Preventie- en handhavingplan alcohol Achtergrond Sinds 2014 zijn gemeenten de belangrijkste uitvoerders van de Drank- en Horecawet geworden. Zowel op juridisch, handhaving en educatief vlak is de gemeente regisseur van het alcoholbeleid. Met de laatste wetswijziging, waarbij de leeftijdsgrens voor verstrekking en in bezit hebben van alcohol verhoogd werd naar 18 jaar, werden gemeenteraden ook verplicht om periodiek een preventie- en handhavingplan alcohol vast te stellen. Een van de voornaamste doelen van de wet is dat ze de jeugd beschermt tegen de schadelijke effecten die alcohol kan hebben op de gezondheid en veiligheid. Wat is het preventie- en handhavingplan alcohol? In de gewijzigde Drank- en Horecawet van 1 januari 2014 is opgenomen dat de gemeenteraad iedere vier jaar een preventie- en handhavingplan alcohol vaststelt (artikel 43a DHW). Hiermee wil de wetgever stimuleren dat gemeenten actief nadenken over en uitvoer geven aan het verbinden van de beleidsterreinen Volksgezondheid (voorlichting en bewustwording) en Openbare Orde en Veiligheid (beleid en handhaving) als het gaat om alcoholpreventie. Onderzoek heeft meerdere malen laten zien dat beide beleidsterreinen van belang zijn voor effectieve alcoholpreventie bij jongeren. Het preventie- en handhavingplan bevat de hoofdzaken van het beleid dat zich richt op de preventie van alcoholgebruik -met name onder jongeren- en de handhaving van de wet. Het plan kan tussentijds worden gewijzigd. In het plan wordt in ieder geval aangegeven: - wat de doelstellingen zijn van het preventie- en handhavingsplan; - welke acties ondernomen worden om alcoholgebruik te voorkomen, met name onder jongeren en al dan niet in samenhang met andere preventieprogramma’s vanuit de Wet Publieke Gezondheid (artikel 2, tweede lid, onderdeel d); - de wijze waarop het handhavingsbeleid wordt uitgevoerd en welke handhavingacties in de door het plan bestreken periode worden ondernomen; - welke resultaten in de door het plan bestreken periode minimaal behaald dienen te worden. In de memorie van toelichting1 is ten aanzien van het preventie- en handhavingsplan alcohol het volgende opgenomen: Ten aanzien van alcoholpreventie wordt bepaald dat het plan de volgende elementen bevat: - de hoofdzaken van het preventiebeleid alcohol, met name richting jongeren (hier kan bijvoorbeeld gemeld worden op welke subdoelgroepen het beleid zich richt); - de doelstellingen van het preventiebeleid alcohol; - welke acties worden ondernomen (specifiek gericht op alcoholpreventie of in samenhang met andere preventieprogramma’s, met inbegrip van programma’s voor de gezondheidsbevordering). Ten aanzien van handhaving wordt bepaald dat het plan de volgende elementen bevat: - de hoofdzaken van het handhavingsbeleid; - de doelstellingen van het handhavingsbeleid; - de wijze waarop het handhavingsbeleid wordt uitgevoerd (hier kan bijvoorbeeld gemeld - worden met welke (buur)gemeenten wordt samengewerkt); - welke handhavingacties in de door het plan beschreven periode worden ondernomen. Het preventie- en handhavingplan dient uiterlijk zes maanden (per 1 juli 2014) na inwerkingtreding van het voorstel tot wijziging van de Drank- en Horecawet d.d. 1 januari 2014 vastgesteld te worden.
1
2 Kamerstukken II 2011/12, 33 341, nr. 3, p.11.
1
Na deze eerste vaststelling kan het preventie- en handhavingplan in de toekomst gelijktijdig met de Nota Lokaal Gezondheidsbeleid worden vastgesteld. Dit hoeft dan geen apart document meer te zijn. Zo kan bijvoorbeeld in de Nota verwezen worden naar de activiteiten op het gebied van handhaving, zoals beschreven in (bijvoorbeeld) het Integrale Veiligheidsplan van de gemeente en vice versa. Hoe kan Platform Nuchtere Fries2 gemeenten hierbij ondersteunen? Platform Nuchtere Fries adviseert en ondersteunt gemeenten bij het verbinden van de drie pijlers van een effectieve aanpak. Vanuit deze taak heeft een werkgroep van het platform bijgaand format opgesteld dat als input kan dienen voor de preventie- en handhavingplannen alcohol van de Friese gemeenten. Deze document bestaat uit de volgende onderdelen: - een algemene inleiding en een toelichting op de afstemming met Platform Nuchtere Fries; - een format waarin de opbouw van het preventie- en handhavingplan met kopjes is - aangegeven; - een beknopte invulling van elementen die vanuit het provinciale programma Nuchtere Fries uitgevoerd worden. Er is gebruik gemaakt van de opzet en algemene teksten uit het document dat geschreven is door Verzuip jij je Toekomst?!, aanpak jeugd en alcohol in de regio Zuid-Holland Zuid. Vragen of opmerkingen? Marijke Hagedoorn, programmaleider Platform Nuchtere Fries
[email protected] 088 22 99 971
2 Platform Nuchtere Fries is een partnerschap van de Friese gemeenten, GGD Fryslân, Verslavingszorg Noord Nederland, Politie Fryslân, Koninklijke Horeca Nederland en Provincie Fryslân om het alcohol- en drugsgebruik onder jongeren (onder de achttien) tegen te gaan en verantwoord alcoholgebruik onder jongeren boven de achttien te stimuleren.
2
Preventie- en handhavingplan alcohol gemeente [naam gemeente invullen] 1 Algemeen Invoegen door de gemeente: risicoanalyse van de settings, kenmerken, locaties en tijdstippen waar jongeren drinken, waar hun alcoholgebruik voor problemen zorgt en waar wordt alcohol verstrekt onder de minimum leeftijdsgrens. Dit vormt de basis voor het bepalen en aanscherpen van het lokale alcoholbeleid, zodat de inspanningen van de gemeente gericht kunnen worden ingezet op plaatsen waar de meeste gezondheid-/veiligheidswinst behaald kan worden. Gegevens voor deze risicoanalyse kunnen enerzijds verzameld worden uit onderzoek - de gezondheidsmonitor GGD Fryslân (alcoholgebruik onder jongeren), het nalevingonderzoek van het Platform Nuchtere Fries (hieronder verder toegelicht) en ziekenhuisgegevens omtrent alcoholvergiftiging - en anderzijds door het raadplegen van betrokkenen, zoals politie, jongerenwerk en de toezichthouders. Integrale benadering op basis van drie pijlers Verschillende studies laten zien dat een integrale benadering van de problematiek rondom alcohol en drugs een cruciaal kenmerk is van effectief beleid (Reynolds, 2003). Recent onderzoek van het RIVM Centrum voor Gezond Leven, het Nederlands Instituut voor Alcoholbeleid STAP en het Trimbos-instituut bevestigt dat beleid op het gebied van alcoholmatiging het meest effectief is als het integraal wordt aangepakt3 (Mulder, Bovens, Franken & Sannen, 2013). De belangrijkste pijlers waarop preventiebeleid gebaseerd dient te zijn, zijn educatie (grenzen overdragen), regelgeving (grenzen stellen) en handhaving (grenzen bewaken). Dit is het uitgangspunt van het landelijke alcoholpreventiebeleid en eveneens van de aanpak van het Platform Nuchtere Fries (hieronder verder toegelicht). Het creëren van bewustwording bij alcoholverstrekkers en ouders is daarbij een noodzakelijke voorwaarde voor gedragsverandering. De nieuwe Drank- en Horecawet helpt daarbij. Naast het voorkomen van schadelijk alcoholgebruik vanuit het perspectief van de volksgezondheid en het jeugdbeleid, is het landelijke beleid ook gericht op het terugdringen van criminaliteit en verstoringen van de openbare orde als gevolg van overmatig alcoholgebruik. Omgevingsfactoren Drinkgedrag wordt voor een groot deel bepaald door omgevingsfactoren: normen in de sociale omgeving (de ouders), de prijs en promotie van alcohol, het productaanbod, het aantal verkooppunten, verkoopregels (bijv. leeftijdsgrenzen en de naleving en handhaving ervan). Een eenzijdige aanpak gericht op slechts één of twee van deze factoren werkt niet. De World Health Organization laat in een overzichtstudie naar alcoholbeleid zien dat maatregelen die de beschikbaarheid van alcohol beperken het meest effectief zijn in het terugdringen van alcoholgebruik (Babor e.a., 2010). Platform Nuchtere Fries De Friese gemeenten hebben het voorkomen van het gebruik van alcohol en middelen door jongeren vastgesteld als prioriteit in het gezondheidsbeleid. Zij werken op dit terrein samen in een partnerschap van GGD Fryslân, Verslavingszorg Noord Nederland, Politie Fryslân, Koninklijke Horeca Nederland, en Provincie Fryslân. Dit partnerschap, genaamd Platform Nuchtere Fries voert het Fries programma Jeugd, Alcohol en Drugs uit. Hierin zijn de drie pijlers van een effectieve aanpak van alcoholmatiging verankerd: beleid, handhaving en bewustwording. In de aanpak wordt zoveel mogelijk een integrale benadering gehanteerd, gericht op de beleidsterreinen Volksgezondheid, Jeugd, Onderwijs en Openbare Orde & Veiligheid.
3
Zie de brochure Effectief Alcoholbeleid: hoe pakt u dat aan?, te downloaden via http://www.loketgezondleven.nl/gemeente-enwijk/gezonde-gemeente/alcohol/.
3
2 Doelstellingen Preventie- en handhavingplan alcohol Alcoholpreventie Invoegen door de gemeente: doelstellingen (daarbij eventueel verwijzen naar convenant(en) met bijvoorbeeld horeca of sportverenigingen, beleid inzake hokken en keten, coffeeshopbeleid, e.d.) Platform Nuchtere Fries geeft mede invulling aan alcoholpreventie in Friesland. Het provinciale programma kent de volgende doelstellingen voor de periode 2014 t/m 2017: 1. Het tegengaan van alcohol- en drugsgebruik door jongeren tot en met 17 jaar 2. Het tegengaan van drugsgebruik door jongeren van 18 t/m 23 jaar en het stimuleren van verantwoord alcoholgebruik door deze groep De doelgroep van Platform Nuchtere Fries bestaat uit jongeren in de leeftijd van 10 t/m 23 jaar. Omdat onderzoek heeft laten zien dat vooral de sociale omgeving van jongeren bepalend is voor hun alcoholgebruik, richten de activiteiten van het programma zich primair op de omgeving van jongeren. Hieronder verstaan we ouders/verzorgers en scholen, horeca, paracommercie, etc. Handhaving Invoegen door gemeente: doelstellingen en hoofdzaken van het handhavingsbeleid Suggesties: controle op leeftijdsgrenzen (verkenning, observatie en hercontrole), vergunningen, verkoopverboden, toezicht op doorschenken etc.
3 Acties Preventie- en handhavingplan alcohol Alcoholpreventie Invoegen door de gemeente Bijvoorbeeld: alcoholadviesgesprekken met ouders in groep 7 van het basisonderwijs; activiteiten door VNN, zoals De gezonde school en genotmiddelen of Stichting Voorkom en eventueel verwijzingen naar acties zoals afgesproken in convenant(en) met bijvoorbeeld horeca of sportverenigingen, beleid inzake hokken en keten, coffeeshopbeleid, e.d. Het programma van Platform Nuchtere Fries kent vijf speerpunten met bijbehorende activiteiten voor de periode 2014-2017. Hieronder is een overzicht van deze activiteiten opgenomen. Niet iedere activiteit is toepasbaar in iedere gemeente. In overleg met de gemeente worden de activiteiten en planning aan de lokale situatie aangepast. Pijler Beleid Speerpunt: afstemming en samenwerking stimuleren - Basisnota voor lokale preventie- en handhavingsplannen - Landelijk politiek draagvlak voor maatregelen die alcoholgebruik effectief terugdringen, proberen te beïnvloeden - Inventarisatie genotmiddelenbeleid op scholen en van daaruit scholen van de juiste informatie voorzien over de mogelijkheden die zij hebben om het beleid bij te stellen en te actualiseren Pijler Handhaving Speerpunt: advisering m.b.t. preventie (verbinding preventie en handhaving) - Afstemmingsoverleggen en bijeenkomsten voor toezichthouders over de risico’s van alcohol en middelen voor jongeren en over effectieve preventieboodschappen; maar ook horecaondernemers, paracommerciële instellingen en de detailhandel kunnen geïnformeerd worden over de achtergrond van handhaving. - Experimenteren met sanctiemogelijkheden en de combinatie met (opgelegde) preventieve maatregelen (vergelijkbaar met de boete- of kanskaart) - Nalevingscommunicatie rondom de naleving van leeftijdsgrenzen coördineren en uitvoeren4 4
De verantwoordelijkheid voor het organiseren en uitvoeren van handhaving om de naleving door alcoholverstrekkers te controleren, ligt bij de gemeenten.
4
Pijler bewustwording Speerpunt ouders: ouderavonden, informatie via scholen en het CJG Speerpunt alcoholverstrekkers: organisatoren van evenementen (ook dorps- en tentfeesten) en sportverenigingen adviseren en stimuleren om actief genotmiddelenbeleid te voeren Speerpunt jongeren: peervoorlichting al dan niet via social media, interactieve theaterworkshops, spreekbeurten, debatten en battles Daarnaast: regionale invulling van en aansluiting bij landelijke campagne Nix18 (o.a. in provinciale media), uitvoering van onderzoeken en ontwikkeling producten die door iedere gemeente ingezet kunnen worden. En tot slot voert het Platform provinciale nalevingonderzoeken uit die input opleveren voor de risicoanalyse zoals beschreven in hoofdstuk 1. Handhaving Invoegen door gemeente: welke handhavingacties in de door het plan beschreven periode worden ondernomen. Ambities beschrijven: hoe vaak wordt er waar gecontroleerd. Op basis van onderzoek wordt een minimum van vier controles per jaar voor hotspots aanbevolen. De gemeente Leeuwarden en de gemeente Smallingerland hebben afgelopen jaren ervaring opgedaan met het ontwikkelen en uitvoeren van handhavingsbeleid. Voor meer informatie kunt u contact met hen opnemen.
4 Uitvoering Preventie- en handhavingplan alcohol Alcoholpreventie Invoegen door gemeente: de wijze waarop alcoholpreventie wordt uitgevoerd. Voor de uitvoering van de provinciale acties gericht op alcoholpreventie wordt verwezen naar het Fries programma Jeugd, Alcohol en drugs 2014-2017. Handhaving Invoegen door gemeente: de wijze waarop het handhavingsbeleid wordt uitgevoerd (hier kan bijvoorbeeld gemeld worden met welke (buur)gemeenten wordt samengewerkt).
5 Resultaten Preventie- en handhavingplan alcohol Alcoholpreventie Invoegen door gemeente: lokaal te behalen resultaten Begin 2017 worden vanuit het provinciale programma onderstaande trends en ontwikkelingen verwacht. Dit zijn niet direct de effecten van een interventie of maatregel. Het drinkgedrag van jongeren wordt door verschillende factoren beïnvloed. Ook algemene aandacht in de media, wijzigingen in landelijke wetgeving, lokale initiatieven en andere omstandigheden kunnen bijdragen aan veranderingen in de alcoholconsumptie van jongeren. Dat is ook de reden van het niet benoemen van eindresultaten in termen van percentages, maar in termen van substantiële verandering tot opzichte van de huidige situatie. 1. Het tegengaan van alcohol- en drugsgebruik door jongeren onder de 18 jaar - De gemiddelde startleeftijd van jongeren voor het drinken van alcohol is verder toegenomen (13,5 jaar in 2012);
5
-
Het percentage jongeren van 12 t/m 17 jaar dat de afgelopen maand alcohol heeft gedronken, is verder afgenomen (42 % in 2012); Het percentage jongeren van 12 t/m 17 jaar dat de afgelopen maand 5 of meer drankjes bij één gelegenheid dronk, is verder afgenomen (32% in 2012) Het aantal jongeren van 12 t/m 17 jaar dat met alcoholvergiftiging wordt behandeld in het ziekenhuis, is verder afgenomen (11 in 2012) Het percentage jongeren van 12 t/m 17 jaar dat de afgelopen maand softdrugs heeft gebruikt, is afgenomen (8% in 2012) Het percentage ouders dat aangeeft dat zijn of haar kind geen alcohol mag drinken voor het 18e levensjaar is verder toegenomen Het percentage ouders dat aangeeft dat zijn of haar kind geen middelen (soft- of harddrugs) mag gebruiken voor het 18e levensjaar is toegenomen Er is sprake van een verbetering in de naleving van de wettelijke leeftijdsgrenzen voor alcoholverkoop in supermarkten, sportverenigingen, slijterijen en horeca5 (0-meting maakt onderdeel uit van het programma)
2. Het tegengaan van drugsgebruik door jongeren van 18 t/m 24 jaar en het stimuleren van verantwoord alcoholgebruik door deze groep jongeren. - Het percentage zware drinkers 6van 18 t/m 24 jaar, is verder afgenomen (20% in 2012) - Het aantal jongeren van 18 t/m 24 jaar dat als gevolg van een alcoholvergiftiging wordt behandeld in het ziekenhuis, is verder afgenomen - Het percentage jongeren van 18 t/m 24 jaar dat de afgelopen maand softdrugs heeft gebruikt, is afgenomen - Het aantal alcohol- en drugsgerelateerde incidenten waarbij jongeren van 16 t/m 23 jaar betrokken zijn, is verder afgenomen (alcoholgerelateerd geweld, vernielingen en overlast wordt momenteel niet door de politie geregistreerd) Handhaving Invoegen door gemeente: welke resultaten in de door het plan bestreken periode minimaal behaald dienen te worden.
5
De verantwoordelijkheidvoor het organiseren en uitvoeren van handhaving om de naleving van alcoholverstrekkers te controleren, ligt bij de gemeenten. Platform Nuchtere Fries zal de gemeente adviseren en ondersteunen hierbij, maar kan hier geen directe invloed op uitoefenen. 6 Minimaal 1x per week op een dag 4 glazen (v)/ 6 glazen (m) drinken
6
