Preventieve psychotherapie
Dr. Dorien Nieman, klinisch psycholoog en cognitief gedragstherapeut Academisch Medisch Centrum, Afd. Psychiatrie, Amsterdam
[email protected]
Overzicht • Belang van vroegdetectie en -behandeling in de GGZ • Predictie ernstige psychiatrische stoornis • Preventieve psychotherapie • Conclusie
How long would you wait?
Preventie • Successen in oncologie en cardiologie door preventie • Na uitzaaiingen ben je eigenlijk te laat • Bij kanker is de prognose ook beter als je er vroeg bij bent • In de voorfase van psychose is biologische en psychosociale schade minder groot
Comprehensive Assessment of At Risk Mental States (CAARMS) Semigestructureerd interview duur: 1,5-2 uur Zeven secties: 1. Positieve Symptomen: 4 2. Cognitieve verandering: 2 3. Emotionele stoornis: 3 4. Negatieve Symptomen: 3 5. Gedragsveranderingen: 4 6. Motorische/ Lichamelijke veranderingen: 4 7. Algemene psychopathologie: 8
At Risk Mental State (ARMS) criteria • Milde positieve symptomen • Brief Limited Intermittent Psychotic Symptoms (BLIPS): psychose van een week of korter met een spontane remissie • Eerstegraads familielid met een psychotische stoornis In alle groepen moet er een vermindering zijn in psychosociaal functioneren of een langdurig laag psychosociaal functioneren
Positieve symptomen
SYMPTOMATOLOGIE
BLIPS psychose
Aspecifieke + negatieve symptomen
Subklinische psychotische symptomen
tijd
Onderliggende cognitieve processen
Millan et al, Nature reviews drug discovery 2012;11:141-168
Selectieve aandacht
Selectieve aandacht
Millan et al, Nature reviews drug discovery 2012;11:141-168
Brodmann gebied 46 Dorsolaterale Prefrontale Cortex (DLPFC)
The anti-saccade test
Antisaccade registratie
Time (sec)
………………………..
Nieman et al. Neurology 2000;54:866-871
Error rate
**
60
**
50
*
40 30 20 10 0
Gezonde controles
*p < 0.03, **p < 0.0001
ARMS patiënten
Schizofrenie patiënten
Schizophrenia Research 2007;95:54-60
Predictie van een ernstige psychiatrische stoornis
Gemiddelde prestatie Verbale Leer en Geheugen Taak 65 60
Score VLGT
55 ARMS transition
50
ARMS no transition
45
Control
40 35 30 T1
T0 Meting
EEG onderzoek
ARMS transitie
ARMS geen transitie
Controle
Prognostische index Risico klasse I II III
Prognostische score N < -1.51 27 -1.51/ -0.39 12 > -0.39 19
Transitie (%) 1 (3.7) 3 (25) 14 (74)
Tijd tot transitie (maanden) gem. (SE) 95% CI 35.46 (0.53) 34.42 – 36.50 31.86 (2.39) 27.18 – 36.54 18.04 (12.09) 12.09 – 24.00 1
De prognostische score wordt berekend met {.76 × Premorbide aanpassing score} + {-.23 × Pz P300 amplitude}
Stress kwetsbaarheid model
Behandeling van verhoogd risico op en eerste psychose
Implementatie van vroegdetectie en behandeling van een verhoogd risico op een ernstige psychiatrische stoornis
Beperkingen DSM • Overlap ARMS en DSM criteria voor ADHD • Voorschrijven ADHD medicatie vervijfvoudigd in 7 jaar • Alternatief: Stadiëring en profilering
International Clin Psychopharmacol 2009;24:223-228
ARMS groep Frequentie
%
Geen medicatie
42
58.3
Antipsychotica
15
20.8
Antidepressiva
7
9.7
Anders
8
11.1
Totaal
72
100
Doelen preventieve psychotherapie • Effecten van cognitieve tendensen leren onderkennen en secundair te corrigeren. • Voorkomen sociale en maatschappelijke uitval. • Interventie drugs gebruik. • Voorkomen van catastrofale en waanachtige betekenisgeving aan buitengewone ervaringen.
Dutch Early Detection and Intervention Evaluation (EDIE-NL) protocol • Psycho-educatie dopamine en cognitieve tendensen. - Selectieve aandacht - Jumping to conclusions Mike ziet de laatste tijd dat mensen op straat boos naar hem kijken. Hij trekt dan de conclusie dat deze mensen iets tegen hem hebben.
Dutch Early Detection and Intervention Evaluation (EDIE-NL) protocol, vervolg • Metacognitieve training • Cognitieve gedragstherapie • Consolidatie en terugval preventie
Casus • Mike is een 17-jarige scholier die is blijven zitten. • Hij probeert te vermijden alleen naar buiten te gaan, hij voelt zich onveilig. • Hij denkt vaak dat anderen in de klas over hem roddelen en hem uitlachen. • Hij hoort regelmatig zijn naam of ziet iets in zijn ooghoeken terwijl er niemand is. • Hij is bang dat hij gek wordt.
Casus, vervolg • Psycho-eductie over dopamine en cognitieve tendensen werkt normaliserend. • Metacognitieve training: - selectieve aandacht oefening - alternatieve verklaringen bedenken i.p.v. jumping to conclusions • Cognitieve gedragstherapie
Casus conceptualisatie Mike Gebeurtenis
Gedachten
A. Buitengewone en bijzondere ervaringen
B. Negatieve automatische gedachten
- Mensen kijken boos naar mij op straat - Klasgenoten praten en lachen - Mijn naam horen of iets zien in mijn ooghoeken terwijl er niemand is
- Ze gaan me aanvallen - Ze praten en lachen over mij - Iemand houdt me in de gaten
E. Relevante vroegere ervaringen - Op de lagere school ernstig gepest
Gevolgen C. Emotionele en lichamelijke reacties - Angst
G. Tussenliggende gedachten - Als ik niet op mijn hoede ben, word ik aangevallen
F. Kerngedachten - Ik ben in gevaar - Ik word gek - Anderen zijn niet te vertrouwen
D. Gedrag - Vermijden om alleen naar buiten te gaan - Voortdurend alert zijn en de omgeving scannen
Casus, vervolg • Exposure: angsthiërarchie • Consolidatie en booster sessies
Conclusie • Het is van belang dat er meer bekendheid komt in de klinische praktijk met de herkenning en behandeling van hoog risico symptomen. • Kans op herstel is veel groter in de hoog risico fase dan na een eerste psychose. • Vermindering in menselijk lijden.
Met dank aan Mark van der Gaag David van den Berg Sara Dragt Judith Rietdijk Rianne Klaassen Lex Wunderink Lieuwe de Haan Damiaan Denys Don Linszen De patiënten voor hun medewerking De aanwezigen voor de aandacht
