Preventieve aanpakken rond GHB-gebruik Do’s en don’ts bij preventie
In deze factsheet vindt u informatie over preventieve aanpakken rond GHB-gebruik. Er wordt antwoord gegeven op de volgende vragen: • Hoe kan riskant gebruik van GHB aangepakt worden? • Wat zijn de effecten en risico’s van GHB-gebruik? • Wat zijn de kenmerken van de verschillende gebruikersgroepen? • Wat zijn de aanbevelingen van experts rond riskant GHB-gebruik? • Welke preventieve aanpakken
GHB is een middel dat al jaren met regelmaat in het nieuws komt. Gebruik van GHB
zijn er in de praktijk?
is laagdrempeliger dan andere middelen; het is goedkoop, gemakkelijk verkrijgbaar,
het levert snel resultaat op en na gebruik volgt geen katergevoel. GHB-gebruikers
De Factsheet is bedoeld voor
onderschatten vaak de risico’s doordat zij ervan uitgaan dat GHB een lichaamseigen
iedereen die te maken
stof is en dus geen schade aanricht. Daarnaast wordt ‘out gaan’ soms beschouwd als
heeft met problematiek rond
een onschuldig neveneffect.
GHB-gebruik. Verschillende organisaties spreken dan
de expertmeeting waren 34 experts aan-
ook van een normalisering van GHB-ge-
wezig met zeer uiteenlopende expertise,
bruik en het ’out gaan’ door GHB. Daar-
variërend van een gezondheidsorganisatie
naast doen steeds meer mensen een
voor homomannen tot vertegenwoordi-
beroep op de verslavingszorg vanwege
gers van het openbaar ministerie. De ex-
problematisch GHB-gebruik. Het aantal is
perts hebben adviezen gegeven en hebben
relatief klein, maar sterk groeiend. 1
met elkaar ingrediënten voor een plan van
Het project Uitgaan, Alcohol en Drugs van
aanpak besproken (zie pagina 5 van deze
Wist u dat…
het Trimbos-instituut organiseerde op 18
Factsheet). Eén van de aanbevelingen was
… de directe zorgkosten van onder
februari 2010 op verzoek van het minis-
het identificeren van bepaalde gebruikers-
andere ambulancevervoer en intensieve
terie van VWS een expertmeeting over
groepen waar een toename werd verwacht
spoedeisende eerste hulp van een GHB-
GHB. Het verslag hiervan is op te vragen
van acute en structurele gezondheids-
intoxicatie gemiddeld 2.000 euro zijn?
via uitgaanalcoholendrugs @ trimbos.nl. Bij
problemen door overmatig GHB-gebruik.
Naar schatting komen de jaarlijkse kosten voor de maatschappij van GHB-intoxicatie uit op 1,4 miljoen euro. 2
Voor meer informatie www.trimbos.nl
Hoe kan riskant gebruik van GHB aangepakt worden? De groep GHB-gebruikers is erg divers: van hoog tot laag opgeleid, variërend in leeftijd en wonend op zowel het platteland als in stedelijk gebied. Bij het bepalen van een preventiestrategie is het noodzaak om eerst het lokale GHB-gebruik goed te monitoren. Dit kan bijvoorbeeld met de Scanner Uitgaan, Alcohol en Drugs gericht op het uitgaanscircuit (meer informatie op www.trimbos.nl). Clubeigenaren, jongerenwerkers, veldwerkers van instellingen voor verslavingszorg, voetbalverenigingen en wijkagenten spelen een belangrijke rol bij het in kaart brengen van de problemen en bij het bepalen van een geschikte aanpak. Zij zijn immers bekend met de doelgroep. Uit de expertmeeting bleek dat er specifieke gebruikersgroepen te onderscheiden zijn: hangjongeren, uitgaanders (met name in de fetisj- en homoscene) en thuisgebruikers. Om deze groepen beter in kaart te brengen zijn er telefonische interviews gehouden met diverse preventieprofessionals. Per gebruikersgroep volgen hieronder de motieven voor gebruik, de bijzonderheden en uitdagingen voor preventie.
Hangjongeren
gevolgen van GHB-gebruik te overzien. Het korte termijn effect, dat ze wel kunnen overzien, is overwegend positief.
Novadic-Kentron, de verslavingszorg instelling voor de regio Noord-Brabant heeft
Novadic-Kentron zet veldwerkers in die
ervaring met de gebruikersgroep. Charles
een vertrouwensrelatie met deze jonge-
Dorpmans, veldwerker bij Novadic-Ken-
ren aangaan. Door persoonlijke contact
tron, vertelt dat deze jongeren (veelal rond
proberen veldwerkers voorlichting op
16 jaar) het ‘out gaan’ tot hoogste doel heb-
maat te geven, verkeerde veronderstel-
ben verheven. Vluchten voor de werkelijk-
lingen te weerleggen en jongeren te laten
heid lijkt het motief te zijn voor het gebruik
nadenken over hun gebruik, met als doel
van het middel. Gebruikers zijn zich niet
jongeren te motiveren hun GHB-gebruik
bewust van de gevaren die gebruik van GHB
te veranderen. Er is een flyer ontwikkeld
met zich meebrengt. Out gaan wordt door
waarin de nadelen van het gebruik van
Wist u dat…
hen als normaal en onschuldig ervaren.
GHB beschreven zijn. Wanneer nodig kun-
…GHB razendsnel wordt afgebroken in het
Een bijkomend probleem is dat jongeren
nen jongeren doorverwezen worden naar
lichaam? Zelfs na hoge doseringen is het na
de mate van GHB-gebruik van groepsge-
gespecialiseerde zorg. De effectiviteit van
8 uur in bloed en na 12 uur in urine niet meer
noten overschatten, waardoor ze zelf ook
de interventie is nog niet onderzocht. Wel
aan te tonen. Onderzoek bij slachtoffers
geneigd zijn meer en frequenter te gebrui-
geven veldwerkers aan dat ze door hun
van ‘drugs in drankjes’ is hierdoor lastig.
ken. Bestaande informatie over GHB be-
persoonlijke aanpak invloed op de jonge-
Het is vaak niet te achterhalen of iemand
reikt deze groep niet of nauwelijks, omdat
ren kunnen uitoefenen.
werkelijk gedrogeerd is. Er zijn geen cijfers
deze doelgroep weinig actief is op internet.
over incidenten met onvrijwillig gebruik van
De jongeren zijn bovendien lastig te berei-
Voor meer informatie kunt u terecht bij
GHB. Meldingen worden niet structureel
ken met een preventieboodschap, omdat
Charles Dorpmans, charles.dorpmans@
bijgehouden door de politie.
ze niet goed in staat zijn de lange termijn
novadic-kentron.nl.
1
Effecten en risico’s van GHB-gebruik
Uitgaanders
De voorlichters zijn speciaal getrainde en
Deze groep gebruikers, variërend in leef-
over hun drugsgebruik. Jongeren kunnen
tijd tussen de 15 en 35 jaar, gebruikt GHB
een korte kennisquiz doen die wordt afge-
voornamelijk tijdens het uitgaan. Floor van
sloten met een vraag over de persoonlijke
Bakkum van Jellinek preventie (onderdeel
norm. Dit biedt mogelijkheid voor kennis-
van de instelling voor verslavingszorg in
overdracht, normsetting en bewustwor-
Amsterdam), geeft aan dat ook deze jonge-
ding. De effectiviteit van de peerteams is
GHB heeft een verdovende werking op
ren weinig problemen zien in het GHB-ge-
nog niet geëvalueerd. Reacties van bezoe-
het centrale zenuwstelsel. Bij kleine
bruik; ze schatten de risico’s van gebruik
kers zijn positief, ze krijgen betrouwbare
hoeveelheden heeft het een ontspan-
van GHB laag in. Om deze groep te berei-
informatie en advies op maat.
nende werking. Angsten en remmingen
ervaringsdeskundige jongeren (‘peers’) die met bezoekers gesprekjes aanknopen
verminderen en men kan meer zin in
ken wordt gebruik gemaakt van een groep voorlichters (zie www.unity.nl) waarmee
Voor meer informatie kunt u terecht bij
seks krijgen. Bij iets grotere hoeveelhe-
evenementen en clubs bezocht worden
Floor van Bakkum, floor.van.bakkum @
den maakt GHB vooral slaperig en geeft
waar jongeren komen die drugs gebruiken.
jellinek.nl.
het een slap gevoel in de spieren. Een overdosis kan makkelijk ontstaan omdat er maar weinig verschil zit tussen de
Fetisj en homoscene
hoeveelheid GHB die het gewenste effect
Bouko Bakker, senior medewerker bij
cussie werden mensen gestimuleerd over
kers kunnen stikken in tong of braaksel.
Schorer, het Nederlands instituut voor
hun eigen gebruik na te denken. Ook zijn
Ook kan de gebruiker door de ontrem-
homoseksualiteit, gezondheid en welzijn,
ervaringsdeskundigen in homoclubs aan-
mende werking van GHB instemmen met
vertelt dat GHB in deze scenes wordt ge-
wezig om voorlichting over drugs te geven.
seksueel gedrag waar hij of zij later spijt
bruikt om onder andere seks uitdagender
De effectiviteit van deze interventies is
van kan hebben.
te maken en intenser te beleven. Wanneer
nog niet onderzocht. Wel geven bezoekers
persoonlijke grenzen ten aanzien van sek-
aan dat ze door de interventie meer kennis
Langdurig en intensief gebruik van grote
sueel gedrag vervagen, kan het gebeuren
hebben over het middel.
hoeveelheden GHB leidt tot afhanke-
dat de gebruiker instemt met seksueel ge-
oplevert en de hoeveelheid waarbij men bewusteloos raakt. Het zogenaamde ‘out gaan’ is niet zonder risico’s, gebrui-
lijkheid waardoor de controle over het
drag waar hij of zij achteraf spijt van heeft.
Voor meer informatie kunt u terecht bij
gebruik verdwijnt. De ontwenningsver-
Het vervagen van de grenzen kan bij deze
Bouko Bakker, b.bakker @ schorernet.nl.
schijnselen slapeloosheid, depressie,
doelgroep zowel gewenst zijn, als oorzaak
angsten, trillingen en verwardheid zijn
zijn van ongewenst seksueel handelen. Dit
verschijnselen die heftiger worden naar-
kan psychologische schade tot gevolg heb-
mate men langer gebruikt, waardoor
ben, maar ook een verhoogde kans op het
stoppen heel moeilijk wordt.
oplopen van SOA’s en HIV.
Stoppen zonder deskundige hulp kan dan zelfs gevaarlijk zijn. Door stevige
Schorer heeft in samenwerking met een
gebruikers worden geheugenproblemen
verslavingszorgkliniek en een homoclub
gerapporteerd en uit dierstudies zijn er
een informatiemiddag verzorgd over de
aanwijzingen voor neurale schade. Er is
gevolgen van GHB-gebruik. Het doel van
weinig bekend over de risico’s van her-
deze bijeenkomst was tweeledig: het voor-
haaldelijk out gaan en van de lange ter-
komen van onveilig vrijen en bewuster om-
mijn gevolgen van het gebruik van GHB.
gaan met GHB, zodat out gaan tegen wordt gegaan. Door ruimte te houden voor dis-
Thuisgebruikers De thuisgebruikers zijn lastig in kaart
dermate uit de hand gelopen dat klinische
te brengen omdat gebruik binnenshuis
behandeling noodzakelijk is.
plaatsvindt. Rama Kamal, verslavingsarts bij Novadic-Kentron, heeft hier de
Thuisgebruikers zijn relatief onzichtbaar
volgende ideeën over: de thuisgebruikers
voor hulpverleners. Er is dan ook nog geen
gebruiken GHB met als doel zich vrolijker
specifieke preventie bekend die gericht is
te voelen en/of om de sekslust te verho-
op thuisgebruikers van GHB. Via adequate
gen. Thuisgebruikers zijn in twee groepen
preventiestrategieën in het uitgaanscircuit
te verdelen. De eerste groep, voornamelijk
kan de eerste groep in een eerder stadium
jongvolwassenen rond de 20 jaar, kwam in
benaderd worden. Ook adequate signale-
aanraking met GHB in het uitgaanscircuit.
ring en doorverwijzing naar hulpverlening
Geleidelijk ging deze groep ook thuis GHB
wanneer men in aanraking is gekomen
gebruiken; alleen, met een partner, of met
met justitie, zou vroegtijdige behandeling
vrienden. Doordat deze groep vaak GHB
mogelijk kunnen maken. Om de tweede
combineert met andere middelen geeft
groep thuisgebruikers te bereiken zal deze
dat meer risico’s voor de gezondheid.
groep allereerst nader in kaart gebracht
Ook het risico op verslaving wordt groter,
moeten worden. Op dit moment is het
naarmate er meer en vaker wordt gebruikt.
beeld van deze groep te beperkt. Mogelijk
Het komt voor dat men in aanraking komt
zou in de toekomst aandacht besteed kun-
met politie door bijvoorbeeld huiselijk
nen worden aan vroegtijdige signalering,
geweld of het plegen van kleine delicten
waarbij preventie zich in dit kader voorna-
onder invloed.
melijk richt op de sociale omgeving van de
De andere groep zijn thuisgebruikers die
gebruiker. Meer informatie over thuisge-
via internet met GHB in aanraking zijn
bruikers kunt u terecht bij Rama Kamal,
gekomen. Hun motief voor gebruik ligt
[email protected].
anders dan bij de eerste groep. Doordat deze groep vaak hoger opgeleid is, dragen ze meer verantwoordelijkheid op hun werk. De druk die het werk met zich meebrengt in combinatie met de verwachtingen die anderen van hen hebben (ervaren van sociale druk) zorgt er onder andere voor dat deze groep GHB gebruikt ter ontspanning of om beter te presteren. Voor deze ‘sociaal ingebedde groep’ heeft Wist u dat…
het gebruik van GHB als voordeel dat
…het aantal keer dat spoedeisende hulp
het vrij ongemerkt gebruikt kan worden,
geboden moet worden aan GHB-gebruikers
want de gevolgen van gebruik zijn minder
in de periode tussen 2004 en 2009
zichtbaar dan bijvoorbeeld bij alcohol en
verviervoudigd is? Dit waren in 2009 1200
cocaïne. Vaak ontbreekt het bij deze groep
slachtoffers; dat zijn 23 slachtoffers per
aan kennis over de risico’s van gebruik
week. 40% moet worden opgenomen in het
van GHB. Op het moment dat het mis gaat
ziekenhuis en de helft hiervan zelfs op de
komt deze groep terecht bij hulpverle-
Intensive Care.
ners. In de meeste gevallen is het gebruik
3
Een integrale Andere aanbevelingen rond riskant GHB-gebruik en de aanpak gevolgen hiervan
IrisZorg, een instelling voor verslavingszorg voor de regio Gelderland, voert jaarlijks een regionale monitor uit om drugsgebruik in kaart te bren-
Naast het identificeren van gebruikers-
getraind worden in het signaleren van
gen en groepen ‘frequente gebruikers’
groepen deden de experts ook de volgende
problemen en het adequaat verlenen
te identificeren. Aan de hand van de uit-
aanbevelingen:
van eerste hulp.
komsten van de monitor worden ‘inter-
• Er is een integrale aanpak nodig; een
• Veelal kan crisishulpverlening in de
Zo werd in een bijeenkomt met politie-
combinatie van signaleren van proble-
verslavingszorg en nazorg voor chroni-
agenten informatie verstrekt over GHB
men,
sche
verbeterd,
en de gevolgen van riskant gebruik.
door het opstellen van standaardproto-
Handreikingen werden geboden voor
collen over de werking, effecten en
het signaleren van problematiek en tips wat te doen bij intoxicatie.
mediair bijeenkomsten’ georganiseerd.
voorlichting/scholing,
hulpver-
lening, handhaving en regelgeving.
gebruikers
worden
• Bevorder samenwerking en afstemming
risico’s van GHB, herkenning en signa-
op lokaal niveau; instellingen voor ver-
leren van probleemgebruik en behan-
slavingszorg of gemeenten kunnen deze
deling van GHB-afhankelijkheid.
Voor meer informatie kunt u terecht bij
samenwerking coördineren.
Deze
Lars van Driel,
[email protected].
protocollen
worden
onder
moeten
verspreid
medische
partijen
• Besteed meer aandacht aan scholing
(verslavingszorg, spoedeisende hulp,
voor professionals die te maken kunnen
ambulance, politie en jeugdzorg). Dit ter
hebben met gezondheidsincidenten ver-
bevordering
oorzaakt door GHB. Horecamedewer-
handelen en juiste doorverwijzing bij
kers, politie, jongerenwerkers moeten
GHB intoxicatie.
van
adequaat
medisch
Lees ook de folder GHB de antwoorden gericht op algemeen publiek en de folder
GHB Read it gericht op uitgaanders. Deze folders zijn te bestellen via
http://www.trimbos.nl/webwinkel.
PREVENTIEVE AANPAKKEN ROND GHB-GEBRUIK DO’S EN DON’TS BIJ PREVENTIE
Een voorbeeld van een lokaal plan van aanpak
Colofon Uitgave Trimbos-instituut
Vanwege een toename van het aantal GHB-gerelateerde ambulanceritten in Amsterdam
Postbus 725
en het verslavende karakter bij chronisch gebruik is in Amsterdam het Actieplan GHB
3500 AS Utrecht
opgesteld. Dat is gedaan door het platform preventie genotmiddelengebruik onder regie
T: 030 – 297 11 00
van GGD Amsterdam. Met dit plan wordt beoogd de negatieve gevolgen van riskant gebruik te voorkomen en adequate ondersteuning te geven aan de groep GHB-verslaafden
www.trimbos.nl
[email protected]
en gebruikers met acute problemen door gebruik van GHB. Deze factsheet is gemaakt met financiële
Hiertoe zijn vier actiepunten geformuleerd:
steun van het ministerie van Volksgezondheid,
1. Monitoring van ontwikkelingen in gebruik van GHB
Welzijn en Sport (VWS).
Het onderzoeken van gegevens uit diverse monitors en registraties in het uitgaans-
Tekst
circuit kan een beter beeld geven van het GHB-gebruik. Daarnaast wordt er via
Sarah Horjus en Marloes van Goor
focusgroepen gesproken met mensen uit risicogroepen om meer inzicht te krijgen in
Projectteam Uitgaan, Alcohol en Drugs
motieven van gebruik en mogelijke preventie- en voorlichtingsactiviteiten.
2. Informatievoorziening voor specifieke doelgroepen Om het bewustzijn over risico’s van GHB te vergroten moet er op maat gemaakte voorlichtingcampagnes voor de verschillende doelgroepen worden aangeboden. Eerst zal gestart moeten worden met de eerder beschreven activiteiten (monitoring, focusgroepen) op basis waarvan vervolgens de campagne ontwikkeld kan worden. Op korte termijn willen
Eindredactie Marloes van Goor Ontwerp en vormge ving Edividual Druk Eerste druk, april 2011
we al wel een aantal initiatieven ondernemen ten behoeve van de informatieverstrekking rondom GHB-gebruik: er moet één (bestaande) website komen waar betrouwbare informatie over GHB te vinden is. Verder ontwikkelt Jellinek kennis- en signaleringstesten voor GHB, waarmee riskant gebruik kan worden nagegaan.
Bestelinformatie Deze factsheet is te bestellen (bestelnr. PFG91311) of gratis te downloaden via www.trimbos.nl. U kunt ook terecht bij de afdeling bestellingen, tel. 030 - 297 11 90;
3. Adequate incidentenhulpverlening in het uitgaanscircuit Om goed om te kunnen gaan met alcohol- en drugsgerelateerde gezondheidsincidenten zullen horecapersoneel, portiers en politie werkzaam in het uitgaanscircuit getraind moeten worden in Eerste Hulp bij Drank- en drugsincidenten (EHBDu). Daarnaast wordt de aanbeveling van de landelijke expertmeeting over het standaardiseren van hulp posten volledig onderschreven.
1. Trimbos-instituut (2009). Factsheet GHB voor professionals in de verslavingszorg. 2. Stichting Consument en Veiligheid, Letsel Informatie Systeem (LIS), 2004-2008.
kelijker worden geboden. GHB-gebruikers
3. Stichting Consument en Veiligheid,
moeten weten waar en bij wie ze terecht
Letsel Informatie Systeem (LIS),
kunnen en wat de behandelmogelijkheden
2004-2009. Zorgwekkende
zijn. Voor meer informatie kunt u terecht
stijging GHB-ongevallen zet door.
bij Johan Osté,
[email protected].
Heeft u vragen naar aanleiding van deze publicatie of wilt u meer informatie over Neem contact op met de helpdesk via mail
protocollen en betere nazorg op eerste
Hulp moet makkelijker, sneller en toegan-
Vragen?
het project Uitgaan, Alcohol en Drugs?
Gebruikte bronnen:
4. Laagdrempelig hulpaanbod voor problematische GHB-gebruikers
[email protected].
[email protected] of bel met 030 – 295 92 00.
Copyrights Trimbos-instituut Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd of openbaar gemaakt, in enige vorm op enige wijze, zonder voorafgaande toestemming van het Trimbos-instituut.
