar van het leen? o Vazal: exploiteert, maar o Heer heeft ook veel rechten Oplossing: beiden hebben dominium o Vazal: dominium utile (=eigendom naar analogie) o Heer: dominium directum (=eigenlijke eigendom) Gevolg: dominium van de glossatoren ≠ dominium RoRe of onze eigendom, want is niet exclusief o Rechten heer of vazal of zelfs achtervazallen § Beide kunnen niet doen wat ze willen want rekening houden met de ander § Als je een te groot leen hebt: dingen in achterleen geven à achtervazallen o Rechten familie : die hebben ook zeggenschap over het leen Vergelijkbaar voor cijnsgoederen o Leen en cijnsgoederen: bij beide moet u diensten verlenen, maar bij de ene zijn het presitigieuze diensten (lenen), en bij cijnsgoederen zijn dat economische diensten. Bv bepaalde landbouwproducten geven

De definitie van Bartolus (commentator) Bartolus: eigendom is Recht Volledig beschikken Over lichamelijke zaak

Art 544 BW (kennen): eigendom is = Recht = Meest volstrekte wijze genot hebben of beschikken ≠ Over een zaak 74


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

à Bartolus zit hier verkeerd! Het gaat al degelijk over alle zaken (dus ook rechten) Tenzij door wet verboden Betekenis is: buur + wet + leenheer/vazal/familie Quasi-eigendom

= Mits gebruik niet strijdig is met wetten of reglementen ≠ Betekenis: buren + wet ≠ Geen quasi-eigendom

Het vernunftrecht: 3 en eigendom onbeperkt -‐ Pothier: eigendom is volledig, meest volstrekt recht -‐ Verschil met Bartolus, gelijkenis met nu o Slechts één soort en exclusieve eigendom § Verklaring: eigendomsverschuiving, maar is niet volledig o Eigendom is algemeen en hoogste recht dat zich onderscheidt van de andere zakelijke rechten o Eigendomsrecht = zaak àeigendomsrecht is geen recht! Het is een zaak! Als je een zaak hebt waar je alle rechten op hebt, dan heb je een zaak à vandaar eigendomsrecht niet in onderverdeling rechten -‐ Verschil met Bartolus, verschil met nu o Eigendomsrecht gekoppeld aan begrip vrijheid: vrijheid met een goed te doen wat men wil Eigendom is onbeperkt à niks is verboden! Ook niet bij wet! o Verklaring daarvoor à vernunftrecht gaat ervan uit dat u verstand hebt en u het recht niet nodig hebt om dat te gebruiken Franse revolutie en b.w.: 3 (geen 3+) en eigendom beperkt Franse Revolutie: afschaffing feodaliteit BW van 1804 -‐ -‐

Definitie van eigendom Misvattingen over deze definitie: o Is Romeins: klopt niet, Romeinen hadden geen definities! § Vindt wel zijn wortels in Romeins dominium § Maar definities van latere juristen, zoals Bartolus en Pothier o Is liberaal oiv vernunftrecht: klopt niet § Term liberalisme : betekent wel vrijheid, maar niet dat u totaal vrij bent § Wat komt wel overeen met vernunftrecht? Slechts deels overgenomen: • Ze willen slechts 1 soort eigendom • Deze ene eigendom omvatte nu ook alle vormen van gebruik of beschikking over de zaak • Cf tekst: mits men er geen gebruik van maakt strijdig met wetten/verordeningen à u mag niet alles! Niet volledig vrij! Sommige mensen zeggen, ja, maar Napoleon heeft niks verboden à was een dictator! Napoleon heeft heel veel verboden 75


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

à Maatregelen Napoleon ivm milieu, landbouw, urbanisatie oorlog o Landbouw: in bepaalde steden mocht u geen park hebben want minder graan planten o Bakker: u mocht uw winkel niet zomaar sluiten want minder brood o Duinen: daar moest u afblijven van Napoleon o Oorlog: als u een hoge boom had mocht u die niet zomaar omhakken, eerst marine laten komen om te kijken of ze er geen schepen van kunnen maken Ook: in bepaalde vestingsteden mocht je tot enkele meter buiten de stadsmuren niks bouwen (zie je nog steeds) o Urbanisatie: u moest toelaten dat er straatverlichting aan uw huis werd bevestigd, dat er een huisnummer aan uw huis werd gehangen o Dus heel veel verboden bij Napoleon! 2de helft 19de eeuw -‐

-‐

-‐

Opkomst onder invloed Pandektisten van de liberale ideologie i.v.m. eigendomsrecht à Eigendomsrecht dat de uitdrukking was van de menselijke vrijheid. De impact van deze opvatting bleef echter beperkt Breekt niet door o Slechts een gedeelte vd FR en BE rechtsgeleerden nam het individualistisch en absolutistisch eigendomsbeeld vd pandektisten over Gevolg: ook in de rest van de 19de eeuw geen liberaal eigendomsrecht

Einde 19de en 20ste eeuw -‐ -‐

-‐

Toch einde 19de eeuw ontstaan opvatting dat eigendomsrecht liberaal is en dat dit van Romeinse oorsprong is Verklaring o Het zijn proffen, en die zitten er ook wel eens naast want leven in een ivoren toren o Één van de manieren om jezelf fantastisch te maken is door te zeggen dat een ander op niks trekt à een ander afbreken om er zelf beter uit te komen Belang van deze opvatting

De toekomst: nood aan 3+ Niet: wettelijke beperkingen op eigendom Wel -‐ -‐

Groter belang onteigeningen o Ons land is vol, dus onteigeningen meer noodzakelijk dan vroeger Onderscheid juridische en economische eigendom

76


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Stel groot bedrijf, aandeelhouders van zo’n groot bedrijf, die zijn eigenlijk eigenaars van zo’n groot bedrijf. Een CEO, die heeft het meest te zeggen. Juridisch gezien zijn het de aandeelhouders, maar in de praktijk zijn het de managers. Verdwijnen eigendomsrecht bij verhuring o Als u een stuk landbouwgrond huurt (pacht), een pachter heeft enorm veel rechten. Grond is maar de helft meer waard als er een pachter op zit. Dus pachter helft van het eigendomsrecht? Opkomst intellectuele rechten: bv license o Intellectuele rechten, u koopt u de laatste call of duty, u koopt dat via internet en dowloadt dat. Bent u dan echt eigenaar in de klassieke zin? Nee. U hebt gewoon een licentie, geen echt eigendomsrecht. Een licentie houdt in dat u 1 exemplaar en/of 1 veiligheidskopie hebt. Hebt u dan eigendomsrecht in de zin van 544? Nee! Eigenlijk dan beter werken met usus, zeer lage usus hebt u dan, geen hoge usus. o Met het klassieke eigendomsbegrip ben je niks bij die licenties o

-‐

-‐

Gevolg: nood aan complexer eigendomsbegrip Besluit Eigendom evolueert voortdurend MAAR onbeperkte eigendom heeft nooit bestaan (vernunftrecht bleef theorie)

77


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Verkrijging Eigendomsverkrijging: algemene begrippen -‐ Verkrijging onder algemene <> bijzondere titel o Verkrijging onder algemene titel: verkrijging geheel vermogen of een breukdeel ervan o Verkrijging onder bijzondere titel: verkrijgen van één of meerdere goederen -‐ Oorspronkelijk <> afgeleid o Oorspronkelijk: u loopt op het strand ziet een schelp liggen en raapt die op (komt echter niet veel voor) à geen andere mens bij betrokken; door een feit o Afgeleid: andere mens is er op de één of andere manier bij betrokken: bekendste is eigenaar worden door overeenkomst à door een rechtshandeling Dit onderscheid bestond niet in RoRe – in hedendaags BE zakenrecht alleen oorspr wijzen van eigendomsverkrijging Eigendomsoverdracht door overeenkomst -‐ Plaats in het recht -‐ Consensualisme o Consensus partijen = eigendomsoverdracht o Bijkomende formaliteiten is niet vereist o Levering = inbezitstelling <-> traditionalisme o Consensus partijen ≠ eigendomsoverdracht o Bijkomende formaliteit is vereist o Levering = eigendomsoverdracht (levering = traditio in Latijn) o VB overdracht door mancipatio in RoRe -‐ Belang onderscheid o Risico § BV bliksem slaat in op uw tablet en ik had net een ovk gesloten dat ik hem voor 1000euro ging kopen – wie is nu eigenaar? • In consensualisme: u hebt pech als koper, u bent eigenaar • In traditionalisme: koop gaat pas over na levering, BV Dui en NL o Faillissement -‐ Praktijk is soms anders -‐ Ander onderscheid: o Causaal: men is eigenaar als ovk geldig is § In causaal systeem: onderliggend contract, contract moet geldig zijn en u moet er eigenaar door kunnen worden vb. Frankrijk, België, Nederland § Causa (titulus in Latijn): vertalen als oorzaak (zo in BW vertaald) maar eigenlijk moet u dat vertalen als titel nl. een juridische rechtvaardiging o Abstract: men is eigenaar ook als ovk niet geldig is

78


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Abstract: als de leveringshandeling gesteld is, dan ben je eigenaar ook al is onderlinge contract er niet, ongeldig of kan je er geen eigenaar door worden vb. Duitsland Termen zijn niet Romeins Romeinen: o Traditionalisme o Causaal en abstract 3 elementen o Beschikkingsbevoegdheid o Leveringshandeling o Titel EXAMEN: 3 leveringshandelingen bij Romeinen: 1 causaal, 2 abstract §

-‐ -‐

-‐

Beschikkingsbevoegdheid -‐ Nemo plus transferre potest quam ipse haberet o Niemand kan meer overdragen dan hij zelf heeft Leveringshandel en titel -‐ Mancipatio + in iure cessio (afstand in rechte) o Formalistisch § Muntje tegen weegschaal tikken met getuigen o Altijd eigendom, niet altijd bezit o Zijn abstract: geen titel nodig -‐ Traditio (overdracht) o Niet formalistisch o Altijd bezit, niet altijd eigendom o Is causaal: titel vereist Mancipatio (niet voor examen!) -‐ -‐ -‐

Bestaat ook buiten het zakenrecht: ook bv om personen te verkopen Is ius civile o Alleen voor Romeinen; niet voor vreemdelingen Vroegste vorm o Niet gericht op eigendomsoverdracht § Wel op: usus met auctoritas § Gevolgen: vrijwaring (2 betekenissen) • 2 betekenissen vrijwaring • Hoogste usus = recht, rechter gaat u helpen maar dan moet u uw recht bewijzen à verwijzen naar diegene die het u verkocht heeft (de voorman: is verplicht om te zeggen in het proces dat hij het u verkocht heeft) = vrijwaring • Kan ook verkeerd aflopen: diegene van wie je het gekocht hebt, betwist dat het van haar is à jij verliest, gaat allemaal naar haar = zakelijk recht dat hij had, opgeven aan iemand met beter recht = uitwinning à regel Romeinen: jij moet dubbele betalen van de verkoopprijs

79


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Als je hoogste usus met auctoritas hebt: 1j voor gronden, 2j voor andere zaken te bewijzen • Niet in kader van eigendom maar in kader van hoogste usus met auctoritas § Maar slechts beperkt nodig o Niet abstract: verbonden met koop bij gelijk oversteken, maar speciaal: § Betaling • Vroegste: koop bij gelijk oversteken nl. direct betalen en direct leveren • In het vroegste Rome hadden ze geen muntjes dus gebarentaal en d.m.v. een weegschaal: officieel bij iemand op forum romanum met 5 getuigen à diegene die koopt neemt de zaak en de ander neemt het geld dat hij op de weegschaal heeft gelegd • Voordien hadden ze liever de zaak, nu hebben ze liever het geld (accentverschuiving): actieve medewerking in proces § Levering § Redenen en voordelen Begin klassieke periode o Gericht op eigendomsoverdracht o Abstract § Opkomst gemunt geld § Gevolgen § Geen band meer met koop § Geen contantkoop meer § Geen bezit meer § Accentverschuiving bij auctoritas In klassieke periode: verminderd belang o.a. door opkomst geschreven stukken Na-klassieke periode Justinianus Nu o Wij hebben de mancipatio vandaag niet meer •

-‐

-‐ -‐ -‐ -‐

In iure cessio (voor examen!!) -‐ -‐

-‐

-‐

Ook mogelijk bij res nec mancipi, kon ook gebruikt worden voor het verkrijgen van andere rechten dan eigendomsrecht Verschillen met mancipatio o Geen vrijwaring, ook voor res nec mancipi, ook voor andere rechten dan eigendom à Recht dat je hebt gaat terug op uitspraak praetor, vandaar geen vrijwaring (gaat terug op vroegste rore) Is een schijnproces o Bij een echt proces verschil je van mening, hier zijn ze akkoord o Ten overstaan van praetor eist verwerver de zaak op. Vervreemder erkent dat de zaak vd verwerver is en de praetor wijst de zaak dan ook aan deze laatste toe Moeilijkheden 80


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

-‐ -‐

o Niet-eigenaar o Reis naar praetor Verdwijnen Geen belang voor ons

Traditio -‐ -‐

-‐

-‐ -‐

-‐

-‐

-‐

Makkelijker dan mancipatio / in iure cessio Traditio = alleen bezitsverschaffing OF bezitsverschaffing + eigendomsverschaffing o 2 mogelijkheden die achter traditio kunnen schuilgaan: alleen bezitten, of ook eigenaar worden Onderscheiden door causa (= titulus = titel = oorzaak) § In dit geval: causa legt voor het recht uit waarom er al dan niet eigendom is o Traditio zonder causa = alleen bezitsverschaffing o Traditio met causa = bezitsverschaffing + eigendomsverschaffing Causa = juridische rechtvaardiging Bij traditio: contract dat eigendomsoverdracht rechtvaardigt Belang traditio o Verleent geen dominium op res mancipi, maar: o Het is makkelijker dus mensen gaan eerder traditio toepassen o Praetor gaat je te hulp komen met actio publiciana Probleem bij res mancipi o Bij traditio van res mancipi is men al vlug beschermd, omdat de praetor een actio publiciana verleent Justinianus o Res nec mancipi overvleugelen na verloop van tijd toch de res mancipi, Justinianus neemt alleen traditio op in CIC Ius commune o Onderscheiden: § Traditio simplex: materieel § Bijzondere traditio: niet materieel • Traditio longa manu (met de lange hand) bv stuk grond verkopen: stuk grond vastnemen is nogal moeilijk à u kruipt in een toren, en vanaf die toren wijst u dat stuk grond aan • Traditio symbolica bv ik verkoop u mijn auto, als symbool voor verkoop auto geef ik u mijn autosleutels • Traditio brevi manu (met de korte hand) bv u huurt uw kot, beeld u in dat u uw kot zou kopen, moet verkoper u dan nog sleutels van uw kot geven? Nee, want u hebt ze al. Op materieel vlak moet er niet veel meer worden overgedragen want u hebt het al • Constitutum possessorium (bezitsafspraak)

81


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

o

o o

o

Koop+ huur en daarom bezit animo suo, corpore alieno zonder materiële levering § Iemand verkoopt iets, maar gaat erin blijven als huurder na de koop § Je zou dus eerst moeten leveren, en daarna terugleveren à beter hele cirque uitsparen § = bezitsafspraak: iemand verkoopt iets en gaat het erna huren, dan gaan we overeen komen dat er niet moet geleverd worden, zou te idioot zijn § Voordeel: men moet niet tot een materiële leveringshandeling overgaan § Nadeel: kan alleen maar bij een verhuring aan verkoper Aanvankelijk: reële huur § Dan niet leveren Na-klassiek recht: fictieve huur § Nadeel van deze techniek: kan alleen maar bij een verhuring aan verkoper à daarom opnemen van een fictief huurcontract id verkoopsovk § Er moet geen traditio zijn. Da’s heel handig. Men gaat op papier zetten dat het terug verhuurd wordt, terwijl dat niet waar is § Waarom gaat men dat doen? Dan moet men geen traditio doen § Eigenlijk is het geen waar dat het terug verhuurd is! Maar we zijn toch van de traditio vanaf § Rechter gaat niet kijken naar realiteit, maar naar wat op papier staat Middeleeuwen: een aparte clausule, zonder fictieve huur § Men kon in verkoopovk voor de notaris clausule laten opnemen waardoor verkoper voortaan de zaak bezat in naam van en voor rekening vd koper (zonder nog een huurcontract te vermelden). Dit evolueerde tot vermelding dat de traditio plaatsgevonden had, ook al was dat niet gebeurd. De vermelding id notariële akte primeerde op de realiteit. Wat telt in het recht is immer niet de realiteit, maar wat men kan bewijzen en dat bewijs, de notariële akte, vermeldde een levering: dus was er een levering § Ze hebben het systeem niet goed begrepen

82


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Men heeft onthouden dat als er een zinnetje in staat, dat er geen traditio moet zijn. Ze snappen echter niet waarover het zinnetje over fictief huurcontract gaat § Ze zetten het zinnetje er gewoon in zonder te weten waarover het gaat Vernunftrecht: zonder clausule § Zelfs clausule van traditio niet meer vereist, ovk op zich volstond voor eigendomsoverdracht. Leveringshandeling was niet langer vereist à id praktijk niet toegepast § Als het zinnetje toch niks betekent, waarom er nog in zetten? We zetten het zinnetje er niet meer in maar ook geen traditio § Vernunftrecht was theorie, in de praktijk werd die niet toegepast Overgenomen in BW van 1804 § Traditio is niet meer nodig, maar als traditio niet meer nodig is zit je in het systeem van consensualisme – op die manier, door constitutum possessorium, zijn we van traditionalisme naar consensualisme gegaan Gevolg: consensuele eigendomsoverdracht §

o

o

o -‐

BW van 1804 : problemen o Niet volledig begrijpen consensualisme § 1582 BW spreekt over traditionalisme, 1583 BW spreekt over consensualisme § Ze halen het door mekaar o Soortgoederen § Daarbij geldt consensualisme niet § Bij soortgoederen: wanneer wordt u eigenaar? Als u het individualiseert. U wordt niet onmiddellijk eigenaar door consensus want nog niet geïndividualiseerd. U wordt pas eigenaar door individualisatie o Gebrek aan publiciteit: pas opgelost in 1851 § In consensualistisch systeem probleem van publiciteit (want geen registers in die tijd) à u kunt een huis 2x verkopen zonder probleem § In BE lossen we dat pas op in 1851!! Het hypotheekkantoor en de registers op het kantoor van de hypotheekbewaarder ontstaan dan • U verkoop moet daar geregistreerd staan als het gaat om onroerende goederen zodanig dat er publiciteit is • Interessant: tussen de partijen is er consensualisme, maar tov derden is er formalisme (pas rechtskracht wnn geregistreerd

83


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

o

in registers op kantoor hypotheekbewaarder) We spreken over registergoederen Eigendomsvoorbehoud roerende goederen: pas echt sinds 1997

Oorspronkelijke eigendomsverkrijging: verjaring Inleiding -‐ Term -‐ Verkrijgende verjaring (+) <-> uitdovende verjaring (-) o Verkrijgende verjaring: oorspr wijze van eigendomsverkrijging! -‐ Belang verkrijgende verjaring o Verkrijgen van recht § Niet meer bewijzen van waar je je recht haalt – je moet geen eeuwen ver meer gaan – je kan gewoon bewijzen dat je termijn hebt van verkrijgende verjaring, dan in orde o Bewijsrecht § Bij de Romeinen • Enkel termijn van verkrijgende verjaring teruggaan § Bij ons : 1851 • 1851: registers van kantoor van hypotheekbewaarder: zie je daar dat je ze reeds termijn van verkrijgende verjaring hebt? OK! § In de VS • Nog geen systeem van verkrijgende verjaring, effectief eeuwen teruggaan in de tijd om titel aan te tonen! • Heel absurd systeem • Als je twee mensen hebt die ruzie maken om een stuk grond, diegene die het verst in de tijd zijn eigendom kan bewijzen wint! • Zo zie je maar hoe groot het belang van verkrijgende verjaring is Klassieke periode Rome Twaalf tafelen -‐

-‐

Termijnen o 2j voor gronden, 1j voor andere zaken o Dit principe gold niet algemeen: bv niet voor gestolen goederen (lex atinia) Uitzondering o Klassieke periode usucapio (verkrijgende verjaring) Voorwaarden voor usucapio: (opgelet, volgorde van belang! Op examen in volgorde geven!) OPM usucapio behoort tot ius civile (want leidt tot dominium) § Tempus (tijd, periode) • Termijnen o 2j voor gronden o 1j voor andere zaken • Stuiting 84


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Deze periodes mogen niet onderbroken worden, in dat geval usurpatio (stuiting van verjaring) Possessio (bezit) • Tijd is niet voldoende, er moet bezit geweest zijn gedurende deze termijn! • 2de vw volgt logisch uit de eerste Titulus • Probleem: niet elke bezitter mag eigenaar worden à Er zijn mensen die niet voor zichzelf bezitten en toch recht hebben op interdicten. Niet de bedoeling dat deze zich op hun bezit kunnen beroepen om eigenaar te worden! • Onderscheid door causa (=titulus): in dit geval: juridische rechtvaardiging door verjaring o Causa kan zijn: ik heb het gekocht / ik heb het gevonden op straat • BV geen eigenaar worden van staatsgrond • Gevolg o Possessio met titulus: possessio civilis § U wordt eigenaar – dominium - behoort tot ius civile à daarom noemt men dit possessio civilis o Possessio zonder titulus (bona)fides • Uitgangspunt : tegenpartij niet bekwaam • Het ontbreken van mala fides (kwade trouw) • Belangrijk: moet er enkel zijn in begin van het bezit! • Begrip goede trouw o Subjectief : u wist iets niet en u had het ook niet moeten weten – BV ik koop een sjaal van leerling, eigenlijk blijkt die sjaal van iemand anders te zijn, dat kon ik toch niet weten! o Objectief : in het contractenrecht: u moet zich fatsoenlijk gedragen • Betekenis: in dit kader gaat het over subjectieve goede trouw Res habilis • Een geschikte zaak: de zaak moet geschikt zijn om door verjaring te verkrijgen • Zaken extra patrimonium kan u niet verkrijgen door verjaring: dingen waarvan privé-persoon sowieso geen dominium kan hebben • Van gestolen goederen kunt u ook geen eigenaar worden door verjaring + verduisterde goederen (wat u van een heler gekocht hebt) + met geweld ontvreemde goederen (voor gronden, want kan u niet stelen) o

§

§

§

§

85


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Na-klassieke periode -‐ Usucapio o Leidt tot dominium – kan dus niet gaan om gronden in de provincie/nietRomeinen -‐ Longi temporis praescriptio (verweer van lange termijn) o Ontstaansreden: provinciale gronden § We kopiëren wat bestaat voor usucapio, voor de provinciale gronden? Nee! Iets totaal nieuw ontwikkeld § Naam zelf geeft aan dat het gaat om iets procedureel in oorsprong, dat is ook logisch; u zal verjaring pas nodig hebben als er problemen zijn, en dat blijkt meestal uit een proces. Vandaar dat deze verjaring uit iets procedureel ontstaan is. Iemand heeft een proces en verweert zich met het argument van lange termijn o Van uitdovend naar verkrijgend § Uitdovende verjaring dus als rechter met uw verweermiddel van verjaring rekening houdt komt dat erop neer dat uw tegenpartij recht verliest, maar niet dat u recht wint! Er kunnen nog andere mensen zijn die betere argumenten hebben dan u • Uitdovende verjaring varieert van wie komt klagen • Probleem: u bent nooit zeker! Er kan altijd nog iemand komen klagen die van heel ver komt § Vandaar: deze verjaring veranderen. Ze van een uitdovende verjaring, waarbij enkel tegenpartij recht verlies, veranderen naar verkrijgende verjaring, waarbij tegenpartij recht krijgt • Maar in die verkrijgende verjaring nog sporen van oud systeem: hoe verder weg iemand woonde, hoe langer de termijn o Vereisten § Termijnen • Termijn van 10j als klager in zelfde gemeente woont als u • Termijn van 20j als klager in andere gemeente woonde o Dus echt naar de 20j kijken, daar vooral rekening mee houden -‐ Uitdoving reivindicatio o Term reivinciatio (actio tot opeising eigendomsrecht) o Uitdoving na 30jaar: belang § Na 30j kan je nooit meer reivindiceren § Alleen voor goederen van de staat gelden er speciale regels -‐ Usucapio: enkel voor roerende zaken o Romeinen hebben Italië niet meer, daar staatsgronden, maar als ze Italië niet meer hebben gaat het enkel nog om roerende zaken -‐ Verdwijnen usucapio en longi temporis praescriptio o 4de E: nieuwe praescriptiones komen op van 40/30 jaar. Voortaan verjaren alle vorderingen en rechten na 30/40 jaar

86


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Justinianus -‐ Strenge voorwaarden + kortere termijn o Usucapio: roerende zaken (3j) o Longi temporis praescriptio: onroerende zaken § Nu duidelijk verkrijgende verjaring § Nu zijn het dezelfde voorwaarden als bij usucapio, met verschil dat voor de tempus niet 3, maar 10/20 jaar, is bovendien niet in dezelfde gemeente maar in dezelfde provincie à 10/20j ngl aan-of afwezigheid -‐ Milde voorwaarden + langere termijn o Logissimi temporis praescriptio (opvolger uitdoving reivindicatio) § Waar het anders verweermiddel van lange termijn is, is het hier verweermiddel van de zeer lange termijn (nl 30jaar) § Zowel voor roerende als voor onroerende zaken § Voorwaarden hierbij zijn milder, bv titulus en res habilis gelden niet meer, wel nog bona fides Gewoonterecht en ius commune -‐ Germanen: 1 jaar + 1 dag ≠ 366 dagen o Kan alles zijn van 366 tot 407 WANT die ene dag is geen gewone dag maar een rechtsdag (waarop rechtbank zetelt, rechtbank zetelt elke 6 weken, dus kan +1 of +42 dagen zijn) o Na 1j en 1dag verliest tegenpartij recht om nog iets op te vorderen o Fantastisch systeem voor roofridder want pakt iets van ander en na 1j en 1dag kunnen ze hem dat niet meer afpakken o Kerk vindt dat minder fantastisch -‐ Terugkeer RoRe door kerk: voorstander van langere en morele termijnen o Lastig voor kerk, zorgt voor problemen voor hen o Dus rond 1100 begint men dat te veranderen. Kerk gaat dat veranderen. Kerk wil terug langere verjaringstermijnen. Kerk gaat voor inspiratie naar RoRe kijken o Uit RoRe gaan ze halen: verjaring is 30 jaar (longissimi), maar 30j als in het voordeel van de kerk. Als in nadeel van de kerk is het 40j o Kerk is gericht op goede moraal, dus voorwaarde van de goede trouw. Bij Romeinen moest goede trouw in het begin bestaan, als je nadien hoorde dat er een probleem was telde dat niet mee. Bij kerk moet goede trouw bestaan geheel de periode door. Streng criterium! B.w. van 1804 -‐ Gebaseerd op coutume de paris -‐ Algemeen: alles dooft uit na 30 jaar (1998 veranderd) -‐ Verkrijgend o Lange verkrijgende verjaring (30jaar) § Interessant dat u niet te goeder trouw moet zijn (itt de korte verkrijgende verjaring) o Korte (10/20jaar) verkrijgende verjaring, maar: grote verschillen met CIC -‐ Probleem: geen korte verjaring voor roerende goederen, maar: art 2279 BW o Oorsprong Germaans recht: roerend goed heeft geen gevolg 87


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

o

o

o

o

o

§ Ons vroege gewoonterecht Betekenis § Roerend goed heeft geen gevolg à als het gaat om roerende goederen kan je niet reivindiceren, want het is de moeite niet. Kateilen, is niet veel waard, brol, we gaan ons daar niet mee bezig houden. Uitzonderingen § Als u het goed in kwestie verkregen had door contract waarbij u geen eigenaar wordt (bv lenen van iemand) à dan kan u natuurlijk geen eigenaar worden! § Diefstal kan uiteraard ook niet: reivindicatie mogelijk, dus ook geen eigenaar worden • Uitzondering op de uitzondering: als de goederen op de markt gekocht zijn kan je reivindiceren, maar je zal koper moeten vergoeden! Reden: in ME maatschappij anders, markten worden enorm beschermd Invloed rore § RoRe: je kan de eerste drie jaar wel reivindiceren § Die 2 botsen, Germaanse opvatting wint Maar germaanse opvatting wint: possession vaut titre = art. 2279 § Gasten BW heben dat niet goed begrepen: ze schrijven in BW ‘bezit geldt als titel’ à wat bedoelen ze daarmee? Je moet dat opvatten zoals men dat begreep in REA Parijs. Bezit geldt als (titel, titulus, causa) juridische rechtvaardiging van eigendom. § DUS roerende goederen: u bent eigenaar omdat u bezitter bent Geen bewijsproblemen: gewoon bezit is genoeg § Wie te goeder trouw bezit, wordt geacht eigenaar te zijn en men kan niet meer tegen hem revindiceren. In het BW laat men wel toe te revindiceren bij diefstal. Men kan deze revindicatie slechts binnen de 3j instellen. Betekenis omstreden § Waarschijnlijk: bewijsprobleem oplossen

Oorspronkelijke eigendomsverkrijging: andere gevallen -‐ Occupatio o Toe-eigening van res nullius of res derelicta § = toe-eigening, iets van u maken § Iets is van degene die het pakt à niet altijd toepassen! § Geldt maar in 2 gevallen • Als het gaat om res nullius (zaak die van niemand is) • Res derelicta: eigenaar moet het niet meer hebben à opgelet! Altijd rekening houden met oorspronkelijke bedoeling eigenaar o Belang: romeinen, koloniale periode, nu (zaak mabo) 88


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Romeinen belangrijk want nog veel lege grond, dus regelmatig res nullius. Romeinen ook belangrijk want geen jacht- of visrechten, zodat wat gevangen toebehoorde aan de jager/visser § Koloniale periode: rechtvaardiging voor Europeanen om gebieden in te palmen onder het motto dat dat van niemand is (res nullius) o Schatvondst § De zaak is weggestopt door oorspronkelijke eigenaar en niet meer bovengehaald – wanneer men later zaak terugvindt kan men oorspronkelijke eigenaar niet meer vinden § Eigenaar grond vindt schat? Alles voor eigenaar van de grond Ander vindt schat op grond van een ander? Helft voor vinder, helft voor eigenaar Separatio (vruchttrekking) o Een vrucht wordt gewonnen door afscheiding van een moederzaak o U plukt een appel van een appelboom o Eigenaar moederzaak wordt ook eigenaar vrucht o Hedendaags recht: valt onder recht van natrekking Accessio o Principe: accessorium sequitur principale § Stel u hebt auto, maar u later er spoilers op plaatsen U wordt daar ook automatisch eigenaar van § Wie eigenaar is van een zaak wordt ook eigenaar van hetgeen er een onderdeel van geworden is § De bijzaak volgt de hoofdzaak o Bij gronden: superficies solo cedit § De opstal wijkt voor de grond • Opstal : hetgeen op de grond staat • Lees: recht van natrekking: als u eigenaar bent van grond, ook eigenaar van het huis dat erop staat § Vandaag bij appartements-mede-eigendom omgekeerd: grond volgt het appartement § Deze regel gold niet in de ME, want een middeleeuws huis gemaakt van hout, breken ze af en bouwen ze ergens anders weer op. Ze konden soms heel dorp afbreken en 2km verder weer opbouwen. Huizen in ME zien als tent vandaag. Doordat huizen makkelijk kunnen verplaatst worden geldt die regel daar dus niet, omdat eerder zoals een tent bij ons vandaag o Nu ruimer begrip dan in Rome Commixtio o 2 verschillende soortzaken van 2 verschillende eigenaars worden vermengd o = vermenging Specificatio o Betekenis: zaakvorming § Nieuwe zaak wordt uit een oude gemaakt o Wie is eigenaar nieuwe zaak? § Proculianen: kiezen voor maker §

-‐

-‐

-‐

-‐

89


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

§ §

§

Sabinianen: kiezen voor eigenaar grondstof Justinianus: tussenoplossing • Als u de nieuwe zaak zonder al te veel problemen terug kan brengen tot de oorspronkelijke, dan voor eigenaar grondstof, anders is het voor de maker Ons recht: eerder Sabiniaans (met nuances)

à Verkrijgen eigendom -‐ -‐

Oorspronkelijk: verjaring e.d. Afgeleid: ovk

à Verkrijgen bezit -‐

Normaal gezien door traditio Men moest dit bezit verkrijgen corpore et animo à Wnn over materiële element (corpore) onduidelijkheid, kon geestelijk element (animo) de doorslag geven

Bescherming -‐ Reivindicatio = bescherming dominium o Wanneer: bij geen bezit o Doel: gericht tegen ander die wel bezit § Vaststellen eigen recht • Rechter stelt vast dat u eigenaar bent § Afgifte zaak door ander o Probleem: ander geeft zaak niet af o Oplossing: § Restitutieclausule: tegenpartij heeft keuze te betalen of de zaak terug te geven • Toch niet ideaal, want als ander betaalt krijg je je goed niet terug, en je kan bv aan dat goed gehecht zijn • Hoeveel betalen? Litis aestimatio o Schatting van de zaak waarover het proces gaat. Het interessante is dat de eigenaar mag schatten hoeveel de zaak waard is. Eigenaar kan heel hoog bedrag noemen, dat ander dan moet betalen. Tuurlijk gaat ander niet betalen, die gaat zaak teruggeven; doel bereikt -‐ Interdicten = bescherming possessio o Definitie § Iets afgeven of voor RB brengen § Bevel vd praetor situatie te herstellen die degene die voor de praetor komt rechtmatig acht te herstellen § Een verbod van de praetor om een situatie te veranderen die diegene die voor de praetor komt rechtmatig acht o Is soort kortgeding o Prohibitoir/ restitutoir (+ ook exhibitoir)

90


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Restitutoir: bevel om iets te herstellen ‘geef het terug’ § Prohibitoir: verbod ‘afblijven’ § Exhibitoir: in het kader van een bepaalde procedure U wil iets niet doen (bv u wil slaaf niet voor RB brengen), dan kan men u dwingen om die slaaf bv wel voor de RB te brengen Voorbeelden § Uti possedetis (prohibitoir) • Alles moet blijven zoals het was vroeger § Unde vi (restitutoir) • Wanneer er geweld is geweest bij afpakken Werkt snel Afdwingbaarheid Wie kan een interdict krijgen? § Zich voordoen als eigenaar (bezit) § Maar: uitzonderlijk anderen • Sequester o Iemand die iets tijdens proces moet bijhouden en na het proces aan de winnaar geven o Kan ook een interdict krijgen, maar zal zich niet als eigenaar gedragen • Precarist o Bezit ter bede o Iemand die iets van een ander op zijn verzoek mag gebruiken, maar die dat ook direct moet teruggeven als ander dat terugvraagt • Erfpachter (later in cursus) • Pandhoudende SE §

o

o o o

Hedendaags recht -‐

-‐

Reivindicatie: niet alleen voor eigendom (bv ook tegen loutere detentor) o Verschil dat bij de Romeinen het alleen voor dominium diende, bij ons kan je ze toepassen voor alle zakelijke rechten, niet alleen voor eigendom o We noemen het nog steeds revindicatie (eigendomsvordering), maar het wordt toegepast op alle zakelijke rechten, niet alleen op eigendom o Het gaat niet meer om interdicten want geen praetor, het gaat om bezitsvorderingen Bezitsvorderingen : er zijn er 2 blijven bestaan o Reintegrande < unde vi § Restitutoir interdict, praetor zegt ‘teruggeven’ § Dat is reintegrande geworden in het oud FR recht (het bezit moet hersteld worden) § Reintegrande bestaat in ons recht nog altijd § Niet aan beperkingen onderhevig o Klachte < uti possidetis

91


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Uti possidetis = zoals jullie beslissen prohibitoir bericht § Klacht over niewits, in ML-nederlands klachte geworden, vandaar die naam voor die andere bezitsvordering § Enkel betrekking op OG + termijn van één jaar o In BW zo vinden In 19de eeuw heel veel gebruikt, probleem dat aantal mensen ze niet meer uit mekaar konden houden en ze gewoon alle2 vroegen aan de rechter Resultaat: nu gewoonte ze beide te vragen, en geen kat weet wat het verschil nog is o Nu komen bezitsvorderingen minder voor, in 19de eeuw heel veel Verschil met RoRe: 1) Gaat om vorderingen, niet om interdicten 2) Nu kunnen alleen personen die voor zichzelf bezitten een bezitsvordering instellen §

Verlies -‐ Verlies bezit: probleem o U maakt een ander bezitter – dan wel specifiek probleem van gevallen waarbij je hebt dat iemand alleen materieel bezit kwijtspeelt, en je wel nog animus hebt o Verlies van solo corpore = zaak waarom het gaat gaat teniet -‐ Verlies eigendom: o Ander krijgt eigendom o Tenietgaan zaak

92


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Beperkte zakelijke rechten Inleiding

ZAKELIJKE RECHTEN EIGENDOM

BEPERKTE ZAKELIJKE RECHTEN

Ø Recht dat u heerschappij geeft over goed zonder tussenkomst ander persoon = zakelijk recht Ø Eigendom: betekent dat u alles kan doen Ø Andere zakelijke rechten, daarmee kunt u niet alles doen -

-

Beperkt = bepaald o U kan niet doen wat u wil: slechts een bepaald recht Recht op andermans zaak Cf term iura in re aliena § Recht op andermans zaak o Niet romeins o Niet middeleeuws o Wel 16de eeuw o Maar: niet geheel on-Romeins Beperkt gerechtigde >< hoofdgerechtigde o In NL deze benaming

Indeling beperkte zakelijke rechten -

-

Indeling in 5: veel kritiek o Bezit zat in deze indeling, dat is geen recht! o Pand en dienstbaarheid OK o Vruchtgebruik staat er dan niet in, maar recht van erfgenaamschap wel o Eigendom staat er uiteraard ook in Daarom andere indeling:

ZAKELIJKE RECHTEN


EIGENDOM

ZAKELIJKE ZEKERHEDEN ZAKELIJKE GENOTSRECHTEN RECHT OP GELDWAARDE ZAAK RECHT OP GEBRUIK ZAAK ZELF §

Zakelijke zekerheden: bv ik heb auto in pand, als u pand niet vervult heb ik recht op geldwaarde zaak

Zakelijke genotsrechten

93


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT ZAKELIJKE RECHTEN


EIGENDOM

ZAKELIJKE ZEKERHEDEN ZAKELIJKE GENOTSRECHTEN RECHT OP GELDWAARDE ZAAK RECHT OP GEBRUIK ZAAK ZELF

-

-

TIJDELIJK GROOT

EEUWIG KLEIN

VRUCHTGEBRUIK RECHT OP GEBRUIK RECHT OP BEWONING

ERFDIENSTBAARHEDEN

Ø Er zijn de zakelijke genotsrechten, die zijn inperkingen, uitzonderingen tov het gemeen recht o Uitzonderingen moet je zo beperkt mogelijk houden o Duren kort, zijn tijdelijk, maar wel heel omvangrijk Ø Recht op gebruik, recht op een woning niet te kennen Ø Vruchtgebruik is een vb van een tijdelijk recht, maar het is groot o Tijdelijk want gekoppeld aan een persoon, maximum van het VG is het leven van die persoon o Groot (net omdat het maar tijdelijk is) want wanneer goed in vruchtgebruik, kan eigenaar er niks mee doen o Zowel bij roerende als onroerende goederen Ø Erfdienstbaarheden o Die rechten die eeuwigdurend zijn, maar daardoor ook relatief klein Eeuwig: gekoppeld aan een zaak, slechts als houder van een zaak. Gevolg: o Geen einde door overlijden o Altijd onroerend Tijdelijk: niet gekoppeld aan een zaak, maar aan een persoon. Gevolg: o Einde door overlijden o Roerend of onroerend

Vruchtgebruik - Ontstaansreden: gelijkenissen en verschillen met nu o Huwelijk – probleem kan er zijn dat vrouw niet met manus trouwt – goed met vrouw maar ook problemen: als man doodgaat erft vrouw niet van hem – oplossing voor dat probleem is VG à De weduwe krijgt de goederen, maar slechts voor de rest van haar leven. Na haar overlijden gaan ze naar de erfgenamen. o Wij hebben dat nu nog altijd! o Verschillen § Romeinen: het moest in het testament staan – bij ons van rechtswege § Romeinen: enkel man tov vrouw, niet omgekeerd – bij ons wel ook omgekeerd, als vrouw sterft erft man ook VG § Romeinen: vaak tov dochters gebruikt omdat u ervan uit gaat dat kinderen van uw dochter wel van uw vader genoeg zullen krijgen – bij ons ook niet meer: dochters gaan we niet discrimineren

94


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

-

-

-

-

Definitie: andermans zaak gebruiken + vruchten trekken, maar in stand houden à Romeinen hebben normaal nooit definities (dat is gevaarlijk volgens hen), maar voor VG uitzondering: daar wel definitie à Definitie van Paulus : het recht om andermans zaken te gebruiken en de vruchten ervan te trekken mits de zaken zelf in stand blijven o Betekenis in stand blijven § Eigenlijk willen de Romeinen niet meer zeggen dan dat u maar VG’er kan zijn zolang de zaak bestaat Kan uitzonderlijk wel, maar er moet een afzonderlijk contract over zijn (stipulatio-contract) § Is een louter praktische vaststelling – niet zien als een rechtsregel, nl de verplichting vd VG’er om ervoor te zorgen dat dde zaak in stand blijft o Definitie is onvolledig § Ze zijn vergeten te zeggen dat VG maar duurt tot zolang degene die eerst overlijdt Voorwerp VG o Aanvankelijk: natuurlijke vruchten o Later: burgerlijke vruchten + vermogen in zn geheel § Burgerlijke vruchten (bv huis, wagen..) à kunt u verhuren! § U kunt ook een vermogen/breukdeel ervan in VG geven: man kan dat doen in testament aan vrouw Reden evolutie: ontwikkeling vh begrip vruchten. Omvat na verloop van tijd ook inkomsten uit verhuring (burgerlijke vruchten) Inhoud VG o Gebruiken + vruchten plukken, maar: § Wat zijn vruchten? • Slavin die kinderen heeft zijn voor eigenaar slavin, niet voor VG’er MAAR als slavin in VG kinderen heeft, dat komt doordat VG’er ze zitten gebruiken heeft dus kinderen worden van de moeder gescheiden en vader trekt zich er niks van aan § Handelen als goed man § Persoonlijk karakter VG, maar: • Verhuren mag + probleem van overdracht o Men kan zaken die je in VG hebt verhuren en VG overdragen aan een ander o Duur vh VG: kijken naar het leven van de 1ste VG’er o Conclusie: uitholling eigendom: nuda proprietas § Eigenaar kan enkel nog vervreemden: verkopen of weggeven § Echter is goed met VG niet veel waard voor eigenaar om door te verkopen: je zal er niet veel voor krijgen § = u bent naakte eigenaar = nuda proprietas (term glossatoren, niet van Romeinen) Vestiging VG o Testament o Overeenkomst 95


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

-

-

Tenietgaan VG o Dood VG’er § Wat bij VG geven aan RP? Dan 100jaar termijn o Einde termijn o Consolidatio § Eigenaar en VG’er van computer, eigenaar overlijdt maar VG’er is erfgenaam en erft: dan gedaan met VG § Zelfde persoon wordt VG’er én eigenaar o Non usus o Tenietgaan zaak Bescherming o Van VG: actio confessoria (vordering tot erkenning) § Als eigenaar VG niet erkent § Actio om eigenaar te dwingen VG te erkennen § Actio tot erkennen o Tegen VG: actio negatoria (vordering tot ontkenning) § Iemand beweert ten onrechte dat hij VG heeft

Latere ontwikkeling VG -

-

-

Rechtsleer 16de E: belangrijkste evolutie o Eigendom= usus + fructus + abusus § VG bevat usus en fructus o Eigendom = VG + abusus o Eigenlijk altijd VG, ook als geen aparte VG’er is: dan is eigenaar VG’er Praktijk: verwarring met lijftocht o Lijftocht zit in systeem waarbij je meerdere personen hebt die tegelijk eigenaar kunnen zijn op verschillende wijze Dus niet hetzelfde als VG! § Enkel mogelijk bij OG + bij einde lijftocht wordt houder permanent recht geen excl eigenaar, zoals bij einde VG Lijkt wel goed op mekaar o Mensen die RoRe gestudeerd hebben en dan naar hier terugkeren, men gaat lijftocht ususfructus noemen = Romeins etiket toepassen op gewoonterechtelijke inhoud o Verdwijnen lijftocht o Toepassen RoRe : RoRe toepassen op de lijftocht 1804: VG volledig RoRe, cf definitie, maar invloed RL o Definitie geïnspireerd door Paulus ‘zoals de eigenaar zelf’ à eigenlijk niet nodig in definitie, overbodig element o VERSCHIL: bij Romeinen niet verplicht dat te onderhouden, bij ons wel MAAR bij Romeinen moet je je wel gedragen als een goed man o BW: definitie geïnspireerd op definitie Paulus, maar Paulus was vergeten zeggen dat VG gedaan als VG’er sterft, en hier vergeten ze dat dus ook te zeggen!

96


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

-

Later: quasi geen evolutie à niks meer veranderd

Erfdienstbaarheden - Ontstaan: bepaalde oud-Romeinse usus - Ontstaansreden o Usus tegenover feit in het oude recht – usus opsplitsen in bepaalde en onbepaalde vormen van usus – die bepaalde usus zijn de erfdienstbaarheden - Definitie: fundus fundo servit = de ene grond dient de andere (afkomstig uit 20ste eeuw) - Voorwaarden: o Op grond ten goede van grond § Enkel als u grond hebt! Verkoopt u uw grond is het bij iemand anders § Dus gekoppeld aan grond, niet aan personen o Blijvend o Nabijheid beide gronden § Niet vlak naast elkaar liggen, gewoon nabij zijn o Verschillende eigenaar o Nooit actief § U moet iets dulden, tolereren – maar niet verplicht iets te doen Belang voorwaarden: zolang aan die 5 vw’en voldaan is hebt een erfdienstbaarheid - Vestiging erfdienstbaarheid: overeenkomst (conventionele ED) of verjaring (2j) (ED door verjaring) - Tenietgaan: confusio (vermenging): als 1 van beide eigenaar wordt van beide stukken grond, erfdienstbaarheid niet meer nodig - Bescherming: conform VG - Verschillen met VG o Oorsprong o Band met zaak/persoon o Duur - Evolutie ED o Gewoonterecht, verschil met rore: § Wettelijke + conventionele ED • Wettelijk: erfdienstbaarheden van rechtswege, automatisch § ED kan ook actief zijn • ED kan eruit bestaan dat je iets moet doen! • Bij Romeinen nooit actief, in ME kan het zijn dat zij bepaalde verplichtingen heeft § ED kan niet ontstaan door verjaring, maar reactie ius commune: soms wel bij: • Voortdurende ED (behoeven geen daad van de mens) OF • Zichtbare ED (kunt u materieel vaststellen) § Speciaal geval: mandeligheid (de gemene muur) • Kan diegene die eigenaar is zijn buur dwingen de helft van zijn muur te kopen?

97


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

o

Burgerlijk wetboek (≈ gewoonterecht) Gaat al die dingen samenbrengen § Rore: ED niet actief § Gewoonterecht: nadruk op wettelijke ED • Zelfs speciale cat wettelijke ED in BW: natuurlijke erfdienstbaarheden à of wet daar iets over zegt of niet, die gebeuren toch! § Overname uit ius commune: verjaring bij voortdurend EN zichtbaar • Verjaring kan maar voorwaarden gekoppeld • Hier EN, in ius commune was het OF

Erfpacht en opstal ZAKELIJKE RECHTEN BEPERKTE ZAKELIJKE RECHTEN ZAKELIJKE ZEKERHEDEN RECHT OP GELDWAARDE ZAAK

EIGENDOM

ERFPACHT? ZAKELIJKE GENOTSRECHTEN OPSTAL? RECHT OP GEBRUIK ZAAK ZELF TIJDELIJK GROOT

EEUWIG KLEIN

VRUCHTGEBRUIK RECHT OP GEBRUIK RECHT OP BEWONING

ERFDIENSTBAARHEDEN

à Erfpacht en opstal passen niet in dit schema -

Vormen van eigendom met een tijdslimiet op Geen beperkt zakelijk recht, maar ook geen echte eigendom want niet eeuwigdurend Tijdelijke eigendom Passen niet in BW 1804

Erfpacht -

Term niet Romeins Twee rechten in Rome o Ius perpetuum in agro vectigali § Oorsprong • Eeuwigdurend recht: ius perpetuum • In ruil voor eeuwigdurend recht een som betalen: vectigal • Grond van de gemeente die je mag gebruiken – alle rechten van eigenaar met verschil dat je aan gemeente moet betalen

98


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Bezitter heeft actio in rem Heeft ook interdicten: is dus een bezitter (mag echter geen eigenaar worden want gemeente is eigenaar) § = eeuwigdurendrecht op een vectigalgrond § Vectigal = jaarlijkse som geld die je aan gemeente betaalt o Emphyteusis § ME: emphytheusis en verpachting van een ager vectigalis vertaald als erfpacht. Daarmee kon men dan aansluiten bij allerlei situaties uit het gewoonterecht. Bovendien gebruikte men teksten over de rechten vd erfpachter om de theorie vh dominium utile en het dominium directum te ontwikkelen § Een langdurig overdraagbaar erfelijk recht op de grond van een ander § Ook jaarlijks som geld betalen (canon) Die 2 dus heel gelijkaardig aan mekaar Justinianus: gelijkschakelen o Hij gaat die 2 samengooien en geeft ze de naam emphyteusis Middeleeuwen o Bij ons naam gegeven in het NL: erfpacht o Erfpachter heeft dominium utile, eigenaar dominium directum BW 1804: NIET o Door associatie met dominium utile/directum, want BW wil dat onderscheid de vuilbak in à erfpacht ook de vuilbak in Wel: wet van 1824 o Terug ingevoerd want erfpacht kan soms toch nuttig zijn o Nicolaï tussen 1815 en 1830 nieuw BW geschreven, 2 wetten waren al ingevoerd voor het volledige wetboek in 31 ging ingevoerd worden. Erfpacht is dus van hem. §

-

-

-

Opstal -

-

-

Begrip o Superficies in het Latijn o Recht een gebouw te hebben op de grond van een ander § Gebouw = opstal Oorsprong o Gaat om de stad. Iedereen wil in de stad bouwen, maar gronden heel duur. Daarom gaan steden toelating geven gebouw te zetten op hun grond. Verschil met erfpacht (oa geen interdict te verkrijgen voor opstal) Later: problemen o Je eigendomsrecht is aan een limiet gebonden: max 99jaar Wet van 1824

99


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Zakelijke zekerheden Inleiding: doel en kenmerken vandaag

ZAKELIJKE RECHTEN BEPERKTE ZAKELIJKE RECHTEN

EIGENDOM

ZAKELIJKE ZEKERHEDEN ZAKELIJKE GENOTSRECHTEN RECHT OP GELDWAARDE ZAAK RECHT OP GEBRUIK ZAAK ZELF Zakelijke zekerheden nu -

Uitgangspunt: alle goederen SA dienen tot onderpand Probleem: bij insolvabiliteit is er gelijkheid SE’s à ponds-pondsgewijze verdeling onder SE’s Oplossing: zakelijke zekerheid: verleent voorrang (moet echter op voorhand gebeuren) Zakelijke zekerheid is accessoir: hoort bij een bepaalde verbintenis

Bij de romeinen Vaak grote verschillen met ons recht - Aanvankelijk ander uitgangspunt: vroegste rore: persoon is gebonden - Eerste zakelijke zekerheden niet altijd beperkt zakelijk recht o Men kan zijn SE ook zekerheid verschaffen door hem eigendom over te dragen tot zekerheid. SE heeft dan eigendom, dus geen beperkt zakelijk recht, zoals bij de zakelijke zekerheden in het hedendaags recht. SE kan er dus niet mee doen wat hij wil à Grotendeels verdwenen tegen eind klassieke periode à Justinianus: alleen nog zakelijke rechten id vorm van beperkte zakelijke rechten - Begrip zakelijke zekerheden is onbekend - Sommige zakelijke zekerheden zijn: o Niet echt zakelijk (aestimitum-zekerheid) § Als de ander schuld niet voldoet mag u zaak houden of verkopen § Je hebt geen volgrecht als men de zaak verkoopt - Zakelijke zekerheden in het RoRe niet echt accessoir o Niet echt een zekerheid: eerder koop met recht van terugkoop § Niet noodzakelijk een zekerheid want je draagt iets over aan een ander bij eigendom – bij echte zekerheid: als schuld voldaan valt zekerheid weg – hierbij echter heb je het aan de ander in eigendom gegeven; ook al heb je betaald, ander blijft eigendom – je kan het terugkopen maar niet 100%

100


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Fiducia - Begrip fiducia (cum creditore contracta) o = vertrouwensafspraak tussen SA en SE betreffende een zaak die de SA aan de SE dor mancipatio/in iure cessio in eigendom heeft overgegeven o Afspraak waardoor de zakelijke zekerheid ontstaat o Je maakt vertrouwsafspraak met je SE à vandaar volledige naam fiducia cum creditorie contracta o U overhandigt iets aan SE door mancipatio/in iure cessio en SE wordt eigenaar – maar het is een voorwaardelijke eigendom: als SA betaalt geeft SE het goed terug in eigendom via mancipatio/in iure cessio o PROBLEEM het is een vertrouwensafspraak, dus juridisch niet afdwingbaar! - Resultaat: fiduciaire eigendom: voorwaardelijk, niet accessoir o Hier niet, als schuld wegvalt, dat zekerheid ook wegvalt o Voldoet fiduciant de schuld binnen bepaalde termijn, moet hij terug eigenaar worden o Voldoet fiduciant schuld niet binnen bepaalde termijn § Vroegste recht: fiduciaris houdt de zaak verder in eigendom § Klassiek recht: fiduciaris moet de zaak verkopen (mogelijk dat zaak meer waard was dan de schuld) - Sanctionering: actio fiduciae o Actio ogv vertrouwensafspraak o Optreden tegen een fiduciaris die de zaak bv in beschadigde toestand teruggeeft o Ook actio fiduciae contraria: als fiduciaris de zaak onder zich had en daarvoor kosten heeft gemaakt – zo kan hij kosten terugvorderen - Verdwijnen fiducia o Band met mancipatio en in iure cessio à Deze 2 verdwijnen à fiducia verdwijnt ook o Beperkingen § Enkel mogelijk voor Romeinse burgers § Men draagt eigendom over, dus men kan niet meer over de zaak beschikken! o Populariteit PIGNUS - Belang fiducia o Geen direct belang: is verdwenen o Wel verband met use en trust (niet voor dit jaar) Pignus (en hypotheca) Begrip en terminologie - Pignus = pand, maar pand = o Pandzaak o Pandovereenkomst o Pandrecht § Bij de Romeinen: niet de betekenis pand recht à de Romeinen werken niet in termen van rechten maar wel in termen van actiones!!! Pignus = pandzaak of pandovereenkomst 101


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

-

-

Pignus = bezitsloos + bezitspand o Inhoud termen § Bezitspand: SE heeft pand in bezit § Bezitloos pand: er is geen bezitsoverdracht geweest: SA is pandhouder o Belang verschil § Vanuit het standpunt van een schuldeiser: liefst een bezitspand want dan ben je zeker dat je het hebt (logisch) o Voordelen bezitloos/bezitspand § Meer zekerheid en ook minder last § Bezitloos pand, voordelen: in bepaalde gevallen geeft de schuldenaar net iets in onderpand met het oog om iets anders en heeft hij net daarom het pand nodig • U wil een winkel en u sluit een lening af, hier bent u weinig met een bezitspand • De schuldenaar heeft vaak het pand nodig en vaak niet praktisch voor de schuldeiser (u kan als bankier niet in alle 500 huizen gaan wonen die in bezitspand zijn) § Groot voordeel: je kan het meerdere keren in pand geven <-> bezitspanden kan je maar één keer in pand geven o Pignus is niet louter bezitspand, maar hypotheca = bezitloos pand § Bij de Romeinen heeft ‘pignus’ de beide betekenissen (bezitspand en bezitloos), hypotheca betekent bezitloos pand het is een andere term voor bezitsloze pignus Ontstaat uit ovk/door de wet Opgelet o Romeinen: § Pignus= bezitloos+bezitspand § Hypotheca= bezitloos pand o Bij ons: § Pand= bezitspand § Hypotheek= bezitloos pand à Bij ons in 1804: pand was bezitspand en hypotheek was bezitloos pand; Sinds vorig jaar is terug zoals het bij de Romeinen, we hebben we terug bezitloze panden o Pand in ruime zin= romeinse pignus (verder in deze betekenis) o Pand in enge zin= ons pand à Pand in ruime zin: voor beide à Pand in enge zin: alleen bezitspand Bij Romeinen betekent pand dus altijd beide: bezits en bezitloos

Rechtsregels - Rechten SE met pand (klassieke periode) o In de vroegste periode was het nog niet accessoir, het wordt na verloop van tijd wel accessoir § Het pand was in de vroegste periode ook een bezitspand, bezitloze panden bestonden nog niet 102


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Bezitloos pand aanvankelijk slechts mogelijk in uitzonderingsgevallen, pas in het Eeuwig Edict (Salvius Julianus in opdracht van Hadrianus) in alle gevallen mogelijk o Bij de Romeinen: panden zijn aanvankelijk vervalspanden: als de schuld niet wordt nagekomen, komt het pand toe aan de schuldeiser à niet interessant want pand kan meer waard zijn dan de schuld § DUS evolutie naar een verkoopspand maar eerst iets tussenin: schuldeiser kan verpandszaak verkopen zodanig dat hij kan kiezen om te houden of te verkopen (vb. je hebt al een smartphone dus beter verkopen) § De schuldeiser zal verplicht worden om te verkopen: verkoopspand o Verkoopspand § Verkoopsbeding § Beding over overschot § Uiteindelijk verplichting tot verkoop o Kan na enige tijd ook bezitloos zijn Wat met vruchten bij bezitspand o Niets is bepaald: met toestemming SA § Vruchten aftrekken van intresten § Bij overschot: aftrekken van hoofdsom Gevolg: na verloop van tijd is hoofdsom zonder enige tussenkomst betaald o Antichresis: vruchten voor SE, zonder ze van iets af te trekken – hoofdsom blijft hierbij onveranderd § = interessant voor SE! § Schuld kan hierdoor nooit uit zichzelf betaald worden o

-

Rangregeling - SE met pand > gewone SE - Bezitloos pand: men kan meerdere keren verpanden - Wat bij meerdere panden? o Prior tempore, potior iure § Basisprincipe: wie eerst komt, eerst maalt (uitspraak Sachsenspiegel) • Maar bij de Romeinen: wie eerder is in de tijd, staat sterker in het recht (prior tempore, potior iure) § SE met ouder pand > SE met jonger pand > gewone SE • Geen pand tegenover pand: pand wint • Oud pand tegenover jong pand: oud pand wint o Maar: geen publiciteit + opkomst bevoorrechte hypotheken § SE met bevoorrecht pand > SE met niet bevoorrecht oud pand > SE met niet bevoorrecht jong pand > gewone SE o Voorrechten: persoonlijk+voorrang § SE met bevoorrecht pand > SE met niet bevoorrecht oud pand > SE met niet bevoorrecht jong pand > SE met voorrecht > gewone SE o Nog verdere complicaties § Probleem: bezitloze panden werden niet bekend gemaakt § De keizer gaat zijn vrienden bevoordelen: de panden van zijn vriendjes krijgen het hoogste recht 103


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

§

Probleem: soms ook voorrecht zonder pand: gaan voor op gewone schuldeiser maar niet op die met een pand

Middeleeuws gewoonterecht (niet te kennen voor examen) Zestiende eeuw (niet te kennen voor examen) B.w. van 1804 en later BW van 1804 -

-

-

Onderscheid tussen pand en hypotheek o Pand = bezitspand op roerend goed o Hypotheek = bezitloos pand op onroerend goed Rangorde: voorrechten > hypotheken > gewone SE (term chirografaire SE = gewone SE) à Ook algemene hypotheken verlenen nu volgrecht + allerlei voorrechten blijven bestaan die geen volgrecht verlenen Slechte publiciteitsregeling o Gold niet voor legale hypotheken o 1851: hervorming hypotheekrecht (Hypotheekwet): voortaan gelden in ppe ook de legale hypotheken tov deren slechts na publiciteit à opmerkelijk § Voorrecht komt voor hypotheek (itt RoRe)

Evolutie na 1804 -

Beschouwen voorrechten als zakelijk Uitbreiden aantal voorrechten (interessenjurisprudenz) Chaotische wetgeving

Opgelet Veel verdwenen oude zakelijke rechten Bv. Tiende - Oorsprong o Men gaf vrijwillig tiende aan pastoor – kwam ten goede aan uw lokale pastoor en eigenlijk aan de lokale liefdadigheid in je parochie o Onder de Karolingers wordt dat een verplichting – het is als belastingen vandaag: u betaalt en krijgt er iets voor terug o Door uit mekaar vallen Karolingisch rijk ga je krijgen dat heel veel personen die tienden in handen krijgen, hen die tienden afpakken à probleem: verplicht en niks voor terug! - Verwording tot gewoon zakelijk recht - Zeer winstgevend o Is bruto o Eeuwigdurend o Kan verpacht worden § Recht om tiende te innen kan je doorverkopen aan iemand – ander neemt praktische op zich en u heeft uw geld 104


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

-

o Geen tegenprestatie ervoor Afgeschaft door FR Rev o Al die boeren enorm blij o Een tiende moet u zien als een belasting, maar u krijgt er niks voor terug o Verklaart een hele hoop andere factoren; op zich was oorspronkel

Een belangrijk zakelijk recht ontbreekt in belgië: engelse trust (voorbeeld van evolutie engels recht) Voorloper use Ontstaansredenen Use als fraudeinstrument Van use naar trust - Diegene die trust opricht (settler) draagt eigendom over aan vertrouwenspersoon (trustee), die dan eigendom moet beheren ten gunste van een derde – die derde is dan beneficiairy - Omzeilen statute of uses - Use op een use Nl. A houdt goed to the use of b en die to the use of c o In dat geval a telt niet mee o Dus altijd een a vermelden die er verder niets mee te maken heeft à Tweede use= trust - Termen o Feoffor to use=settlor of the trust o Feoffee to use=trustee o Cestuy que use=beneficiary - Bestaat niet in BE à anders fraude

105


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Verbintenissenrecht Inleiding Het begrip verbintenis -‐ Definitie verbintenis (uit rore: obligatio) o Iemand binden, dat is oorspronkelijke betekenis (lat: obligatio) o Rechtsbetrekking op grond waarvan één of meerdere personen gehouden zijn tot een prestatie (geven, doen of niet-doen) jegens 1 of meerder andere personen -‐ Uitleg definitie o U mag wraak nemen, vastbinden en vrijkopen Later: niet meer vastbinden en vrijkopen, maar presteren -‐ Verdere begrippen o Debitor (SA): heeft debitum (prestatie die geleverd moet worden) o Creditor (SE): heeft schuldvordering / vorderingsrecht à geen Lat naam hiervoor: -‐ Opgelet o Schuld (debitum): moet u iets doen tov aansprakelijkheid: kan men u iets vragen VB kind steekt winkel in brand – er is natuurlijk schuld – kind moet presteren – wel aansprakelijk maar geen schuld Ook kan het zijn dat je schuld hebt maar niet aansprakelijk: bv olieramp in de zee, slechts voor bepaald bedrag aansprakelijk § Dus schuld: verplicht zijn tot bepaalde prestatie § Aansprakelijkheid: instaan voor verhaal § Verhaal: mogelijkheid tot schadeloosstelling o Schuld heeft ook andere betekenissen -‐ Verbintenis = obligatio Maar verschillen RoRe tov nu: BV obligatio is gekoppeld aan een actio, niet aan een recht Classificatie van bronnen van verbintenissen -‐ Betekenis begrip: het feit dat een verbintenis teweegbrengt. -‐ Gaius: contractus + delictum ≈ onze contract + delict (niet in betekenis van strafrecht, maar onrechtmatige daad o Delict/onrechtmatige daad: betekenis o Contract: samentreffen van twee of meer wilsuitingen met het oog op doen ontstaan van 1 of meer verbintenissen § Oorsprong term § ≠ overeenkomst : daar gaat het ook over wijzigen of uitdoven à alle contracten zijn overeenkomsten maar niet omgekeerd -‐ Gaius: fundamenteel onderscheid, maar is beperkt Daarom: na-klassieke periode: derde categorie: vuilbak o Reeds verfijnder want 3de cat houdt ook rekening met het bestaan van verbintenissen buiten contract of OD -‐ Justinianus: opsplitsen restcategorie : 4 Redenen o Onderscheiden quasi-contracten en quasi-delicten § Verschil niet zo duidelijk § Quasi-contracten: die gevallen in de vuilbak waarbij degene die verbonden is, niks te verwijten valt 106


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

-‐

= rechtmatige daad zonder enige schijn van onrechtmatigheid BV heldin die kat redt § Quasi-delicten: BV Romeinen hadden hoge gebouwen, geen saneringssysteem uiteraard, dus behoeften in emmer doen, als emmer vol, uit het raam gooien. Dit is niet volledig juist uiteraard, maar ook geen grote fout = een daad met een schijn van onrechtmatigheid o Voorkeur voor het getal 4: weinig logisch Nadeel indeling Justinianus: categorieën quasi-contract en quasi-delict zijn nogal onduidelijk BW van 1804: 5 categorieën: contract, delict, uit de wet, quasi-delict, quasicontract: laatste 2 zijn overbodig Gebreken categorieën BW: o Verbintenissen uit de wet zijn overbodig: is niks anders dan verbintenissen uit quasi-contract of quaasi-delict o Onderscheid delict/quasi-delict heeft weinig nut. Bouwt immers voort op verschil tussen opzet en nalatigheid. Voor praktijk echter weinig belang. Delict en quasi-delict worden altijd samen behandeld § Opzettelijk noemen ze delict (art 1382 BW) Onopzettelijk noemen ze quasi-delict (art 1383 BW) o Delict en quasi-delict vormen gezamenlijk de fout-aansprakelijkheid à 19de E: opkomst risico-aansprakelijkheid (niet op fout gebaseerd); in BW geen echte risicoaansprakelijkheid o In classificatie BW kunnen verbintenissen enkel ontstaan uit rechtsfeiten en meerzijdige RH. Dit klopt niet; zij kunnen ook uit éénzijdige RH ontstaan à Gezien haar gebreken heeft classificatie BW nog weinig gezag

Contractenrecht Algemeen v. Bijzonder contractenrecht -‐ Ontstaan in vernunftrecht o Algemeen contractenrecht: rechtsregels die voor alle contracten gelden o Bijzonder contractenrecht: een studie van elk afzonderlijk contract -‐ Programma rechtsfaculteit -‐ Anachronisme o Romeinen hadden nog geen algemeen contractenrecht want voor elk contract andere actiones Algemeen contractenrecht De wilsleer Het centrale punt: de wil van de partijen -‐ -‐

-‐ -‐

Belang wil van de partijen: nu Vooral sinds vernunftrecht: wilsautonomie van de partijen o De idee komt uit het vernunftrecht o U kan elk contract sluiten dat u wil o Vernunftrecht gaat ervan uit dat u uw verstand gebruikt – vandaar dat alles kan, men vertrouwt erop dat u geen foute dingen doet Niet als principe in BW Wel later opgekomen o Wij hebben begrip wilsautonomie overgenomen, maar niet de idee die daarmee samenhangt o Wilsautonomie bij ons betekent iets anders dan dat het eigenlijk echt betekent 107


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

-‐

-‐ -‐

Is niet onbeperkt o Art 1134, al 1: alle ovk’en die wettig zijn aangegaan, strekken diegenen die deze hebben aangegaan, tot wet à WG plaatst hier ovk op gelijke voet met wetten à Echter geen onbeperkt principe van wilsautonomie! Aan beperkingen onderhevig Invloed op meeste delen verbintenissenrecht 20ste E: wilsleer krijgt concurrentie van de vertrouwensleer (rechtmatig vertrouwen zal de wil van de partijen in bepaalde gevallen corrigeren)

Contractsluiting: formalisme <> consensualisme Formele contractvrijheid (vrijheid een ctt te sluiten zonder dat men met bepaalde formaliteiten rekening moet houden) VS materiële contractvrijheid (vrijheid nieuwe types ctten te creëren Formele contractvrijheid -‐

-‐

Onderscheid: o Consensualisme: enkel wil § Formele contractvrijheid § Ontwikkeld recht o Formalisme: iets meer § Variant: reële contracten (formaliteit bestaat uit overhandiging zaak) à BV bewaargeving § Geen formele contractvrijheid § Primitief recht Wilsautonomie vd partijen veronderstelt dat deze een ctt kunnen sluiten zonder rekening te moeten houden met allerlei formaliteiten. Hedendaagse recht daarom voorstander van consensualisme. Slechts uitzonderlijk is meer vereist.

Voor de Romeinen: primitieve maatschappij: formalisme -‐

4 soorten contractus (Gaius en Justinianus) o Re: formalisme (reële contracten) § Contracten door een zaak § 4 soorten contractus re § Contacten ontstaan door het overhandigen van een zaak § Formalisme: er moet een zaak overhandigd worden § Opgelet: het gaat om mutuum (verbruikleen), commodatum (bruikleen), depositum (bewaargeving) en pignus à In die gevallen is er een formaliteit die bestaat uit het overhandigen van een zaak (logisch denken: deze zaken kunnen niet gebeuren tenzij afgeven zaak; je kan geen bewaargeving hebben zonder afgeven van iets) § Bij ons de reële contracten à formaliteit is de logica zelf, daarom bestaat het nog steeds o Verbis: stipulatio § Contracten door woorden § Contract waarbij de formaliteit is dat u bepaalde woorden moet uitspreken: in het antwoord moet je het werkwoord van de vraag herhalen (wil je dat doen? – ja, ik wil! à ja/nee is niet voldoende) § Dus beperkte formaliteit

108


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Litteris: niet belangrijk § Contract door een geschrift § Heeft iets te maken met Romeinse boekhouding, niemand weet wat het juist inhoudt Verbintenis komt tot stand door registratie in een kasboek § We weten dat het bestond en dat het iets te maken had met boekhouding bij de Romeinen, verder weten we niet wat het betekent o Consensu (consensuele contracten) § Contracten door wilsovereenstemming § Consensus partijen volstaat § Emptio-venditio (koop-verkoop), locatio-conductio (huur-verhuur), societas (vennootschap) en mandatum (lastgeving) à Alleen laatste categorie is consensueel, maar: o Zijn belangrijkste contracten § Lastgeving, vennootschap heel belangrijk, huur-verhuur kom je heel veel tegen en koop kom je meest tegen in je leven o Formaliteiten zijn licht § Bij contractus re ook geen zware formaliteiten, u moet zaak toch al sowieso overhandigen § Stipulatio: gewoon zelfde werkwoord herhalen o Indeling klopt niet: pacta • Gaius: contractus en delictum. Delictum is OD. Wat wij contracten noemen zijn niet de contractus, maar pacta. § Pacta in ruime zin = onze contracten • 4 categorieën contractus + pacta in de enge zin § Pacta in enge zin = pacta nuda • Pacta nuda = naakte pacten/c’ten/ovk’en o Pacta zonder enige actio/zonder bescherming door een actio o Glossatoren gaan klassieke contracten van de Romeinen die wel een actio hebben contracta vestica noemen: contracten met een vestje aan Geen actio à contracten waarbij normaalgezien geen actio o Ruil valt hieronder: dus bij ruil geen actio? à uitzonderingen • Uitzondering: contractus innominati ≠ onze onbenoemde contracten o Uitzonderlijk kon zelfs bij de pacta nuda een actio voorkomen: wanneer deze wederkerig was, i.e. beide partijen verplichtingen hadden, kon de partij die haar prestatie reeds geleverd had de uitvoering vd ovk vorderen vd andere partij door een bijzondere actio § Als het gaat om een wederkerig contract en u hebt zelf gepresteerd, heeft u wel actio tov tegenpartij à zodra u gepresteerd hebt heeft u wel actio tov ander o In het NL vertaald onbenoemde contracten: die pacta nuda waarbij je wel actio hebt als je gepresteerd hebt o Onbenoemde contracten in ons recht: die contracten die geen definitie en geen regel krijgen van de wetgever: die contracten die de wetgever niet geregeld heeft o

109


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

à Romeinen stonden dus al ver, want herinner u, consensualisme voor de slimmere maatschappijen Germanen: alleen formalisme -‐ -‐ -‐

Want primitieve maatschappij Er moet een formaliteit zijn om een contract te sluiten Veel van die Germaanse formaliteiten kennen wij nog, alleen beseffen wij niet dat dat ooit formaliteiten waren om contract te sluiten (bv High Five, Tournée Générale, de kus ‘seal it with a kiss’) à Bedoeling is dat mensen dat gaan zien en dus weten dat een ctt gesloten is, voor bewijs en getuigen later Terugkeer consensualisme in ius commune door: -‐

Canonisten o Pacta quantumcumque nuda servanda sunt: overeenkomsten, hoe naakt (vormloos) ook, moeten nageleefd worden à ctt kwam altijd tot stand als wilsovereenstemming o Reden: Christus heeft het gezegd ‘uw ja zij ja, uw nee zij nee’ in de bergrede -‐ Handelaars o Vervelend voor handelaars om overal, elke keer weer, die formaliteiten te gaan vervullen o Pleiten dus vanaf 1100 voor consensualisme Verzet Romanisten (=glossatoren) -‐ -‐

Consensualisme als principe niet in CIC Niet ernstige personen o Formaliteiten van belang omdat mensen er zeker van gaan zijn als ze nog een formaliteit moeten stellen, ze gaan enkel ernstig bedoelde contracten sluiten o Formaliteiten maken het moeilijker lichtzinnig een ctt af te sluiten -‐ Formaliteit: voordeel voor bewijs o Formaliteit zorgt nl voor openbaarheid, zodat men getuigen heeft of een geschreven stuk ad RB kan voorleggen Reactie op bezwaren -‐ -‐

Niet in CIC? Er staat zoveel niet in, daarom toch niet afschaffen Canonisten: causa o Zo onderscheid tussen (niet-) ernstige contracten o Alleen ernstig bedoelde contracten waren geldig o Causa (rechtvaardiging) is er zodra iemand een redelijk motief heeft om een contract te sluiten. Juridisch heeft causa geen belang, was louter argument vd canonisten om de romanisten over de brug te halen. -‐ Handel: formaliteit houden voor bewijs, niet voor geldigheid o Als formaliteit niet vervuld, is contract hoe dan ook geldig – als later discussie, ga je het op andere manieren moeten bewijzen o Zien in context van handelaars: die sluiten constant contracten af: als u zegt dat niet geldig want formaliteit is er niet, verlies je snel al je klanten Latere evolutie (na ME) -‐

Formaliteit voor bewijs = geschrift à levert beste bewijs op o Laat ons geschrift verplichten o Is in FR gebeurd, wij hebben dat in eeuwig edict overgenomen 110


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

-‐

Vernunftrecht : pacta sunt servanda: causa is overbodig o Causa was ingevoerd omdat Romanisten niet-serieuze contracten eruit wilden halen. Maar heb je causa nodig? Bij het voorbeeld van contract tussen zatte mensen: dan weet je toch dat het niet serieus is? o Dus causa verdwijnt in het vernunftrecht o Juristen van het vernunftrecht zijn voor consensualisme BW van 1804: in principe consensualisme, maar -‐ -‐

Geschrift als bewijs (boven bepaald bedrag) Causa is nodig o Vernunftrecht wou causa weg, maar vernunftrecht was in DUI heel populair, niet in FR. Wij baseerden ons op FR. Die zijn nog voor de causa (Heirbaut tegen causa: overbodig) 2001: ‘geschrift’ uitgebreid tot elektronisch opgemaakte akten Materiële contractvrijheid -‐ Gesloten systeem van contracten: men is gebonden aan bepaalde door het bestaande recht omschreven types van contracten. Men kan buiten de bestaande contracten geen nieuwe creëren -‐ Open systeem van contracten: men is niet beperkt door bepaalde types van contracten. Men kan alle mogelijke nieuwe contracten tot stand brengen à BE recht: een open systeem / RoRe had een gesloten systeem Voorwaarden geldig contract à Deze 4 vw’en: dit is BE recht vandaag, dit was niet zo in het rore Nietigheid, soorten -‐ -‐ -‐

Relatieve nietigheid: schending privaat belang Absolute nietigheid: schending algemeen belang Verbintenissenrecht: meestal relatieve nietigheid

Toestemming -‐ Reden voor bindend zijn contract is toestemming o Romeinen erkenden dit maar nooit algemene regel hierover uitgewerkt o ME: ppe hierover uitgewerkt -‐ Daarom, geen contract bij o Geen toestemming o Gebrekkige toestemming: wilsgebreken § Benadeling historisch gezien als wilsgebrek, nu niet meer Dwaling, bedrog, geweld, benadeling (?) Dwaling -‐

-‐ -‐

Begrip o Error – vergissing o Onvrijwillige verkeerde voorstelling van zaken die iemand ertoe gebracht heeft te contracteren o U heeft zich vergist o BV huis kerkstraat 5 gekocht, blijken er in dat dorp 2 kerkstraten te zijn Leidt niet altijd tot nietigheid Wanneer wel? o Romeinen § Wel 111


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

• • §

o o

o

o

Error in corpore: dwaling betreffende het voorwerp (u dacht A te kopen maar het blijkt B te zijn) Error in negotio: dwaling betreffende de RH (u dacht een huis te kopen, maar u blijkt het maar te huren)

Niet •

Error in nomine : dwaling betreffende de naam (u koopt slaaf om nota’s te nemen, heet Titus, maar blijkt dat hij geen Titus heet, maakt toch niks uit!) • Error iuris: dwaling wat het recht betreft (u koopt iets en denkt 10j garantie te hebben, blijkt dat maar 1j te zijn) à Nemo ius ignorare censetur: iedereen wordt geacht de wet/het recht te kennen § Ingewikkelder • Error in pretio: vergissing wat de prijs betreft o U dacht dat iets duurder was dan het werkelijk is: geen rekening houden met de dwaling! o Het omgekeerde geval: dwaling komt wel in aanmerking à Kwam maar in aanmerking als dwaling vd koper als de prijs hoger lag dan deze gedacht had • Error in substantia: vergissing betreffende het wezen/essentie van de zaak o Probleem: dwaling over eigenschappen (bv u koopt auto om caravan te trekken, maar die kan dat niet) o Oplossing: Ulpianus: alleen error in substantia geldt à Alleen rekening mee houden als het een essentiële eigenschap is o Maar: wat zijn essentiële eigenschappen? (à Vernunftrecht: een essentiële eigenschap is elke hoedanigheid vd zaak die van essentieel belang is voor de dwalende partij) ME: vooral error in personam bij huwelijk Vernunftrecht: vooral error in substantie § Belang voor dwaler à Essentieel moet je subjectief bekijken: essentieel is wat essentieel is voor degene die zich vergist heeft à Verschilt dus van persoon tot persoon § Verdwijnen andere vormen van error • Al de rest is niet meer nodig • Is iets essentieel? Ja/nee: dat is bepalend, andere dwalingen niet meer nodig BW van 1804 § Andere visie op error in substantia • Met substantia bedoelt men essentie, essentieel Makers BW hebben het niet goed begrepen, en kijken naar de zelfstandigheid van de zaak à Het gaat gewoon om de essentie; dat hadden ze moeten schrijven maar ze hadden het niet door § Overleven error in personam (echter niet meer nodig) Latere BE RS over error in substantie § Volgt opvatting vernunftrecht § Vereiste van verschoonbaarheid

112


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Bedrog -‐

Begrip o Listen/kunstgrepen die u ertoe gebracht hebben te contracteren -‐ Relatie met dwaling o Bedrog impliceert dwaling: bedrog komt erop neer dat u zich vergist hebt, maar doordat ander daarvoor gezorgd heeft In elk bedrog zit dwaling vervat -‐ Romeinen: geen nietigheid bij bedrog op zich, maar wel rechtsmiddelen van praetor o Dus in de praktijk kunnen we toch van nietigheid spreken omdat men met deze rechtsmiddelen eenzelfde resultaat bereikt o Het kan gaan om 2 situaties: dwaling die wel of niet tot nietigheid leidt § Als achter bedrog dwaling die tot nietigheid leidt, moeten we niks speciaal doen, want nietig § Als achter bedrog geen dwaling die tot nietigheid leidt, moeten we wel iets doen à • Uitgevoerd contract: actio doli (actio wegens bedrog) o Laat toe bedrieger tot betaling te veroordelen + brengt infamia (eerloosheid) mee. Doel is echter voor restitutio in integrum te verkrijgen • Nog niet uitgevoerd: exceptio doli (verweermiddel ogv bedrog) o Zolang tegenpartij geen actio instelt hoeft men contract niet uit te voeren o Stelt tegenpartij wel actio in, kan men exceptio doli vragen -‐ Ius commune: o Dolus causam dans (hoofdbedrog): nietigheid § Bedrog dat iemand ertoe bracht een contract te sluiten, waar hij dit zonder bedrog niet zou gedaan hebben o Dolus incidens (bijbedrog): schadevergoeding § Bedrog dat iemand ertoe bracht een contract te sluiten, waar hij dit zonder bedrog ook zou gedaan hebben, zij het tegen betere voorwaarden § Contract geldig, wel schadevergoeding mogelijk -‐ BW van 1804: volgt ius commune Geweld -‐ -‐

-‐

Begrip o Gewelddaden, bedreigingen die iemand ertoe brengen te contracteren Romeinen o Duikt zeer laat op o Zeer moeilijk te krijgen: vergelijken met een superman § Geweld dus quasi niet inroepen § Romeinen zijn rijke oude macho’s o Geweld mag ook van een derde uitgaan § Dwaling: je hebt je vergist Bedrog: van tegenpartij à Geweld: mag ook van een derde uitgaan Ius commune: is milder (invloed van kerk) o Vergelijken met een normaal persoon § Niet meer met superman vergelijken o Rekening houden met individuele omstandigheden 113


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

o

§ Maar §

BV vrouw die 7 maand zwanger is

Vrees moet onrechtmatig zijn • BV doe dat of ik breek uw benen = onrechtmatig MAAR doe dat of ik doe u een proces aan = niet onrechtmatig, want dat mag wel, dus geen onrechtmatige vrees § Eerbied voor ouders telt niet • Als je vader je onderdruk zet, dan kan je niet met geweld afkomen. Zelfs al bent u getrouwd en geëmancipeerd, als u uit eerbied voor uw ouders iets doet, telt dat niet als geweld -‐ BW van 1804 : volgt ius commune o Gaat ook rekening houden met geweld door louter feitelijke omstandigheden o BV mooi huis in Napels, in de buurt vulkaan, vulkaan dreigt uit te barsten, u krijgt schrik en u verkoopt uw huis voor een appel en een ei. Later blijkt dat er toch niks aan de hand is. Dan kan u geweld inroepen wegens feitelijke omstandigheden -‐ Latere RS: uitbreiden begrip geweld Benadeling Merkwaardig, want nu niet meer als wilsgebrek gezien, vroeger wel (tot jaren 70 wilsgebrek)

-‐

-‐ -‐

Begrip o Nadeel lijden doordat je eigen prestatie veel groter is dan die van tegenpartij o Laesio in Latijn Leidt niet altijd tot nietigheid Romeinen o Ppe: geen nietigheid § Want is bewijs van goede zakenman o Uitz: onder Justinianus: § Bij verkoop grond en benadeling van meer dan de helft • Justinianus won veel geld van belastingen. Fiscaliteit bij Romeinen drukte op platteland, niet van stad. Platteland, belastingen stijgen voor boeren, boeren zien dat niet zitten DUS ze gaan boerderij kopen en naar de stad trekken. Als je boerderij verkoopt, ga je daar veel geld voor krijgen? Nee, niemand gaat daar veel geld voor geven. Justinianus wil daar iets aan doen. Logisch zou zijn mensen in de stad ook laten betalen, gebeurt niet. Vandaar vindt Justinianus speciale benadeling uit: als boer boerderij goedkoop verkocht kon die iets doen • REGEL: als u OG verkocht had en u had er minder dan de helft voor gekregen, kon u verkoop laten ontbinden • LET OP: tegenpartij kan dat nog stoppen door vooralsnog de volle pot te betalen • Dit is maar een heel beperkte benadeling! § Sanctie: nietigheid of volle prijs betalen § Gebreken van dit systeem • Enkel verkoper, niet koper kan dat gebruiken (als hij teveel betaald heeft) • Maar 1 contract: koop • Het gaat enkel om onroerende goederen 114


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Het is pas als je voor de helft benadeeld, voor iets minder niet, maar dan ben je ook nog in de zak gezet! • Lost geen fundamenteel probleem van de boer niet op – beter zou geweest zijn een ander belastingssysteem Germanen: nooit nietigheid o Ook weer stoere krijgers, zien dat niet zitten o Ruilen en bedriegen in oorspronkelijk Duits zelfde woord, zegt genoeg Ius commune o Kerk: niet misbruiken andermans zwakheid, gevolg: meer nietigheid § Kerk breidt benadeling enorm uit • Bij alle goederen, niet enkel bij gronden • Voor beide partijen, niet enkel voor verkoper • Bij alle contracten, niet enkel bij koop • Prijs hoeft niet langer de helft van de waarde van de verkochte zaak te zijn. Benadeling is mogelijk zodra men geen rechtvaardige/juiste prijs ontvangen heeft. § Nadruk op de zwakkeren § Van zodra ander zwak en je hebt dat misbruikt, is er nietigheid § Dat misbruik moet zelfs niet bewezen worden, dat wordt verondersteld § Van zodra benadeling, is er nietigheid à Wanneer sprake van benadeling, en wanneer niet? o Maar leidt tot discussie (justum pretium) § Discussie over wanneer nu juist benadeling § Justum pretium = juiste prijs • Heb je bij alles • Kerk gaat het niet alleen bij koop, en niet alleen bij verkoper à kerk past het overal toe en overal is principe juiste prijs 18de E: kritiek o Maar wat is nu de juiste prijs? Geen supermarkten/ standaardproducten à veel ruzie over gemaakt o Wat is iets waard? Iets is waard wat de zot ervoor wil geven o Dus hele theorie van benadeling vliegt de vuilbak in vanaf dan BW van 1804: ongeveer systeem van Justinianus o Benadeling is grotendeels afgeschaft o Die die bestond bij Justinianus bestaat nog (OG: minder dan helft prijs ontvangen: u kan nietigheid vragen ogv benadeling) o Probleem: regel Justianus niet goed begrepen (in de wet staat: voor meer dan 7/12 benadeeld, dus je hebt minder gekregen dan 5/12: men bedoelt minder dan de helft) à Men wou regel Justinianus overnemen maar niet goed begrepen, vandaar moeilijke formulering: omdat ze het zelf niet goed begrepen hebben Later: terug uitbreiden o Door wetgever o Door RS: eist wel bewijs zwakheid § Jaren 30 terug opgekomen: crisis: er geraken veel mensen in de problemen en anderen profiteren daarvan à RS zal benadeling weer toestaan § Anders dan in ius commune: daar ging men ervan uit dat u zwak was en ander geprofiteerd Bij ons in RS moet u eerst bewijzen dat u zwak bent, en dan bewijzen dat ander geprofiteerd heeft van u •

-‐ -‐

-‐

-‐

-‐

115


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Bekwaamheid Zie personen- en familierecht Geldige oorzaak Behandelen we hier niet (causa) Geldig -‐ -‐ -‐

voorwerp Voorwerp contract = verbintenis Voorwerp verbintenis = prestatie Er moet zijn o Een verbintenis o Voorwerp ervan moet geldig zijn § Bepaald/bepaalbaar • U moet weten waar u aan toe bent bij sluiten contract o Bepaald = het ligt vast o Bepaalbaar = het kan vastgelegd worden (bv binnen 2 maand kilo graan verkopen, aan prijs die het dan is) • Bij de Romeinen o Actiones gericht op certum § Actiones betreffende iets dat zeker is § BV een geïndividualiseerde zaak: u verkoopt aan collega p. 125 van uw nota’s = zeker § BV vaste hoeveelheid van een soortzaak (1L benzine) BV vaste som geld (geld is een soortzaak) § Rechter kijkt gewoon naar martkwaarde o Actiones gericht op incertum § Actiones gericht op iets dat niet zeker is § In de actio zal gewoon staan wat de ander aan mij verschuldigd is; kan vanalles zijn! § Rechter moet eerst kijken over wat het gaat, pas dan kan hij naar de marktwaarde kijken § Mogelijk • Niemand is tot het onmogelijke gehouden (impossibilium nulla obligatio est) • Opgelet: hier alleen onmogelijkheid bij sluiten contract o Als onmogelijkheid achteraf opgetreden: problematiek van overmacht • Maar soortzaken: genus non perit (de soort vergaat niet) Een verbintenis betreffende soortzaken (generieke verbintenis) is altijd mogelijk § Geoorloofd • Niet geoorloofd door recht o Romeinen: onderscheid § Leges perfectae • Volmaakte wetten • Strijdigheid leidt tot nietigheid § Leges minus quam perfectae • Minder dan volmaakte wetten • Geen nietigheid, uw contract zal geldig zijn, maar u moet wel boete betalen (boete = 4x de waarde) § Leges imperfectae 116


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Onvolmaakte wetten Contract is geldig en er moet geen boete betaald worden § Bestaansreden leges minus quam perfectae • Aanvankelijk vonden Romeinen dat contract niet ongeldig kon verklaard worden. Ze hadden ook wel door dat je contracten kon sluiten, maar je kon ze niet nietigverklaren + wel boete betalen § Bestaansreden leges imperfectae • Als ene partij niet uitgevoerd heeft, gaat ander actio instellen – uw reactie is dan exceptio gebaseerd op die wet • U hebt dus nog iets, nl als ander actio instelt tegen jou kan je nog exceptio ogv leges imperfectae instellen (à dit is ook zo bij leges minus quam perfectae) • Waarom? Bij romeinen leges imperfectae wetten die in het nadeel waren van rijke romeinen, men gaat ervan uit dat je die toch niet kan verplichten boetes te betalen en wet na te leven, maar toch nog exceptio geven als ander actio tegen je instelt • PROBLEEM: dit is maar zinvol als u nog niet uitgevoerd hebt en ander nog geen actio ingesteld, maar als reeds zelf uitgevoerd is dit niet zinvol § Opkomst en triomf leges perfectae • In het principaat heb je keizer, en alle nieuwe wetgeving die van die nieuwe keizer komt zal onder categorie leges perfectae vallen • Naklassieke periode: dominaat: almachtige keizer: zal zeggen dat elke wet tot nietigheid leidt • CIC is dominaat à elke wet leidt tot nietigheid Ius commune: aanvankelijk leges perfectae § Men volgt opvatting naklassiek recht § Nadeel: weinig flexibel en kan alleen functioneren in een systeem met weinig wetten § Daarom uiteindelijk ander systeem Later: meer flexibiliteit § Suppletief recht • Als iets niet voorzien kan je terugvallen op wat in de wet staat • Om discussie te vermijden: terugvallen op regels die in de wet staan • Gelden enkel wanneer partijen zelf niks hebben bepaald in het contract § Dwingend recht • •

o

o

117


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Partijen kunnen hier niet van afwijken. Doen zij dat toch, is gesloten contract nietig o Overgenomen in 1804 § Onderscheid gewoon dwingend recht (beschermt privaat belang, relatieve nietigheid) en recht van openbaar belang (beschermt openbare orde, absolute nietigheid) Niet geoorloofd door moraal o Nood aan begrip goede zeden (boni mores) o Romeinen verschil met nu: § Aanvankelijk: boni mores niet juridisch • Vermenging recht, moraal en religie aanvankelijk • Later erkennen ze dat het om 3 verschillende dingen gaat: goede zeden valt niet onder praetor maar onder censor – behoort tot moraal, niet tot recht o Religie voor priesters o Moraal voor censor o Recht voor praetor • Princeps: onder hem verschuift het naar het recht § Andere inhoud boni mores • Romeinen: stel dat uw vader krijgsgevangene gemaakt is, u zou contract sluiten met grote vijand vader zodat hij niet zou vrij komen, is tegen de goede zeden o Variabele inhoud boni mores § Pacta successoria • Bedingen over niet-opengevallen nalatenschappen: contract sluiten over erfenis van iemand die nog niet opengevallen is à bij de Romeinen mag dat niet, bij ons ook niet! Je kan het zelf nog allemaal gebruiken zolang je niet dood bent • In de ME heb je niet anders dan pacta successoria • Zo merk je dat begrip goede zeden kan evolueren in de tijd § Pacta de quota litis (contingent fee) • Beding over een aandeel in de opbrengst van een proces. Dat komt erop neer dat klant advocaat niet gaat betalen, maar als ze winnen, is 30% voor advocaat à u sluit akkoord met advocaat: zoveel % als u wint, als u zich vergist 0% • Bij de Romeinen en bij ons mag dat niet • In Amerika doen ze niet anders: contingent fee •

•

118


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

•

•

Wij doen dat niet omdat gevaarlijk: advocaten die op jacht gaan om cliënten te vinden In VS kan je hebben dat advocaat er belang bij heeft dat tegenpartij belachelijk veel moet betalen, advocaat heeft er zelf ook voordeel bij!

Uitvoering en interpretatie Uitvoeren -‐ Romeinen o Stricti iuris: enkel recht § Enkel doen wat overeengekomen is, wat het recht zegt o Bonae fidei: ook goede trouw § Bijkomend u fatsoenlijk gedragen, te goeder trouw zijn o Stel: u doet auto binnen in garage en remmen zijn kapot, u hebt garagist enkel onderhoud gevraagd, dus garagist moet gewoon groot onderhoud doen en niet aan de remmen werken, want dat is niet gevraagd = stricti iuris Echter als te goeder trouw: ook die remmen maken Maar: bij stricti iuris: men kan exceptio doli vragen § Waar geen verschil? Als het gaat om zaken die met bedrog te maken hebben: exceptio doli: als blijkt bij uitvoering contract bedrog te zijn, dan is het bij bonae fidei zo dat u geen exceptio doli moet vragen, bij stricti iuris moet u ze uitdrukkelijk vragen -‐ Middeleeuwen: Romanisten: voor Romeins onderscheid, maar o Voorkeuren kerk: bonae fidei o Voorbeeld feodaal recht: leenrecht § Vazal en heer: vazal moet heer trouw zijn: hoe trouw zijn omschrijven? Alles valt hieronder! Goede trouw! o Geen exceptio doli meer -‐ BW van 1804: alle contracten moet men te goeder trouw uitvoeren Interpretatie Niet Wanprestatie Inleiding - Context - Definitie: u doet niet wat u had moeten doen, u presteert niet à Tekortkoming in de nakoming van de verbintenis, die de SA kan vereten worden - Problemen o 1 algemeen begrip of meerdere afzonderlijke begrippen? à Er gaan 3 begrippen schuil achter (BV pizza-leverancier levert te laat) § Situatie 1: pizza-leverancier komt nooit af: er wordt niet gepresteerd § Situatie 2: pizza-leverancier komt te laat: er wordt niet tijdig gepresteerd § Situatie 3: pizza-leverancier levert verkeerd: niet behoorlijk presteren Werken met 1 begrip voor alle3 samen of werken we met 3 begrippen (niet/niet-tijdig/niet behoorlijk)? o Wanneer is er verwijtbaarheid?

119


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Wanprestatie bij de Romeinen - Geen algemeen begrip, want geen algemeen contractenrecht - Wel de facto 2 begrippen o Tekortkoming (niet en niet behoorlijk presteren ) o Verzuim (te laat presteren) Tekortkoming Tekortkoming voor CIC

-

-

Generieke verbintenissen: genus non perit: altijd verwijtbaarheid o Verbintenissen die betrekking hebben op levering soortzaak à u moet altijd leveren, sowieso à die verbintenissen zijn altijd mogelijk; SA altijd aansprakelijk bij elke tekortkoming id uitvoering vd verbintenis o Opgelet: geld is een soortzaak, dus geld betalen is levering soortzaak is generieke verbintenis à als u geld moet betalen geen excuus, genoeg geld op de wereld, u moet maar zorgen dat u eraan geraakt Rest: niet-generieke verbintenissen o Stricti iuris: dolus + culpa § Aanvankelijk is er alleen maar verwijtbaarheid wanneer u met opzet niet/niet behoorlijk gepresteerd hebt: alleen wanneer er opzet was § Na verloop van tijd altijd aansprakelijk voor dolus (opzet) en culpa (nalatigheid) § Dolus = opzettelijke fout § Culpa = nalatigheid = onopzettelijke fout à Telde aanvankelijk niet bij de Romeinen à Later komt de culpa er wel bij o Bonae fidei § Aanvankelijk • Altijd aansprakelijk voor dolus, niet altijd voor culpa • Bij alle contracten: dolus malus (kwaad opzet) • Bij sommige ook: custodia o Custodia = bewaking o Bij een aantal contracten bent u ook aansprakelijk voor custodia, bewaking o Gaat meestal om contracten waarbij u iets hebt dat van ander is, maar dat u aan ander moet teruggeven o Dan gaat u ook aansprakelijk zijn voor die custodia • Uitzondering: vis maior o U kan altijd ontkomen in geval van overmacht o Is dus beperkt (an act of God; natuurramp – later uitgebreider), daarom: § Later: ook culpa • Bij custodia altijd culpa o Typisch voorbeeld van custodia-contract is bruikleen § Hier niet aansprakelijk voor slordigheid o Bij die contracten waar je aansprakelijk bent voor custodia zal je ook aansprakelijk zijn voor culpa o Voor overige contracten probleem (als je alleen aansprakelijk voor dolus); soms wel /soms niet • Bij dolus soms (utiliteitsbeginsel) o Als u voorbeeld hebt bij het contract bent u aansprakelijk voor culpa, hebt u er geen voordeel bij bent u niet aansprakelijk voor culpa 120


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

o

Voorbeeld depositum (bewaargeving): aan ander iets geven om gratis te bewaren en terug te geven à niet aansprakelijk voor culpa want u hebt er geen voordeel bij

Tekortkoming in CIC

-

-

Generieke zoals voordien Geen onderscheid stricti iuris en bonae fidei o Dezelfde regels op beide toepassen Altijd aansprakelijkheid voor dolus en culpa o Altijd aansprakelijk voor opzettelijke én onopzettelijke fout o Elk contract vereist nu dat men zorgvuldig is Graden van culpa o Culpa levissima : zeer vlug aansprakelijkheid § Allerlichtste fout § Vlug aansprakelijk § Referentiepersoon is zeer zorgvuldig persoon o Culpa levis • Lichte, normale fout § In abstracto: normale aansprakelijkheid • Referentiepersoon is de normale persoon: de diligens pater familias (bij ons: goede huisvader) § In concreto: minder vlug aansprakelijkheid • Referentiepersoon is diligentia quam suis • Men gaat u niet met abstracte, maar met concrete persoon vergelijken: uzelf à u moet zo zorgvuldig zijn als voor uw eigen zaken § Welke is het zwaarst? à hangt ervan af! Als u sloddervos bent, is levis in concreto veel lichter. Als u zeer zorgvuldig iemand bent, is het voor u net zwaarder o Culpa lata : zelden aansprakelijkheid § De grove fout § Men gaat u vgl met een absolute oen. Als zelfs die dat niet zou doen en u doet het wel, dat is echt een grove fout Dolus (aansprakelijk) > culpa > vis maior (niet aansprakelijk) Maar o Terminologie is vaak niet-Romeins o Betekenissen kunnen variëren o Gradatie omvat niet alles § Imperitia: gebrek aan vakkennis § Vis minor (mindermacht, niet te kennen)

Verzuim - Begrip mora debitoris : verzuim van de schuldenaar o Niet-tijdige uitvoering van de verbintenis door de SA SA enkel aansprakelijk als het verzuim aan hem te wijten is - Is een feitenkwestie: rechter beslist o Bij interpellatio (ingebrekestelling) § Sowieso verzuim § Wanneer er een aanmaning was van SE aan SA om onmiddellijk, of op een uitdrukkelijk later aangegeven moment te presteren o Bij geen interpellatio: mora ex re § Er staat een datum in het contract

121


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Mora ex re: verzuim dat uit de zaak zelf blijkt / dat uit het contract blijkt à BV u gaat trouwen met uw collega en bestelt trouwkleed – moet er dan datum in contract staan? Het zal wel duidelijk zijn dat u trouwkleed voor huwelijk moet hebben. Gevolgen verzuim o Eens er verzuim is, moet u niet meer afkomen als er nadien nog overmacht is §

-

Wanprestatie in het ius commune en het BW - Het begrip wanprestatie o Tendens tot ontwikkeling ve algemeen begrip wanprestatie, dat aan algemene regels onderworpen is o Ius commune: vermenging tekortkoming en verzuim § Hiervoor: • Men is enkel aansprakelijk voor mora bij culpa • Men is enkel aansprakelijk voor tekortkoming na een interpellatio. De tekortkoming begint daardoor op de mora te lijken § Ius commune: bij tekortkoming gaat men niet alleen culpa, maar ook interpellatio vragen – omgekeerd ook: bij verzuim gaat men niet alleen interpellatio en culpa vragen à komt dus op hetzelfde neer o Gevolg: BW: 1 begrip wanprestatie § BW kent enkel nog de niet-nakoming vd verbintenis, i.e. een algemeen begrip van wanprestatie. Die wanprestatie bestaat dan uit een fout, die echter alleen maar na een ingebrekestelling tot sancties kan leiden. Opmerkelijk genoeg kent het zeer hoogstaande Duits recht geen algemeen begrip van wanprestatie - Wanneer verwijtbaarheid? o Bij fout § Men gaat fout definiëren adhv overmacht: fout als geen overmacht, overmacht als er geen fout is § Veronderstelt nu schuld Fout: u doet iets verkeerd à dit veronderstelde oorspronkelijk nog geen schuld! à Je moet ook beseffen/kunnen beseffen dat wat je doet, verkeerd is. Iemand die dat niet kan beseffen doet niks verkeerd. à Je moet niet alleen iets verkeerd doen, maar ook kunnen beseffen dat je iets verkeerd doet à Fout + Toerekenbaarheid = Schuld à Komt van begrip zonde: u kan maar zondigen wanneer u beseft dat u zondigt = impact kerk § In principe = culpa levis in abstracto (= vgl met goede huisvader) • Uitzonderlijk andere aansprakelijkheidsgraden o Afwezigheid overmacht § Men koppelt overmacht aan de culpa § Is het niet aan de SA te wijten dat hij zijn verbintenis niet kan nakomen, dan is er sprake van overmacht à Overmacht is de afwezigheid van fout - Specifieke problemen o Difficultas: niet te kennen 122


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

o

o

Interpellatio § Ius commune: soepel: dies interpellat pro homine • De dag stelt in gebreke in de plaats van de mens • Als er een datum in het contract staat, geldt dat als ingebrekestelling § BW: niet zo soepel • Men vereist dat er ingebrekestelling is • BW is zeer streng, maar gelukkig RS milder Clausula rebus sic stantibus • = beding dat de zaken zo blijven § Uitgangspunt • Als u contract sluit met bepaalde situatie in het achterhoofd – als de omstandigheden plots radicaal veranderen, ga je daar rekening mee houden of niet? • Bij de Romeinen gaan ze daar geen rekening mee houden § Belang in ius commune • Kerk gaat er wel rekening mee houden in de ME • In elk contract stilzwijgend beding van clausula rebus sic stantibus: als zaken veranderen kan contract aangepast worden § BW 1804: komt er niet in voor § Terugkeer in 20ste eeuw • In Duitsland teruggekeerd – crisis jaren 30 – ramp daar Problemen bij terugkeer van die clausule: helft Duitse RB processen hierover • In BE bestaat ze nog altijd niet

Gevolgen wanprestatie (hedendaags recht) - Alle contracten: gedwongen uitvoering o In natura (bij legis actio +cognitio extraordinaria) o Bij equivalent (indien in natura geen zin heeft) (in formula-procedure) § = compensatoire SV o Bij beide: moratoire SV (bij laattijdig uitvoeren) - Wederkerige contracten o Ontbinding door rechter § U kan altijd naar rechter stappen om te vragen voor de toekomst einde te maken aan contract: ontbinding o Zelf niet presteren § Exceptio non adimpleti contractus (op examen NIET ENAC schrijven) - Gedwongen uitvoering o Romeinen: in principe bij equivalent: vraag hoeveel? § Actiones betreffende certum: marktwaarde § Actiones betreffende incertum: id quod interest (wat in zijn belang is) • Stricti iuris: marktwaarde • Bonae fidei: marktwaarde + damnum emergens (geleden verlies) + lucrum cessans (gederfde winst) § Justinianus: in alle gevallen moest de rechter id quod interest toekennen o Ius commune: § Voorkeur in natura: wat als ander niet wil? Nemo praecise ad factum cogi potest

123


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Na de Romeinen in de vroege middeleeuwen: economie op een dieptepunt à gedwongen uitvoering verdwijnt à in natura omdat men niet anders kan • Vanaf 1100 wel geld à terugkeren naar Rom: gedwongen uitvoering bij euivalent? Neen, doet men niet • Men blijft bij ons oude systeem (gedwongen uitvoering in natura): absurd: nemo praecise cogi ad factum potest: niemand kan direct tot een daad gedwongen worden (als iemand iets niet uitvoert): men kan de SA zelf niet dwingen een bepaalde handeling uit te voeren (bv niet pistool tegen hoofd zetten), maar men mag wel druk op hem uitoefenen (bv gijzelen of gevangen laten zetten) of zijn verbintenis op zijn kosten door een ander te laten uitvoeren) o BW van 1804: sluit aan bij ius commune § Men blijft in principe werken met uitvoering in natura, maar in die tijd verdwenen gijzelneming voor schulden en later ook schuldgevangenschap, men had dus geen drukmiddel meer tov SA die wiegerde zijn verbintenis uit te voeren § Probleem jaren ‘60 19e eeuw: afschaffing à geen ander mechanisme om druk uit te oefenen op ander opdat die de prestatie in natura zou uitvoeren (logica zou geweest zijn omschakelen naar vergoeding bij equivalent maar dat deed men niet) à meer dan 100 jaar een systeem dat niet kon werken o 1980: vernieuwing dwangsom § Begrip • Dwangsom ingevoerd bij ons in 1980: bijkomende veroordeling tot betaling geldsom indien de hoofdveroordeling niet betaald wordt • Professor Storme heeft de dwangsom ingevoerd in het procesrecht terwijl het eigenlijk behoort tot het verbintenissenrecht omdat hij gerechtelijk recht doceerde (zat in het parlement dus was geen probleem om dit in het Gerechtelijk Wetboek te zetten) § Strijdig met de nemo praecise-regel? Ontbinding o Ons recht: bij wederkerig contract kan elk van de partijen aan de rechter vragen dat hij het ctt ontbindt, wanneer de tegenpartij haar verbintenis niet nakomt o Romeinen: in ppe niet § Ontbinding bij de Romeinen enkel bij laesio (benadeling) of bij uitdrukkelijk ontbindend beding in het contract § Men moest niet naar de rechter stappen o ME: in ppe wel onder invloed van § Canonisten: frangenti fidem fides frangatur eidem • = men moet zijn woord niet houden tegenover diegene die zijn woord niet houdt à het contract is hierdoor ontbonden, u moet niet naar de rechter gaan Romanisten willen dit principe echter enkel toepassen bij contractus innominati § Oud-FR recht: men liet vordering tot ontbinding al vlug toe bij alle ctt’en § Feodaal recht •

-

124


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

•

Als u zich niet aan uw woord houdt, is het contract ontbonden à feodaal weerstandsrecht is hierop gebaseerd à normaal gezien niet naar de rechter stappen

Basis • 1804: ontbinding overgenomen als algemene regel § Beperking: tussenkomst rechter • Ontbinding overgenomen als algemene regel maar je moet het wel vragen aan de rechter om discussie te vermijden Exceptio non adimpleti contractus o Romeinen: soms o Middeleeuwen: altijd à Kerk heeft hiervoor gepleit ogv frangenti fidem-regel o BW: in de praktijk ook altijd (algemene regel) , niet als algemene regel opgenomen in BW §

-

Uitdoven verbintenis Inleiding -

Begrip Situaties (grotendeels zelfde als vandaag) o Met voldoening SE § Normale geval: betaling (solutio) • Betekenis = ruim • Principes: rore ≈ ons recht o Betaling door een derde § Ppe: toegelaten (intuitu pecuniae = met oog op de prestatie/geld) à BV je gaat een broodje kopen, maakt niet uit wie het je geeft § Uitz: niet toegelaten (intuitu personae) à BV een schilderij o Betaling aan een derde: in principe niet § Andere gevallen o Zonder voldoening SE § Overmacht § Tenietgaan contract • Nietigheid, ontbinding • Verbreking: probleem van de eenzijdige verbreking (opzegging) bij contracten voor onbepaalde duur o Hedendaags recht: niet abrupt o Rore: mag wel Wel altijd mogelijk bij wederzijdse opzegging § Kwijtschelding • Begrip • Aanvankelijk formeel, later informeel § Verjaring

Vertegenwoordiging en lastgeving Vertegenwoordiging -

Rechtshandeling van ene persoon (vertegenwoordiger), maar gevolgen voor een andere persoon (vertegenwoordigde) Belang Voorwaarden: vertegenwoordiger moet: 125


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

o Volmacht hebben (b.v. door lastgeving) + volmacht respecteren o Optreden in naam van vertegenwoordigde? - Wettelijk/conventioneel o Meestal: conventioneel: contract van de lastgeving: lastgever belast lasthebber ermee om in zijn naam en voor zijn rekening rechtshandeling te stellen à lastgeving leidt altijd tot vertegenwoordiging maar niet omgekeerd o Historisch altijd optreden in naam van ander, nu vermindert dat - ≠ Beding ten gunste van derde o Begrip § Een partij bekomt van de andere partij voor eigen reening en in eigen naam een voordeel ten gunste van een derde die vreemd is aan het contract § U mag er geen nadeel van als derde maar wel in uw voordeel § Vb. Verzekeringscontract o Verschil met vertegenwoordiging § Vertegenwoordiging is zowel in voor- als nadeel van derde - Romeins recht o Geen onderscheiden tussen vertegenwoordiging en beding: voor beide nemo alteri stipulari potest (niemand kan bedingen ten gunste van een ander) § Alles is verboden: niemand kan stipuleren ten gunste van een ander § Contract van lastgeving is bij hen iemand anders, want vertegenwoordiging bestaat niet à mandatum (contract van de lastgeving: niet hetzelfde als bij ons): lastgever belast lasthebber ermee om iets om niet te doen (gratis) o Gevolg: andere opvatting over lastgeving Lastgeving -

-

Lastgeving bij de Romeinen o Begrip : ctt waarbij de één zich verbindt om voor de ander iets te doen ‘om niet’ o Verschil met onze lastgeving § Geen vertegenwoordiging § Altijd om niet • Reden o RR is van oude rijke mannenmacho’s: aspect rijk à doen alles gratis voor elkaar want toch te rijk o Wordt beschouwd als vriendendienst • Maar: honorarium: geen actio o Pleiters: willen eigenlijk wel betaald worden “honorarium”= eregeld: doen het voor de eer, als je niet betaalde dan had dokter/leraar/pleiter geen actio à later wel verhaal in de cognitio extraordinaria procedure à dus hypocrisie § Feitelijke + rechtshandelingen • Bij ons alleen voor RH, bij hen ook voor feitelijke handelingen • BV Griekse toneelstukken: kopie van maken Rore: slavernij als substituut voor vertegenwoordiging à u hebt geen vertegenwoordiging, maar dat is geen probleem want u hebt slaven o Rijken via slaven, armen via zoons o Verkrijgen (soort orgaan) § Aangezien slaaf zelf geen rechten kan hebben, zijn deze automatisch voor zijn meester o Verbintenissen 126


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Niet: altijd actio tegen meester Wel: actiones adiecticiae qualitatis (actiones betreffende een toegevoegde hoedanigheid), bv. • Actio quod iussu • Actio de peculio et de in rem verso (betreffende het peculium of het voordeel) Conclusie: rore is voor rijken à Regels slavernij ook van toepassing op filii familias. Belangrijk verschil is dat deze laatsten wel verplichtingen op zich kunnen nemen. Men kan een actio tegen hen instellen. Heeft echter weinig zin, daar een filius familias normaal gezien geen eigen vermogen zal hebben. Daarom kan men in dit geval ook de actiones adiecticiae qualitatis gebruiken à Na de Romeinen geen slavernij, dus wel vertegenwoordiging o Gevolgen § Andere visie op nemo alteri regel • Simpelse oplossing: gewoon afschaffen • Nemo alteri: CIC: regel voor volledig afschaffen want men laat vertegenwoordiging wel toe: Duits systeem • Bij ons geldt deze regel alleen nog maar voor beding ten gunste van een derde (dat is dus uitgesloten)… Vertegenwoordiging wel toelaten en nemo dus niet op van toepassing • BW: liet beding tgv derden enkel toe in de 2 uitzonderingsgevallen die het RoRe steeds voorzag. In de praktijk heeft beding tgv derden veel ruimere toepassing gekregen dan het BW eigenlijk wou. § Andere visie op lastgeving • Loon nu wel mogelijk o Na enig verzet o Ook zo in BW à lasthebber krijgt alleen maar een loon wanneer dat uitdrukkelijk bedongen is • Enkel voor RH • Verwarren met vertegenwoordiging o Alle lasthebbers zijn vertegenwoordigers maar niet omgekeerd (in BW zijn die 2 door elkaar gehaald, vertegenwoordiging staat zelfs niet apart) § §

Bedingen ten gunste van derden Problemen van cafévrienden -

Trakteren op o Nemo § §

café bij de Romeinen alteri etc, maar Drinken met slaven/zonen: kan! Omweg via schenking • Contract tussen u en degene die aan de bar staat, en dan schenkt u het aan die andere à Eigenlijk zit je met twee contracten à Nog geen beding ten gunste van derden § Procedurele oorsprong regel: nemo alteri stipulari dari potest • Komt uit formula-procedure : niemand kan bedingen wat aan een ander gegeven wordt • Regel wil vooral zeggen dat als beding ten gunste van derde, dat er geen actio is 127


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

-

• Als tegenpartij uitvoert, geen probleem • Dus vooral procedurele regel, is geen actio § En: de minimis non curat praetor • De praetor houdt zich niet bezig met bagatelzaken § MAAR regel blijft na verdwijnen procedure: omwegen • In comitio-procedure zit je met andere procedure, toch regel behouden! Twee uitwegen • Strafbeding o U kan niet bedingen ten gunste van ander wanneer dat ook voor uzelf na-/voordelen oplevert als dat voordeel er niet is voor een ander o BV als u het beding ten gunste van derde gekoppeld hebt aan strafbeding: geef die gasten een pint en per pint die barman hen geeft moet barman hem 100euro • Zelf verbonden zijn o BV als u met uw maat gewed hebt: als ik verlies betaal ik u een pint. Stel dat u die pint niet aan hem zou geven, dan kan hij u een proces aandoen en dan kan u een nadeel lijden à als u niet presteert tov derde kan die tegen u proces aanspannen Trakteren op café in middeleeuwen: is zelfs formaliteit o Tournée générale 1 vd formaliteiten bij sluiten contract Trakteren op café in 1804: terug nemo alteri en omweg via schenking werkt niet, wel o Strafbeding + zelf verbinden § Het mag nog altijd niet, maar alleen bedingen ten gunste van derden zijn verboden § Die 2 uitz staan niet in BW, maar rechters hebben die toch toegelaten § Uitz via schenking kon niet werken, want volgens strikt systeem BW kan dat niet WANT BW vereist voor elke schenking een notariële akte. Als u uw maat pint geeft is dat schenking, dus notariële akte nodig. o Art 1121: vw ve beding dat men voor zichzelf maakt: dus steeds zelf meedrinken § Beding ten gunste van derde kan als zoiets een vw is van beding dat men voor zichzelf maakt § Ze hebben de regel van ‘zelf verbinden’ bij de Romeinen niet goed begrepen § Ze hebben ervan gemaakt ‘voordeel ten gunste van derde kan als u er zelf ook voordeel bij hebt’ § Als u voor ander iets bestelt, ook altijd zelf meedrinken, dan mag het!

128


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Bijzonder contractenrecht Lastgeving: reeds gezien Pandcontract Stipulatio Lening - Uitlener staat aan ontlener tijdelijk gebruik toe van een zaak - Voornaamste discussiepunt: interest o Uitgesloten bij commodatum (bruikleen) § Bruikleen: na het gebruik/op overeengekomen tijdstip moet je zaak zelf teruggeven (bv ladder) § Bruikleen is eigenlijk gratis (grote verschil met huur: daar betaalt u!) § Geen intrest mogelijk o Mogelijk bij mutuum (verbruikleen), maar • Verbruikleen: je kan niet de zaak zelf teruggeven, maar een gelijkwaardige zaak (bv u leent bij mij geld – kan je mij dan datzelfde briefje geld teruggeven? Nee, je zal een ander briefje teruggeven) • Het kan soms zijn dat u moet betalen, soms niet Als u moet betalen = intrest à wel intrest mogelijk • Soms problemen met intrest want uw geld brengt geld op: moreel probleem • Verbruikleen onderscheidt zich van huur door het feit dat men bij huur een gebruiksreccht krijgt op de gehuurde zaak die men moet teruggeven, terwijl men bij verbruiklening een eigendomsrecht krijgt en een gelijkwaardige zaak moet teruggeven § Soms verboden § Soms beperkt op het tarief (bv slechts 2%) Romeins recht -

Intrest is toegelaten, maar o Afzonderlijke stipulatio is vereist § Wil u interest, dan moet u daar apart contract over afsluiten o Tarief is beperkt: geen usura § Usura = woeker, overdreven interest à = intrest boven een bepaald maximum à dat mag niet § Gewoon tarief is toegelaten, maar woekerintrest is niet toegelaten. § Tarief varieerde • Wet der 12 tafelen: 1/12 is het maximum o Is het 1/12 per maand? o Is het 1/12 per jaar?

129


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Anderen: regel komt uit periode toen romeinen maar 10 maanden hadden We weten dus niet hoeveel het was o

•

Na de Romeinen: kerkelijk intrestverbod -

-

Reden o Alleen eerlijke arbeid mag geld opbrengen o Werken voor u geld kan uiteraard wel o Elke interest was voor de kerk woeker Sancties o Intrest vragen is een zonde + strafrechtelijke bestraffing: alles wat u ontvangt aan intrest is diefstal

Vanaf 1100 economie booming, dan lenen nodig om dingen te kunnen organiseren Rem op economisch leven vanaf 1100, daarom omzeilen kerkelijk intrestverbod door -

-

Lenen o o o o

bij joden Je mocht niet uitlenen aan een mede-Jood, wel aan een christen Bij christenen: je kon niet uitlenen aan elkaar, maar wel aan een Jood à Dus aan ongelovigen wel uitlenen! Heeft belangrijke consequenties: als u bij iemand geld gaat lenen, u gaat die niet graag zien à opl als in bepaalde streek veel mensen schulden bij Joodse bankiers: bv hun boekhouding gaan verbranden à was 1 vd bronnen vd holocaust eeuwen later Verbod omzeilen: bv contractus mohatrae o Omzeilingstechnieken overnemen uit wereld Islam o Contractus mohatrae: verkoop met beding van wederinkoop tegen hogere prijs – komt neer op verkoop (bv voor 1000 euro), maar beding van wederinkoop (erna voor 1200euro terugkopen); die 200euro verschil is dan je intrest

Toenemende druk op afschaffing intrestverbod vanaf 16de E -

Vanaf 16de E protestantisme: laat intrest toe Verlichting: vrij zijn à intrestverbod de vuilbak in

FR Rev en BW -

-

-

FR Rev + BW: afschaffing intrestverbod o FR rev: artijen waren vrij in het bepalen van de intrest o BW neemt dit principe over o Want wilsvrijheid vd contractanten Maar al vlug terug ingevoerd 1865: terug afgeschaft, maar woeker is wel verboden in het strafrecht o Woeker: bij Romeinen gewoon overdreven intrest Bij ons is woeker een gewoontemisdrijf Jaren ’30: invoeren van een speciale benadeling

130


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

-

Terugkeer intrestverbod in islamwereld Intrestverbod bij Islam! Gevolgen: allerlei omzeilingsmechanismen o oa ‘halal’bankieren, nl alternatieve financiering à Men probeert nood aan krediet in een moderne maatschappij te verzoenen met het intrestverbod § Huurkoop ipv koop met hypothecaire lening • Systeem van huurkoop: de bank koopt het huis en verhuurt het dan, maar in huurgelden zit een deel terugbetaling vh kapitaal, en op einde periode krijg je recht om voor bepaalde som huis over te nemen § Risicokapitaal ipv lening • Aan bedrijf gaat men geen geld lenen, in ruil voor geld krijgt bank aandelen in bedrijf. Is risico voor bank als bedrijf failliet gaat, maar ook voordeel: als bedrijf succesvol is gaan ze mee incasseren in de winst

Koop Begrip en belang Rechten en plichten partijen Huur Vroeger ruimer dan nu 3 contracten -

-

Huur: tijdelijk genot tegen prijs Aanneming: werk onafhankelijk uitvoeren tegen forfaitaire prijs o Opdrachtgever en aannemer o In volle onafhankelijkheid is hier belangrijk § Hierin verschilt aanneming van arbeidscontract o Tegen forfaitaire prijs § Globaal bedrag (afspreken huis te bouwen tegen die prijs) § Of een bestek: gedetailleerd wat hoeveel kost o Fundamenteel: aanneming gaat om ELK werk dat aangenomen wordt, niet alleen om bouwen van een huis. Het gaat veel ruimer dan aanneming van bouwwerken BV ook een advocaat die zaak pleit voor u Arbeidscontract: arbeid onder gezag verrichten tegen loon o WN en WG o WN verricht arbeid, WG betaalt loon – gebeurt onder gezag WG

3 of 1 -

Bij ons 3 contracten: bij de Romeinen 1: locatio-conductio Reden: zelfde actiones: actio locati (actio vh geplaatste) en actio conducti (actio vh meegenomene) 131


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

-

Termen locare (plaatsen, ter beschikking stellen) en conducere (meenemen) Verschillende situaties: dus steeds goed opletten Telkens verschilt wie iets plaatst en wie iets meeneemt (nt zo bel) o Huur: degene die plaatst is verhuurder, degene die meeneemt is huurder o Aanneming: degene die plaatst is opdrachtgever, degene die meeneemt is aannemer o Arbeidscontract: degene die plaatst is WN (stelt zijn arbeid ter beschikking), degene die ze meeneemt is WG

Ius commune -

Rechtsgeleerden: geen onderscheid <> praktijk Daarom: later toch onderscheid maken o Voet § Locatio conductio rei (huur-verhuur zaak) = huur § Locatio conductio operarum (huur-verhuur van arbeidskracht) = arbeidsctt § Locatio conductio operis faciendi (huur-verhuur van het doen van een werk) = aanneming o Rest (meest gebruikte onderscheid) § Locatio conductio rei (huur-verhuur zaak) = huur § Locatio conductio operae (huur-verhuur van werk) = aanneming en arbeidsctt à Nadelen van deze indeling à Voet heeft al het juiste onderscheid, maar meest gebruikte wordt opdelen in 2 BW 1804 - Neemt minst verfijnde indeling over o Huur van een zaak o Huur van een werk - Later: opsplitsen huur van werk: geen verband met Voet o Door de arbeidersbeweging beïnvloed die in 19de E opkomt: dan begint men onderscheid te maken à Wet op arbeidsongevallen: WG alleen maar aansprakelijk als hij ook gezag had over u - Belang o Hedendaags recht: onderscheid in 3 o Romeins recht: slechts 1 ctt Soorten huur in enge zin - Verder opdelen door gewoonterecht o Aanvankelijk geen huur § Reden: voor 1100 veronderstelt huur dat je betaalt, veronderstelt een geldeconomie à voor 1100 geen geldeconomie. Dan ga je wel lenen en cijnsgoederen hebben; je gaat niet iets huren o Vanaf 1100 terugkeren huur: eerst voor grote domeinen § Als u iets in cijns geeft, een cijns is onveranderlijk. BV iets huren voor 200l graan per jaar à dit getal blijft hetzelfde, u kan dit niet

132


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

o

o

optrekken. Dus 100j later is dit nog steeds 200l. Dit is nadelig voor verhuurder § Vanaf 1100 stijgt landbouwproductiviteit, om mee te profiteren ga je dingen verhuren, je kan gewoon huurprijs omhoogtrekken bij stijgen productiviteit Onderscheid • Huur in de enge zin valt nog eens uiteen in pacht en huur! § Huur: niet voor landbouwdoeleinden § Pacht: wel voor landbouw • < Lat pactum (=ovk) • Landpacht en veepacht Overgenomen in BW § BW houdt geen rekening met zwakke mensen – BW beschermt de huurder niet!

In de loop van de 20ste eeuw gaat men huur aanpassen om zwakke partij te beschermen -

-

-

Landpacht o Achtergronden § Er waren echt serieuze misbruiken § Tijdens WOI wetgeving gewijzigd – 61 opnieuw gewijzigd: dan krijg je de pachtwet o Pachtwet § Boeren hebben pachtwet laten schrijven zoals zij het wilen (enige wet in BE zonder achterpoortjes) Handelshuur o Interbellum: men heeft een nieuwe vorm van huur ingevoerd, nl handelshuur o Als u handelspand huurt moet dat voor een langere termijn zijn, men kan dat niet van ene op andere dag beëindigen Woninghuur o Belangrijkste, hierover vroeger geen wetgeving o Vroeger bescherming door § Wetten over detailpunten § Bepalingen van dwingend recht o 1991: woninghuurwet § Probleem met deze wet: bij verhuur huis heb je twee partijen: verhuurders en eigenaars – die 2 gaan voortdurend lobbyen bij regering om hun goesting te krijgen o Wetgeving: niet altijd succesvol

Verplichtingen partijen Bescherming huurder - Rore: weinig bescherming huurder - Opzegging o Bepaalde tijd § Niet nodig, maar: relocatia tacita

133


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Je kan hebben dat je huurt voor bepaalde tijd – je kan dan stilzwijgende wederverhuring hebben • Dus er is een termijn afgesproken, u zegt niks, dan is het logisch dat het verderloopt! § Gebruikelijke termijn: • RoRe: lustrum (5j) • Bij ons: 3-6-9 Onbepaalde tijd § Bij ons (< gewoonterecht): opzegging en opzegtermijn • Men gaat zeggen dat er opzegging moet zijn: aan ander kennis geven dat u ctt gaat beëindigen. Ook aangeven wanneer u dat zal beëindigen. Er moet dus tijd verlopen tussen opzeg en echte beëindiging (opzegtermijn) § Niet in RoRe : • Men gaat huurder niet beschermen! • Ctt van onbepaalde duur: huisbaas kan u op elk moment eruit zetten! o Let op: huurder kan dus ook op elk moment vertrekken •

o

Aanneming en arbeidscontract Aanneming -

Juridisch gezien weinig problemen Feitelijk gezien wel

Arbeidscontract -

Vooral belang vanaf 2de helft 19de eeuw o Want hiervoor slaven o Vanaf nu ontwikkeling arbeidsrecht

Borgtocht Vennootschap Quasi-contracten Delicten en quasi-delicten Bij de Romeinen Het begrip delictum - Gaius: contractus + delictum o Contractus reeds gezien o Nu gaan we delictum bekijken - = onrechtmatige daad? o Delictum is ongeveer onrechtmatige daad (u bent verbonden omdat u iets verkeerd hebt gedaan) - Handelen o Tegen recht o Tegen zorgvuldigheidsnorm 134


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

-

Belang 1382! Maar verschillen tussen delictum en onrechtmatige daad o Delictum is ruimer § Delicta omvatten • Delicta privata: privaat belang geschonden à Dat moet u maar zelf oplossen: zelf actio instellen, maar omdat u dat allemaal zelf heeft moeten instellen zijn de boetes wel ten voordele van u • Delicta publica: algemeen belang/staatsbelang à Overheid zal zelf optreden. Het zal geen privé-persoon zijn die actio instelt, maar ook geen privé-persoon die boete krijgt Waarom zo’n systeem? Als u zegt dat overheid moet optreden, kost overheid een hoop geld maar die hebben dat niet. Daarom zelf optreden à Romeinen investeren niet in uitgebreid politie-/gerechtelijk apparaat zoals wij § Onrechtmatige daad: omvat enkel delicta privata (vanaf nu gaat het enkel nog hierover) o Delictum is gericht op boete § NU Onrechtmatige daad: altijd schadevergoeding, soms straf (bij strafbaar feit) § BIJ DE ROMEINEN Delictum: altijd straf (poena = boete) • Reden: oorsprong delicta o Volledige wraak zonder beperkingen in primitieve maatschappij o Talio-principe: u kunt een ander maar aandoen wat uzelf is aangedaan o Later: geld aanbieden om wraak af te kopen, SO gaat al dan niet akkoord o Later: u zal verplicht zijn afkoopsel van de wraak te aanvaarden • Straf blijkt uit tarieven • Soms ook schadevergoeding • In de praktijk: minder belangrijk à Maakt voor SO niet uit of dat geld nu SV of boete is o Delictum: geen algemeen principe (EX) § Onrechtmatige daad: algemeen principe: door uw fout veroorzaakte schade vergoeden § NU Algemeen principe: uiting van ontwikkeld recht § BIJ DE ROMEINEN: geen algemeen principe • Wel: verschillende delicta Aan vw van 1 vd delicta voldaan, kon de dader gestraft worden • Gevolg: geen delict, geen straf • Niet elke OD bracht een sanctie mee! • Cf. Engelse torts

De actiones bij een delictum - Soorten actiones o Poenales (gericht op boete) o Reipersecutoriae (gericht op schadevergoeding) 135


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Mixtae: omvat § Schadevergoeding: 1x waarde § Boete: rest o Actiones mixtae: zelfde regels als voor actiones poenales Kenmerken poenale en gemengde actiones o Passief onovererfbaar § U kan ze alleen maar instellen tegen de dader, niet tegen diens erfgenamen § Onovererfbaar: ze gelden niet tov erfgenamen § Passief: ze gelden tov dader o Bij meerdere daders: onbeperkte cumulatie § U kan van elke dader de volle pot vragen § SO kan zoveel keer de boete vorderen als er daders zijn o Poenale + reipersecutoire: kan o Gemengde + repipersecutoire: kan niet o

-

Furtum (diefstal) - Betekenis nu: bedrieglijk wegnemen van roerende zaken - Ruimere betekenis in rore o Ook BV heling (iets kopen van een dief, maar je weet dat wel) à Bij ons apart misdrijf, bij Romeinen in diefstal o Ook ongeoorloofd gebruik à U hebt iets dat u van een ander mocht gebruiken, maar u gebruikt dat vor iets anders dan overeengekomen à BV wagen lenen van iemand, maar eigenlijk om in de modder te gaan rijden ipv naar stad te gaan zoals gezegd o Ook wegnemen eigen zaak à BV u gaf zaak in pand aan pandhoudende SE, en u neemt zaak terug van hem zonder schuld betaald te hebben - Actio furti (poenale actio) Kon ingesteld worden door eigenaar en sommige andere personen als SO tegen dader Onderscheid o Furtum manifestum: waarde x4 § = heterdaad o Furtum nec manifestum: waarde x2 § = geen heterdaad o Reden voor verschil § U zal het meest boos zijn als u op heterdaad betrapt, en het gaat nog altijd om wraak afkopen - Combinatie mogelijk met reipersecutoire actio - Reeds vroeg waren bepaalde vormen van diefstal geen delicta privata, maar delicta publica. Ze werden publiekrechtelijk vervolgd. Damnum iniuria datum (lex aquilia) - Schade toegebracht door een onrechtmatigheid - 286 v.c. o Aquilius stelde aan het plebs voor dat het een bepaald plebisciet zou stemmen – dit plebisciet was zo belangrijk dat er in ons recht nog sprake is van Aquiliaanse aansprakelijkheid. De lex Aquilia is echter veel beperkter. Ze verleende immers slechts in bepaalde gevallen een actio, de actio legis aquiliae. o Is eigenlijk een plebisciet (voorgesteld door volkstribuun), maar na 286 vc dus het is ook een lex 136


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

-

-

-

o Voorgesteld door volkstribuun aquilius Belang o Basis van ons art 1382 Inhoud: o Eerste paragraaf: doden slaaf of viervoetig vee o Tweede paragraaf hebben we niet meer o Derde paragraaf: verbranden, breken, vernielen zaken Tekstproblemen o Heel enge tekst Uitbreiden door: o Interpretatie wet: vernielen kreeg een zeer ruime interpretatie (elke vorm van beschadiging) o Praetor: praetoriaanse actiones: onderscheid niet zo belangrijk § Verleende in bepaalde gevallen die niet onder Lex Aquilia vielen toch een actio, die door de actio legis aquiliae geïnspireerd was § Strikt à Dit alles leidde echter niet tot de ontwikkeling ve algemeen principe, dat iemand aansprakelijk was voor schade door zijn onrechtmatig handelen toegebracht. Men moest nog steeds geval per geval bekijken. Was geen actio voorhanden, kon de dader niet vervolgd worden Elementen o Damnum (schade) o Iniuria (fout, onrechtmatigheid) o Datum (oorzakelijk verband) o Daarnaast ook: boete

Damnum - Welke schade o Damnum in corpus datum § Zaakbeschadiging: altijd • Vereiste dat een bepaalde zaak beschadigd was § Schade betreffende een zaak: uitzonderlijk • BV u hebt hond die in hok zit, iemand laat hond los en u bent hond kwijt • Komt niet in aanmerking, 1 uitzonderlijk geval: u hebt een slaaf, die hangt vast aan boeien, u hebt er medelijden mee, laat hem los, hij gaat lopen. Slaaf niet beschadigd, maar ander is wel zijn slaaf kwijt. Dit geval komt wel in aanmerking! Als u slaaf losmaakt zodat hij kan gaan lopen is schade betreffende zaak el iets dat in aanmerking komt § Morele schade: nooit - Speciaal geval: vrijen o Geen LA voor de vrijen, wel voor slaven o Redenen § Men is geen eigenaar van zijn lichaam § Liberium corpus nullam recipit aestimationem = op het lichaam van een vrije persoon staat geen prijs à Je kan er dus geen waardeschatting van maken o Uitzonderingen § Doodslag/verwonding zoon onder patria potestas • Geen vergoeding voor overlijden/schade aan zoon • Kan echter enkel dokterskosten vorderen + de het geld dat hij daardoor minder krijgt van zijn filius 137


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

§

• Zoon kan niet zelf vorderen, pater wel Verwonding van de vrije man die ten onrechte als iemands slaaf dient • Maar: is beperkt • Uitbreiding onder Justinianus naar verwondingen van alle vrije personen?

Iniuria (onrechtmatigheid) - Betekenis : handelen zonder recht, bv niet bij o Zelfverdediging o Machtiging overheid: overheid heeft u dat toegestaan/bevolen o Noodzaak (bv brand) o Toestemming (volenti non fit iniuria: aan iemand die het wil wordt geen onrecht gedaan) à Bestaat bij ons nog als regel, maar uitzonderingen op (bv zaak SMrechter) - Aanvankelijk enkel bij dolus (opzet), later ook bij culpa (levissima) (nalatigheid) o Standaard is een pietje precies: zelfs bij de kleinste fout hangt u Datum - Begrip causaliteit o Gedrag moet de oorzaak zijn van de schade - Rore: geen theorievorming o Interesseerde Romeinen niet o Meestal duidelijk: schade moest direct gevolg zijn van een fysiek handelen van de dader à Regel geldt echter niet 100%: barbier scheert slaaf tijdens kijken naar match, bal vliegt tegen slaaf, daardoor mes barbier in slaaf, gewondspeler aansprakelijk, deze heeft de slaaf echter niet aangeraakt! o Van een algemene theorie was geen sprake Boete - Twee tarieven: o Paragraaf 1: waarde van voorafgaande jaar § Als het gaat om doden slaaf/viervoetig vee: men gaat kijken naar hoogste waarde in het afgelopen jaar. Heeft belangrijke consequenties à stel slaaf verloor half jaar geleden zijn arm, dus veel minder waard – echter moet je waarde slaaf mét arm betalen, want jaar geleden had slaaf arm wel nog o Paragraaf 3: 30 dagen § Verwonden slaaf/viervoetig vee: het gaat om de 30 dagen nadien. Men wil zien hoe de toestand evolueert als het gaat om het verwonden § Ga je rekening houden met gevolgschade? Doordat 1 iets beschadigd is, is de rest minder waard. Men gaat rekening houden met ruimere gevolgen. Je maakt bv 1 slaaf ziek, en als gevolg alle slaven ziek. Je verwondt 1 paard, maar 4 mooi gelijke paarden om koets te trekken, nu slechts 3 gelijke meer, is ook gevolgschade. - Interpretatieproblemen o Waarde: ook financiële gevolgen à Aanvankelijk niet, na verloop van tijd wel rekening mee hoduen o Voorafgaande jaar: uitgangspunt? o 30 dagen: § Vroeger: voor schadeverwekking 138


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

-

§ Nu: na schadeverwekking: redenen Omvat ook schadevergoeding o Vooral duidelijk bij veroordeling: als je bekent gewoon schade betalen, als je niet bekent schade + boete betalen Rol eigen fout o Nu: minder schadevergoeding betalen/ontvangen à wij gaan kijken naar beide en percentage vastleggen, wij gaan dat dus opsplitsen o Rore: ofwel geen ofwel een volledige schadevergoeding à 100% of 0%: alles of niks

Iniuria - ≠ bij damnum iniuria datum (onrechtmatigheid) >< hier: apart delict, vertaalt u als bewuste krenking van andermans persoonlijkheid - Vult lacune LA op - Verschillen met LA - Oorsprong in XII-tafelenwet o Als je iemand geslagen had en er vloeide bloed / waren botten gebroken / geen bloed vloeide en geen botten gebroken à verschillende regels hiervoor à opgelet: enkel als je iemand slaat o Bedragen voor schadevergoeding staan in de wet o Echter blijven ze dezelfde bedragen hanteren, later wordt dit een lachwekkend bedrag - Later volledig herwerken door praetor o Actio geven ogv iniuria o Geen vast tarief meer: hij gaat het doen in functie van de waarde betalen o Veralgemenen : niet alleen voor als je iemand slaat, maar veralgemenen Gevallen van iniuria -

Opzettelijke verwonding van vrije Beledigend optreden o Laster (luidop kwaad spreken in een menigte over iemand) § Het moet luidop zijn à fluisteren telt niet § Het moet in een menigte zijn § Opletten met de omstandigheden: BV bij carnaval in Rome kan je vanalles doen o Stalking (iemand voortdurend zitten belagen om die oneerbare voorstellen te doen) à Probleem hierbij: veranderende gewoontes § Aanvankelijk wist je heel goed wie je wel en niet oneerbare voorstellen kon doen: regel was, een vrije vrouw is een vrouw met lang haar, een vrouw met kort haar daarentegen was een slaaf; die vrouwen met kort haar kon je benaderen. Fatsoenlijke vrouwen droegen lang kleed, slavinnen kort rokje. Vrouwen met kort rokje kon je dus ook benaderen § Op bepaald moment beginnen de fatsoenlijke vrouwen ook rokjes te dragen: leidt tot verwarring bij Romeinse mannen wie ze mogen lastigvallen en wie niet o Aantasting eer: gaat om echt serieuze dingen (BV zeggen dat rechter corrupt is, over officier zeggen dat hij een lafaard is) o Slaan of folteren andermans slaaf § BV iemand had slaaf ander gecastreerd: je kan LA niet toepassen want je moet schade hebben. Bij castreren slaaf geen schade geleden. Op de markt is een gecastreerde slaaf nl veel meer waard. 139


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Je kan evt wel iniuria inroepen omdat, als iemand slaaf ander castreert, meester dat als belediging kan opvatten § Het gaat hier om heel serieuze gevallen o Overige Actio iniuriarum -

Toepassingsvoorwaarden o Zonet gegeven gevallen o Animus iniuriandi (=opzet, dolus) - Ook actief onovererfbaar o Alleen SO kan het instellen, niet zijn erfgenamen o Logisch als het gaat om belediging Schade door filius familias en slaven -

-

Noxalis deditio: o Als filius familias of slaaf iets van een ander kapot doet o Moet pater familias daarvoor opdraaien? o Kan kiezen: ofwel schade betalen, ofwel slaaf/filias cadeau doen o = aansprakelijkheidsbeperking Gaat ver bij fifa: verdwijnt: rechtstreeks vorderen Blijft bestaan bij slaven Ook andere gevallen van aansprakelijkheid voor andermans daad

Quasi-delicten en risico-aansprakelijkheid Quasi-delicten -

-

Plaats in het verbintenissenrecht van quasi-contracten en quasi-delicten o Justinianus heeft naast contracten en delicten, vuilbak opgeplitst in quasicontracten en quasi-delicten Onderscheid tussen beide o Bij quasi-delicten hangt er een reukje aan, bij quasi-contracten niet Bij geen van beide fout, maar quasi-delicten op het randje, quasicontracten totaal niet fout Belangrijkste o Actio de deiectis vel effusis § Actio over het weggeworpene/uitgegotene • Geen afvoer in huizen – ’s nachts naar toilet? In emmer doen – in principe ’s ochtends gaan uitgieten beneden in ton – maar hoge flatgebouwen, veel verdiepingen, dus die gaan dat gewoon uit het venster gieten ipv telkens helemaal naar beneden te gaan – straten in Rome heel smal, dus kon uiteraard op mensen vallen – dit is niet verkeerd want iedereen doet dat, geen fout, maar er hangt wel een schijn van fout aan – vandaar deze actio § Belang: dit is een actio die ingesteld wordt niet tov degene die iets weggesmeten heeft, maar tegen eigenaar van het gebouw. Redenering: hij heeft toch huurgelden van dat gebouw, hij moet maar betalen als er schade is o Actio de posito vel suspenso § Actio over het geplaatste/opgehangene • In Rome valt veel geld te verdienen met appartementsgebouwen en co. Romeinen hadden goed materiaal en konden goed bouwen MAAR soms was het zo dat er veel geld moest verdiend worden en ze het werkje niet 140


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

-

nauwkeurig deden. Het kon dus zijn dat gebouw plots instortte/er stukken afvielen. • Eigenaar hiervoor aansprakelijk! SV voor SO/erfgenamen In beide gevallen: geen culpa (fout) à = foutloze extracontractuele aansprakelijkheid à nu: vorm van risico-aansprakelijkheid Ook aanwezig bij § Schade door dieren § Schade door personen onder patria potestas of slaven

Risico-aansprakelijkheid -

Quasi-delicten: aansprakelijk wegens controle over risico-factor Ook in andere gevallen o Schade door dieren: uiteraard tegen eigenaar vorderen § Voor gedomesticeerde dieren • Eigenaar vragen dat deze het dier aan SO overgaf, maar eigenaar kon dier ook houden wanneer hij SO schadeloos stelde • Echter beperkt tot gevallen waarin dieren tegen hun aard handelden § Andere regels voor wilde dieren o Schade door filius familia of slaven § Actio noxalis en noxae deditio § CIC vermeldt enkel nog mogelijkheid tot noxae deditio bij slaven à RS tegen dader vorderen en niet tegen diens pater familias

Gewoonterecht - Vroege me: primitiever systeem o BV dier veroorzaakt schade: bij Romeinen zal eigenaar voor rechter komen, in ME zal dier voor rechter komen o Idee van individuele aansprakelijkheid verdween o Collectieve aansprakelijkheid § Handelaars § Vete: voor elke schade zonder onderscheid of proportionaliteit, wel mogelijkheid tot afkopen (vaste tarieven) - Hoge en late middeleeuwen o Vanaf jaar 1000 vete onder druk § Redenen vooral: vete negeert algemeen belang o Daarom: overheidsoptreden, gevolg onderscheid § Misdrijf dat tot een straf leidt: strafrecht van overheid § Onrechtmatige daad die tot SV leidt: geen recht van overheid, daarom zelf onderhandelen • Verzoenen < (mond)zoen; Ook de maagzoen: uw magen zijn uw familie, aangezien hele familie heeft meegevochten, als SV, gaat hele familie moeten betalen aan ene kant, en gaat hele familie moeten ontvangen aan andere kant. Dat ontvangen is maagzoen. • Nood aan vaste regels: die haalt men uit rore (ius commune) Ius commune - Bouwt verder op RoRe - Neemt echter niet alles ongewijzigd over 141


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

o o

o

BV noxalis deditio van slaven verdween – nl niet meer zoveel slaven Verdwijnen furtum als delict § Reden: bestraffing diefstal door overheid § Engere definitie op grond van Germaanse opvattingen >< Romeinen: ruime definitie van diefstal § Recent bij ons: terug verruimen • Want jaren 60 probleem van joyriding: als dan enge definitie van diefstal kan je dat niet bestraffen, want die mensen hebben bedoeling dat terug te brengen. Dat was oude opvatting Germanen. Daarom in jaren 60 erbij: bedrieglijk wegnemen voor kortstondig gebruik. Belangrijkste evoluties: iniuria, aquiliaanse aansprakelijkheid

Iniuria - Groot belang - Reden o Eer en goede naam ve persoon zeer belangrijk in de toenmalige maatschappij o Als mensen zich beledigd voelen, ze willen wraak nemen: iniuria kan voor elke belediging gebruikt worden in het ius commune (itt in rore) - In veel meer gevallen dan in rore o BV vooraan zitten in de mis was toen voor elite, en boerenzoon zit ook vooraan: ze voelen zich beledigd! à proces wegens iniuria - Animus iniuriandi wordt vermoed o = opzet o Bij Romeinen moet dat bewezen worden: degene die iets beweert moet dat zelf bewijzen o Hier: bewijslast omgekeerd: tegenpartij moet bewijzen dat er geen animus iniuriandi is - Verschillende sancties mogelijk o Leidt soms tot strafrechtelijke sanctie o Kan tot schadevergoeding leiden o Er kan ook ‘amande honorable’ zijn (eerbare boetedoening) = blootshoofds en met enkel hemdje aan op beide knieën ander om vergiffenis vragen - Iniuria nog steeds poenaal - Verdwijnt vanaf 17de eeuw door opkomst algemeen principe onrechtmatige daad o 1 regel die voor alle gevallen van onrechtmatige daad geldt à geen afzonderlijke regel nodig - Overleeft wel in het strafrecht à laster en eerroof (echter zelf eerst klacht indienen, parket gaat niet uit zichzelf optreden) Aquiliaanse aansprakelijkheid - Grote verschillen met de Romeinse actio legis aquiliae - Oorzaak: evolutie in de praktijk o Niet de professoren die zaken hebben doen evolueren, maar de mensen van de praktijk - Verschillen o Fout o Schade o Oorzakelijk verband o Poenaal karakter o Ontwikkeling algemeen principe (allerbelangrijkste)

142


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Fout -

-

Onderscheid culpa en dolus o Culpa in de ruime zin is fout o Culpa in de enge zin: onopzettelijke fout/nalatigheid Dolus: opzettelijke fout Achtergrond: schuld (oorsprong in begrip zonde) = fout + toerekenbaarheid o U kan maar zondigen als u beseft dat u aan het zondigen bent (=kerk) o Cf strafrecht

Schade Romeins recht Zaakschade + uitzonderlijk schade betreffende een zaak

Niet voor vrijen Geen morele schade

Ius commune Zaakschade + altijd schade betreffende een zaak + loutere vermogensschade dat niet aan een bepaalde zaak gekoppeld kan worden (BV u hebt voetpad geveegd, buur heeft ook voetpad geveegd, maar alles bij jou geveegd – u krijgt boete van staat Bologna omdat geen vuil voor je huis mag liggen – ogv aquiliaanse aansprakelijkheid kan je boete terugvorderen van buur) Wel voor vrijen Wel morele schade - Aanvankelijk slechts in 1 geval: vrouw die in haar gelaat verminkt is (reden: marktwaarde zakt) - Later voor alle vrije mannen

Oorzakelijk verband Zeer beperkte theorievorming Verdwijnen poenale karakter - Reden voor verdwijnen poenale karakter o Aspect misdrijf verdwijnt uit aquiliaanse aanspr (dat gaat naar het strafrecht), wat overblijft is de rest à aquiliaanse aanspr is niet langer meer poenaal, heeft met straffen niks meer te zien - Gevolgen o Geen verdubbeling e.d. Meer § Geen 2x een schadevergoeding Bij straf ging dat wel o Bij meerdere daders: geen cumulatie meer § Wordt hoofdelijke aansprakelijkheid: van 1 vd daders volle pot vorderen, die moet maar terugvorderen van de rest o Passieve overerfbaarheid § Vroeger reeds uitzonderlijk (nvt) § Invloed canoniek recht • Erfgenamen gaan SV dus ook moeten betalen – kerk: als u een ander schade berokkend hebt, bent u slecht man en komt u niet in de hemel – als erfgenamen betalen gaat die persoon toch naar de hemel - Opmerking: bepalen waarde: ogenblik van toebrengen schade

143


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Ontstaan algemeen principe - Romeinen: LA in bepaalde gevallen o Als het niet onder geval LA viel, had u geen actio, dus pech o Geen algemeen principe - Ius commune: sterk uitbreiden, maar geen algemeen principe. Gevolg: 1 groot kluwen - Daarom: vernunftrecht: algemeen principe. Gevolg: vereenvoudigen o 1382 BW komt hier tot stand - Late ontwikkeling algemeen principe: redenen o Vereist abstractie à abstract redeneren is geen normale reactie à het is moeilijker iets simpel te zeggen dan het moeilijk te zeggen o Is niet zo logisch als gedacht àmensen wille geen fout-schade-oorzakelijk verband, maar eigenlijk willen ze gewoon hun geld, ze willen zo geen regel ; deze regel is dus niet zo logisch! Andere vormen van aansprakelijkheid - Quasi-delicten: verdwijnen - Wel aansprakelijkheid ouders voor kinderen, aanstellers voor aangestelden à beperkingen o Eigen fout aansteller (bv iemand aannemen waarvan je wist dat het zatlap is: je moest die persoon maar niet voor die job aangeworven hebben) o Binnen/buiten kader aanstelling § Binnen kader aanstelling: aansteller volledig aansprakelijk § Buiten kader aanstelling: aansteller aansprakelijk voor loon dat u nog moet aan de dader B.W. -

-

Volgt ius commune Cf niet 1 principe, maar 2 Verklaring: nieuwe invulling onderscheid delicten en quasi-delicten: o 1382: delict bij dolus à opzettelijke fout o 1383: quasi-delict bij culpa à onopzettelijke fout Aansprakelijkheid voor anderen en zaken o Art 1384: andermans daad o Art 1385: dieren o Art 1386: instortend gebouw (< actio de posito vel suspenso) § Actio dedeictis vel effusis: niet overgenomen bij ons Er zit altijd een idee van fout achter

Latere ontwikkelingen - Juridische ontwikkelingen o Verdwijnen onderscheid 1382-1383 o Stuwadoorsarrest: je kan de aquiliaanse aansprakelijkheid (foutaansprakelijkheid) van 1382 maar toepassen wanneer fout en schade geheel vreemd zijn aan uitvoering contract o Schade = schending van elk rechtmatig belang § U verliest voordeel, da’s genoeg § Echter moet het ook om een rechtmatig belang gaan (bv drugs is geen rechtmatig belang) o Theorieën over oorzakelijk verband 144


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

-

-

Sociale ontwikkelingen o Art. 1386bis: ontoerekeningsvatbaren à beslissen naar billijkheid o Impact verzekeringen § Vlugger fout aanvaarden § Belangrijker worden opzet (essentieel voor verzekeringen) o Invloed belangengroepen: privileges voor bepaalde daders § Belangengroepen kunnen invloed hebben op het recht § Bv art 18 WAO o Recent: verhogen morele schadevergoeding o Explosie extra-contractuele aansprakelijkheid door: § Moderne techniek (bv 2 auto’s die tegen mekaar knallen, kon vroeger niet met boerenkarren) § Grotere mondigheid Opkomst risico-aansprakelijkheid (>< itt 1383: foutaansprakelijkheid) o Risico-aansprakelijkheid = foutloze aansprakelijkheid o Oorsprong: industrialisering (bv machines) o Probleem: moeilijk bewijzen fout o Geen wetgeving, daarom rechtspraak: vele ontwikkelingen § Oa nieuwe interpretatie art 1384, lid 1 (Laurent/Faider) • Faider: procureur-generaal bij hvc – art 1384 moet je inhoudelijk bekijken ipv als inleiding op wat komt • Oplossing Faider overgenomen door Laurent – gekend in heel buitenland – men denkt dat deze nieuwe interpretatie van Laurent komt, maar eigenlijk komt ze van Faider o Nu: vooral door wetgeving

Toekomst • PRINCIPLES EUROPEAN GROUP ON TORT LAW, voorgesteld in mei 2005: 14 p.: weg met de eenvoud?

145


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Erfrecht Inleiding Inhoud cursus -‐ -‐

Extern recht Intern recht: personen- en familierecht, miv patrimoniaal vermogensrecht o Huwelijksvermogensrecht o Erfrecht = vermogensovergang ene gestorven persoon op andere levende persoon Erfrecht -‐

-‐ -‐

-‐

Bestond aanvankelijk niet o Gronden zijn geen privé-vermogen o Roerende goederen werden gewoon mee begraven Cf pleidooi voor afschaffing erfrecht Later wel Termen: erflater (de cujus), erfopvolger (successor), erfopvolging (successio) o Bij versterf (wettelijke devolutie) = intestaatserfrecht § Wettelijke/gewoonterechtelijke regelen bepalen hoe erfopvolging zal verlopen § Wettelijke devolutie niet verwarren met devolutierecht! o Bij testament § Eenzijdige, herroepbare RH waarbij de erflater voor de tijd dat hij er niet meer zal zijn, beschikt over zijn goederen. De wil vd overledene bepaalt het verloop van de erfopvolging o Verband tussen beide § Testamentvrijheid: vrije wil erflater speelt à echter geen volledige vrijheid, zie beschikbaar deel § Of iemand al dan niet een testament kan opmaken en wat hij in dat testament kan bepalen, hangt af van de ruimte die de wet/gewoonte daarvoor laat § Suppletief recht: regels van de wet/gewoonte regelen wat gebeurt Groot belang erfrecht vroeger o BV vrouwen werkten niet, volledig afhankelijk van erfrecht o Maatschappij was veel statischer à Beste manier om vermogen op te bouwen was om er één te erven o Vroeger bepaalde erfrecht of u gronden had of niet

Romeinen Ø Romeinen= kampioenen van het testament Ø Bijgevolg: wettelijke devolutie is minder belangrijk Voor de franse revolutie Wettelijke devolutie Zeer veel regelingen Redenen -‐

Invloed statuut personen (geen gelijkheidsbeginsel) o Kon enorm verschillend zijn o Naargelang statuut persoon kon een ander erfrecht zijn 146


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

-‐

Invloed statuut goederen (geen eenheid van massa van nalatenschap) § Heel nalatenschap is 1 grote pot – voor ene grote pot gelden dezelfde regels = nu § Vroeger niet zo: men hield rekening met aard/oorsprong goederen overledene o Cateylen (minder waard)>< erven (grote waarde) à ander erfrecht Binnen erven nog verschillen: § Allodia (geen diensten tov heer) § Tenures (goederen waarbij u wel diensten hebt tov heer) • Lenen: meer prestigieuze diensten (bv ridderdienst) • Cijnsgoederen: meer economische diensten (bv elk jaar 3 kippen leveren) • Aanvankelijk niet erfelijk, later wel à Waarom tenures aanvankelijk niet erfelijk? Makkelijkst uit te leggen adhv ridderdienst: u kan fantastisch vechter zijn maar zoon is dat daarom niet noodzakelijk o Eigen >< verworven § Eigen opvatten als eigen van de familie: goederen die u zelf geërfd hebt van familie § Verworven goederen: goederen die u gekocht hebt tijdens uw leven -‐ Erfrecht = gewoonterecht, bijgevolg o Verbrokkeling: duizenden soorten erfrecht, afhankelijk van rechtsgebied o Groot belang conflictenrecht (nu internationaal privaatrecht) § Erven: ligging goed in kwestie of rechtbank § Cateylen: poorterschap (waar u ook overlijdt, recht van waar je poorter bent = ppe in grote Vlaamse steden) of sterfhuis (plaats waar u overleden bent) Gevolgen complexiteit -‐ -‐ -‐ -‐ -‐

Hier vereenvoudigen Ook toen veel verwarring, ze begrepen het zelf niet à factor van geweld Reeds gezien: bastaarden Later: langstlevende Opm: anachronistisch werken met orden o Orde = groepen van erfgenamen die als groep andere erfgenamen uitsluiten, of door andere erfgenamen uitgesloten worden

Descendenten -‐ Principes o Dichter sluit verder uit § Kinderen komen voor op kleinkinderen Onder de kinderen in ppe gelijke verdeling § Niet de kleinzoon, maar wel de zoon erft. Idem kleindochter/moeder. o Gelijkheid onder erfgenamen van dezelfde graad (elk 1/x), maar § Uitzonderingen à Bevestigen de regel à Mechanismen om de gelijkheid te verzekeren wanneer ze verstoord is à Soorten • Bevoordeling 1 kind à 1 kind krijgt meer of zelfs alles.

147


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

VB: in het leenrecht de primogenituur (eerstgeborene) § Begrip= eerstgeborene (die nog in leven is) erft • Term eerstgeboorterecht niet geheel correct: het gaat niet om de eerstgeborene, maar om het oudste nog in leven zijnde kind bij het openballen van de nalatenschap § Verklaring • Belang leenheer: niet altijd o De ridderuitrusting van de leenman is enorm duur. Stel dat de leenman overlijdt, dan is het nutteloos dat die uitrusting (paard, zwaard, harnas, …) verdeeld wordt onder de kinderen. Daarom ging alles of het grootste deel naar de oudste zoon, zodat die zich de uitrusting kan veroorloven. Dit klopt voor kleine lenen, maar niet voor grote lenen. Eigenaars van grote lenen hebben liever dat de erfneis van machtige leenmannen verdeeld wordt, zodat die macht verdeeld wordt over zijn kinderen. • Belang familie: concentratie erfenis= macht (b.v. grimminge) o Door verdeling van de erfenis onder alle kinderen blijft er na een paar generaties nog weinig over van de macht en rijkdom. Door alles aan de oudste zoon te geven (of een groot deel), kon men de macht geconcentreerd houden. • Voorbeeld vorstenhuizen o Vandaag kent men de primogenituur nog voor de troonopvolging in België. Uitsluiting kinderen o Voorbeeld: mannenvoorrecht Primogenituur is gekoppeld aan mannenvoorrecht § Voorrang voor mannen à Aanvankelijk telt de dochter niet mee. à Later: een dochter kan wel erven, maar de o

•

148


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

o

oudste dochter wordt gezien als jonger dan de jongste zoon. § Maar: compensatie in huwelijksvermogensrecht: om een oudste zoon te produceren heeft men een vrouw nodig (<-> in het leenerfrecht gingen de mannen puur voor op de vrouwen) § Verklaring dat de mannen in het leenrecht voorgaan op de vrouwen • Leenheer: wil ervaren strijder à De mannen kunnen beter vechten dan de vrouwen. • Familie: wil krachtige leider à Het leenrecht bij ons dringt door rond het jaar 1000, een periode waarin veel vetes gevoerd worden. Daarvoor willen de families een leider die sterk staat. • Domineren mannelijke lijn, maar soms uitzonderingen à Als een vrouw de erfenis krijgt en ze trouwt, dan komt die erfenis in het vermogen van de familie van haar man. § Aanvankelijk absoluut (de oudste kreeg alle lenen), later niet: redenen: Naast de lenen zijn er ook nog andere goederen (cateylen, cijnsgoederen, …) die wel evenredig verdeeld worden. Het probleem met de lenen is dat na een paar generaties het geheel van de lenen onderverdeeld is in tientallen tot zelfs honderden delen. Naarmate de tijd dus verdergaat, blijft er van de andere goederen niet veel meer over en is er niets meer voor de andere kinderen. Voor de dochters kan daaraan verholpen worden door hen te laten trouwen met iemand van een lagere stand, door in het klooster te gaan of (voor de mannen) door in het buitenland te gaan veroveren. Op den duur is dit ook niet meer praktisch en schakelt men over op een ander erfrecht waarin de jongere broers en zussen ook een aandeel krijgen. Daarbuiten: mannenvoorrecht buiten het leenrecht meestal uitsluiting van dochters Voorbeeld:bevoordeling kinderen uit eerste huwelijk/bed § Belangrijke uitzondering § Redenen à Als de ouder van het kind in kwestie daarna 149


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

§

hertrouwt, zal de stiefvader de eigen kinderen bevoordelen en tegen de kinderen uit het eerste huwelijk zijn. § Devolutierecht (=/= wettelijke devolutie) • Inhoud à Wanneer twee personen getrouwd zijn en één van hen overlijdt, gaan al hun erven meteen naar hun kinderen. De langstlevende heeft enkel nog een lijftocht (het gewoonterechtelijk vruchtgebruik). Uitz.: het devolutierecht geldt niet voor de lenen. Als het eerste kind een man is, gaat het leen naar die man. • Politieke betekenis: Lodewijk XIV à Door het devolutierecht is Vlaanderen een groot deel van zijn grondgebied kwijtgespeeld. Rijssel is in 1667 door de Franse Koning veroverd. Die Lodewijk XIV stelde dat zijn vrouw een spaanse prinses was. De Spaanse koning is heerser over de Nederlanden. De Spaanse koning is zoon uit het tweede huwelijk. Zijn vrouw is dochter uit het eerste huwelijk en dus moest zij het gebied krijgen. Problemen: * Publiekrecht en privaatrecht waren ook op dat moment al van elkaar onderscheiden. * Zijn vrouw had afstand gedaan van haar rechten. * Troonopvolging werd altijd geregeld door het leenrecht, en devolutierecht geldt niet voor lenen. * Devolutierecht gold enkel voor het gebied ten oosten van de schelde. Mechanismen om gelijkheid te verzekeren • Inbreng • Representatie/plaatsvervulling

Ascendenten - Aanvankelijk geen erfgenamen à aanvankelijk konden ouders niet erven. Redenen: * Normaalgezien erven ouders niet van hun kinderen omdat zij eerst sterven. - Later: soms wel (als er geen collateralen (zijverwanten) zijn) - Verklaring

150


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Collateralen - Principes (voor de Franse Revolutie): 1. Gelijkheid 2. Dichter gaat voor op verder - Zoals bij descendenten + - Parentelen à Men werkt eerst men parentelen, en binnen de parentelen werkt men met graden. - Familiaal terugvalrecht o De eigen goederen keren terug naar de familie van wie men ze verkregen heeft o O.a. paterna paternis, materna maternis o Bvb. U erft iets van uw moeder. Uw vader heeft niets. Bij de normale toepassing van de principes gaat het goed naar de broer van de vader, en niet naar de cozijn van de moeder. Daarom keren de goederen terug naar de familie waarvan het afkomstig is. Dit is een uitzondering op het principe dat dichter voorgaat op verder. - Tendens bevoordeling volle broers en zussen, o.a. door kloving o Door ongelijke huwelijken ontstonden er veel wedersamengestelde gezinnen. Men had dus halfbroers en halfzussen en volle broers en volle zussen. Soms ging men die volledig gelijkschakelen. Soms ging men de volle bevoordelen, bvb. Door hen te laten erven en de halve niet te laten erven. Dit ging redelijk ver, dus men streefde naar een gulden middenweg: kloven. Men deelt dan de erfenis op in twee kunstmatige helften: de ene helft van de vader en de andere van de moeder. Een halfbroer die alleen de vader gemeenschappelijk heeft, kan dan enkel erven in de helft van de vader. De volle broer kan in beide helfte erven. o BV 1 volle broer en 1 halfbroer langs moederszijde 2 helften: § Helft vader: 100% voor volle broer § Helft moeder: 1/2 voor volle broer, 1/2 voor halfbroer Erfloze nalatenschap - Wanneer: o Er is geen familie à Tot de vierde (later na 1200 zevende) canonieke graad. o Men moet rekening houden met paterna paternis en materna maternis. (terugvalrecht) à Wel verwant, maar deze behoort niet tot de familie waarvan het goed kwam - In het geval er geen verwant is binnen de juiste graad en binnen de juiste kant van de familie, gaat het naar de heer (bij ons: staat) of de overlevende echtgenoot Wettelijke devolutie: principe van het gehele erfrecht van de erfgenamen van de Germanen tot vandaag - Bescherming van de belangen van de familie (familiaal terugvalrecht) tegen buitenstaanders - Binnen familie van dezelfde graad is er gelijkheid 151


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

-

Leenrecht? De macht van de familie is zo belangrijk dat zelfs de gelijkheid wordt opgeofferd. Maar... Wat met het testament?

Testament Begrippen - Definitie o Eenzijdige herroepbare rechtshandeling waarbij iemand beschikt over een deel of geheel van zijn goederen voor de tijd dat hij/zij er niet meer zal zijn (na zijn dood) o Zolang u niet dood bent kan u nog altijd een nieuw testament maken. (herroepbaar) o Eenzijdig: er wordt niet over onderhandeld. - Begrip legaat o Legaten zijn beschikkingen waarbij iemand een of meerdere goederen aan een ander vermaakt. - Belang testament: kan wettelijke devolutie buitenspel zetten à Kan dat zomaar?

Verdwijning en terugkeer Verdwijnen testament -

-

Romeinen: testament was zeer populair Volksverhuizingen na de romeinen: het testament verdwijnt: redenen: o Gewoonterecht: de wettelijke devolutie is zo belangrijk dat men niet graag heeft dat ze door een testament buitenspel gezet wordt. o Voorkeur kerk voor schenking: als er geen kinderen zijn en u mag geen testament maken, dan ging men zijn goederen aan de kerk geven. De schenking is in die tijd een contract (<-> BW !! En <-> testament: eenzijdig) waarbij de ene partij (de schenker) zich dadelijk (<-> testament: na de dood) en onherroepelijk (<-> testament: herroepelijk) ontdoet van een zaak ten gunste van de andere partij (begiftigde) die aanvaardt. Vroege middeleeuwen: veel en grote schenkingen aan kerk, maar: Verzwakt vanaf 1100 Voordien was een schenking aan de kerk onder voorbehoud van de erfenis van de schenker. Vanaf 1100 kan het niet meer terug afgenomen worden van de kerk, waardoor er ook niet veel meer gegeven werd. Gevolg: opdat de kerk terug dingen zou kunnen krijgen gaat ze het testament terug bovenhalen.

Terugkeer testament -

Voorlopers o Donatio post obitum à het testament is er slechts voor de tijd dat men er niet meer zal zijn. Als u uw bezittingen aan de kerk geeft heeft u er zelf geen last van want het is pas voor na de dood. o Schenking met ontbindend beding. Het testament is herroepelijk. De kerk wist goed geneg dat de meeste mensen zich niet zouden bedenken. 152


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

-

-

Testament: combineert voordelen van beide à het testament heeft bijgevolg vooral religieuze doelstellingen en is er niet om bepaalde personen te bevoorrechten. Herleven testament in 12de eeuw, bij ons vanaf 13de eeuw

De band met de kerk - Testament ≠ romeins recht - Testament=kerk o Vorm: grote soepelheid § Romeinen: niet zo soepel: minstens vijf à zeven getuigen § Kerk: 2 getuigen volstaan en het mag mondeling zijn. In de praktijk nam de pastoor gewoon zijn misdienaar mee en waren er zo al twee getuigen. § Verstrengd door eeuwig edict (1611): vereiste van geschrift boven een bepaalde waarde + bijstand 2 getuigen voortaan altijd vereist § Groot contrast met de Romeinen! o Inhoud § Vrome formules à God eren. Herstel onrecht (i.e. Zonde) à zonden goedmaken door geld opzij te zetten om degenen die men schade of onrecht berokkend heeft te vergoeden. Iemand die schulden heeft is namelijk een zondaar en kan niet in de hemel komen. à de kerk stimuleert de acquiliaanse aansprakelijkheid. § Legaten aan kerken à men geeft legaten aan de kerk opdat er voor u gebeden zou worden zodat men zeker in de hemel zou terechtkomen. Hoe meer kerken men begiftigde, hoe meer er voor die persoon gebeden zou worden. o Bevoegde rechtbank in geval van = officaliteit: de kerkelijke rechtbank à die zal steeds de kerk gelijk geven, zodat de kerk zeker zijn ‘cadeautjes’ zou krijgen. § Kerkelijke RB’en bevoegd voor testamenten, maar niet over betwistingen over testamentaire bepalingen betreffende erven § Vanaf eind ME bemoeien ook de wereldlijke RB’en zich met geschillen over testamenten o Testamentuitvoerders: clerici à bij de romeinen waren het de erfgenamen die ervoor moesten zorgen dat het testament werd uitgevoerd. Echter, de erfgenamen staken het liever in eigen zakken. Om dit gevaar te vermijden in de middeleeuwen, kwamen er afzonderlijke testamentuitvoerders. Dit zijn natuurlijk mensen van de kerk zelf, clerici, zodat de kerk zeker haar geld zou krijgen. o Toepasselijk recht: canonieke recht à liber extra: het recht van de kerk

153


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

De beperkte testamentvrijheid Ons oude recht -

-

Testament: geen erfstelling à men mocht geen erfstelling doen: men mocht geen geheel vermogen of een breukdeul aan iemand nalaten. Men kon alleen bijzondere legaten nalaten (één of meerdere bepaalde goederen). Enkele andere beperkingen o Soms nood aan octrooi à in geval van tenures heeft men een toelating nodig van de heer: een octrooi. o Ten westen van de schelde: reserve à twee derde of vier vijfde is gereserveerd voor erfgenamen: dit voorbehouden deel of reserve moet sowieso naar de erfgenamen gaan. o Ten oosten: devolutierecht à als één van de twee ouders sterft, gaat alles naar de kinderen. Dit staat sowieso in de weg dat er iets naar de kerk ging. Geen testament tvv andere echtgenoot (soms wel conjunctieve testamenten) à niet kennen

Romeins recht: grote testamentvrijheid, inperking door: (wij nemen niet de principes voor het testament over, maar wel de uitzonderingen die tegen het testament zijn.) -

-

Lex falcidia: minstens 1/4 van wat men anders bij wettelijke devolutie zou krijgen is voor erfgenaam, anders inkorting van het legaat o Achtergrond: belang legatarissen à als de erfgenaam weigert, geldt de weigering ook voor de legatarissen. Querela inofficiosi testamenti: minstens legitieme portie, anders nietig à klacht over een onfatsoenlijk testament, waarbij men zegt dat men te weinig gekregen heeft. Justinianus legde dit vast: bij vier of minder kinderen: minstens een derde naar de kinderen. Bij vijf of meer: minstens de helft naar de kinderen. o Achtergrond: belang familie

Invloed rore vanaf 16de eeuw: -

-

Overname beperkingen testeervrijheid Overname fideicommissaire substitutie o Begrip: een bepaling in een testament waarbij iemand de erfgenaam van zijn erfgenaam voor een bepaald goed aanduidt. o Majoraat =als een primogenituur wordt ingevoerd dmv fideicommissaire substitutie (voor alle volgende generaties erfopvolging van de nalatenschap regelen) Voordeel: goederen die onder een majoraat vallen kunnen niet worden aangesproken door schuldeisers. Daardoor worden de belangen van de familie versterkt. (~ gewoonterecht) o Beperkingen o Misbruiken Dus: rore versterkt gewoonte 154


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Openvallen nalatenschap Algemeen -

-

In principe door overlijden, maar: ook burgerlijke dood (clerici) à men was dood voor het privaatrecht. Dit was het geval bij bepaalde strafrechtelijke veroordelingen of bij intrede in het klooster. o Ook belang familie à zodat de kerk niet alles zou krijgen. Gevolg: saisine (le mort saisit le vif), à de dode geeft het bezit door aan de levende. (cf. De koning is dood, leve de koning: troonopvolging.) Uitzonderingen: o Aanvankelijk: tenures § Aanvankelijk keert tenure door het overlijden terug naar de heer en moet deze de tenure opnieuw uitgeven aan de erfgenaam § Vanaf late ME heeft ook de erfgenaam van een tenure de saisine o Bepaalde legatarissen § Hebben zij geen saisine, dan moeten zij deze aan de bevoegde RB vragen

Keuzerecht erfgenaam -

Een vermogen bestaat uit zowel activa als passiva. Er is een probleem als er meer passiva dan activa zijn. Kan men weigeren? RoRe: soms niet à in bepaalde gevallen moest men het altijd aanvaarden. Gewoonterecht: altijd à men kon kiezen of men het aanvaardde of niet. Echter, men wist niet altijd hoe groot de schulden waren. à eventueel aanvaarden onder voorrecht van boedelbeschrijving à men maakt een inventaris. Alleen als er meer A dan P zijn moet u aanvaarden. In het omgekeerde geval niet. o Voordelen à zekerheid o Nadelen § Men wist niet altijd wat iets waard is. Men kan pas weten wat iets waard is op het moment dat iemand die bereid is om te betalen ook effetief betaalt. § Gevolg: alles onder voorrecht van boedelbeschrijving wordt openbaar verkocht om de waarde te kunnen bepalen. De verkoop van een geheel aan goederen brengt minder op dan normaal als men het afzonderlijk kan verkopen.

Schulden -‐

-‐

Aanvankelijk: erfgenamen erven enkel activa o Schulden zijn persoonlijk. Is de persoon dood, dan zijn ook zijn schulden weg. Gevolg: het goed komt bij de erfgenamen terecht, maar die moeten er niet meer voor betalen. Dit heeft als gevolg dat men niet meer gaat verkopen aan oudere mensen of mensen die zeer ziek waren. o Persoonlijke schulden zijn niet overerfbaar Factoren van verandering o 1100: bloei van de handel, en handelaars zijn tegen dat systeem o Kerk is daar ook tegen: iemand die overlijdt en schulden heeft, en die schulden zijn niet betaald, die gaat naar de hel o Al die erfgenamen beginnen schulden te betalen 155


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Gevolg: 13de eeuw: men erft ook schulden MAAR zijn enkel verhaalbaar op de cateylen (belang familie) o Op erven kunnen ze niet verhalen, enkel op cateylen. SE’s hebben daar niet veel aan want niet veel waard, erven daarentegen wel o Pas later is ook verhaal op de erven zelf mogelijk -‐ Betaling door testamentuitvoerders, als er schulden zijn (16de E komt systeem van testamentuitvoerders onder druk te staan) Verdeling onder meerdere erfgenamen -‐

-‐

Enkel tussenkomst rechtbank bij conflicten o Als u het eens bent met elkaar kunt u verdelen hoe u wil o Rechtbank: het duurt heel lang vooraleer het eindelijk geregeld is -‐ Probleem: giften van erflater aan een erfgenaam gedurende zijn leven o Schenden gelijkheid >< wil van de erflater § Enerzijds schending van gelijkheid erfgenamen § Anderzijds wou de erflater het zo o Compromis: keuzerecht erfgenaam: gift niet inbrengen en niet meedelen of inbrengen en meedelen § Soms slimmer gift niet in te brengen, want beschikbaar deel: bv 1/3, kan minder zijn dan de gift die u gekregen hebt § Als u het niet in de pot terugsteekt: schenkingen en legaten onderworpen aan regels van daarnet, nl octrooi, reserve, devolutierecht à Het kan zijn dat men u eigenlijk teveel gegeven geeft, dan moet het gereduceerd worden tot het beschikbaar deel, en dat noemen we inkorting o Dus beschermen gelijkheid Conclusie -‐ -‐ -‐

Erfrecht ab intestaat: bescherming familie tegen buitenstaanders + gelijkheid Rest erfrecht: gaan daar niet tegen in Andere gevaren: o Overdracht onder levenden o Taksen

Overdrachten onder levenden -‐ Omvat o Schenkingen § Liever schenking dan geld, geld zien ze als cateylen, is minder waard voor hen. Veel groter belang aan grond dan aan andere dingen § Erfgenamen van geld verschillend dan erfgenamen van grond o Ook verkopen: redenen -‐ Men is dus tegen schenkingen én tegen verkopen -‐ Vervreemding = onterving, gevolg beperkingen o Laudatio parentum § = instemming verwanten à iemand wil iets verkopen of weggeven; erfgenamen moeten hun toestemming geven § Praktisch belang: ruim begrip: omvat niet alleen een overdracht, maar ook de vestiging van een zakelijk recht tgv een derde § Sanctie: calumnia

156


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Is toestemming niet gevraagd/verkregen en toch weggegeven? Je kan opeisen van koper en verkijgen, zonder te moeten betalen • = vordering tot revindicatie van de zonder zijn toestemming vervreemde erve § Nadelen • Elke mogelijke erfgenaam moet optreden (niet enkel dichte verwanten) • Vlug iemand vergeten § Daarom veranderingen • Enkel dichtste ergenaam moet toestemming geven o Meestal oudste zoon • Koop toelaten om financiële redenen o Als er financiële redenen zijn moet de toestemming niet gevraagd worden o Wanneer zijn er nu financiële redenen? § Betaling van een losprijs (vazal is gevangengenomen door de vijand, wordt pas vrijgelaten mits betaling losprijs, erven verkopen mag dan om u vrij te kopen uit gevangenschap). à Die losprijs: als u iemand dooddoet kan zijn zoon strijd verderzetten – als u daarentegen losprijs vraagt die familie ruïneert kan familie niks doen tegen u § Nood (armoede) à Opletten: als ze dat toestaan, betekent niet noodzakelijkerwijze dat men arm is § Profijt (voordeel bij een verkoop) à Als u er een goede zaak mee doet telt het uiteraard ook, daar gaan erfgenamen niet over klagen Voorkooprecht § Eerst uw familie de kans geven het te kopen, als u iets wil verkopen § Voorrang dichtste erfgenaam § Erve mag enkel aan derde verkocht worden, als geen verwant ze wil kopen § Aankondiging in parochiekerk § Overgang naar nakooprecht • Als het voorkooprecht niet gerespecteerd is, en iemand eist het achteraf nog op Nakooprecht § Nadat het verkocht is kan de familie het goed bekomen, door betaling kosten en koopprijs § Voorrang dichtste erfgenaam § Kan tot een jaar en een dag na verkoop worden uitgevoerd • Verkoper kan het uitschakelen door vrijwillig voor de verkoop de erve te koop aan te bieden – verwanten moeten dan binnen korte tijd hun rechten opeisen § Verschil met laudatio § Overleven voorkooprecht: kerkbannen • In de kerk afroepen – als dan niemand zich komt melden, kan nakooprecht niet meer uitgeoefend worden § Mogelijkheden tot frauderen •

o

o

157


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Beding over niet-opengevallen nalatenschap -‐ RoRe + nu = verboden -‐ Oude recht: enorm populair Conclusie à Overdrachten onder de levenden: kunnen niet afwijken van wettelijke devolutie De fiscus - Belang fiscal - Cateylen hebben we het niet over want brol - Allodia erven: geen taksen - Tenures erven: zeer lage taksen o Aanvankelijk kon de heer bij tenures vragen wat hij wou o Wat ook kon: beste vrome: inkomsten van afgelopen 3j bekijken, beste inkomst van die 3j moet je betalen o Bij cijnsgoederen kan het ook zijn dat je dubbele cijns moet betalen in het jaar dat je erft o Bij lenen is er bij ons in VL een maximumgrens: nooit meer dan 10 pond (op inkomen van 8000 per jaar) - Conclusie: ook fiscus verstoort wettelijke devolutie weinig Erfrecht=belangrijkste element oude recht Oude recht: erfrecht= belangrijkste tak van het recht (is daarom vooral gewoonterecht) Centraal: 1. Bescherming familie tegen buitenstaanders 2. Binnen familie: gelijkheid, uitz. Lenen Franse revolutie - Wil nieuwe maatschappij: daarom nieuw erfrecht à Erfrecht belangrijkste punt in FR Rev om maatschappij te veranderen à Hieruit vloeien 3 grote principes voort o Deconcentratie à zo klein mogelijke stukjes, om macht van de adel te breken o Bevoordelen jongeren, want zij liggen aan de basis van de revolutie o Vereenvoudigen erfrecht 1) Deconcentratie - Algemeen o Geen uitzonderingen meer op gelijkheid à Aanvankelijk nog 1uitz, nl wanneer oudste zoon getrouwd was, later ook afgeschaft § Lenen • Dat gebeurde automatisch • Afschaffing feodaliteit § Andere goederen o Beperking testeervrijheid § Aanvankelijk geen testamenten • Omdat zo weer mogelijkheid tot verbreken gelijkheid § Later beperkt toegelaten • 1/10 mag uiteindelijk – maar mag niet naar je kinderen gaan 1/6 indien er geen nakomelingen waren 158


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

• Sowieso niet toegelaten: giften aan de kerk o Schenking aan erfgenaam: altijd inbrengen (geen keuzerecht meer) o Voorkeur voor representatie - In de zijlijn o Geen bevoordeling meer van volle broers en zussen § Die ook maar een gelijk deel geven zoals al de rest; die hebben geen groter stuk meer o Veel kloving § Herkloven: de normale kloving (men deelt op in 2: helft die van vader/moeder komt); herkloving is nog eens kloven: ipv in 2 op te delen, gaat men in 4 opdelen (dus kwarten van de voorouders) 2) Verjonging - Reeds behandeld: o Beperkingen testament o Veel representatie - Benadeling ascendenten: buiten 1ste groep sluiten jongere generaties oudere uit o Ascendenten in de zijlijn kan ook o Men werkt met een soort parentelensysteem in Fr Rev – niemand begrijpt dat systeem – eens je buiten de eerste groep parentelen gaat (x en zijn afstammelingen) heb je niet als regel dat dichtere graad voorgaat op verdere, maar dat jongere voorgaat op ouder à Concreet: de broer van uw vader sterft, in ons systeem gaat uw vader sterven, in systeem Fr Rev ga jij erven want jij bent jonger 3) Vereenvoudiging à Geen rekening houden met - Regionale verschillen o Alle lokale verschillen afgeschaft o In geheel het land geldt hetzelfde recht - Standsverschillen o Voordien had men standsverschillen (ngl statuut persoon ander erfecht); nu gaat men dat ook veranderen: gelijkheidsbeginsel voor iedereen - Aard en oorsprong goederen o Cateyl/erf; tenures/allodia etc o Nu: 1ppe: eenheid vd massa vd nalatenschap: volledige nalatenschap is 1 pot nat waarvoor dezelfde regels gelden Gevolgen -

-

Erfrecht niet langer centraal in recht, cf o Vroeger moesten anderen zich schikken naar het erfrecht, nu niet meer het geval à zie je heel duidelijk bij overdrachten onder levenden: toestemming van familie/voorkooprecht/nakooprecht: allemaal afgeschaft! o Schenkingen is iets anders: u mag bv niet schenken aan de kerk: daar is Fr Rev absoluut tegen want dat is de grote vijand! Erfrecht = instrument revolutie, maar o Overgangsproblemen o Veel frauderen § Bv erfenis van 5miljoen, u wil dat ene dochter 3miljoen heeft, u stelt dus schuldbekentenis op dat u nog 3 miljoen aan haar moet betalen – eerst moet die schuld betaald worden, pas dan erfenis verdelen = op die manier frauderen Wetgeving § Laten ze terugwerken tot 14 juli 1989; zorgt voor chaos dus ze schaffen die regel van terugwerking af, maar zorgt voor nog meer chaos want ondertussen had regel van terugwerking al gespeeld etc 159


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Op lange termijn wel succesvol § Doel was de macht van de adel breken, en de macht van de adel is gebroken! Maar: essentie oude recht blijft: (EX) o Bescherming familie tegen buitenstaanders o Binnen familie: gelijkheid § Alles hier zorgt ervoor dat het nog meer in de familie blijft Merkwaardig, paradoxale gevolg: de revolutie versterkt al die principes! o

-

Burgerlijk wetboek - Matigen Franse Revolutie (EX) o Grotere vrijheid o Terugkomen op verjonging § Logisch! Napoleon is zelf aan de macht dus hij heeft niet graag dat ze tegen hem in opstand komen o Verminderen extreme versplintering § Men komt erop terug o Verdere vereenvoudiging § Napoleon vond vereenvoudiging goed - Grotere vrijheid o Grotere testeervrijheid § Groter beschikbaar deel • 1 kind de helft, 2 kinderen 1/3, 3 of meer kinderen ¼ • Stel dat u 2 kinderen hebt, hoeveel kan u maximaal aan uw lieveling geven? 2/3 (beschikbaar deel + deel dat ze sowieso krijgt) § Kan ook gaan naar erfgenaam • Was in Fr Rev niet mogelijk o Soepeler tov schenkingen, maar nog altijd beperkingen (want iemand die schenkt is gek) § Vereiste van notariële akte • Als u iemand iets cadeau geeft is notariële akte vereist – altijd! § Inkorting is mogelijk • Als een schenking het beschikbaar deel overschrijdt: inkorting mogelijk en reduceren tot beschikbaar deel § Beperkingen schenkingen tvv kerk • Schenkingen aan kloosters o Kloosters bestaan niet volgens het BW: er staat in het BW niks over rechtspersoonlijkheid – je hebt dus ook geen vzw’s – kloosters kunnen dus geen RP zijn – als ze juridisch gezien niet bestaan, kunnen ze ook niks cadeau krijgen! • Schenkingen aan pastoors o Het gevaar bestaat dat u aan de pastoor op sterfbed vanalles zou geven à Wat u niet mag doen, is mensen die u bijstaan bij uw bed bij uw laatste ziekte iets geven (bv dokter, pastoor) à Om te vermijden dat u schenkingen zou doen op sterfbed o Beperkt toelaten erfstellingen over de hand § Zo beperkt gebleven dat niemand dat nog gebruikt - Verder vereenvoudigen 160


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Uitsluiten herkloving § 2-delen is al genoeg, 4-delen is niet nodig o Overnemen orden uit CIC § Parentelensysteem uit Fr Rev: afgeschaft en vervangen door systeem van orden - Terugkomen op verjonging o Dichter gaat voor op verder (noot: systeem jonger gaat voor op ouder werkte ook gewoon niet) - Verminderen versplintering o Uitsluiten herkloving o Terugkeer bevoordeling volle verwanten § Niet meer gelijkgeschakeld met halve broers/zussen Maar: essentie oude recht blijft o

-

Bescherming familie tegen buitenstaanders Binnen familie: gelijkheid

Na 1804 - Elders behandeld - 1919: enkel tot 4de graad erven o 4de graad is niet ver! Let wel: het kan verder via representatie o Uit bekommernis om arme notarissen (als ze moesten zoeken tot 12de raad wie familie is) à Echte reden: als men tot 4de graad slechts erft en er is niemand? Gaat naar de staat! Dus om eigen kas te spijzen - Versoepelen formaliteiten schenking o In de praktijk: rechter die daarmee geconfronteerd wordt, die laat traditio toe: u kan schenking doen gewoon door traditio (door het gewoon zo te geven) - Bijzondere wetten tegen versnippering o Kleine nalatenschappen – als dat maar klein huisje is en je moet dat delen, heb je al speciale regels nodig à Voor kleine nalatenschappen speciale regels à Ook voor boeren speciale regels - Invloed andere rechtstakken op het erfrecht o Nemen functies erfrecht over § Vennootschapsrecht • Erfrecht diende tot kapitaalsconcentratie – nu andere technieken daarvoor in vennootschapsrecht § SZ-recht • Geen erfenis meer nodig om te overleven want we hebben SZ o Verstoren erfrecht: confiscatoire successierechten § In het begin van BE waren successierechten heel laag (1% in zijlijn, 0% in rechte lijn) § Vandaag: successierechten heel hoog! Bedenkingen -

Nu: staat = belangrijkste erfgenaam (als u geen kinderen/partner hebt) door hoge successierechten Testeervrijheid stelt weinig voor o Je kan testament maken, maar in de praktijk weinig zin door hoge successierechten Successierechten nodigen uit tot frauderen Maar: ABH 161


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

o

Gewone mensen moeten die successierechten, maar rijke Belgen frauderen zo hard dat ze die successierechten niet meer moeten betalen. Men maakt bevolking wijs dat ze hoge belastingen moeten betalen, maar in de praktijk betalen rijken die niet

o

Het is 3x in dit land voorgekomen dat rijke persoon successierechten betaalde

o

Men zou dus beter normale tarieven hebben, want rijken betalen toch niet

De toekomst - Ons erfrecht ≈ oude erfrecht - Veranderingen? o Bv discussie over erfenissprong § Nu horen we daar niks meer over § Dat systeem kan gewoon niet werken! BV als man doodvalt, weten we hoeveel kinderen hij heeft; daarentegen als u overlijdt, weet u dan hoeveel kleinkinderen er zijn? Nee, er kunnen er nog altijd bijkomen à telkens als nieuw kleinkind opnieuw verdelen? BV garage Jef en zn. Ook kleindochter. Kleindochter studeert, garage Jef en zn werken, volgens dat systeem als Jef overlijdt, zn erft niet maar kleindochter erft. Dat betekent dat zn voor zijn eigen kind moet gaan werken! o Behouden op aangepaste reserve § Bij 1 kind de helft, 2 kinderen 2/3, 3 of meer kinderen ¼ (!) o Nadruk op opvoeding en opleiding § Eigenlijk moet je wel nog reserve hebben om dit alles te betalen. Ouders moet tijdens hun leven hiervoor zorgen, dus erfenis wel nuttig o Maar § Eigen belangen proffen + notarissen § Fiscale hinderpaal • Eerst fiscaal probleem oplossen, en dan valt de rest te bespreken Probleem -

Erfrecht: bescherming familie tegen buitenstaanders, maar wat met de echtgeno(o)t(e)? o Vroeger moest je wel getrouwd zijn

162


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Huwelijksvermogensrecht -‐ -‐ -‐

Begrip o Bepaalt de vermogenssituatie van de echtgenoten tijdens het huwelijk en bij de ontbinding ervan Reeds behandeld tijdens huwelijk Hier: langstlevende

Essentiële begrippen -‐ Huwelijkscontract dient om af te wijken van het geldende huwelijksvermogensrecht -‐ Eigen goederen (vd man/vrouw) -‐ Gemeenschappelijke goederen -‐ Huwelijksvermogensstelsel o Algemene gemeenschap: alles is gemeenschappelijk § Typisch NL § Leidt tot merkwaardige dingen BV rijke NL’er met fortuin trouwt met Spaanse naar NL huwelijksvermogensrecht – ze gaan op huwelijksreis en landen terug op schiphol – vrouw zegt dat ze wil scheiden - gemeenschap is daarna in 2 gedeeld o Beperkte gemeenschap: u hebt goederen die eigen zijn van man/vrouw, en gemeenschappelijke goederen § Eigen: wat u van voor uw huwelijk hebt/later geërfd/geschonken door familie § Gemeenschappelijk: alle aanwinsten na het huwelijk o Scheiding van goederen: alles is apart § Typisch ENGELS systeem Rome -‐ Dotaal stelsel: scheiding van goederen met discriminatie van vrouwen o Stelsel van scheiding van goederen, er is geen gemeenschap, maar met benadeling van de vrouwen! Is serieuze benadeling o Blijven voorkomen: in BE pas in 1976 afgeschaft Germanen -‐ Aanvankelijk: alleen eigen goederen man o Wat de vrouw op haar eigen lichaam draagt, dat is van haar (daar is dus wel een praktische grens aan) -‐ Na invallen ook eigen goederen vrouw o Van familie: bruidsschat § Die bruidsschat betekent meestal dat je daarna niet meer kan erven. Natuurlijk gaat bruidsschat lager liggen dan wat ze zou krijgen mocht je kunnen erven. o Van echtgenoot (giften) § Dos ex marito (bruidsschat vanwege de echtgenoot) = wat voor het huwelijk is overeengekomen dat ze zal krijgen – dat wordt onderhandeld met haar familie à Is in feite de vroegere koopsom voor de vrouw § Morgengabe • De ochtendgift • = pretium viginitatis (de prijs voor de maagdelijkheid) • Kan aanzienlijk zijn (bv kasteel met heel streek errond) § Latere vermenging: dos ex marito

163


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Die combinatie van die 2 gaat men de naam geven van het 1ste, maar er blijven nog dingen van de morgengabe behouden (nl vrouw moet nog maagd zijn bij het huwelijk) • Opletten met term maagd o MiddelNL: gewoon jong meisje o Waarom moet ze maagd zijn? Het moet het eerste huwelijk zijn! Want in 2de huwelijk heb je al die dingen van 1ste huwelijk, dan moest 2de man daar niet meer voor zorgen § Nadelen voor familie • Dos ex marito is een volle eigendom – als man en vrouw zelfde kinderen hebben is dat geen probleem – als vrouw kinderen uit 1ste en 2de huwelijk heeft: gaat dat naar kinderen uit 2de huwelijk à Zorgt dus voor problemen als haar kinderen niet de zijne zijn Na de Franken onderscheid o Lenen: doarium § Terminologie: gewoon dos ex marito van vroeger die nu andere naam heeft § Band met aristocratie • Is alleen bij aristocratie blijven bestaan, niet bij gewone mensen want die hadden geen lenen, aristocratie wel § Ontstaansreden: dos ex marito: tijdelijk + vruchtgebruik • Zodat het niet zou veroren gaan voor de man • Het is maar gedurende het leen van de vrouw (als ze dood is gaat het sowieso naar erfgenamen) + als ze erven wil genieten moet ze langer leven dan haar man! Altijd maar tijdelijk: als ze dood is is het sowieso gedaan § Zorgt soms voor twist § Enkel voor vrouwen: compensatie? • Geldt niet voor alle langstlevenden, enkel voor vrouwen! Vrouw krijgt beloning (douarium) omdat ze man oudste zoon schenkt die veel waard is § Soorten • Costumier (lijftocht op helft lenen) • Conventioneel (via overeenkomst) à Vrouw kan dat kiezen (conventioneel altijd hoger dan costumier) o Rest: gewone systeem (gemeen recht) •

-‐

Leenrecht ancien regime Gemeenrecht ancien regime -‐ Gemeenschapsstelsel o Welk huwelijksvermogensstelsel is er? (bij ons meestal gemeenschap) o Wat zit in nalatenschap van overledene? (zijn/haar eigen goederen + zijn/haar deel vd gemeenschap) -‐ VG op nalatenschap overledene Gemeenschap -‐

Activa o Zelden: algemene gemeenschap o Meestal beperkte gemeenschap

164


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Kan zijn dat de aanwinsten (logisch want gezamenlijk gekocht) en cateilen (toch maar brol dus wat maakt het uit) gemeenschappelijk zijn Soms speciale systemen: bv mainplévie §

o Passiva o Alle schulden van beide echtgenoten zitten in de gemeenschap Rechten op gemeenschap bij ontbinding -‐

-‐

-‐

Verdeling actief o Meestal helftdeling § Zelden daarvan afwijken o Niet verdelen bepaalde goederen § BV vrouw kan niet veel doen met zwaard echtgenoot Verdeling passief o Voorlopig passief/definitief passief § In VL • Onderscheid maken tussen voorlopig en definitief passief in VL waarbij het erop neerkomt dat voorlopig passief de aansprakelijkheid is: van wie kunnen SE’s vorderen. Definitief passief betekent schuld: wie moet uiteindelijk voor de rekening opdraaien? • Als kind iets verkeerd doet heeft kind schuld maar ouders aansprakelijk Hier vergelijken: • Voorlopig passief: na overlijden kunnen SE’s van degene die nog leeft alles (dus 100%) vorderen MAAR die langstlevende kan dan de helft terugvragen van erfgenamen (= definitief passief) • Bedoeld om het SE’s makkelijker te maken § Buiten VL • Makkelijker systeem • U betaalt de schulden in verhouding tot wat u krijgt van de kateilen (opm: niet interessant, enkel de erven die interessant zijn! U bent er dus niks mee!) o Recht weduwe om te verzaken § Ze krijgt dan niks van de activa, maar dan krijgt ze ook niks van de schulden te betalen § Ze gaat verzaken door een ritueel: als ze de kist buitenvragen moet vrouw daar staan in haar hemd, haar beurs en sleutels pakken (die symboliseren macht huishouden); die moet ze dan op de kist van haar man gooien Dat is symbool zodat iedereen ziet dat ze er niks mee te maken heeft § Als u dat doet blameert u dode man enorm!

Recht op nalatenschap eerststervende -‐ -‐

Inhoud nalatenschap o Wat zit in erfenis? Helft van de ene + eigen goederen Normaal heeft LLE VG o Dit komt het beste uit voor de vrouwen (want mannen meer eigen goederen dan vrouwen) o Gevolg: vrouw die weduwe was was er niet slecht aan toe, want VG op erfenis overleden man 165


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

Vandaar in ons oude systeem: oudere vrouw was ook een aantrekkelijke huwelijkspartij (want die had VG 1ste echtgenoot en had dus al wat geld) -‐ Uitzonderlijk: LLE krijgt alles in eigendom Huwelijkscontract -‐

-‐

U kan huwelijkscontract maken, maar u moet ze maken voor het huwelijk – achteraf wijzigen is onmogelijk – enkele uitzonderingen daarop maar uitzonderlijk o Waarom doen voor het huwelijk? Dan kan uw familie voor het huwelijk meebeslissen: dan hebben ze nog iets te zeggen. Nadien bent u getrouwd en ziet u ander misschien te graag, dat u hem teveel wil geven Opgelet: u kan wel altijd kiezen o Huwelijkscontract kiezen / gewoonterecht à Huwelijkscontract heeft in dit systeem alleen maar zin als voordelig voor LLE

CONCLUSIE: oude recht: bevoordeling langstlevende Franse revolutie, BW en later Franse revolutie -‐ -‐ -‐

Verandert niet zoveel Afschaffen doarium o Want lenen worden afgeschaft en doarium is voor lenen – doarium dus ook afgeschaft Verder weinig belang o Nieuw huwelijksvermogensrecht Maar u kon gemakkelijk huwelijkscontract opstellen waarin zei dat je het deed zoals het voordien was

BW -‐ -‐

Breuk met verleden o Hij introduceert nieuw huwelijksvermogensrecht, maar hij schaft wel oude recht af! U kon niet met huwelijkscontract het oude recht toepassen Nieuw recht = achteruitgang o Gemeenschap roerende goederen en aanwinsten § Beperkte gemeenschap van roerende goederen en aanwinsten § Voordien meestal gemeenschap van cateilen en aanwinsten = hetzelfde o Alternatieven in BW (dotaal stelsel) § U kan nog altijd ander systeem kiezen in huwelijkscontract behalve oude systemen die afgeschaft waren § Reden mogelijkheid tot kiezen ander systeem: dit nieuwe systeem was het Parijse systeem – maar in Zuiden FR was er nog een dotaal stelsel (scheiding van goederen met benadeling vrouw) – omdat Zuiden Fr zo graag dotaal stelsel wou heeft men dat volledig uitgewerkt in BW gezet; dit betekende dat je makkelijk naar notaris kon gaan en kiezen voor dotaal stelsel. Makkelijk, want stond in BW al volledig uitgewerkt § Nog andere alternatieve die men al volledig in BW had uitgewerkt – zodanig dat notarissen daar niet teveel werk meer aan had o Afschaffing rechten op nalatenschap § LLE heeft geen recht meer op nalatenschap eerstervende 166


INTERN RECHT

STEFANIE BRANDT

§ §

Voordien: LLE krijgt VG op zijn/haar nalatenschap à valt volledig weg! Vooral in het nadeel van de vrouw

Na 1804 -‐

Verouderen BW: belang roerende goederen, daarom in 1976: alleen aanwinsten in gemeenschap o Veranderen huwelijksvermogensrecht Tot dan had je gemeenschap van roerende goederen en aanwinsten. Dat was ook logisch want dat was vroegere gemeenschap van cateilen en aanwinsten (brol) Vandaag de dag goederen geen brol meer! o Vanaf 76: de aanwinsten zijn gemeenschappelijk = als u gezamenlijk aangekocht is, is het van u beiden -‐ 1976: schrappen dotaal stelsel -‐ 1981: wijzigen erfrecht o BW geen erfrecht langstlevende o Grotere belangstelling voor oude recht o Gevolgen § 1896(?): beperkte aanpassing, nl er komt een beperkt vruchtgebruik voor LLE • Goed voor de vrouwen, maar het is niet van harte WANT LLE krijgt beperkt VG MAAR vrouw behoudt dat maar zolang ze niet hertrouwt. • Want bedoeling: nagedachtenis aan overdreven man in ere houden. Als u met andere man trouwt bent u 1ste man ontrouw: straffen: VG afnemen § 1981: definitieve terugkeer bevoordeling langstlevende • LLE terug bevoordelen: o Sowieso VG op nalatenschap eerstervende o Meer nog: als er geen kinderen zijn, krijgt u de gemeenschap in volle eigendom CONCLUSIE: terugkeer naar oude recht, maar: relatief laat 2007: samenwonenden -‐ Sinds 2007: erfrecht samenwoners -‐ Maar: is beperkt+ enkel voor wettelijk samenwonenden o Enkel voor wettelijke samenwonenden, terwijl veel mensen feitelijk samenwonen o Erfrecht enkel op gezinswoning en het huisraad: redelijk beperkt -‐ Toekomst: partner ipv echtgenoot? o Systeem van huwelijk overnemen, en die regels toepassen op partner na 1j samenwonen

167

PRIVAATRECHTSGESCHIEDENIS STEFANIE BRANDT. Intern recht... 2

Recommend Documents