Preventie binnen de schuldenproblematiek

Silvia Creemers

Xios Hogeschool Limburg

Departement Sociaal-Agogisch Werk Optie: Maatschappelijk Werk

Preventie binnen de schuldenproblematiek Een goede oplossing of verkwisting van het geld?

Door: Silvia Creemers

Eindwerk aangeboden tot het bekomen van het diploma van maatschappelijk assistent

Hasselt Academiejaar 2005 - 2006

Silvia Creemers


Inhoudsopgave

INHOUDSOPGAVE WOORD VOORAF WOORDEN- EN AFKORTINGENLIJST INLEIDING THEORETISCH DEEL HOOFDSTUK I : INLEIDING ..........................................................................................................................13 1

OVERMATIGE SCHULDENLAST: EEN SITUATIESCHETS.........................................................13

2

WAT DOET MEN IN BELGIË OM DAAROP EEN ANTWOORD TE BIEDEN? ..........................16

3

PROFIEL VAN DE MENSEN DIE ZICH MET SCHULDEN AANBIEDEN....................................18 3.1 NIEUWE ARMEN ..................................................................................................................................... 18 3.2 GENERATIEARMOEDE............................................................................................................................. 19 3.3 VERGELIJKING MET CIJFERS VAN HET JAARVERSLAG VAN HET OCMW HAMONT-ACHEL ..................... 19

4

OORSPRONG VAN DE SCHULDEN....................................................................................................21

5

SCHULDEN HOE KOM JE ERAAN?...................................................................................................22 5.1 MANIEREN WAARDOOR MEN IN FINANCIËLE PROBLEMEN KOMT ............................................................ 22 5.2 FACTOREN DIE KUNNEN LEIDEN TOT SCHULDOVERLAST ........................................................................ 22

6

SOORTEN SCHULDEN ..........................................................................................................................24 6.1 OVERLEVINGSSCHULDEN ....................................................................................................................... 24 6.2 AANPASSINGSSCHULDEN ....................................................................................................................... 24 6.3 OVERBESTEDINGSCHULDEN .................................................................................................................. 25 6.4 COMPENSATIESCHULDEN....................................................................................................................... 25 6.5 WANBEHEER EN ONMACHT .................................................................................................................... 25 6.6 AFGELEIDE SCHULDEN .......................................................................................................................... 26

7

DE PROBLEMATIEK VAN DE KREDIETOPENINGEN..................................................................27 7.1 WAT IS EEN KREDIETOPENING? .............................................................................................................. 27 7.2 DE OPMARS VAN DE KREDIETOPENINGEN ............................................................................................... 27 7.3 DE RISICO’S IN VERBAND MET DE KREDIETOPENINGEN .......................................................................... 28 7.4 DE RECLAME VOOR HET CONSUMENTENKREDIET ................................................................................... 29

8

CENTRALE VOOR KREDIETEN AAN PARTICULIEREN.............................................................30

9

SOCIALE GEVOLGEN VAN EEN SCHULDENLAST ......................................................................32

Silvia Creemers


HOOFDSTUK II: HULP- EN DIENSTVERLENING.....................................................................................33 1

DE HULPVERLENINGSVORMEN VANUIT DE OCMW’S .............................................................33 1.1 BUDGETBEGELEIDING ........................................................................................................................... 33 1.2 BUDGETBEHEER ..................................................................................................................................... 34 1.3 COLLECTIEVE SCHULDENREGELING (CSR) ............................................................................................ 37

2

VERLOOP VAN DE HULPVERLENING ............................................................................................40 2.1 INTAKEGESPREK .................................................................................................................................... 40 2.2 DE VASTSTELLING VAN HET BUDGET ..................................................................................................... 40 2.3 INVENTARIS EN ONDERZOEK VAN DE SCHULDEN .................................................................................... 42 2.4 DE BETALINGSVOORSTELLEN ................................................................................................................. 42 2.5 DE OPVOLGING OP LANGE TERMIJN ........................................................................................................ 43

3

BESLUIT ..................................................................................................................................................43

HOOFDSTUK III: PREVENTIE.......................................................................................................................44 1

WAT IS PREVENTIE? ............................................................................................................................44 1.1 PRIMAIRE PREVENTIE ............................................................................................................................. 45 1.2 SECUNDAIRE PREVENTIE ........................................................................................................................ 45 1.3 TERTIAIRE PREVENTIE ............................................................................................................................ 45 1.4 PREVENTIE VAN OVERMATIGE SCHULDENLAST ..................................................................................... 46

2

PREVENTIEMIDDELEN ......................................................................................................................47 2.1 BUDGETPLANNER................................................................................................................................... 47 2.2 HUISHOUDAGENDA ................................................................................................................................ 48 2.3 EEN BUDGETBOEKJE .............................................................................................................................. 48 2.4 HET PECUNIAPLAN ................................................................................................................................. 49

3

PREVENTIECAMPAGNES...................................................................................................................51 3.1 LAAT JE NIET IN DE ZAK ZETTEN ............................................................................................................ 51 3.2 KREDIET ZONDER MOEITE? BLIJF ERAF… .............................................................................................. 52 3.3 LAAT JE NIET OPLICHTEN! ...................................................................................................................... 54 3.4 BEDROG? NIET MET MIJ! ........................................................................................................................ 55 3.5 BUDGETBEURS VAN HET OCMW POPERINGE ........................................................................................ 56

4

PREVENTIEVE GROEPSWERKING .................................................................................................57 4.1 DE BETEKENIS VAN GROEPSWERKING .................................................................................................... 57 4.1.1 Wat kan een groepswerking binnen het OCMW betekenen voor de cliënt? .................................. 57 4.1.2 Wat betekent de groepswerking voor de hulpverlening?............................................................... 57 4.1.3 Doorverwijzing naar externe groepen: een brug te ver ................................................................ 58 4.1.4 De randvoorwaarden .................................................................................................................... 58

Silvia Creemers 5


VOORBEELDEN VAN PREVENTIEVE GROEPSWERKINGEN ..................................................60 5.1 CURSUS ‘MEER DOEN MET MINDER GELD’ ............................................................................................. 60 5.2 CURSUS BUDGETTEREN .......................................................................................................................... 61 5.3 ‘HOE KOMEN WE ROND’ DOOR HET OCMW VAN HEUSDEN-ZOLDER ................................................... 62 5.3.1 ‘Even tijd verliezen om achteraf tijd te winnen’............................................................................ 62 5.3.2 Inhoud: geen cursus maar aanzetten............................................................................................. 63 5.3.3 Hoe moet het nu verder? ............................................................................................................... 64

6

BESLUIT ..................................................................................................................................................65

HOOFDSTUK IV: SAMENWERKINGSVERBANDEN ................................................................................66 1

SAMENWERKING MET HET ONDERWIJS......................................................................................66 1.1 HET VAK PAV IN HET BEROEPSSECUNDAIR ONDERWIJS ......................................................................... 66 1.2 THEMA: “OP EIGEN BENEN” ................................................................................................................... 66

2

SAMENWERKING MET DE GEVANGENIS.....................................................................................68 2.1 EERSTE HULP BIJ SCHULDEN ................................................................................................................. 68 2.2 DE DURVERSMAP ( EEN MAP VOOR MANNEN DIE DURVEN DAVEREN)..................................................... 68 2.3 WAT KAN PSD/JWW DOEN MET SCHULDEN TIJDENS DETENTIE?........................................................... 70 2.3.1 Men was al bezig met schuldaflossingen samen een dienst en/of bemiddelaar............................. 70 2.3.2 Men was nog niet met de schulden bezig....................................................................................... 70 2.3.3 Wat gaat er met de schulden gebeuren nu ik in de gevangenis zit? .............................................. 70 2.3.4 De gevangenistijd zit er bijna op! ................................................................................................. 71 2.3.5 Men heeft er nu een nieuwe schuld bij .......................................................................................... 71

3

SAMENWERKING MET HET ZIEKENHUIS ALS SCHULDEISER .............................................72 3.1 SITUERING ............................................................................................................................................. 72 3.2 BELANGRIJKE OPMERKINGEN ................................................................................................................. 72 3.3 AANDACHTSPUNTEN VOOR DE OCMW’S .............................................................................................. 73 3.3.1 Voor de ingreep............................................................................................................................. 73 3.3.2 Na de ingreep ................................................................................................................................ 73

4

DIENST SCHULDBEMIDDELING .......................................................................................................74

5

BESLUIT ...................................................................................................................................................75

Silvia Creemers


PRAKTISCH DEEL HOOFSTUK V: BEVRAGING CLIËNTEN ....................................................................................................77 1

INLEIDING..............................................................................................................................................77

2

WERKWIJZE ..........................................................................................................................................78

3

PERSOONLIJKE BEVRAGING BIJ CLIËNTEN VAN OCMW HAMONT-ACHEL ...................79

4

CASUSBESPREKINGEN.......................................................................................................................83 4.1 CASUS 1 ................................................................................................................................................. 83 4.1.1 Bevraging ...................................................................................................................................... 83 4.1.2 Link met theorie: profiel van schuldenaar .................................................................................... 85 4.2 CASUS 2 ................................................................................................................................................. 86 4.2.1 Bevraging ...................................................................................................................................... 86 4.2.2 Link met de theorie: profiel van de schuldenaar ........................................................................... 88 4.3 CASUS 3 ................................................................................................................................................. 89 4.3.1 Bevraging ...................................................................................................................................... 89 4.3.2 Link met theorie: profiel van de schuldenaar................................................................................ 92 4.4 CASUS 4 ................................................................................................................................................. 94 4.4.1 Bevraging ...................................................................................................................................... 94 4.4.2 Link met theorie: profiel van de schuldenaar................................................................................ 97 4.5 CASUS 5 ................................................................................................................................................. 98 4.5.1 Bevraging ...................................................................................................................................... 98 4.5.2 Link met de theorie: profiel van de schuldenaar ......................................................................... 100

5

CONCLUSIES UIT BEVRAGING ......................................................................................................102 5.1 PREVENTIE SPECIFIEK GERICHT OP JONGEREN ...................................................................................... 102 5.2 PROBLEMATIEK VAN DE KREDIETOPENINGEN ...................................................................................... 103 5.3 BEGELEIDING ALS VORM VAN PREVENTIE ............................................................................................ 103 5.4 GROEPSINITIATIEF ............................................................................................................................... 104 5.5 KWALITEIT VAN DE BEGELEIDING VANUIT HET OCMW ...................................................................... 105 5.6 BEKENDHEID VAN DE PREVENTIECAMPAGNES ..................................................................................... 106

6

PERSOONLIJKE REFLECTIES ........................................................................................................108 6.1 Verschillend waarden- en normenpatroon ..................................................................................... 108 6.2 Het leren stellen van grenzen ......................................................................................................... 109 6.3 Schuldgevoelens ............................................................................................................................. 110 6.4 Verschillende rollen van de maatschappelijk assistent .................................................................. 110

7

ALGEMEEN BESLUIT .........................................................................................................................111

8

BIBLIOGRAFIE.....................................................................................................................................113

9

BIJLAGEN .............................................................................................................................................115

Silvia Creemers


Woord vooraf Het maken van dit eindwerk was niet altijd even gemakkelijk. Het heeft heel wat doorzettingsvermogen en inspiratie gekost om tot dit eindresultaat te komen.

Ik heb dit eindwerk ook niet alleen aan mezelf te danken. Ik zou dan ook graag een speciaal woord van dank willen richten tot mijn stagementor Rina Palmans. Zij heeft mij veel goede raad gegeven en mij op weg geholpen met de invulling van mijn eindwerk. Zij heeft haar jaren van kennis en ervaring aangeboden om mijn stage en eindwerk tot een goed einde te brengen. Verder wil ik ook de andere collega’s van het OCMW HamontAchel bedanken. Ze hebben mij met raad en daad bijgestaan om dit eindwerk tot een goed einde te brengen. Ik ben hun dan ook heel dankbaar voor de tijd die zij vrijgemaakt hebben om mij te helpen.

Verder wil ik ook nog mijn ouders bedanken, zij hebben mij de mogelijkheid gegeven om verder te studeren aan de Xios Hogeschool Limburg in Hasselt.

Ten slotte wil ik ook zeker al de cliënten bedanken die ervoor gezorg hebben dat ik het praktisch deel van mijn eindwerk heb kunnen volbrengen. Verder gaat mijn dank uit naar alle mensen die op de één of andere manier een bijdrage hebben geleverd bij het maken van dit eindwerk.

Bedankt!

Silvia Creemers


Woorden- en afkortingenlijst (De woorden in de woorden- en afkortingenlijst zijn de in de tekst aangeduid met een “*”) Budgethulpverlening: dit is een verzamelnaam voor het totale aanbod van hulpverlening aan mensen met financiële problemen. Dat kunnen mensen met schulden zijn, maar ook mensen die betalingsproblemen hebben of gewoon moeilijk met geld kunnen omgaan. Het is de meest overkoepelende term en daarom hanteer ik ook deze term in mijn eindwerk.

CAW: Centrum Algemeen Welzijnswerk

Collectieve schuldenregeling: een procedure ingeleid bij de beslagrechter op verzoek van schuldenaar, met aanstelling van een schuldbemiddelaar met beheer van inkomen tot gevolg, noemt men een collectieve schuldenregeling. Deze collectieve schuldenregeling wordt binnen het OCMW van Hamont-Achel uitgevoerd binnen een budgetbeheer.

Consumentenscholen: soort van school waar mensen met een zware schuldenlast leren omgaan met geld.

CSR: Collectieve Schuldenregeling

Doorlopend krediet/kredietopening: bij een doorlopend krediet, mag je tot een bepaald bedrag geld opnemen. Voorbeeld: een kredietgever stelt u een som van 2 500 euro ter beschikking, die men naar believen kan aanwenden. De sommen die u terugbetaalt kan men telkens opnieuw gebruiken, binnen de grenzen van het toegestane maximumbedrag.

Fonds ter bestrijding van de Overmatige Schuldenlast: dit Fonds komt tussen voor de minst bedeelde schuldenaars, zij die zelf niet de middelen hebben om de kosten voor een schuldbemiddelaar af te lossen.

JWW: Justitieel Welzijnswerk

Krediet: is een uitgestelde betaling, men koopt vandaag en men betaalt morgen. De meest voorkomende goederen die op krediet gekocht worden zijn auto’s, woningen en huishoudapparaten.

Silvia Creemers


LAC: LokaleAdvies Commissie

Leefgeld: bedrag dat de cliënt wekelijks ontvangt van de maatschappelijk assistent. Dit is bedoeld voor de betaling van de dagdagelijkse kosten zoals kleding, voeding,…

Minnelijke aanzuiveringsregeling & Gerechtelijke aanzuiveringsregeling: bij een collectieve schuldenregeling stelt de schuldenaar, onder toezicht van de rechter, aan zijn schuldeisers voor een minnelijke aanzuiveringsregeling te treffen. Indien over deze minnelijke aanzuiveringsregeling geen akkoord wordt bereikt, kan de rechter een gerechtelijke aannzuiveringsregeling opleggen. De aanzuiveringsregeling strekt ertoe de financiële toestand van de schuldenaar te herstellen, met name hem in staat te stellen in de mate van het mogelijke zijn schulden te betalen en tegelijkertijd te waarborgen dat hij zelf en zijn gezin een menswaardig leven kunnen leiden.

MIVB: Maatschappij voor Intercommunaal Vervoer van Brussel

OCMW: Openbaar Centrum Maatschappelijk Welzijn

OIVO: onderzoeks- en informatiecentrum van de verbruikersorganisaties

Overmatige schuldenlast: in België wordt de overmatige schuldenlast omschreven als een duurzame of structurele onmogelijkheid zijn financiële verplichtingen of vervaldata voor terugbetaling na te komen.

Persoonlijke lening/lening op afbetaling: bij een persoonlijke lening spreek je van te voren af hoeveel geld je leent. De hoogt van de rente staat vast. Je weet dus hoe lang je bezig bent met afbetalen.

PSD: Psychosociale Dienst

Silvia Creemers


Revolving-kredieten en wentelkredieten: een revolving krediet is een moderne en soepele consumptiekredietvorm, een permanent herbruikbaar krediet of een budgetreserve, waarbij de kredietnemer maandelijks alleen een beperkt percentage (5%) van de kredietlijn moet terugbetalen en daarnaast een maximale vrijheid heeft qua terugbetalingsritme.

Schulden: het totale bedrag van de openstaande rekeningen na de vervaldag zijn schulden.

Schuldenlast: een huishouden heeft een schuldenlast wanneer het ten minste een krediet, lening of leasing aan het terugbetalen is. De schuldenlast kan privé of professioneel zijn. Het is privé indien deze leningen, kredieten of leasing betrekking hebben op behoeften uit de huishoudelijke sfeer. Een huishouden kan tegelijk een privé-schuldenlast en een professionele schuldenlast hebben.

VVSG: Vlaamse Vereniging Steden en Gemeenten

Welzijnsregio Noord-Limburg: vereniging van OCMW’s onderworpen aan de wet van 8 juli 1976. (Bochelt, Hamont-Achel, Hechtel-Eksel, Lommel, Meeuwen-Gruitrode, Neerpelt, Overpelt, Peer)

Y: inkomen

Silvia Creemers


Inleiding Tijdens mijn eerste gesprek op het OCMW* van Hamont-Achel met mijn stagementor Rina Palmans kwam het onderwerp preventie ter sprake als invulling voor mijn eindwerk. Ik was op dit moment totaal nog niet vertrouwd met dit onderwerp. Na het gesprek met Rina ben ik thuis meteen achter de computer gaan zitten om mij te informeren rond het onderwerp, preventie voor mensen met financiële problemen. Ik stond toen meteen versteld van het aantal zoekopdrachten dat de computer aangaf. Blijkbaar leefde dit onderwerp toch al in de samenleving! Ik heb dan ook beslist om dit als onderwerp voor mijn eindwerk te gebruiken.

Tijdens mijn zoektocht naar verdere informatie kwam ik er al snel achter dat dit onderwerp heel actueel was en nog altijd is. Maar dit maakte het soms niet gemakkelijker om goede en betrouwbare informatie te vinden. Zo is het moeilijk om in bibliotheken boeken rond preventie te vinden. Ik heb dan geprobeerd mijn onderwerp ruimer open te trekken. Zo was het wel mogelijk om boeken te vinden over de schuldenproblematiek, hoe omgaan met geld, enz. Verder heb ik veel informatie van het internet gebruikt voor mijn eindwerk. Dit omdat vele organisaties hun informatie de dag van vandaag verspreiden via het wereldwijde web.

In het eerste hoofdstuk, wat bedoeld is als een inleidende hoofdstuk, heb ik geprobeerd de problematiek van de schuldenlast in België te schetsen aan de hand van gegevens en cijfermateriaal. Ik heb deze theorie ook gekoppeld aan cijfers die ik ter beschikking had van het OCMW Hamont-Achel zelf. Daarnaast heb ik het antwoord van België op deze problematiek op papier gezet. In het eerste hoofdstuk komt vervolgens ook het profiel van de mensen die zich met schulden aanbieden aanbod. Dit heb ik gedaan om te proberen een beeld te schetsen van de cliënten van een OCMW. Ook de oorsprong van de schulden en de soorten schulden worden in het eerste hoofdstuk besproken. Als aanvulling van dit hoofdstuk heb ik er ook voor gekozen om aandacht te besteden aan de problematiek rond de kredietopeningen. Ook komt de centrale voor kredieten aan particulieren terug in dit hoofdstuk. Als afsluiter heb ik gekozen om de sociale gevolgen van een schuldenlast te bespreken.

Silvia Creemers


In het tweede hoofdstuk heb ik gebruik gemaakt van mijn stage-ervaringen op het OCMW. Ik geef hier dan ook uitgebreid aandacht aan de hulpverleningsvormen die er momenteel bestaan vanuit het OCMW. Verder bespreek ik ook het hele traject dat afgelegd wordt tijdens een budgethulpverlening*.

In hoofdstuk drie heb ik mij specifiek gericht op het onderwerp preventie. Eerst heb ik geprobeerd uit te leggen wat preventie nu juist betekent en welke inhoud dit kan krijgen in het kader van de schuldenproblematiek. Vervolgens heb ik enkele preventiemiddelen op een rijtje gezet. Deze zijn bedoeld om de cliënt een beter zicht te geven op zijn inkomsten en uitgaven. Daarna komen de preventiecampagnes aanbod. Ik heb gekozen om de meeste recentste campagnes te vermelden. Tenslotte heb ik in hoofdstuk drie de preventieve groepswerking besproken. Dit door eerst een theoretische toelichting hiervan te geven. Om daarna voorbeelden van groepswerkingen rond preventie toe te lichten.

In het laatste hoofdstuk, hoofdstuk 4 heb ik de samenwerkingsverbanden besproken. Ik heb ervoor gekozen om alleen deze samenwerkingsverbanden te vermelden waarmee ik tijdens mijn stage in contact ben gekomen. Ik ben mij er dan ook van bewust dat er nog andere initiatieven zijn die niet in mijn eindwerk vermeld zijn. De samenwerkingsverbanden die ik vermeld heb zijn, de samenwerking met de gevangenis , de samenwerking met het ziekenhuis als schuldeiser en met de dienst schuldbemiddeling.

Na het theoretisch deel werd het tijd voor een toetsing aan de theorie. Dit is uitgewerkt in het praktisch deel van het eindwerk. Ik heb mijn praktisch deel ingevuld door een bevraging af te nemen bij cliënten in budgetbegeleiding of budgetbeheer (eventueel gekoppeld aan een collectieve schuldenregeling*). Deze bevraging heb ik gedaan aan de hand van een vragenlijst die ik heb opgesteld. De bevraging gaat vooral over het thema preventie. Hoe kijken cliënten aan tegen preventie? Verder heb ik ook geprobeerd te polsen hoe cliënten nu juist denken over een preventieve groepswerking.

Silvia Creemers


Ik heb de informatie die ik uit de bevragingen gehaald heb geprobeerd op een zo duidelijk mogelijke manier te verwerken. Dit heb ik dan gedaan door eerst een beeld te schetsen van de betreffende cliënt, met hierbij het resultaat van de bevraging. Uit de resultaten heb ik verschillende conclusies kunnen trekken. Deze heb ik op een rijtje gezet. Ook heb ik mijn persoonlijke reflecties toegevoegd aan het praktisch deel van het eindwerk.

Ik heb in mijn eindwerk voornamelijk gebruik gemaakt van de mannelijke spreekvorm, dit zonder enige vorm van discriminatie. Verder is er meestal sprake van “de cliënt” ik wil er op wijzen dat het in vele gevallen ook kan gaan om een cliëntsysteem.

Silvia Creemers


Theoretisch deel

Silvia Creemers


HOOFDSTUK I : INLEIDING 1 Overmatige schuldenlast: een situatieschets De laatste jaren treedt er duidelijk een mentaliteitswijziging inzake geld en uitgaven op. We leven vandaag in een consumptiemaatschappij en willen er ook aan participeren. Als men iets wil aanschaffen of iets wenst te doen (vakantie,…) dan moet dit op korte termijn gebeuren. Later zal men dan wel zien hoe men het moet betalen, sparen zit er dan niet meer in.

Overmatige schuldenlast* is geen recent probleem! Dit is een algemeen bekend fenomeen. Maar het verschijnsel is evenwel toegenomen en heeft verontrustende dimensies aangenomen in onze complexe consumptiemaatschappij. Dit kan men afleiden uit diverse bronnen 1 :

Volgens de EU-armoedegrens is 15.2% Belgen arm. Of nog meer dan 1.5 miljoen mensen valt onder de armoedegrens. Het gaat om: -

alleenstaande met Y* < dan 722,59 euro 2

-

en gezinnen bestaande uit twee volwassenen en 2 kinderen met Y < dan 1.622,37 euro

Volgens marktonderzoeker Walter Rammeloo van Fortis Bank: -

verdienen 30% armste Belgen niet genoeg om rond te komen

-

leven 40% van Belgen van Y maar kunnen ze niet sparen

-

30% rijkste Belgen worden rijker en rijker…

Een andere bron is de Positieve Centrale voor Kredieten aan Particulieren van de Nationale Bank die alle kredieten hypotheekovereenkomsten registreert. Hoewel in vergelijking met 1

STEUNPUNT VOOR DE DIENSTEN SCHULDBEMIDDELING VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST, Persdossier. Een campagne voor preventie van schuldoverlast in het Brussels Gewest vier affiches op het MIVB-net. Steunpunt voor de Diensten Schuldbemiddeling van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, Brussel, 20052006.(persdossier) 2

Y: inkomen

13

Silvia Creemers


2003, in 2004 zowel het aantal geregistreerde personen (4,4 miljoen, +2,9%) als het aantal overeenkomsten gestegen (6,7 miljoen, +4,4%) is, ging dit niet gepaard met een stijging van het aantal wanbetalers. Bijna 350.000 Belgen staan vandaag bij de Positieve Kredietcentrale geregistreerd als wanbetaler. Zij staan samen voor bijna 2 miljard euro in het rood. De lichte daling wordt soms aangewend om te beweren dat het probleem afneemt en minder verontrustend wordt. Niets is minder waar…

De centrale geeft enkel een beeld van de kredieten hypotheekovereenkomsten. Ze komen in vrijwel 80% van de dossiers schuldbemiddeling voor, maar de centrale geeft geen beeld van de “andere” toegenomen schulden (fiscale schulden, telefoonschulden, huurschulden, energieschulden…). In 70% van de dossiers (binnen schuldbemiddeling) gaan ze gepaard met die “andere” schulden en in bijna 21% dossiers gaat het uitsluitend over “andere” schulden. De laatste wordt steeds aanzienlijker. TABEL 1: Overzicht stijging schulden 1994-2003. 1 1994

2003

Fiscale schulden

47%

73%

Telefoonschulden

14%

36%

Gezondheidszorgschulden

25%

51%

Schulden watervoorziening

12%

24%

Huurschulden

9%

23%

Tijdens de eerste 6 maanden van 2005 werd er volgens het Nationaal Instituut voor Statistiek voor 4,2 miljard euro op afbetaling gekocht. Dat is meer dan 14% meer dan vorig jaar! Mensen gaan meer en meer kredieten aan en al op jonge leeftijd ( 1 of 5 Vlaamse jongeren tussen 18 en 25 jaar maakt volgens het incassobureau Intrum Justitia schulden om kleren, elektronica of een auto te kunnen betalen). Het risico op wanbetaling wordt dan ook groter en groter! Men vreest dat de samenhang tussen een stijgend aantal registraties en een stijgend aantal wanbetalers de komende jaren een feit zal zijn. Dit zal vooral te wijten zijn aan de kredietopeningen* waarop nu ook alle banken zich profileren. In de eerste jaarhelft

1

STEUNPUNT VOOR DE DIENSTEN SCHULDBEMIDDELING VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST, Persdossier. Een campagne voor preventie van schuldoverlast in het Brussels Gewest vier affiches op het MIVB-net. Steunpunt voor de Diensten Schuldbemiddeling van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, Brussel, 2005-2006.(persdossier)

14

Silvia Creemers


stonden de banken maar liefst 70% meer van deze kredieten (goed voor 670 miljoen euro krediet) toe aan hun klanten. Deze kredieten zijn zeer duur (het jaarlijks kostenpercentage kan voor een kredietopening met kaart oplopen tot 19%), maar ook alom vertegenwoordigd (banken, supermarktketens zoals Carrefour en Makro, postorderbedrijven) en worden te gemakkelijk verleend. En het zijn net deze kredieten die de mensen vaker niet kunnen betalen. Daar waar er in 2000 150 000 achterstallige kredietopeningen geregistreerd stonden, staan er nu meer dan 200 000 achterstallige kredietopeningen geregistreerd… Eén op drie kredietopeningen wordt niet betaald!

Wat de betaalachterstand betreft is er een lichte daling bij personen met 1, 2 of 3 contracten. Het is echter verontrustend dat de groep van personen die 4 of 5 contracten hebben, toeneemt tot bijna 10 procent van de geregistreerde personen. Het zijn vooral die mensen die bij de dienst schuldbemiddeling terechtkomen en een beroep doen op de collectieve schuldenregeling*. Het succes van de wet betreffende de collectieve schuldenregeling toont ook aan hoe zorgwekkend de situatie wordt. Sinds de start in 1999 is het aantal berichten van toelaatbaarheid elk jaar toegenomen. In 2004 stonden 41 207 berichten van toelaatbaarheid in het bestand van de Centrale geregistreerd.

Binnen het OCMW Hamont-Achel kan men ook opmerken dat er steeds meer mensen met financiële problemen zich aanmelden. Hierdoor groeit de financiële hulpverlening binnen een OCMW uit tot een steeds belangrijker onderdeel 1 .

TABEL2: Aantal cliënten Jaar

1999

2000

2001

2002

2003

Budgetbegeleiding Budgetbeheer

40

46

43

46

68

2004

2005

27

46

69

68

17

18

113

132

Collectieve schuldenregeling (binnen BB) Totaal

40

46

43

46

68

1

OCMW HAMONT-ACHEL, Jaarverslag OCMW Hamont-Achel. Dienstjaar 2004. OCMW Hamont-Achel, Hamont-Achel, 2004. (jaarverslag)

15

Silvia Creemers


2 Wat doet men in België om daarop een antwoord te bieden? 1 Ook de Vlaamse overheid is zich bewust van de problematiek van de schuldenlast en de noodzaak van een adequate aanpak. In het Vlaams actieplan armoedebestrijding 2001 legt men de krachtlijnen voor het beleid op vier terreinen: preventie, ondersteuning van erkende diensten, beleidsgericht onderzoek en beleidsadvisering. Wat beleidsadvisering betreft, voorzag men toen in de oprichting van een overlegorgaan met een duidelijk mandaat en dat was samengesteld uit representatieve vertegenwoordigers. Eind 2004 was er nog steeds geen overlegorgaan opgericht.

Van 1996 tot 2002 bestond nochtans aan Vlaamse zijde vzw Overleg Schuldenlast, opgericht met steun van de Koning Boudewijnstichting. Het was een overlegorgaan georganiseerd rond de problematiek van schuldenlast en overkreditering met vertegenwoordigers van verbruikersverenigingen, OCMW’s en CAW’s* en hun koepelorganisaties, armenbewegingen, universiteiten, advocatuur, gerechtsdeurwaarders, beslagrechters, politici… Maar het Overleg Schuldoverlast beschikte niet over een structurele financiering. Vervolgens werd er aangeklopt bij de Vlaamse overheid. Maar ondanks de intentieverklaring over de oprichting van een overlegorgaan in het Vlaamse actieplan armoedebestrijding van 2001, bleven financiële middelen achterwege en moest het Overleg Schuldoverlast in 2002 noodgedwongen zijn activiteiten staken.

In het Vlaams actieplan armoedebestrijding van 2003 worden de hoger vermelde krachtlijnen hernomen, met uitzondering van de samenstelling van een overlegorgaan. In het kader van het lokale sociale beleid wil men ook verder zoeken naar het optimaliseren van de samenwerking tussen OCMW’s en CAW’s. Het Vlaamse regeerakkoord 2004 wijdt één zin aan de problematiek van schuldenlast: “We pakken de problemen van overmatige schulden afbetalingsproblemen gericht aan”.

Vlaanderen gaat de strijd aan tegen de overmatige schuldenlast met een subsidie van 174 000 euro voor het Vlaams Centrum Schuldbemiddeling. De meer dan 323 erkende diensten schuldbemiddeling van de OCMW’s en CAW’s worden niet door Vlaanderen 1

VVSG, OVERLEG SCHULDOVERLAST, POLITEIA, Handboek schuldbemiddeling. Brussel, Politeia, 2005.

16

Silvia Creemers


financieel ondersteund. Wallonië doet dat wel. Daar bedraagt de financiering (voor de 177 diensten schuldbemiddeling, l’ Observatoire du Crédit et de l’Endetement en 3 referentiecentra) momenteel 2,4 miljoen euro en worden daarenboven de ongeveer 140 consumentenscholen* nog eens apart gesubsidieerd. In Brussel is dat voor het Steunpunt 145 000 euro en wordt er in een eenmalig projectsubsidie voor preventie van 50 000 euro voorzien. Als u deze cijfers hoort, zou men denken dat Vlaanderen minder problemen heeft. Maar Vlaanderen kent duidelijk ook het fenomeen schuldoverlast en het probleem neemt zoals eerder vermeld ook nog eens zorgwekkend toe. Tegen beter weten in verzuimt de Vlaamse regering al jaren om voldoende te investeren in schuldbemiddeling.

Ondanks de jarenlange verwaarlozing, de nijpende financiële situatie waarin de schuldbemiddelaars moeten werken, mag Vlaanderen trots zijn op hoe inventief de schuldbemiddelaars tewerk gaan. Niet alleen hebben de schuldbemiddelaars de afgelopen jaren de stap gezet naar een uitgebouwde dienst schuldbemiddeling en gingen sommige OCMW’s en CAW’s samenwerkingsverbanden aan, onderling, en ook met elkaar, maar zijn er in elke provincie werkgroepen met juristen en / of maatschappelijk werkers die regelmatig samenkomen: -

kennis en ervaring uit te wisselen

-

een gelijkvormige werking uit te bouwen

-

de schuldbemiddeling in hun regio te systematiseren

-

de mogelijkheid / wenselijkheid van een centrale wachtlijst te onderzoeken

-

een draaiboek schuldbemiddeling uit te werken

-

een aanstelling als schuldbemiddelaar in de collectieve schuldenregeling* te organiseren

-

….

17

Silvia Creemers


3 Profiel van de mensen die zich met aanbieden

schulden

Schuldenoverlast treft alle lagen van de bevolking. Opmerkelijk hierin is dat steeds meer mensen uit de middenklassen getroffen worden door een schuldenlast. Momenteel zijn het vooral jonge mensen die in contact komen met financiële problemen. Nieuw hierin is het hoge aandeel -25jarigen. Deze groep bestaat voornamelijk uit laaggeschoolden die al de stap hebben gezet om alleen of samen te wonen. Hoger geschoolden jonger dan 25 jaar zijn eerder een uitzondering, veelal omdat ze tijdens hun studies nog bij hun ouders inwonen of nog financieel afhankelijk zijn. Het aandeel hoger geschoolden in het OCMW-cliënteel is over het algemeen beperkt, maar toch zijn er af en toe wel terug te vinden bij de 30-jarigen die bij het OCMW terechtkomen voor financiële hulpverlening. Een hoge hypotheeklast en een verkeerd bestedingsgedrag liggen volgens de ervaring veelal aan de oorsprong van de schulden waarmee de jongeren in het algemeen bij het OCMW aankloppen. Daarnaast zijn vooral éénoudergezinnen kwetsbaar, gevolgd door alleenwonende. Gezinnen die zich met schulden aanmelden zijn vaak groter dan het gemiddelde gezin. Zoals verwacht beschikken zij ook minder vaak over een beroepsinkomen, maar vaker over een werkloosheidsuitkering, invaliditeitsuitkering of het leefloon 1 .

Nieuw is verder de vaststelling dat ruim een derde van de mensen die zich met schulden aanmelden handicaps/gezondheidsproblemen kennen. Verder blijkt: hoe lager het opleidingsniveau, hoe groter het risico op financiële problemen. Geslacht en nationaliteit zouden geen indicatie zijn voor financiële problemen.

3.1 Nieuwe armen Ten eerste zijn er de mensen die door een onverwachte gebeurtenis de gemaakte schulden niet meer kunnen afbetalen, omdat zij de gevolgen van aangegane leningen niet kunnen inschatten. In het eerste geval zijn het de nieuwe armen: gezinnen die oorspronkelijk wel

1

RUELENS, L., NICAISE, I., Hulp op krediet: schuldbemiddeling in de Vlaamse OCMW’s en CAW’s, Tijdschrift voor Welzijnswerk, 26 (243), april-mei 2002, p. 12-24.

18

Silvia Creemers


voldoende inkomen hadden maar door een plotse daling van het inkomen hun bestedingsgedrag niet meer kunnen aanpassen en overmatige schulden krijgen. 3.2 Generatiearmoede De tweede groep zijn de generatiearmen: gezinnen die van generatie op generatie met armoede worden geconfronteerd en zich niet uit deze negatieve spiraal kunnen werken. Vaak is er slechte huisvesting, ziekte, werkloosheid, gebrek aan sociale vaardigheden. Deze mensen met een laag inkomen kunnen soms moeilijk weerstaan aan de agressieve verkoopsprocedures, reclamecampagnes, postorderbedrijven, huurkoop,… De gevolgen zijn zeer ingrijpend op financieel, psychologisch en sociaal vlak.

3.3 Vergelijking met cijfers van het jaarverslag van het OCMW Hamont-Achel -

Uit de cijfers uit het jaarverslag van het OCMW Hamont-Achel wordt bevestigd dat er een merendeel aan cliënten zijn inkomen verwerft door ziekte- of invaliditeitsuikeringen.

-

Verder is het aandeel alleenstaanden dat zich meldt met financiële problemen aanzienlijk hoog.

-

Opmerkelijk is dat het aantal alleenstaande met kinderen het laagst ligt in tegenstelling tot andere gezinsvormen.

-

Vervolgens ligt het aandeel mannen dat in begeleiding is bij het OCMW van Hamont-Achel ligt stukken hoger dan het aandeel vrouwen.

TABEL 3: Aantal dossiers per gezinssamenstelling 1 gezinssamenstelling Echtpaar zonder kinderen Echtpaar met kinderen Alleenstaand Alleenstaand met kinderen

Budgetbegeleiding 3

Budgetbeheer/CSR 6

Totaal 9

6

13

19

18

47

65 3

1


19

Silvia Creemers


TABEL 4: Aantal dossiers per geslacht 1 Geslacht Man Vrouw

budgetbegeleiding 18 9

Budgetbeheer/CSR 46 23

Totaal 64 32

TABEL 5: Aantal dossier per aard van inkomsten 2 Aard van de inkomsten Pensioen Leefloon Ziekte/invaliditeit Werkloosheid Arbeid Combinatie arbeid/andere zelfstandige

Budgetbegeleiding

Budgetbeheer/CSR

Totaal

4 0 8 7 7 1

19 1 5 12 26 6

23 1 13 19 33 7

1

OCMW HAMONT-ACHEL, Jaarverslag OCMW Hamont-Achel. Dienstjaar 2004. OCMW Hamont-Achel, Hamont-Achel, 2004. (jaarverslag) 2


20

Silvia Creemers


4 Oorsprong van de schulden Het is erg moeilijk om de oorzaak of de oorzaken van een schuldenoverlast te bepalen. In het merendeel zijn er verschillende oorzaken die zich verstrengelen en de moeilijkheden waarmee personen worstelen, zijn zelden tijdelijk of toevallig.

De in rekening te nemen factoren in de totstandkoming van de schuldenoverlast, kan men de maatschappelijke kwetsbaarheid noemen. Dit wordt gekenmerkt door een zeer weinig flexibel budget waardoor sparen (bijna) niet mogelijk is. Verder is ook nog het gebrek aan scholing over geld en budgetbeheer, het gebrek aan kwalificatie, het gebrek aan werk en het isolement.

Wat de oorsprong van de schulden betreft vertegenwoordigen kredietschulden (consumptiekrediet en bankschulden samen) slechts een kwart van de totale schuldenlast. Opvallend is het gewicht van de overheid zelf (fiscus, sociale zekerheid, boetes - samen 18,6%) als schuldeiser. Op de derde plaats komen de schulden in verband met nutsvoorzieningen

(17%).

De

posten

‘huurachterstallen’

en

‘schulden

i.v.m.

gezondheidszorgen’ komen respectievelijk op de vierde en vijfde plaats. Dit alles wijst erop dat schulden bij deze doelgroep weinig te maken hebben met luxeconsumptie. Aan de oorsprong van situaties van chronische schuldenoverlast, liggen eventueel ook pathologische

situaties:

verslavingen

(alcoholisme,

geldspelen,

drugmisbruik,…),

langdurige depressie, manisch-depressiviteit, die ofwel belangrijke uitgaven met zich meebrengen, ofwel de onmogelijkheid om nog met de realiteit te kunnen omgaan.

21

Silvia Creemers


5 Schulden hoe kom je eraan? 1 Hoe raakt men nu in de schulden? Dit kan gebeuren door allerlei omstandigheden. Het kan iedereen overkomen. Eén enkele gebeurtenis kan al de aanzet geven. De slepende achterstand van betalingen kan lange tijd nog net draaglijk zijn. Maar die ene gebeurtenis kan net de druppel zijn. Schulden kunnen ontstaan als men zelf te weinig van geldzaken weet of als men om allerlei redenen meer geld uitgeeft dan dat er binnenkomt. Niet iedereen die schulden heeft, hoeft in een problematische schuldsituatie terecht te komen. Voordat men zover is, gaat daar vaak al een periode aan vooraf waarin men nog net het hoofd boven water kon houden. 5.1 Manieren waardoor men in financiële problemen komt -

Pech door één of meerdere financiële tegenvallers. Vooral als men een laag inkomen heeft, is de rek er na de eerste schuld al uit.

-

Men is toch geen held(in) om te besparen. Eigenlijk kan men niet zo goed met geld omgaan. Het is gewoon te moeilijk…

-

Het moto is: pluk de dag! Moet men dan altijd aan geldzaken denken? Kom nu, daar wil men zich niet mee bezighouden. Het is verleidelijk om niet aan de gevolgen te denken. Men is een romantische levensgenieter.

5.2 Factoren die kunnen leiden tot schuldoverlast -

Onvoldoende inkomen: het inkomen kan te laag zijn maar het kan ook plots wegvallen. Wanneer er dan onverwachte kosten zijn, kan dit zorgen voor ongewilde schulden.

-

Medische problemen: deze kunnen ervoor zorgen dat men de medische kosten niet meer kan aflossen. Zo kunnen deze leiden tot een hoge schuldenlast.

-

Onvoldoende sociale woningen: momenteel is er een grote vraag naar goedkope huisvesting omdat de hoge huurprijzen niet passen in het beschikbaar budget. Men zoekt naar goedkope huisvesting, maar vaak zijn dit slechte, ongezonde woningen waardoor dan de kans op medische problemen weer toeneemt.

1

KARSTEN, C., HULSHOFF, C., Je geld de baas. De weg naar financiële vrijheid. Rijwijk, Elmar B.V., 2000.

22

Silvia Creemers -


Wanpraktijken van de kredietgevers: het is niet altijd gemakkelijk om weerbaar te zijn tegen de voorstellen van de kredietgevers. Bijvoorbeeld wanneer men een krant openslaat, vindt men vele advertenties terug inzake kopen op krediet,…

-

Onnodige kosten en hoge interesten: deze zorgen er vaak voor dat de eigenlijke schuldvordering in hoge mate toeneemt.

-

Verantwoordelijkheid van het beleid: met betrekking tot de oorzaken van schulden wijzen de mensen met een schuldoverlast op de verantwoordelijkheid van het beleid. Mensen voelen zich machteloos inzake hun basisrechten (recht op inkomen, recht op gezondheid, recht op wonen,…) wat leidt tot frustratie en onvrede. Zij vinden dat het beleid hen in de kou laat staan.

23

Silvia Creemers


6 Soorten schulden We kunnen schulden ook indelen in verschillende categorieën.

Belangrijk om te

vermelden is dat er geen strikte scheiding mogelijk is tussen deze verschillende categorieën. Bepaalde schulden kunnen dus in verschillende categorieën thuis horen. 6.1 Overlevingsschulden

1

Door omstandigheden van buitenaf raakt men in de problemen. Bijvoorbeeld: een uitkering of inkomen wordt niet of nauwelijks verhoogd, maar de prijzen en huurprijzen stijgen wel, dus kan men na een aantal jaren veel minder doen met hetzelfde geld. Om het gezin draaiende te houden en toch met allerlei zaken mee te kunnen blijven doen, probeer men het ene gat met het andere te dichten. Zo steek men zich langzaam maar zeker in de schulden. Deze schulden ontstaan dus door een te laag inkomen om mee te overleven.

6.2 Aanpassingsschulden Hier liggen de oorzaken ook buiten de persoon zelf. Door een of meerdere gebeurtenissen in het leven raakt men in de schulden. Bijvoorbeeld als het inkomen plotseling vrij snel omlaag gaat doordat men zijn baan kwijtraakt. Maar een inkomen kan ook opeens drastisch kelderen door een echtscheiding, als men ziek of invalide wordt of als men met pensioen gaat. Men is hierdoor vaak verplicht de levensstijl aan te passen, maar dat kan niet van vandaag op morgen. Daar heeft men een tijdje voor nodig. In die overgang loopt men het risico dat schulden ontstaan.

1


24

Silvia Creemers


6.3 Overbestedingschulden Deze ontstaan doordat men simpelweg meer geld uitgeeft dan dat er binnenkomt. Want ook door het eigen gedrag kunnen schulden ontstaan. Bijvoorbeeld als men moeite heeft met het beheren van geld of als men graag met alles mee wil doen (terwijl je ook uit diverse mogelijkheden een keuze kunt maken). Door het makkelijk afsluiten van een lening en het gebruiken van creditcards ligt de weg open naar een schuldenlast. Geldproblemen zijn slecht voor een relatie. Maar ook omgekeerd kunnen relaties leiden tot geldproblemen. Bij dit soort schulden spelen gezinsleden een belangrijke rol. Ook zij kunnen meer geld uitgeven dan er binnenkomt. Vaak is het moeilijk om nee te zeggen tegen de partner en kinderen. Als men weigert, voelt men zich schuldig ten opzichte van hen: men voelt zich te kort geschoten. Op die manier kan men ook in de schulden komen.

6.4 Compensatieschulden Men wil graag op dezelfde manier leven als andere mensen. Eigenlijk wil de persoon niet weten dat hij daarvoor niet genoeg verdient. Dat is een vervelende gedachte. Men bestelt een nieuw bankstel, want dat geeft een goed gevoel. Er wordt duur op vakantie gegaan of men koopt een auto. Door die grote uitgaven, die hij doet omdat hij dan toch “goed” leeft, al is het maar eventjes, ontstaan compensatieschulden.

6.5 Wanbeheer en onmacht Schulden door wanbeheer en onmacht komen erop neer dat mensen niet in staat zijn om hun budget, te begroten, te controleren, te organiseren (de bekende doos met een stapel papieren) en er zo het overzicht en de greep op verliezen. Misschien hebben ze het nooit praktisch geleerd, mogelijk hebben ze (te) weinig lees- en rekenvaardigheden. Maar ook slordigheid kan aan de basis liggen. In dat opzicht heeft de schuldbemiddelaar een belangrijke voorbeeldfunctie. Hij kan mensen helpen terug overzicht te verwerven door hen hulpmiddelen aan de hand te doen, vaardigheden te helpen ontwikkelen en hen actief te betrekken bij de begroting, opmaak en uitvoering van het budget.

25

Silvia Creemers


6.6 Afgeleide schulden Afgeleide schulden komen voort uit bv. borgstelling. Of het achterwege blijven van (terug)betalingen, bv. bij leningen in familiekring, onbetaald gebleven facturen bij een groot werk… De cliënt wordt als het ware meegesleurd in de schuldenspiraal van een derde. Zeker in familieverband kan dit (loyaliteit)conflicten geven. De meeste mensen komen in de problemen door overlevings- en aanpassingsschulden, bijvoorbeeld door de sterke huurprijsverhogingen van de laatste jaren.

26

Silvia Creemers

7


De problematiek van de kredietopeningen

7.1 Wat is een kredietopening?

1

Een kredietopening is een som geld ter beschikking van de consument, die het naar gelang zijn noden en behoeften kan gebruiken. Van zodra hij een gedeelte ervan gebruikt, moet hij elke maand een minimumbedrag terugbetalen. Meestal krijgt de consument een kaart en daarmee kan hij naar keuze en voor onbeperkte tijd, betalingen uitvoeren uit een geldreserve die geplafonneerd is tot een bedrag dat varieert tussen de 500 en 5 000 euro. Naast Visa, American Express en mastercardkaarten die we al sinds lang kennen, bieden grote winkels met grote verkoopruimtes en postorderbedrijven vandaag betaalkaarten met voordelen aan. Het merendeel van die kaarten bieden de consumenten de mogelijkheid om in meerdere keren te betalen: hetzelfde principe als de kredietkaarten.

7.2 De opmars van de kredietopeningen Sinds 1 juni 2003, is er het ontstaan van de Centrale voor Kredieten aan particulieren van de Nationale Bank voor België. Deze registreert voor alle natuurlijke personen die informatie over de consumentenkredieten en hypothecaire kredieten die voor privédoeleinden werden afgesloten. Evenals de niet-betalingen die het gevolg van die kredieten zijn.

Volgens de eind 2004 gepubliceerde statistieken, zien de kredietopeningen de grootste absolute mars (+ 200 932 contracten): ze maken 45,2% van alle kredieten samen uit die bij de Positieve Kredietcentrale geregistreerd zijn (verkoop op afbetaling, leningen op afbetaling en financieringshuur maken 26,2% van alle kredieten uit, terwijl hypothecaire leningen 28,6% van alle geregistreerde kredieten uitmaken).

1

STEUNPUNT VOOR DE DIENSTEN SCHULDBEMIDDELING VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST, Persdossier. Een campagne voor preventie van schuldoverlast in het Brussels Gewest vier affiches op het MIVB-net. Steunpunt voor de Diensten Schuldbemiddeling van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, Brussel, 20052006.(persdossier)

27

Silvia Creemers


Daarnaast constateert het rapport ook dat niet-betalingen en het totale achterstallige bedrag stijgen tegenover 2003 (+5,6%). Eind 2004 maken kredietopeningen 39,6% van de achterstallige kredietovereenkomsten uit. Bovendien maakt de Nationale Bank een andere vaststelling: meer en meer mensen richten zich voor kredietopeningen tot andere kredietinstellingen dan de klassieke instellingen (de banken). Dan gaat het om nietbancaire kredietgevers zoals de grote distributiesector en de postorderbedrijven.

7.3 De risico’s in verband met de kredietopeningen Over het algemeen wordt een kredietopening verleend voor onbepaalde duur en aan een verhoogd kostenpercentage dat schommelt tussen 16 en 19% per jaar. Hierdoor kan de gebruiker in een permanente schuldenlast terecht komen.

Inderdaad maken de “revolving” kredieten* het voor de consument mogelijk om onophoudelijk te herlenen zonder enige verantwoording te moeten geven. De enige beperkingen zijn dat de consument het hem verleende plafond van de reserve niet mag overschrijden en dat hij het voorziene maandelijkse minimum moet afbetalen, meestal is dat begrensd tot 5% van het totaal verschuldigde bedrag. Op het terrein stellen de schuldbemiddelaars vast dat de personen in moeilijkheden specifiek kwetsbaar zijn en meer en meer een beroep doen op kredietopeningen om het hoofd te kunnen bieden aan hun vitale noden (voedsel, kleding) of om facturen te betalen die al over tijd zijn (huur, gezondheidszorgen, belastingen), waardoor ze in een permanente schuldsituatie terechtkomen.

De alom aanwezige kredietformules in de winkels, via de postorderbedrijven enz., en het gemak waarmee ze verleend worden, maken de verleiding des te groter. Aldus zien velen zich snel geconfronteerd met een permanente schuldenlast die totaal niet in verhouding staat met hun inkomsten.

28

Silvia Creemers


7.4 De reclame voor het consumentenkrediet De jongste wijziging van de wet over het consumentenkrediet (wet van 24 maart 2003, gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad van 2 mei 2003) is op 1 januari 2004 in voege getreden, onder meer voor wat betreft de misleidende reclame.

Sindsdien is reclame ontoelaatbaar wanneer de consument aangezet wordt tot schuldenoverlast, bijvoorbeeld:

-

financiële moeilijkheden? Wij zijn er voor u…

-

zelfs voor werklozen en leefloners

-

zelfs bij rechtsgedingen/ te late betaling

-

zelfs indien elders geweigerd

-

zelfs indien fiche bij de Nationale Bank

-

speciale lenigen voor geschillen

Het verbod heeft als bedoeling de zwakste en de meest kwetsbare categorieën in de samenleving te beschermen. Daarmee worden de aankondigingen bedoeld die overmatig het gemak in de verf zetten (zonder onderzoek), de snelheid, en de discretie waarmee men krediet kan verkrijgen. Verder gaat het over de aankondigingen die onrechtmatig oproepen tot hergroepering of centralisering van de lopende kredieten of die de verlening van een krediet als een voldongen feit voorstellen.

Ondanks de administratieve sancties (intrekking of opschorting van de erkenning, van de inschrijving of van de registratie), en de strafsanctie (gevangenisstraf van acht dagen tot een jaar en/of een boete van 26 tot 100 000 euro) voorzien bij artikel 101, §1, 16° van de wet tegenover overtreders, stellen we in de praktijk vast dat het wettelijk verbod kennelijk geen effect heeft op de reclamemakers.

Het lijkt daarom onontbeerlijk om de controle op de toepassing van die maatregelen te verstrengen en om bijkomende middelen te geven aan het Algemeen Bestuur Controle en Bemiddeling van de FOD Economische Zaken, die tot doel heeft om de wettelijke voorschriften te doen naleven en om de consumenten te beschermen.

29

Silvia Creemers

8


Centrale voor Kredieten aan particulieren1

Sinds 1987 registreerde de Centrale voor Kredieten aan Particulieren (of vroeger: de Verbruikerskredietcentrale), beheerd door de Nationale Bank van België, enkel de achterstallige kredieten en wanbetalingen. Met name: de overeenkomsten van verkoop en lening op afbetaling gesloten voor privé-doeleinden waarvoor er ofwel drie termijnbedragen onbetaald waren, ofwel een termijnbedrag dat gedurende drie maanden onbetaald was gebleven, of die waren opgezegd. Sinds 1993 kwamen het hypothecair krediet, de kredietopenings- en leasingsovereenkomsten daarbij.

Vanaf 1 januari 1999 werden ook de berichten van collectieve schuldenregeling* in het gegevensbestand opgenomen. Wanneer een aanvraag tot collectieve schuldenregeling toelaatbaar wordt verklaard, moet de griffie van de rechtbank van eerste aanleg een bericht naar de Centrale sturen. Zodra een minnelijke* of een gerechtelijke* aanzuiveringsregeling wordt bereikt, moeten de inlichtingen wat dat betreft eveneens worden meegedeeld.

Door de Wet van 10 augustus 2001 wordt het gegevensbestand uitgebreid tot een ‘positief’ registratiesysteem. In vergelijking met vroeger moeten de kredietverstrekkers de afgesloten kredietovereenkomst onmiddellijk laten registreren bij de Centrale waardoor, naast de betalingsachterstallen, ook de consumentenkredieten en hypothecaire leningen met een ‘normaal’ verloop opgenomen worden. De werking van de centrale werd vastgelegd in het Koninklijk Besluit op 7 juli 2002, dat eveneens de datum van de inwerkingtreding bepaalde, namelijk 1 juni 2003.

De Centrale breidde haar gegevensbestand nog verder uit. Vanaf 1 september 2004 werden bepaalde gegevens uit de databank van de Beroepsvereniging van het Krediet overgenomen. Het gaat om betalingsachterstanden bij kredieten, rekeningen of kaarten die tot op heden niet bij de Centrale werden geregistreerd. De databank van de Beroepsvereniging van het Krediet bleeft wel bestaan en zal onder meer de financiële situatie bij faillissementen, borgstellingen, enzovoort blijven opvolgen. Het kredietverkeer wordt dus ruim in kaart gebracht.

1


30

Silvia Creemers


Deze maatregel kaderde in het door de Regering vooropgestelde preventieve beleid inzake de strijd tegen overkreditering. De kredietgever krijgt nu een vollediger beeld van de schuldenlast, ook zonder achterstand. Hij is verplicht de gegevensbank te raadplegen om te onderzoeken of de kredietvrager over voldoende financiële middelen beschikt om een krediet aan te gaan. Op deze manier wil men onverantwoorde kredietverstrekkingen tegengaan.

De consument kan de databank raadplegen om kennis te nemen van gegevens die over zijn kredietwaardigheid worden bijgehouden. Hij heeft het recht verkeerde informatie te laten verwijderen of te corrigeren.

Tot slot valt nog op te merken dat andere schulden die in de meeste dossiers deel uit maken van het schuldenpakket (zoals huurschulden, schulden i.v.m. gezondheid…) niet, of althans niet gezamenlijk en globaal, geregistreerd worden.

31

Silvia Creemers

9


Sociale gevolgen van een schuldenlast 1

Een schuldenlast heeft ingrijpende gevolgen. Schuldenlast leidt niet zelden tot (dreigende) armoede. Mensen geraken tussen hamer en aambeeld. Ze moeten overgaan tot ‘prijskopen’ en het verminderen van ‘luxe’. Maar de (agressieve) consumptiesamenleving gaat ook aan hen

niet

voorbij.

Hun

sociale

contacten,

maatschappelijke

participatie

en

vrijetijdsbesteding gaan vaak verminderen. Zij moeten zich concentreren op de harde kern van uitgaven. Op de vaste lasten is meestal weinig bezuiniging mogelijk. Voor gezinnen met kinderen is bezuinigen extra moeilijk. Kinderen ‘brengen ook de wereld van vandaag binnen’ en vragen en verwachten een aantal mogelijkheden. Ouders willen vermijden dat kinderen ‘afgaan’. Televisie en telefoon/gsm zijn het laatste wapen tegen de versmalling van hun leefwereld. Zij vormen vaak nog het enige contact met de buitenwereld.

Er treedt een schuldverschuiving op. De visie dat mensen het voor een zeer groot deel aan zich zelf te danken hebben leeft nog steeds bij de mensen. Men heeft blijkbaar te weinig zijn best gedaan een baan te verwerven of te behouden. Men leeft er maar op los, is niet zuinig genoeg of kan niet op een verstandige manier omgaan met geld. Schuld hebben, wordt schuldig zijn. De cirkel maakt duidelijk dat schuldenlast voor veel mensen en gezinnen een driedubbele schuld betekent: letterlijk schulden hebben, zich schuldig voelen en bovendien achtervolgd worden door het stigma van schuld hebben aan.

Eén keer in de spiraal van schulden, is de weg terug zeer moeilijk. Een belangrijke groep mensen ‘erft’ schulden van generatie op generatie (generatiearmen). Het is dan ook verstaanbaar dat schuldenlast in veel situaties dwingt tot overlevingsgedrag en vluchtgedrag.

“Schulden hebben is meer dan een probleem van geld, het is een dagelijkse obsessie!”(Recht Op 2000)

1


32

Silvia Creemers


HOOFDSTUK II: HULP- EN DIENSTVERLENING In dit hoofdstuk wil ik graag aandacht besteden aan de bestaande hulpverlening voor personen met financiële problemen. Ik heb de hulpverlening vanuit het OCMW hierbij uitgebreid besproken. Dit omdat ik vanuit mijn stage vooral in contact ben gekomen met budgethulpverlening*. Ik heb de hulpverleningsvormen dan ook besproken aan de hand van eigen ervaringen binnen het OCMW Hamont-Achel. Het zou dan ook kunnen dat andere OCMW’s een andere werking verkiezen.

1 De hulpverleningsvormen vanuit de OCMW’s Het doel van de budgethulpverlening die men krijgt vanuit het OCMW is dat de cliënt(en) op termijn hun budget terug in handen kunnen nemen. Men probeert door middel van gesprekken, opstellen van afbetalingsplannen,… de cliënt een beter zicht te geven op zijn financiële situatie. Hierdoor wil men in de toekomst verdere/meerdere problemen vermijden. De begeleiding die men krijgt is dus ook zeker bedoeld als een vorm van preventie. Maar omdat ik uitgebreid aandacht wil besteden aan de hulpverlening vanuit het OCMW heb ik ervoor gekozen deze materie onder te brengen in een apart hoofdstuk. 1.1 Budgetbegeleiding

1

Budgetbegeleiding is een vorm van sociale hulpverlening die tot doel heeft mensen en gezinnen een betere controle over hun budget te geven, een evenwicht tussen inkomsten en uitgaven te bekomen en te behouden. Bij de begeleiding komen zowel de objectieve elementen van het budget (cijfers e.d.) als de psycho-sociale elementen aan bod.

Werkwijze: De cliënt behoudt de volledige eigen verantwoordelijkheid over zijn inkomen. Hij beheert zelf zijn gelden, maar wordt hierin wel begeleid met adviezen rond besteding van het inkomen. Op regelmatige tijdstippen wordt er overlegd tussen cliënt en maatschappelijk werker. Binnen het OCMW van Hamont-Achel gebeurd dit minimum op maandelijkse basis. Op basis van een concrete en gedetailleerde inkomsten en uitgavenstaat, opgemaakt 1


33

Silvia Creemers


zoals bij een budgetbeheer, wordt elk onderdeel apart en in zijn totale context besproken. Het OCMW van Hamont-Achel wordt dit gedaan aan de hand van het pecuniaplan 1 (zie preventiemiddelen). Op basis hiervan worden prioriteiten van betalingen, herschikkingen, uitstellen of aflassen van geplande aankopen, besproken. De cliënt beslist volledig autonoom over de nodige concrete handelingen. Hij behoudt de vrije keuze, de maatschappelijk werker geeft advies.

1.2 Budgetbeheer 2 Budgetbeheer is eveneens een vorm van sociale hulpverlening met als doel een persoon of gezin met financiële problemen (opnieuw) controle over zijn budget te geven, bijvoorbeeld door wijzigingen in het bestedingsgedrag of wijziging in inkomsten en/of uitgaven. Als budgetbegeleiding onvoldoende probleemoplossend blijkt of de financiële problemen zijn van die aard dat een meer ingrijpende aanpak nodig is, zal men eerder kiezen voor budgetbeheer. De cliënt geeft hierbij volmacht aan het OCMW om voor hem een bankrekening te openen (via Dexia) en van hieruit alle noodzakelijke financiële verrichtingen te doen. Er wordt een afnamerekening, een zichtrekening en een spaarrekening geopend. Op de afnamerekening worden de leefgelden* voor de cliënt gestort. Op de zichtrekening komen al de inkomsten van de cliënt, deze gaat de maatschappelijk werker herverdelen over de vaste kosten, de te betalen facturen, de schuldeisers,… En dan is er nog de spaarrekening, indien mogelijk wordt er elke maand een bedrag opzij gezet voor onverwachte kosten, deze komen dan terecht op de spaarrekening. De cliënt heeft geen handtekeningbevoegdheid over zijn eigen gelden, met uitzondering van zijn leefgelden. Dit is het bedrag dat de cliënt wekelijks ontvangt van de maatschappelijk assistent. Dit is bedoeld voor de betaling van de dagdagelijkse kosten zoals voeding, kleding, … Zelfs al gaat de situatie van de cliënt gepaard met een zekere schuldenlast, dan nog blijft het verzekeren of het herstellen van het menswaardig bestaan een criterium voor deze begeleidingsvorm. Het bestaan van een schuldenlast is echter niet essentieel in een dossier budgetbeheer. Men kan dan ook een onderscheid maken tussen budgetheer met of zonder 1

Zie bijlage

2


34

Silvia Creemers


schulden. Budgetbeheer moet in regel beperkt zijn in tijd. Het streefdoel is immers de cliënt zo vlug mogelijk het beheer terug in eigen handen te geven. Iets wat niet altijd gemakkelijk te realiseren is. Hiervoor is er een goede samenwerking verreist tussen de maatschappelijk werker en de cliënt. Binnen OCMW Hamont-Achel wordt minstens één maal per maand overlegd tussen cliënt en maatschappelijk werker. Dit om goed op de hoogte te blijven van de situatie van de cliënt en de mogelijkheid om bepaalde zaken te kunnen voorzien binnen vooropgestelde planningen.

Het OCMW verbindt zich -

Vooraf de aanvrager alle inlichtingen te verstrekken over de concrete werkwijze in een dossier budgetbeheer.

-

In geval van overmatige schuldenlast de aanvrager te verwijzen naar schuldbemiddeling. Bij voorbeeld als blijkt dat de schulden niet kunnen afbetaald worden binnen een termijn van vijf jaar, of als de schuld nog aangroeit ondanks een lopend dossier budgetbeheer.

-

Op basis van de door de aanvrager verstekte inlichtingen een overzicht op te stellen van inkomsten, de vaste kosten en de (eventuele) schulden (pencuniaplan).

-

Voor de aanvrager wordt een afnamerekening, spaarrekening en zichtrekening geopend. Op de zichtrekening worden alle inkomsten gestort, en een afnamerekening waarop het leefgeld zal overgeschreven worden. Van de zichtrekening kan de cliënt geen geldopname doen zonder toestemming van de maatschappelijk werker. De rekeningen staan wel op naam van de cliënt.

-

Een plan op stellen ter betaling van de vaste kosten en schulden, waarbij het menswaardig bestaan van de cliënt verzekerd blijft. De dienst verzorgt ook de praktische uitvoering van de betaalplannen.

-

In samenspraak met de jurist, in voorkomend geval, de wettelijkheid te onderzoeken van de vorderingen van de schuldeisers.

-

Bij de behandeling van de dossiers de nodige discretie en het beroepsgeheim in acht te nemen. De dienst mag wel persoonlijke gegevens over de cliënt aan derden verstrekken, voor zover dit noodzakelijk is om het dossier budgetbeheer in gunstige zin te doen evolueren.

-

Met de cliënt afspraken te maken omtrent de betaling van het leefgeld. In overleg wordt het bedrag bepaald, dat overgeschreven wordt op de afnamerekening.

35

Silvia Creemers -


Eén rekeninguittreksel wordt door de maatschappelijk werker bijgehouden en het dubbel wordt aan de cliënt ter beschikking gesteld.

De aanvrager verbindt zich -

Volledig en loyaal samen te werken met de dienst gedurende het hele verloop van de uitvoering van de overeenkomst en de gemaakte afspraken in acht te nemen. Aangezien de cliënt een vrije keuze maakt om budgetbeheer aan te gaan, dient hij geëngageerd te zijn om uit de budgettaire problemen te geraken. Hij blijft verantwoordelijk voor zijn eigen daden en de (financiële) gevolgen. Om de motivatie te onderzoeken wordt binnen het OCMW Hamont-Achel een proefperiode van 3 maanden voorafgegaan aan het eigenlijke budgetbeheer.

-

Alle inlichtingen en documenten in verband met zijn financiële, sociale en juridische toestand te verstrekken die nodig zijn om de dienst toe te laten zijn situatie te onderzoeken. De cliënt zal daartoe een overzicht van de vaste kosten en schulden bezorgen aan het OCMW.

-

Alle inkomsten te storten op een door het OCMW geopende zichtrekening op naam van de cliënt en volmacht te geven aan de maatschappelijk werker om deze inkomsten te beheren. Tevens wordt volmacht gegeven om in zijn plaats administratieve correspondentie te ondertekenen.

-

Tijdens de uitvoering van deze overeenkomst o Het overeengekomen betaalplan na te leven, zowel wat het bedrag als wat de aflossingstermijnen betreft. o De dienst onmiddellijk op de hoogte te brengen van elke moeilijkheid of verandering in zijn toestand die gevolgen kunnen hebben voor de uitvoering van de terugbetalingovereenkomsten. o Geen nieuwe schulden te maken tijdens de gehele duur van deze overeenkomst.

In functie van het al of niet bestaan van schulden maken we een duidelijk onderscheid tussen enerzijds de afbetaling van schulden binnen budgetbeheer op basis van afspraken tussen het OCMW en de schuldeiser en anderzijds de afbetaling van de schulden met juridische regeling via collectieve schuldenregeling.

36

Silvia Creemers


1.3 Collectieve schuldenregeling (CSR) 1 De Wet van 5 juli 1998 betreffende de collectieve schuldenregeling* is van kracht vanaf 1 januari 1999. De collectieve schuldenregeling is een procedure voor de rechtbank van eerste aanleg bij de beslagrechter met als doel de schuldenaar die gebukt gaat onder een overmatige schuldenlast, uitzicht te bieden op een herstel van het financiële evenwicht door middel van een aanzuiveringsregeling. Deze juridische regeling zorgt er enerzijds voor dat de cliënt een menswaardig bestaan kan leiden en anderzijds dat hij in de mate van het mogelijke zijn schulden kan afbetalen. Deze wet is gericht naar natuurlijke personen die hun woonplaats in België hebben en die geen of niet langer handelaar zijn. Personen die hun handelsactiviteit hebben stopgezet, kunnen ook een verzoekschrift indienen maar moeten een wachttijd van 6 maanden ondergaan. Indien de schulden, kosten en interesten zo hoog opgelopen zijn, en budgetbeheer geen oplossing kan bieden, dan kan de collectieve schuldenregeling een uitweg zijn.

Werkwijze Sinds 1 juli 1999 werd door de Welzijnsregio Noord-Limburg* een “Dienst voor Schuldbemiddeling”

opgericht.

Hiervoor

werd

een

juriste-schuldbemiddelaar

aangeworven. Deze is 38 uren per week tewerkgesteld en staat ten dienste van de maatschappelijk werkers van de 8 OCWM’s die deel uitmaken van deze vereniging van OCMW’s.

-

Vanuit het OCMW wordt de collectieve schuldenregeling voorbereid en uitgevoerd binnen een budgetbeheer. Met name vanuit een lopend budgetbeheer waarin een duurzame oplossing m.b.t. de schuldenlast moet worden gezocht, worden de voorbereidingen tot een collectieve schuldenregeling getroffen:

o kennisgeving/overleg

met

cliënten

met

de

regionale

dienst

schuldbemiddeling o concrete opstelling van het voorbereidend administratief dossier

1

OCMW HAMONT-ACHEL, Jaarverslag OCMW Hamont-Achel. Dienstjaar 2004. OCMW HamontAchel, Hamont-Achel, 2004. (jaarverslag)

37

Silvia Creemers


Opmaken overeenkomsten (schuldbemiddelingsovereenkomst 1 en de budgetbeheerovereenkomst 2 )

Identificatiegegevens

Sociaal verslag

Volledig financieel overzicht (pecuniaplan 3 )

Bewijsstukken van inkomsten, uitgaven, schulden

Onderzoek naar de mogelijkheden/beperkingen

Begeleiding i.v.m. uitgaven- en inkomsten patroon, om b.v. het leefgeld te kunnen bepalen, de inkomsten te verhogen door tewerkstelling,…enz.

-

Het voorbereid administratief dossier wordt overhandigd aan de regionale dienst schuldbemiddeling welke voor de verdere volledige juridische regelingen zorgt o Aanvraag toelaatbaarheid o Opstellen afbetalingsplan o Minnelijke aanzuiveringsregeling o Homologatie afbetalingsplan

-

De uitvoering van de afbetalingen aan de verschillende schuldeisers gebeurt terug vanuit het nog lopend budgetbeheer.

-

Doorheen dit proces is en blijft de integrale begeleiding een taak van de eigen sociale dienst. Samen moet men naar een collectieve schuldenregeling toewerken. De verantwoordelijkheid blijft bij de cliënt, de maatschappelijk werker heeft een ondersteunende en begeleidende functie.

Om de collectieve schuldenregeling voor iedereen toegankelijk te maken, was het van belang een oplossing te vinden voor mensen die niet in staat zijn om de schuldbemiddelaars te betalen. Daarom voorzag de Wet van 5 juli 1998 in de oprichting van een Fonds ter Bestrijding van de Overmatige Schuldenlast (art. 20 van de Wet van 5 juli 1998). Dit Fonds moest gespijsd worden door de individuele bijdragen van de financiële instellingen, die berekend werden op basis van het bedrag van de betalingsachterstand van hun kredieten. Zij werden door de wetgever beschouwd als de

1

Zie bijlage Zie bijlage 3 Zie bijlage 2

38

Silvia Creemers


voornaamste verantwoordelijken in de schuldenlast en kregen de keuze: de sector van het consumentenkrediet zelf saneren of een financiële bijdrage leveren aan het Fonds.

Met het geld van het Fonds konden en kunnen de kosten, het ereloon van de schuldbemiddelaars betaald worden ingeval de financiële middelen van de cliënt ontoereikend zijn.

39

Silvia Creemers


2 Verloop van de hulpverlening

1

Eén van de doelstellingen van het OCMW is zich te engageren voor personen met financiële problemen. Men wil de financiële situatie van de persoon duurzaam herstellen en eventueel, in de mate van het mogelijke toe te laten de schulden af te betalen. Hierbij wordt getracht een leven te garanderen dat overeenkomstig is met de menselijke waardigheid.

2.1 Intakegesprek Het intakegesprek is gericht op luisteren naar en het begrijpen van de persoon. Vooraleer er over (eventuele) schulden wordt gepraat, nodigt de maatschappelijk assistent de persoon uit om zijn volledige situatie uit te leggen. Op dat ogenblik kan de persoon, die vaak geïsoleerd leeft, de stand van zaken uit leggen en zijn bezorgheden en zijn angsten uiten. Door dit gesprek kan de maatschappelijk assistent zijn handelingsmogelijkheden en vooral zijn grenzen opnieuw kaderen. De verwachtingen van de meeste cliënten zijn vaak immens groot. Ze zijn niet altijd in overeenstemming met de effectieve mogelijkheden van de dienst. Indien er een beslissing wordt genomen voor budgetbeheer of budgetbegeleiding wordt er een schuldbemiddelingsovereenkomst 2 (indien er sprake is van schulden) getekend door de cliënt en de maatschappelijk werker. Hierdoor geeft de cliënt de hulpverlener de toestemming om met schuldeisers in zijn plaats te onderhandelen. De maatschappelijk assistent brengt vervolgens de verschillende schuldeisers op de hoogte van zijn tussenkomst voor deze persoon. 2.2 De vaststelling van het budget Tijdens de eerste gesprekken wordt het budget precies bepaald. De cliënt moet hiervoor facturen,

aanmaningen,

inkomstenstaat,

enz.

ter

beschikking

stellen

van

de

maatschappelijk assistent. Het pecuniaplan wordt door de maatschappelijk assistent 1

STEUNPUNT VOOR DE DIENSTEN SCHULDBEMIDDELING VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST, Persdossier. Een campagne voor preventie van schuldoverlast in het Brussels Gewest vier affiches op het MIVB-net. Steunpunt voor de Diensten Schuldbemiddeling van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, Brussel, 20052006.(persdossier) 2

Zie bijlage

40

Silvia Creemers


ingevuld op basis van die documenten met bewijskracht (facturen, loonbriefjes, rekeninguittreksels, contracten, enz.) die de cliënt heeft meegebracht. In eerste instantie kan daarmee de motivatie van de betrokkene getest worden en zijn wil om een oplossing te vinden voor zijn financiële problemen. Het aandachtig onderzoek van het socio vitaal minimum 1 maakt het mogelijk het voor de afbetaling van de schulden beschikbare bedrag te bepalen. Het socio vitaal minimum wordt berekend aan de hand van quets. Elk lid van het gezin krijgt een aantal quets toegekend dat stijgt met de leeftijd. Elke quet stemt overeen met een vastgesteld bedrag. Daarnaast wordt bij het vaststellen van het levensminimum rekening gehouden met de huurlast en eventueel bijzondere lasten. (b.v. terugkomende medische kosten)

Ook wordt nagegaan in welke mate de cliënt in staat moet zijn om zijn situatie te verbeteren (mogelijkheden tewerkstelling ….). Dit om het vastroesten in de hulpverlening te voorkomen (toekenning aan 100%, 90%, 80% …) Het op deze manier berekende levensminimum wordt vervolgens van het totale inkomen afgetrokken. Het beschikbaar bedrag ter afbetaling van de schulden wordt bepaald door het verkregen saldo.

Het bedrag dat wordt bekomen geeft een indicatie over wat een leefbaar inkomen moet zijn in die bepaalde situatie. Via deze richtlijn kan ook een verduidelijking worden bekomen over de oorzaak van de financiële problemen. Zijn de problemen een gevolg van een inkomensprobleem (verhouding inkomsten/uitgaven) of zijn ze het gevolg van een budgetteringsprobleem (verkeerde besteding).

Via de berekening van het socio vitaal minimum kan men ook de eventuele financiële steun bepalen. Het is duidelijk dat financiële steun als gevolg van een budgetteringsprobleem niet aangewezen is als er geen wijziging komt in de besteding. Is het inkomen lager dan het berekend socio vitaal minimun dan is een eventuele aanvulling van het bestaande inkomen tot het socio vitaal minimun 2 geen extraatje maar een levensnoodzakelijk aanvulling van het inkomen om een leefbare situatie te creëren.

1 2

Zie bijlage Zie bijlage

41

Silvia Creemers


Het berekend bedrag socio vitaal minimum biedt de sociale dienst een kapstok/richtlijn om elke situatie gelijkwaardig en objectief te kunnen benaderen. Elke situatie dient afzonderlijk te worden onderzocht. 2.3 Inventaris en onderzoek van de schulden De maatschappelijk assistent kan de situatie pas concreet inschatten en een afbetalingsplan voorstellen in een dossier, wanneer hij een volledig en exact overzicht heeft van de financiële en familiale situatie van het huishouden. Dit impliceert de vaststelling van het budget waardoor het voor de afbetaling van de schuld beschikbare bedrag kan worden bepaald, maar ook de inventaris van de schuldvorderingen en het saldo van de schulden (indien er sprake is van schulden). Daarom vraagt het OCMW systematisch, vanaf de opening van het dossier, precieze inlichting aan alle schuldeisers: het gedetailleerde saldo (hoofdsom, intrest en eventuele kosten), de oorsprong van de schuld en de bewijsstukken ervan, (kopieën van het contract, facturen, enz…). De betrokken maatschappelijk assistent zal eveneens met hulp van de jurist de wettelijkheid van de schulden nagaan en in voorkomend geval de mogelijkheden qua vrijstelling bepalen of schuldkwijtschelding (kwijtschelding of vermindering van de intresten). De jurist zal de verjaringstermijnen en de berekeningen nagaan en het saldo herberekenen dat verschuldigd is in het kader van de kredieten. 2.4 De betalingsvoorstellen Wanneer het budget het mogelijk maakt om een voor de afbetaling van de schulden beschikbare bedrag vrij te maken met behoud van een leven overeenkomstig de menselijke waardigheid, dan kan de maatschappelijk assistent een afbetalingsplan voorstellen. Verschillende situaties kunnen zich voordoen: de pondspondsgewijze plannen (waarbij elke schuld telkens voor het deel wordt terugbetaald dat in verhouding staat tot de totale schuld) hebben het voordeel dat alle schuldeisers op dezelfde voet worden gezet, waardoor dit soort plannen door de schuldeisers goed ontvangen worden. Desalniettemin zal het soms nodig zijn om een belangrijker voorstel te doen voor de schuldeisers die prioritair worden geacht (bijvoorbeeld huurachterstallen, energiefacturen, enz.) samen met een pondspondsgewijs plan voor de andere schuldeisers. In sommige situaties kan het beter geacht worden om sommige schulden voor andere schulden in orde te brengen. De

42

Silvia Creemers


schuldbemiddelaar moet creatief zijn… alles is mogelijk voor zover het voorstel de goedkeuring krijgt van de schuldenaar en de schuldeisers. Binnen de collectieve schuldenregeling is een pondspondsgewijze afbetaling verplicht.

2.5 De opvolging op lange termijn Men kan de werkzaamheden van schuldbemiddeling en schuldhulpverlening niet beschouwen als een louter technische, boekhoudkundige activiteit. Een benadering met enkel de hulp van een telraam en een wetboek zullen over het algemeen ondoeltreffend blijven.

De maatschappelijk assistent zal zeer opmerkzaam moeten zijn voor de context waarin de schuldenoverlast is ontstaan. Hij zal voortdurend moeten luisteren, vragen stellen en nog meer luisteren. Hij zal moeten binnentreden in de wereld van de persoon met schuldenoverlast, hem/haar begrijpen…

3 Besluit Vanuit het OCMW zijn er verschillende hulpverleningsvormen. De keuze voor een gepaste hulpverlening wordt gemaakt door het overleg wat plaats vindt tussen de maatschappelijk assistent en de cliënt. Verder blijkt dat het hulpverleningsproces zeer intensief is, dit vooral in het beginstadium. De maatschappelijk assistent kan enkel voortgaan op de informatie die de cliënt aanbrengt. Voordat men effectief kan opstarten met een budgetbegeleiding of een budgetbeheer gaan heel wat gesprekken vooraf om te komen tot een duidelijk beeld van de financiële situatie van de cliënt. Verder is het ook nog een belangrijk om te vermelden dat de cliënt zijn verantwoordelijkheid behoud zowel wat betreft budgetbegeleiding als bij budgetbeheer. Het OCMW is slechts een partner in het helpen beheren van de gelden van de cliënt.

43

Silvia Creemers


HOOFDSTUK III: PREVENTIE Ik heb gekozen om als hoofdthema binnen mijn eindwerk mij te baseren op preventie binnen schuldbemiddeling en schuldhulpverlening. Dit heb ik gedaan omdat preventie momenteel heel actueel is. Er zijn recent een aantal initiatieven geweest om mensen te behoeden voor een overmatige schuldenlast. Verder bespreek ik enkele preventiemiddelen. Met deze wilt men mensen een beter zicht geven op hun inkomsten en uitgaven zodat men niet de kans loopt in de schulden terecht te komen of om meer schulden te voorkomen. De preventiecampagnes en preventiemiddelen die in de tekst terug komen zijn deze die ik belangrijk vond om weer te geven. Ik heb geprobeerd een zo volledig mogelijk beeld te schetsen van de huidige campagnes en preventiemiddelen. Ik ben mij ervan bewust dat de kans bestaat dat ik niet alle campagnes en preventiemiddelen in mijn eindwerk heb opgenomen.

1 Wat is preventie? 1 Preventie is verhinderen dat er problemen ontstaan door op voorhand reeds in te grijpen. Preventie is het geheel van doelbewuste en systematische initiatieven die anticiperen op risicofactoren (voordat het probleem ontstaat), wanneer eerste signalen zich ontwikkelen en de problematiek in ontwikkeling is.

Preventie kan medisch of psychosociaal (als methodiek naast individuele hulpverlening, samenlevingsopbouw en groepswerk) toegepast worden. Meestal wordt preventie gebruikt in medische zin en heeft het tot doel ziektes te voorkomen, maar er zijn ook andere voorbeelden:

-

Tandenpoetsen biedt preventie tegen cariës (gaatjes).

-

Met extra sloten voorkomt men inbraak in bijvoorbeeld een huis.

1

WIKIPEDIA, Preventie. Internet, 16 maart 2006. (http://nl.wikipedia.org/wiki/Preventie)

44

Silvia Creemers


1.1 Primaire preventie Primaire preventie betekent dat men ervoor zorgt dat iets onaangenaams voorkomen wordt. Bijvoorbeeld: tandenpoetsen voorkomt cariës (gaatjes). Dit is preventie zo ver mogelijk van het probleem (haast beleidsmatig), waarbij er een vermoeden is van het ontstaan van het probleem (cariërs), mogelijks kunnen er zich eerste signalen (tandpijn) voordoen. Het belangrijkste hier is het aanvoelen van de gevaarzone. Een voorbeeld binnen de preventie van financiële moeilijkheden zou kunnen zijn dat men elke maand 50€ opzij zet voor onverwachte betalingen bijvoorbeeld voor een wasmachine dat stuk kan gaan.

1.2 Secundaire preventie Secundaire preventie betekent dat men iets onaangenaams zo snel mogelijk wil opsporen om ergere toestanden te vermijden. Bijvoorbeeld: borstkankerscreening voor het snel opsporen van borstkanker, zodat deze nog behandelbaar is en de persoon niet hoeft te overlijden ten gevolge van deze kanker.

Een voorbeeld binnen de preventie van verdere financiële problemen kan zijn het zo snel mogelijk naar een OCMW stappen om begeleiding aan te vragen voor het correct besteden van het beschikbare budget om (meer) schulden te voorkomen.

1.3 Tertiaire preventie Tertiaire preventie is het trachten te voorkomen dat iets onaangenaams opnieuw voorvalt. Bijvoorbeeld: de levensstijl aanpassen na een hartinfarct om een nieuw hartinfarct te vermijden.

(Voorbeeld 1) Een voorbeeld binnen preventie nadat financiële problemen opgelost zijn, is het bijhouden van een planning waarin men de inkomsten en uitgaven opschrijft. Zo krijgt men een overzicht van de ruimte die binnen het beschikbare budget mogelijk is. Dit om te vermijden terug in de schulden terecht te komen.

45

Silvia Creemers


(Voorbeeld 2) Indien men gedropt is door de elektriciteitsleverancier, krijgt men de kans via de tussenkomst van de LokaleAdvies Commisie (LAC)* een budgetmeter te laten plaatsen. Dit LAC is opgericht naar aanleiding van de vrijmaking van de energie- en gasmarkt. Deze budgetmeter moet opgeladen worden voordat men de stroom effectief kan gebruiken. Men betaald dus eerst voor de stroom die men in de toekomst gaat gebruiken. De cliënt is zich zo meer bewust van het verbruik van elektriciteit. Hij kan zien hoeveel hij verbruikt heeft en hoeveel krediet hij nog heeft. Op deze manier wordt vermeden dat men opnieuw een hoge elektriciteitsrekening gepresenteerd krijgt.

1.4 Preventie van overmatige schuldenlast Preventie van een overmatige schuldenlast wordt ontwikkeld op 3 niveaus:

-

Eerste niveau: informatie verstrekken om probleemsituaties te vermijden, opvoeden tot het goede gebruik van het krediet en tot het beheren van een budget, waarschuwen voor de aankoop van bepaalde producten en het overmatige verbruik ervan, de sociale bescherming.

-

Tweede niveau: sociale begeleiding en regelgevende maatregelen om te vermijden dat het maken van schulden leidt tot overmatige schuldenlast.

-

Derde niveau: het proces van overmatige schuldenlast stoppen door het werk van de diensten voor schuldbemiddeling en de regelgevende voorzieningen die het mogelijk maken overmatige schuldenlast in te lossen.

De sociale diensten spelen een cruciale rol in de preventie. Deze diensten zijn echter niet de enige, ook het gezin en de school spelen hierbij een belangrijke rol.

46

Silvia Creemers


2 Preventiemiddelen 2.1 Budgetplanner

1

De budgetplanner is een initiatief van CAW Visserij, het Overleg Schuldoverlast vzw en het OCMW Antwerpen. Met de financiële steun van de Koning Boudewijnstichting en Welzijnszorg hebben ze de eerste druk van 17.000 budgetplanners kunnen waarmaken.

Deze budgetplanner heeft tot doel gezinnen, alleenstaanden, koppels te helpen bij het berekenen van hun budget, aan de hand van hun feitelijke inkomsten en uitgaven. De budgetplanner kan eventueel gebruikt worden door diensten die in contact komen met cliënten met budgetproblemen. Het kan dus een geschikt instrument zijn voor mensen die bij de sociale dienst voor budgetbegeleiding of budgetbeheer komen aankloppen. De budgetplanner kan zo een actief element worden in de begeleiding waarbij de cliënt het gevoel heeft zelf greep te houden op zijn budget. De budgetplanner kan verder ook een preventief werkmiddel worden bij jongeren die zelfstandig gaan wonen.

De budgetplanner bevat 4 delen, met op het einde telkens de mogelijkheid om het totaal van dat deel te bereken. -

Ten eerste het gedeelte over de verschillende mogelijke inkomsten.

-

Dan gaat het vervolgens over de verschillende soorten ‘vaste’ uitgaven van een gezin. Hier vindt men op het einde een overzicht om het totaal van de vaste uitgaven te bereken.

-

Als men deze afhoudt van de inkomsten kan men uitreken hoeveel men overhoudt in de portemonnee.

-

Ten laatste kan men de dagelijkse kosten invullen, die men met het geld in de portemonnee betaalt. Daarna kan men berekenen of men tekort(en) heeft, nog over heeft in de portemonnee en wat men er dan mee wil doen.

1

CENTRUM SCHULDBEMIDDELING, Preventie. Vlaams Centrum en Dienst Schuldbemiddeling gaan strijd aan tegen wanpraktijken en overmatige schuldenlast met: Preventiecampagne “Laat je niet in de zak zetten” & budgetplanner. Internet, z.j. (http://www.centrumschuldbemiddeling.be/preventie.htm)

47

Silvia Creemers 2.2 Huishoudagenda

Xios Hogeschool Limburg 1

De eerste uitgave werd ontworpen in 1948 door het Wit-Gele Kruis. Het uitgangspunt van toen was eenvoudig: men wou met de agenda de aandacht voor de thuispatiënten onderstrepen en huismoeders bijstaan bij het beheer van hun gezinsbudget. “Een oordeelkundig gebruik van ons Huishoudboek helpt je sparen”.

De eerste uitgave werd meteen een groots opgezet project: met tabellen voor inkomsten en uitgaven, recepten en nuttige wenken, uurregelingen van kerkdiensten en zelfs grondplannen van bioscopen en schouwburgen. De ‘Agenda de Ménage 1949’ had zoveel succes dat er het jaar nadien een Vlaamse versie van verscheen. Toen spraken we nog over het ‘Huishoudboek’, in 1961 werd dat ‘Huishoudagenda’.

De Huishoudagenda is een instrument waarmee men op een eenvoudige manier een gezinsboekhouding kan voeren. De bedoeling is dat men eerst een budgetraming per maand en per rubriek gaat opstellen. Daarna kan men dagelijks of wekelijks de uitgaven noteren. Vervolgens maakt men dan elke maand een overzicht van de inkomsten en uitgaven. Door het maandelijkse overzicht te vergelijken met het budgetplan, kan men de evolutie van het gezinsbudget op de voet volgen. Zo kan men weloverwogen keuzes maken en beslissingen nemen.

Verder kan men er heel wat tips voor het huishouden, voor de gezondheid en het budget vinden. Vervolgens ook nog een aantal budgetvriendelijke, gezonde recepten. Verder kan men in de interviews lezen hoe andere gezinnen hun huishouden aanpakken.

2.3 Een budgetboekje

2

Het budgetboekje is een hulpmiddel om het gezinsbudget op een eenvoudige en logische manier op te volgen. Het is een initiatief vanuit de Welzijnsregio Noord-Limburg. 1

WIT-GELE KRUIS, Huishoudagenda. Evenwicht in het huishoudbudget. Brussel, Cypres, 2004. 2

WELZIJNSREGIO NOORD-LIMBURG, Budgetboekje. Nu kom ik rond!. Neerpelt, Welzijnsregio Noord-Limburg, z.j.

48

Silvia Creemers


De bedoeling is elk jaar te beginnen met het opstellen van een budgetplan. Natuurlijk is het onmogelijk om al de uitgaven tot in detail voor het komende jaar te voorzien. Maar er zijn in elk gezin een aantal vast terugkerende verplichtingen en behoeften. Door een verschil te maken tussen de te verwachte uitgaven en de inkomsten waarover men zal beschikken, krijgt men een duidelijker beeld van wat men aan dagelijkse uitgaven mag besteden, zonder in financiële problemen te geraken. Een bedenking hierbij is dat dit boekje enkel geschikt is voor mensen die een realistisch beeld hebben van de uitgaven die ze gespreid over een jaar gaan hebben. Dit is voor veel mensen geen gemakkelijk taak. En in hoeverre kan men de onverwachte uitgaven hierin inplannen?

2.4 Het pecuniaplan 1

Pecunia is het Latijnse woord voor geld. Het initiatief tot de uitbouw van dit programma werd genomen door de dienst schuldbemiddeling van de Welzijnsregio Noord-Limburg. Men wil streven naar eenvormigheid en duidelijkheid binnen het budgetbeheer en binnen de collectieve schuldenregeling in Noord-Limburg en hopelijk in heel Vlaanderen. Pecunia is een Excel document bestaande uit een aantal bladzijden. Het pecuniaplan begint met een voorpagina, daarna volgt een overzicht van inkomsten en uitgaven. Als derde blad bestaat er de mogelijkheid om grafieken aan te maken. Het blad daarachter geeft een overzicht van de spaarrekening. Verder is er nog een blad voorzien voor eventuele extra uitgaven en tenslotte is er plaats voorzien voor een afbetalingsplan.

Het pecuniaplan is opgesteld door Rina Palmans OCMW Hamont-Achel (stagementor) en Renate Cox dienst schuldbemiddeling.

De bedoeling van het pecuniaplan is een realistisch beeld te krijgen over de financiële situatie van de cliënt. Dit wordt gedaan door de het inkomen, huur, medische kosten, vaste kosten, afbetalingen, enz. in te brengen op dit plan. Men krijgt zo zicht op eventuele reserves die er zijn voor afbetalingen naar schuldeisers toe. Verder worden eventuele tekorten ook in kaart gebracht. Hierdoor is het mogelijk om met de cliënt te gaan onderhandelen over de besteding van het budget. Door het gebruik van het pecuniaplan krijgt niet alleen de maatschappelijk assistent zicht op de situatie maar ook de cliënt krijgt 1

Zie bijlage

49

Silvia Creemers


op deze manier meer inzicht in zijn eigen situatie. Hierdoor wordt voor de hulpverlener het onderhandelen met de cliënt eenvoudiger, de cliënt kan immers zelf zien waar de tekorten zich bevinden. Het kan een soort verantwoording zijn naar de cliënt toe voor mogelijke veranderingen in de besteding van het budget.

Dit pecuniaplan wordt ook gebruikt als aanvulling voor het jaarverslag bestemd voor de beslagrechter in het kader van de collectieve schuldenregeling. Door dit programma is het eenvoudig om een beeld en overzicht te krijgen op jaarbasis.

50

Silvia Creemers


3 Preventiecampagnes 3.1 Laat je niet in de zak zetten

1

Het Vlaams Centrum Schuldbemiddeling en de diensten schuldbemiddeling van de OCMW’s en de CAW’s lanceerden op maandag 19 december 2005 een tweeledige campagne in Vlaanderen tegen enerzijds de wanpraktijken bij verkoop op afstand of buiten de onderneming en anderzijds de overmatige schuldenlast.

Met de campagne wil men iedereen waarschuwen opdat men zich niet in de zak laat zetten door oneerlijke verkopers die dagelijks nieuwe slachtoffers maken. Met de liberalisering van de markt (energie, telefoon, …) zijn er meer en meer spelers op de markt gekomen die elk hun stuk van de koek willen inpikken. Ondanks de toepasselijke wetgeving of regelgeving (Wet op Handelspraktijken van 14 juli 1991, de Gedragscode voor “verkoop buiten de onderneming” en “verkoop op afstand” van elektriciteit en aardgas…) gebeurt dit jammer genoeg niet altijd op een correcte manier. Te vaak krijgen de diensten schuldbemiddeling cliënten over de vloer die een contract zijn aangegaan zonder te beseffen wat de inhoud van de overeenkomst is of erger, zonder te beseffen dat men een overeenkomst is aangegaan.

Enkele voorbeelden: Regelmatig verkoopt een Nederlandse firma in de winkelstraten abonnementen voor tijdschriften. Hun verkopers geven zich uit voor laatstejaarsstudenten die enquêtes afnemen. Ze vragen de mensen naar hun interesse (mannen over wagens en motos, vrouwen over kinderen, dieren,…) Op deze manier kennen ze het interesseveld van de betrokkene. Na het gesprek geven ze aan dat ze betrokkene een proefnummer van een tijschrift cadeau doen. Het enige wat consument hiervoor moet doen is een bonnetje ondertekenen. In feite ondertekent men een bestelbon van 2 jaar. Enkele maanden later krijgt betrokkene een rappel van de firma en korte tijd later van en incassokantoor.

1

CENTRUM SCHULDBEMIDDELING, Preventie. Vlaams Centrum en Dienst Schuldbemiddeling gaan strijd aan tegen wanpraktijken en overmatige schuldenlast met: Preventiecampagne “Laat je niet in de zak zetten” & budgetplanner. Internet, z.j. (http://www.centrumschuldbemiddeling.be/preventie.htm)

51

Silvia Creemers


Met de vrijmaking van de energiesector worden cliënten vaak gebeld met de vraag of ze interesse hebben om te besparen op hun energiefactuur. Uiteraard, wie niet. Na een aantal algemene vragen rond men het gesprek af met de vraag of men meer informatie mag opsturen. In praktijk stuurt men een overeenkomst op. Als mensen dan niet laten weten dat ze afzien van deze overeenkomst, zijn ze (volgens de nieuwe leverancier) gebonden aan deze overeenkomst.

Deze voorbeelden geven weer wat wel vaker gebeurt bij verkoop op afstand of verkoop buiten de onderneming. Door het geven van gebrekkige informatie tracht men mensen een overeenkomst aan te smeren. Meestal is het niet de eigenlijke firma die op deze wijze verkoopt maar een zelfstandige verkoper. Maar men wil niet enkel met de vinger naar de verkopers wijzen. Ook zit het probleem bij de consument die te vaak een blanco cheque tekent, allerlei overeenkomsten aangaat… Om dit te vermijden heeft men reeds 3000 affiches1 en 42500 folders verspreid en een pagina op het web (http://www.laat-je-niet-in-de-zak-zetten.be) gezet waar men de elektronische versie van de affiche, folder en een uitgebreide brochure kan terugvinden.

De campagne is nog niet gedaan. Zowel het centrum als de diensten merkten dat de campagne vruchten afwerpt en noodzakelijk is. Alleen wil men nog meer mensen waarschuwen. Dan rest er nog één ding, namelijk de strijd verder zetten door de vruchten van de campagne te verzamelen en in beeld te brengen. 3.2 Krediet zonder moeite? Blijf eraf…

2

Niet alleen Vlaanderen, maar ook Brussel werkt aan de preventie van schuldoverlast. Op maandag 28 november 2005 lanceerde het Steunpunt voor de Diensten Schuldbemiddeling van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest een preventiecampagne op het MIVB-net.

1

Zie bijlage

2

STEUNPUNT VOOR DE DIENSTEN SCHULDBEMIDDELING VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST, Persdossier. Een campagne voor preventie van schuldoverlast in het Brussels Gewest vier affiches op het MIVB-net. Steunpunt voor de Diensten Schuldbemiddeling van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, Brussel, 20052006.(persdossier)

52

Silvia Creemers


Dankzij een subsidie van de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie (van maar liefste 650 000 euro) en de steun van de MIVB*, zullen twee Nederlandstalige en twee Franstalige affiches opgehangen worden bij de perrons en in de Brusselse metro en trams. De twee affiches “Krediet zonder moeite? Blijf eraf” en “Overmatige schuldenlast? Haak af” waren vanaf 29 november tot 20 februari 2006 te zien zijn. Deze campagne wenst het Brusselse publiek te wijzen op de risico’s verbonden aan consumentenkredieten en wenst personen met schuldoverlast te informeren over het bestaan en de werking van de diensten schuldbemiddeling in het Brussels Hoofdstedelijk gewest. Naast een duidelijke boodschap op de affiches was er een groen nummer vermeld waar mensen met schuldoverlast zich gedurende de hele campagne konden informeren over een dienst schuldbemiddeling en over consumentenkredieten. Daarenboven zijn er zes Nederlandstalige en zes Franstalige brochures gratis verspreid worden: “Dat kan een dienst schuldbemiddeling voor u doen?”, “Erkende diensten schuldbemiddeling in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest”, “Winkelkaarten en andere kredietkaarten”, “Hergroepering van kredieten”, “De collectieve schuldenregeling in de praktijk” en “Gedragscode van schuldbemiddelaars”.

Het doel van de campagne is de Brusselse bevolking bewust maken van de risico’s in verband met het consumentenkrediet. Het is uiteraard niet de bedoeling om kopen op krediet te stigmatiseren: krediet vormt immers een essentieel radertje van onze economie en kan een niet te miskennen positieve rol in de maatschappij spelen. Er moet evenwel worden vastgesteld dat vandaag de dag krediet banaal is geworden en “gemakkelijk” en meer en meer frequent gebruikt wordt zonder dat de gebruiker er correct de gevolgen van kan inschatten. In het recentste armoederapport Brussels Hoofdstedelijk Gewest, verschenen in april laatstleden, wordt onderstreept dat meer dan 50% van de Brusselse huishoudens een inkomen hebben dat onvoldoende is om het hoofd te kunnen bieden aan hun courante uitgaven. Wanneer ze zich geconfronteerd zien met een huurachterstand, met een factuur die over tijd is, met onbetaalde belastingen, dan is het erg aanlokkelijk om terug te vallen op kredietkaarten en kredietopeningen. Het gemak waarmee die kredietformules verleend worden, maakt het des te aanlokkelijker. Aldus zien veel mensen zich al snel geconfronteerd met een schuldenberg die totaal niet in verhouding staat met hun inkomen.

53

Silvia Creemers


Het lijkt hun des te pertinenter om de bevolking te sensibiliseren voor wat betreft de risico’s in verband met het “krediet zonder moeite”. Er is immers een overvloed aan reclame voor verbruikerskrediet. In metro, bus, tram, onze brievenbus en op het computerscherm worden we van 7 tot 77 jaar geconfronteerd met kredietaanbiedingen. De ene is al aanlokkelijker dan de andere. Schuldbemiddeling is bij de bevolking nog maar weinig bekend. De schuldbemiddelaars betreuren dan ook dat mensen met een schuldenoverlast over het algemeen pas als laatste redmiddel een beroep op hen doen, wanneer de situatie totaal verloederd is, wanneer alles gefaald heeft. De diensten krijgen hierdoor situaties in de schoot geworpen, die extreem complex en hoogdringend zijn: de deurwaarder staat aan de deur, gas of elektriciteit werd afgesneden of er werd een stroombegrenzer geïnstalleerd, het huishouden staat het punt om te worden uitgezet,… Al dat soort situaties komen zeer dikwijls voor.

Daarom leek het primordiaal om het kwaliteitswerk dat in de diensten voor schuldbemiddeling wordt geleverd, te promoten en om - minstens tijdens deze campagne – een gratis nummer (0800/16680) ter beschikking te stellen, waardoor het mogelijk is om mensen met een schuldenoverlast naar de bevoegde dienst te verwijzen en om hen te informeren over de toegangsvoorwaarden, de wachttermijnen, de werkzaamheden van de schuldbemiddelaar en over de doelstellingen die de schuldbemiddelaars nastreven.

3.3 Laat je niet oplichten! Naar aanleiding van zijn 30-jarig bestaan publiceert het OIVO (Onderzoeks- en informatiecentrum van de Verbruikersorganisaties) het boek met de titel “Laat je niet oplichten!”.

Het

bevat

voorbeelden

van

consumentenbedrog,

oplichting

en

manipulatietechnieken. De voorbeelden die ze in het boek hebben opgenomen illustreren dat de verbruikerswereld niet altijd ongevaarlijk is en dat men moet beschikken over de juiste mogelijkheden om de weg te vinden en zich te wapenen tegen eventuele problemen. Het boek is opgedeeld in drie delen: in het eerste deel vindt men voorbeelden van consumentenbedrog opgedeeld naargelang de sector, het tweede deel bevat eerder grensgevallen waarin verschillende praktijken worden beschreven zoals imitaties of

54

Silvia Creemers


verkoop- en manipulatietechnieken en in het derde deel geeft men tips, adviezen, standaardbrieven en nuttige adressen voor wie zich wil wapenen tegen oplichters.

3.4 Bedrog? Niet met mij! 1 “Wie heeft nog nooit zijn oog laten vallen op een aantrekkelijke advertentie die u rijkdom en succes belooft?”

Oplichting is meer dan ooit een internationaal verschijnsel. Bedriegers gebruiken steeds beter uigekiende communicatiemiddelen. Ze weten hoe ze moeten omgaan met internet en telecommunicatie. Ze slagen erin ontzettend grote geldbedragen binnen te rijven en vervolgens spoorloos te verdwijnen. De Algemene Directie Controle en Bemiddeling van de FOD Economie en de Federale Politie worden dagelijks geconfronteerd met slachtoffers die soms aanzienlijke schade leden. Omdat een goed geïnformeerde consument er twee waard is, werd februari internationaal uitgeroepen tot campagnemaand tegen consumentenbedrog. De campagne ‘Fraud Prevenrion Month’ is een initiatief van ‘the International Consumer Protecion and Enforcement Netwrok’ (ICPEN)- het wereldwijde netwerk van autoriteiten belast met de bescherming van de consument. Voor België is dit de FOD Economie, die voor deze actie de steun kreeg van het Federale Parket, de Federale Politie en het Onderzoeks- en informatiecentrum voor Verbruikersorganisaties (OIVO), Belgacom, de Nationale Loterij en de Internet Service Providers Association (ISPA). Men kan dus wel stellen dat eraan dit project medewerking is verkregen van verschillende belangrijke partners. De campagne behandelt vier thema’s verdeeld over evenveel folders. Aan de hand van voorbeelden en tips wordt u uitgelegd hoe bedriegers te werk gaan en vooral hoe u er zich tegen kan wapenen.

1

STEUNPUNT VOOR DE DIENSTEN SCHULDBEMIDDELING VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST, Persdossier. Een campagne voor preventie van schuldoverlast in het Brussels Gewest vier affiches op het MIVB-net. Steunpunt voor de Diensten Schuldbemiddeling van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, Brussel, 2005-2006.(persdossier)

55

Silvia Creemers 3.5 Budgetbeurs van het OCMW Poperinge

Xios Hogeschool Limburg 1

Het aantal jonge mensen met budgettaire problemen is de laatste jaren fel toegenomen. Het OCMW wordt dan ook steeds vaker geconfronteerd met jongeren die gebukt gaan onder overmatige schuldenlast, huisvestingsproblemen, sociale- en psychische moeilijkheden. Omdat preventie op jongere leeftijd van belang is en omdat men financiële moeilijkheden bij onze jonge bevolking willen vermijden, organiseert de sociale dienst van het OCMW Poperinge met medewerking van de Poperingse stedelijke jeugdwelzijnsdienst en het scholenoverleg een budgetbeurs voor de laatstejaarsleerlingen. De budgetbeurs wil aan de hand van een begeleide rondleiding de aandacht van de jongeren trekken op de oorzaken en de gevolgen van financiële moeilijkheden. Tevens wordt aandacht besteed aan het voorkomen van financiële problemen. De beurs is opgesteld als een wandeling door verschillende werelden. Men komt binnen in de wereld van de dromen en behoeften. Vervolgens wordt aangetoond hoe de mensen worden beïnvloed door reclame, mode en krediet. Andere ruimtes geven zicht op de inkomsten en uitgaven van verscheidene gezinssituaties, de oorzaken en de gevolgen van de problemen. Tevens wordt de hulpverlening toegelicht. Meer dan 30 klassen uit alle secundaire scholen van de stad Poperinge hebben deelgenomen en hadden tot eind maart aan de hand van een aantal oogstrelende ruimten en een bijhorend werkboek met opdrachten en bijkomende achtergrondinformatie de budgetbeurs doorlopen… En hopelijk trekken deze jongeren hun lessen en zien we nog verschillende budgetbeurzen in Vlaanderen als paddestoelen uit de grond verschijnen.2

1

OCMW POPERINGE, Budgetbeurs. Poperinge, OCMW Poperinge, 2006.

2

Schuldbriefing. Preventie: budgetbeurs van het OCMW Poperinge. Internet, van 1 maart tot 31 maart 2006, nr. 6. (internetmagazine)

56

Silvia Creemers


4 Preventieve groepswerking 4.1 De betekenis van groepswerking

1

4.1.1 Wat kan een groepswerking binnen het OCMW betekenen voor de cliënt? Voor veel deelnemers is dit de eerste stap naar buiten, men doorbreekt de dagelijkse sleur en het isolement. Door deel te nemen aan een groepswerking op het OCMW kan de cliënt reeds inschatten dat de andere deelnemers het ook moeilijk hebben. De (h)erkenning van situaties maakt dat zij als lotgenoten ervaren worden. In de groepswerking staat men stil bij de benadeling die de deelnemers ervaren in het leven. De beleving van deze benadeling geeft ook kansen: men leert van elkaar hoe men hier mee omgaat. Ook worden de deelnemers aangesproken op hun capaciteiten en talenten. Ze leren van elkaar. Hierdoor betekenen zij iets voor de anderen. Het gevoel van eigenwaarde verhoogt. De cliënt groeit in zijn persoonlijkheid en leert kansen en mogelijkheden ontdekken op andere levensdomeinen. De mogelijkheid tot netwerkvorming wordt gestimuleerd. De cliënt ervaart de maatschappelijk werker in een andere rol als hulpverlener. De hulpverlener wordt medemens.

4.1.2 Wat betekent de groepswerking voor de hulpverlening? Via de groepswerking groeit er meer inzicht in de gezinssituaties, de persoonlijke problemen en de wijze waarop de cliënten zich kan handhaven in deze maatschappij. Dit geeft meer respect voor alle inzet die de cliënt dagelijks verricht. Veel vooroordelen vallen weg. Door een ruime terugkoppeling van de inhoud en het verloop van de groepssamenkomsten met de betrokken maatschappelijk werkers kunnen zij deze ‘nieuwe kijk’ op de cliënt positief bekrachtigen in de verdere hulpverlening. Soms geeft dit verbazende en verrassende reacties: “Ik wist niet dat die cliënt zo sociaal is.” Ook de beperkingen van de cliënt komen duidelijker tot uiting wat meer gepaste opvolging mogelijk maakt in de individuele hulpverlening. Er ontstaat netwerkvorming tussen de

1

VANROMPAY, A., De kracht van de kwetsbare groep in het OCMW van HeusdenZolder. OCMW-visies., jrg.20, nr.3, 2005, p.33-41.

57

Silvia Creemers


cliënten, vriendschappen groeien. Het leggen van contacten kan op een vrijblijvende manier gestimuleerd worden via de groepswerkingen. 4.1.3 Doorverwijzing naar externe groepen: een brug te ver Regelmatig worden cliënten doorverwezen naar het bestaand aanbod van groepswerkingen en cursussen in de gemeente en omgeving. Maar effectief de stap zetten om deel te nemen aan bijvoorbeeld een cursus ‘sociale vaardigheidstraining’ of een groepswerking, lukt echter minder goed. Als men kijkt naar de kansarme autochtonen dan kan men ook opmerken dat deze ouders niet de stap zetten naar een oudergroep van Schoolopbouwwerk. Ook al weet men dat deze ouders veel vragen hebben rond onderwijs en opvoeding en dat zij eveneens wensen dat hun kinderen het goed doen op school. De intentie is soms aanwezig maar om de stap zelf te zetten dienen er eerst aan heel wat randvoorwaarden voldaan te worden.

4.1.4 De randvoorwaarden De groepswerking is een goede aanvulling op individuele hulpverlening en werkt versterkend als een aantal randvoorwaarden vervuld zijn.

Wat maakt het dat de cliënt moeilijk naar een cursus van een andere organisatie gaat? Wat is er nodig om iemand met een heel kluwen aan problemen ook nog te kunnen stimuleren om deel te nemen aan een groepswerking? -

Locatie: is deze voor iedereen aanvaardbaar?

-

Tijdstip: is er aansluiting met busvervoer? Wordt er rekening gehouden met schooluren?

-

Bereikbaarheid: is er een bushalte in de buurt? Is de ligging redelijk centraal of de afstand overbrugbaar?

-

Regeling van kinderopvang: samen zoeken naar een oplossing

-

Vrijwilligheid: is er enige interesse om te komen? Enthousiasme, positieve ervaringen van anderen kunnen aanstekelijk werken!

-

Toeleiding door de eigen maatschappelijk werker: dit schept vertrouwen en alle drempels kunnen overlopen worden.

58

Silvia Creemers -


Huisbezoek door de groepswerker: bekijken van extra hinderpalen en toelichting werkwijze in de groepswerking.

-

Problemen van ‘het laatste moment’: creatief zijn in het zoeken naar oplossingen om deelname toch mogelijk te maken

-

Gezellig warm onthaal

-

Groepsgeheim: persoonlijke verhalen mogen maar moeten niet verteld worden; een sfeer van vertrouwen creëren.

-

Ruimte voor de persoonlijke ups en downs van de deelnemers.

-

Groepswerking op basis van gelijkwaardigheid; deelnemers herkennen problemen op basis van bepaalde achterstellingsituaties.

59

Silvia Creemers


5 Voorbeelden van preventieve groepswerkingen 5.1 Cursus ‘Meer doen met minder geld’

1

De wet van 4 september 2002 geeft aan de OCMW’s de opdracht om de meest hulpbehoevenden

te

begeleiden

en

te

ondersteunen

inzake

de

betaling

van

energierekeningen. Deze wet is er gekomen om enerzijds de gevolgen van de liberalisering van de elektriciteits- en aardgasmarkt op te vangen, en anderzijds tegemoet te komen aan de toegenomen hulpvraag bij schuldoverlast. Deze wet voorziet in een fonds (de zgn. energiefondsen) om de OCMW’s de nodige middelen te geven om deze opdracht waar te maken. Het grootste deel van dit fonds moet besteed worden aan extra personeel.

Daarnaast worden nog gelden voorzien om de maatschappelijke dienstverlening te financieren. Deze gelden moeten, volgens de wet, exclusief aangewend worden voor: -

Financiële tegemoetkomingen van het OCMW inzake de aanzuivering van nietbetaalde energierekeningen. Dit is het curatieve gedeelte van de maatregelen. Uiteraard kan hiertoe pas worden beslist op basis van een grondig financieel en sociaal onderzoek waaruit blijkt dat de steunvrager aan bepaalde voorwaarden voldoet (te laag inkomen, geen moedwilligheid, toestand is hopeloos, betrokkene levert zelf voldoende inspanningen,…)

-

Maatregelen in het kader van een preventief sociaal energiebeleid.

Het is in dit kader dat het OCMW van Herentals met Centrum Basiseducatie Zuiderkempen gaan samen zitten is om hiervoor een programma uit te werken. Deze cursus, ‘Meer doen met minder geld’ genaamd, bestond uit 6 bijeenkomsten van 3 uur waar de volgend thema’s werden aangesneden. -

Energie (verstandig omgaan met energie, besparingstips,…)

-

Meer doen met minder geld (besparingstips allerlei)

-

Budgetteren (onderscheid vaste, regelmatige, dagelijkse kosten en vaste en toevallige inkomsten, maandbudget en jaarbudget leren maken,…)

1

CENTRUM BASISEDUCATIE NOORD-LIMBURG, Cursus: ‘Meer doen met minder geld’. Centrum Basiseducatie, Peer, 2004. (nota)

60

Silvia Creemers -

Liberalisering van de energiemarkt (budgetmeters, LAC)

-

Eurorekenen


Om mensen extra te motiveren aan deze cursus deel te nemen werd een financiële beloning gekoppeld aan de deelname. In totaal namen 22 cliënten van het OCMW en 5 bezoekers van vzw De Dorpel, erkend als organisatie waar armen het woord nemen, aan dit programma deel. Omwille van de grootte van de groep werd de cursus twee keer aangeboden. Deze cursus werd door iedereen heel positief geëvalueerd. De cursisten bleken erg gemotiveerd: er werden levendige gesprekken gevoerd rond besparingstips, budgetteren,… en ook op de sociale dienst merkt men een groter betrokkenheid van deze cliënten bij hun budgetbeheer.

5.2 Cursus budgetteren De cursus budgetteren is afkomstig van het Centrum Basiseducatie. Het doel is laaggeschoolde volwassenen bewuster leren omgaan met hun budget. Dit wordt getracht door hen kennis en vaardigheden aan te leren die hen in staat stellen bewuster en adequater om te leren gaan met hun budget.

Inhoud •

Koop- en prijsbewust handelen

•

Hoe reageren en omgaan met aanlokkelijke voorstellen en reclame

•

Anders omspringen met elektriciteit, telefoon en water

•

Informatie over en gevaren van kopen op krediet en leningen

•

Rechten en plichten van de koper

•

Een huishoudboek bijhouden

•

Opfrissen van functionele rekenvaardigheden

•

“nee” leren zeggen

De cursus bestaat uit 14 samenkomsten van 3 uur.

61

Silvia Creemers


5.3 ‘Hoe komen WE rond’ door het OCMW van Heusden-Zolder

1

De oprichting van de erkende schuldbemiddelingsdiensten hebben geleid tot meer aanvragen voor budgethulpverlening*. Anderzijds evolueert de hulpvrager ook: naast de ‘afhankelijke’ hulpvrager in een sociaal zwakke positie groeit er een groep van mondigere hulpvragers. De hulpverlening dient zich aan te passen.

OCMW Heusden-Zolder kiest voor 15 samenkomsten, een halve dag per week. Dit is ook een haalbare kaart voor de deelnemers. De inhoudelijke uitwerking van de sessies wordt voorbereid door de vormingsmedewerker in overleg met de dienst schuldbemiddeling en de verantwoordelijke voor de groepswerking ‘gezellig, gezond en goedkoop koken’. De ervaring van deze groepswerking is belangrijk. Hier is reeds gewerkt rond spaartips en besteding van leefgeld aan de dagelijkse uitgaven in het huishouden. Deze knowhow van methodieken wordt aangepast voor de samenkomsten van het budgetgroepje. De eerste kennismaking is van cruciaal belang. Een gerust gevoel, respect en vertrouwen creëren tussen de deelnemers en de begeleiding is een eerste stap. Deelnemers ervaren dat zij het allemaal moeilijk hebben om ‘rond te komen’. De begeleiding benoemt uitdrukkelijk het respect voor de dagelijkse inspanningen van mensen in budgetbeheer.

5.3.1 ‘Even tijd verliezen om achteraf tijd te winnen’ Via de groepswerking wil men empowerend werken naar de cliënt toe. Bewustmaking van de eigen mogelijkheden en beperkingen maakt hem sterker. Cliënten geven ook aan te willen bijleren.

Via de groepswerking, op basis van empowerment, leren de deelnemers vooral van elkaar. Door te luisteren naar elkaar en te horen hoe anderen bepaalde zaken aanpakken, leren zij ook gradaties maken in hun eigen vaardigheden en kennis. Hun zelfwaarde-gevoel stijgt. Binnen de groepswerking is er de mogelijkheid tot oefening en uitproberen van vaardigheden. Deelnemers helpen elkaar en zijn vooral een grote stimulans voor elkaar. Door deelname aan de groepswerking verhoogt ook de betrokkenheid van de cliënt op zijn 1


62

Silvia Creemers


budgetbeheer. De maatschappelijk werker ervaart meer verantwoordelijkheid bij de cliënt en plukt hier de vruchten van. Sommige deelnemers worden zich sterker bewust van bepaalde persoonlijke problemen en voelen de nood aan om hier iets aan te doen. Gepaste doorverwijzing met opvolging door de betrokken maatschappelijk werker biedt perspectief.

5.3.2 Inhoud: geen cursus maar aanzetten Men vertrekt steeds vanuit de draagkracht van de deelnemers: wat zij belangrijk vinden in het leven en hoe zij hun dagelijks bestaan met een beperkt budget trachten vorm te geven. De samenkomsten bestaan uit een mix van vormingstechnieken, oefeningen en informatieverstrekking.

Er

wordt

gewerkt

aan

versterking

vanuit

hun

eigen

krachtenperspectief:

-

Waar zijn we goed in en wat lukt ons wel?

-

Hoe besteden we ons geld?

-

Waardoor laten we ons beïnvloeden?

-

Waaraan willen we iets veranderen?

-

Hoe kunnen we ons inkomen vergroten en/of uitgaven verminderen?

-

Enz.

Volgende thema’s staan centraal in de eerste vijf samenkomsten: de dagelijkse uitgaven, spaartips, beïnvloeding door reclame. Er wordt aan de deelnemers gevraagd hun kasticketten bij te houden, en hun wekelijkse uitgaven over te brengen op een huishoudblad. Na enkele samenkomsten werkt de maatschappelijk werker, die de cliënt individueel begeleidt, éénmalig mee voor de terugkoppeling naar het individueel budgetdossier. De maatschappelijk werker ziet de cliënt in een andere context waardoor het wederzijds vertrouwen groeit. De maatschappelijk werker begrijpt de cliënt beter, vooroordelen verminderen, het inleefvermogen verruimt.

De volgende reeks van samenkomsten behandelt men de vaste kosten, facturen en briefwisseling. Hier wordt duidelijk dat de cliënt een heel beperkt zicht heeft op dit belangrijk onderdeel van zijn budget. De “eigen” maatschappelijk werker werkt weer éénmalig mee door de gegevens van het budgetbeheer samen door te nemen en de cliënt te

63

Silvia Creemers


ondersteunen in de oefening rond ‘het zicht krijgen op zijn eigen vaste kosten en eigen andere uitgaven’. Door deze oefening samen te maken groeit inzicht in de eigen financiële situatie en vooral respect voor de inspanningen die de maatschappelijk werker levert. Naargelang de mogelijkheden van de deelnemers wordt er verder gewerkt aan het opmaken van een begroting en planning van grotere uitgaven. De confrontatie met eigen beperktheden en mogelijkheden dient hier een plaats te krijgen.

5.3.3 Hoe moet het nu verder? De cliënten moeten hard werken tijdens de samenkomsten. De inzet wordt beloond met een diploma. Voor sommige deelnemers is het het eerste diploma in hun leven. Bij de evaluatie wordt er gepeild naar de betekenis van de groepswerking voor de deelnemer, de kennis en vaardigheden waarrond de deelnemer nog wil werken. Dit opent perspectieven:

-

Mensen die elkaar niet kenden, nemen nu het initiatief om samen naar reguliere groepsactiviteiten te stappen

-

Doorverwijzing naar andere cursusorganisaties zoals basiseducatie

-

De intentie leeft om met een groepje ‘nazorg’ te starten voor de deelnemers die uit budgetbeheer zullen stappen

-

Deelnemers die omwille van hun beperkte vaardigheden blijvend ondersteuning nodig hebben, worden gecoacht om zelf, zoveel mogelijk, verantwoordelijkheden op te nemen in de toekomst.

64

Silvia Creemers


6 Besluit Door het verzamelen van alle informatie rond preventie was ik verbaasd over de hoeveelheid initiatieven die er recent geweest zijn rond de preventie van schulden. Dit geeft toch wel aan dat de samenleving bezig is met de problematiek van de schuldenlast. Zelf was ik niet op de hoogte van al de preventiecampagnes die er geweest zijn. De vraag die ik mij dan ook stel is of dat de cliënten van het OCMW hiervan op de hoogte waren? Er kunnen wel preventiecampagnes georganiseerd worden maar wordt hiermee ook de doelgroep bereikt? Komt de boodschap die men wil verspreiden goed over? Ik heb deze vragen verder verwerkt in het praktisch deel van mijn eindwerk. Verder is het voor mij ook duidelijk geworden dat groepswerking een goede aanvulling kan zijn voor de begeleiding vanuit het OCMW. Het kan voor beide partijen, de cliënt en de maatschappelijk assistent voordelen opleveren. Bijvoorbeeld de cliënt komt in contact met lotgenoten en de maatschappelijk assistent kan hierdoor een duidelijker beeld krijgen van de cliënt en op deze manier een meer gepast hulpverlening bieden. Toch is het blijkbaar niet gemakkelijk om een groepswerking te organiseren. Zo moet men voldoen aan een aantal randvoorwaarden. Het lijkt mij vooral niet evident om bij cliënten de drempelvrees te verminderen om deel te nemen aan een groepsactiviteit door het OCMW. De visie van het OCMW draagt toch nog altijd een negatief beeld met zich mee. Er berust toch nog altijd een zeker stigma op cliënten van het OCMW. Dit punt wil ik ook aangrijpen om in mijn praktisch deel verder te zetten. Wat zou een OCMW eventueel kunnen doen om deze drempelvrees te verminderen?

65

Silvia Creemers


HOOFDSTUK IV: SAMENWERKINGSVERBANDEN Tijdens de stage heb ik ook kennis gemaakt met externe diensten die zich inzetten om preventief te reageren op een overmatige schuldenlast. Ik heb deze dan ook eens op een rijtje gezet. Ik heb ervoor gekozen om enkel de initiatieven te vermelden waarmee ik in contact ben gekomen tijdens de stage. Er zullen zeker nog meer initiatieven zijn dan enkele deze die ik vermeld heb.

1 Samenwerking met het onderwijs Ook in het onderwijs wordt er aandacht besteed aan preventie van schulden. Dit wordt momenteel gedaan in het beroepsonderwijs. De gedachte die hierachter zit is dat de leerlingen in het beroepsonderwijs een risicogroep vormen om later in schulden terecht te komen. De lessen rond budgetteren hebben een plaats gevonden in het vak PAV (Project Algemene Vakken). Het opstellen van dit lessenpakket is tot stand gekomen in overleg en nauwe samenwerking met verschillende geëngageerde OCMW’s.

1.1 Het vak PAV in het beroepssecundair onderwijs Het Project Algemene Vakken (PAV) heeft als hoofddoel de algemene vorming van de jongeren in het beroepssecundair onderwijs te ontwikkelen opdat zij zowel in het kader van hun latere beroepsuitoefening als in de context van hun persoonlijk leven op een actieve en zelfredzame manier kunnen optreden en handelen.

1.2 Thema: “Op eigen benen”

1

Centrale doelstellingen:

1

-

beheren van geld

-

het opmaken van een gezinsbudget

-

het kunnen reflecteren over het beheer van je budget

WOLK, J., Thema: Op eigen benen. z.p., z.u., z.j. (cursus)

66

Silvia Creemers


Leerplandoelstellingen -

Gevoelens en meningen over thuis- en alleenwonen uiten. De voor- en nadelen worden besproken. Over de gevoelens en meningen van anderen praten. Hulpmiddelen gebruiken om taalvaardig te handelen. Een besluit formuleren.

-

Een realistisch loon voor ogen halen. Het verschil tussen wit en zwart geld duiden. De begrippen: loon, vervangingsinkomen, brutoloon, nettoloon, vaste en interimtewerkstelling omschrijven.

-

Wat zijn realistische lonen voor nieuwkomers op de arbeidsmarkt komende uit hun studierichting?

-

Waar kan het inkomen vandaag komen?

-

Er wordt een werkplan opgemaakt waarop alle inkomsten en uitgaven bijgehouden worden.

-

Een bouwers-, kopers- of huurdersstrategie uitwerken. De rol van de architect, de aannemer, de notaris, de bank verwoorden. Een huurcontract lezen. Begrippen als borg, dossierkosten en installatiekosten duiden. Dit wordt eventueel gedaan aan de hand van een groepswerk.

-

De ‘verplichte kosten’ als VERPLICHT zien. Een opsomming van verplichte kosten maken. De verplichte kosten inhoudelijk bespreken. De begrippen: jaarlijks, trimestrieel, tweemaandelijks en maandelijks verwoorden. De verplichte kosten bij benadering schatten. Prijzen en voorwaarden van contracten vergelijken.

-

Inzien dat je op bepaalde kosten zelf invloed hebt. Het begrip “luxe” verwoorden. Een verantwoord voedings-, kledings- en verzorgingsbeeld krijgen. Met deze kosten worden de primaire behoeften bedoeld.

-

Een verantwoord consumentengedrag begrijpen. De invloed van extra’s op het budget bespreken. Bedragen op de juiste plaats invullen. Een eindafrekening op een invulblad kunnen maken. Inzien dat men moet sparen voor terugkerende rekeningen.

-

De vier grootste valkuilen opsommen. Het gevaar van plotse kosten verwoorden. Mogelijkheden tot lenen opsommen. Gevaren van het lenen verwoorden. Het begrip ‘zwarte lijst’ verklaren. Verdoken leningen herkennen. Verantwoord leengedrag bespreken.

-

Weten waar het OCMW voor staat. Het werkgebied van de sociale dienst van het OCMW verwoorden.

67

Silvia Creemers


2 Samenwerking met de gevangenis Ook de gevangenis onderneemt stappen om (meerdere) schulden te voorkomen. Dit aan de hand van twee brochures: Eerste Hulp Bij Schulden die bedoeld is voor de hulpverlener en de Durversmap die geschikt is voor de gevangene zelf.

2.1 Eerste Hulp Bij Schulden

1

Deze brochure is een werkmap voor de hulpverlener rond het werken met schulden in de gevangenis. De inhoud van deze werkmap bestaat ten eerste uit een “Stappenplan Eerst Hulp Bij Schulden”, dit is bedoeld als leidraad voor de hulpverlener over de te nemen stappen bij gevangenen met schulden. Verder staat er een overzicht in van de taken van Justitieel Welzijnswerk en de Psychosociale dienst (JWW/PSD*) en van de schuldbemiddelaar. Een volgend hoofdstuk handelt over de visie rond schuldbemiddeling. Ten eerste wordt er een definitie gegeven van schuldbemiddeling. Ten tweede worden er voorwaarden besproken die kunnen leiden tot structurele veranderingen zoals bijvoorbeeld de onderlinge samenwerking tussen de schuldbemiddelaar en zijn cliëntsysteem. Ten derde worden er een hele reeks werktips vermeldt rond het werken met gevangenen met een schuldenlast, een voorbeeld hiervan is altijd de motivatie van de cliënt toetsen. Vervolgens behandelt de brochure nog een aantal bedenkingen in verband met het begeleiden van gedetineerden en hun schulden

2.2 De durversmap ( een map voor mannen die durven daveren)

2

Er kan, vanuit de gevangenis, heel wat gedaan worden rond de schulden van een gezin. Maar dan wordt er wel verwacht dat, zowel de gevangene als zijn gezin, hieraan meewerken.

1

Eerste Hulp Bij Schulden. Werkmap rond het werken met schulden voor hulpverleners in de gevangenis. z.p., z.u., z.j. (brochure) 2 Durversmap. Een map voor Mannen die Durven Daveren. z.p., z.u., z.j. (brochure)

68

Silvia Creemers


Een partner/gezinslid kan tijdens de detentie in een speciale map zelf bijhouden wat hij/zij dagelijks of wekelijks uitgeeft in de gevangenis. Deze map is de “durversmap”. Men kan deze map aanvragen via de PSD/JWW. In deze map is ook plaats voorzien om een overzicht van de openstaande schuld(en) te maken en om te noteren wat er met die schulden gebeurd tijdens de periode in de gevangenis. De map dient door de gevangene zelf bijgevuld te worden maar hij krijgt hiervoor wel begeleiding van de sociaal assistente of de trajectbegeleid(st)er. Door het opschrijven van de onkosten gaat men over zijn uitgaven nadenken en er misschien anders mee omgaan. Bovendien krijgt men via de “durversmap” een duidelijker zicht op de openstaande schuld(en).

De durversmap bestaat uit verschillende delen

-

De beheeragenda: hier kan men de nodige informatie neerschrijven over de contracten met je schuldeisers.

-

Er is ook een verbruikersagenda. Door die in te vullen, kan men zelf een zicht krijgen op het verbruik in de gevangenis. Zo kan men nagaan op welke uitgaven men kan besparen. Zo kan men berekenen wat je zou kunnen uitsparen en hoe je dat gespaarde geld zou kunnen gebruiken om de schuld af te betalen.

-

De juiste informatie krijgen over de Burgerlijke Partij is niet eenvoudig. Met behulp van PSD/JWW of de advocaat, kan men uitpluizen hoeveel men precies aan de tegenpartij moet betalen in het kader van de schuld aan de Burgerlijke Partij. Het is mogelijk alle nuttige informatie hierover samen op het burgerlijke partijoverzicht.

-

Het afsluitingsoverzicht geeft de mogelijkheid om de stand van zaken bij alle schuldeisers nog eens even op een rijtje te zetten voordat men de gevangenis verlaat.

-

Op het einde van dit boekje vind je een adressenlijst. Hierin kan men de namen en adressen noteren van elke schuldeiser, van het OCMW en van andere diensten die je later, na je detentie, zouden kunnen helpen met het verder aflossen van jouw schulden.

69

Silvia Creemers


2.3 Wat kan PSD/JWW doen met schulden tijdens detentie?

2.3.1 Men was al bezig met schuldaflossingen samen een dienst en/of bemiddelaar Als men al met een schuldbemiddelaar bezig was voor de detentie (bij een OCMW, in een collectieve schuldenregeling of bij een CAW) kan PSD/JWW aan de dienst in kwestie laten weten dat je gedetineerd bent en hen vragen de nodige stappen te doen in verband met de schuldbemiddeling. 2.3.2 Men was nog niet met de schulden bezig Indien er nog niemand met de schulden bezig was, kan de PSD (de sociale dienst van de gevangenis) of JWW een stand van zaken opmaken zodat men (terug) weet hoeveel schulden je nog hebt en welke financiële afspraken men dient na te komen.

2.3.3 Wat gaat er met de schulden gebeuren nu ik in de gevangenis zit? Omdat er meestal een ernstig inkomensverlies is tijdens de detentie, is het vaak niet mogelijk om schulden af te lossen en dus ook niet om afspraken te maken rond het aflossen van de schulden. Schuldbemiddeling tijdens detentie zal dus meestal niet haalbaar zijn. In de zeldzame gevallen dat dit wel mogelijk is, zal een schuldbemiddelaar ingeschakeld worden, maar dit kan enkel na grondig overleg met PSD/JWW. Indien dit nodig blijkt, kan PSD/JWW een aanvraag doen bij de schuldeisers om voorlopig de vorderingen even stop te zetten en dit voor zolang de detentie loopt. Sommige schuldeisers zullen hiertoe wel bereid zijn, andere misschien niet.

70

Silvia Creemers


2.3.4 De gevangenistijd zit er bijna op! Op het einde van de detentie (of in het kader van de voorlopige invrijheidsstelling) wordt het tijd om stil te staan bij de openstaande schulden en wat men hiermee kan doen. PSD/JWW kan helpen om te zoeken naar een dienst die de schuldbemiddeling kan opstarten. Zij geven informatie over de werking van een OCMW of een CAW en zij kunnen het OCMW van de gemeente of het CAW aanschrijven om de ondersteuning aan te vragen bij het aflossen van de schulden. 2.3.5 Men heeft er nu een nieuwe schuld bij De schuld aan de Burgerlijke Partij is verbonden aan de gevangenschap. De enige manier om hier vat op te krijgen is door er mee bezig te zijn.

71

Silvia Creemers


3 Samenwerking met het ziekenhuis als schuldeiser Deze samenwerking is er gekomen naar aanleiding van een algemene vergadering (30/03/2006) op initiatief van de Welzijnsregio Noord-Limburg. Tijdens deze vergadering is overleg gepleegd tussen de OCMW’s Noord-Limburg (aangesloten bij de Welzijnsregio) en een verantwoordelijke van het Maria ziekenhuis Noord-Limburg (Kris Bloemen).

Kris Bloemen heeft een uiteenzetting gegeven over hoe OCMW’s hun cliënten kunnen informeren om een hoogoplopende ziekenhuisfactuur te vermijden. Verder kwam ook de samenwerking tussen OCMW’s en het ziekenhuis voorwat betreft niet betaalde facturen aan bod. 3.1 Situering

1

Gezien het steeds groter wordend aantal onbetaalde vorderingen en aangezien ook de dokters vanaf één april ’05 hun rekening zelf innen zijn de inningsprocedures aangepast. Het Maria Ziekenhuis Noord-Limburg ziet echter dat ze een steeds hoger aantal dossiers verwerken waarin de OCMW’s een rol spelen.

3.2 Belangrijke opmerkingen Mensen met een verhoogde tegemoetkoming (vroegere WIGW statuut) krijgen een sterk verminderd tarief. Dit statuut dient bij de mutualiteit in orde gebracht te worden door een aanpassing op de SIS-kaart. Het ziekhuis kan dit niet zelf doen en kan het tarief ook niet aanpassen zolang de mutualiteit deze gegevens niet heeft aangepast.

De kamerkeuze van de patiënt heeft niet enkel betrekking op het kamersupplement maar ook op de supplementen van de geneesheren. Het aandeel van de kamersupplementen is meestal te verwaarlozen ten opzichte van de andere supplementen.

1

MARIAZIEKHUIS NOORD-LIMBURG, Ziekenhuisopname en schuldbeheersing. Mariaziekenhuis Noord-Limburg, Overpelt, 2006. (nota)

72

Silvia Creemers


3.3 Aandachtspunten voor de OCMW’s 1

3.3.1 Voor de ingreep Indien het OCMW weet heeft van een geplande hospitalisatie van een cliënt dan kan de maatschappelijk assistent hem bovenstaande informatie meegeven. Bijvoorbeeld de impact van de kamerkeuze.

Ook wil het ziekenhuis erop duiden dat er steeds aan de dokter gevraagd mag worden wat de verwachtte kostprijs van de ingreep zal zijn. Men moet wel oplettend zijn, dit zijn enkel ramingen en bij eventuele complicaties kan hiervan afgeweken worden.

Tegen eind 2006 zal er op de website van het ziekenhuis de mogelijkheid zijn om de verwachte kosten van een 10tal veel voorkomende ingrepen te raadplegen zoals reeds het geval is in enkele andere ziekenhuizen.

3.3.2 Na de ingreep Indien het OCMW bij één van de cliënten met betalingsproblemen een onbetaalde factuur ziet is het aangewezen zo snel mogelijk contact op te nemen met het ziekenhuis zodat men samen kan zorgen voor een passende oplossing. Op deze manier kunnen verder kosten (deurwaarderskosten, verzendingskosten, enz.) vermeden worden.

1

MARIAZIEKHUIS NOORD-LIMBURG, Ziekenhuisopname en schuldbeheersing. Mariaziekenhuis Noord-Limburg, Overpelt, 2006. (nota)

73

Silvia Creemers


4 Dienst Schuldbemiddeling Binnen de Welzijsregio Noord-Limburg heeft men een specifieke dienst opgericht voor schuldbemiddeling. De dienst Schuldbemiddeling werd, in het kader van het samenwerkingsverband van de acht OCMW’s van Noord-Limburg, opgericht op 1 juli 1999. Deze houdt zich specifiek bezig met de problematiek rond schulden. De dienst schuldbemiddeling is momenteel actief op twee terreinen. Ten eerste biedt deze dienst de OCMW’s ondersteuning in de individuele dossiers m.b.t. de collectieve schuldenregeling. De jurist voert de controle op de juistheid en de wettelijkheid van de schuldvorderingen en werkt het dossier af in voorbereiding van een collectieve schuldenregeling. Ten tweede wil men de maatschappelijk werkers ondersteuning bieden in het kader van budgetbegeleiding of budgetbeheer. In contacten met de cliënten blijft hij op de achtergrond. Naast deze ondersteuning is er ook een regionaal samenwerkingsverband van de Welzijnsregio door het aanbieden van gemeenschappelijke vorming voor maatschappelijk werkers en het organiseren

van

schuldbemiddeling

een

regelmatig

ontstaan.

werkersoverleg.

Hierin

zijn

door

Zo

is

de

Adviescommissie

de

verschillende

OCMW’s

vertegenwoordigers aangeduid die deze vergaderingen bijwonen. Doelstelling van deze Adviescommissie is om de nodige binding te houden tussen de diensten van de Welzijnsregio Noord-Limburg en de dagelijkse werking op een dienst van het OCMW.

Binnen deze adviescommissie is ook het thema preventie niet onaangeroerd gebleven. Ook zij zien in dat dit thema de nodige aandacht verdiend. Zo hebben ze zich al geëngageerd voor de uitwerking van nazorg bij collectieve schuldenregeling en budgetbeheer. De nazorg binnen budgethulpverlening hangt heel nauw samen met preventie. Door aandacht te hebben voor nazorg kan bijvoorbeeld vermeden worden dat een cliënt hervalt in het maken van schulden. Zo heeft men bijvoorbeeld geprobeerd nuttige tips te verzamelen voor personen na een collectieve schuldenregeling. Deze tips welke een preventief karakter hebben, werden gebundeld in een budgetboek. De Adviescommissie heeft verder ook contact genomen met de Sociale school van Geel voor het eventueel opstarten van een project rond preventie in samenwerking met de studenten. Momenteel zitten al deze initiatieven nog in een opstartende fase doordat er enkele personeelsverschuivingen zijn gebeurd.

74

Silvia Creemers


5 Besluit Uit dit hoofdstuk blijkt duidelijk dat er ook initiatieven naar preventie toe worden georganiseerd

buiten

de

hulpverleningsdiensten

die

expliciet

bezig

zijn

met

budgethulpverlening. Ik kan dus ook wel stellen dat men zich in de samenleving bewust wordt van de problematiek rond een schuldenlast. Vooral de samenwerking met de scholen vind ik een zeer positief gegeven. Dit is primaire preventie. Men probeert het probleem te voorkomen. Mijn persoonlijke mening is dat jongeren moeten ingelicht worden over het gegeven budgetteren. Verder denk ik dat de dienst schuldbemiddeling wel de mogelijkheden heeft om in de toekomst een rol te gaan spelen binnen preventie. Zij kunnen gebruik maken van de ervaring van de verschillende OCMW’s. Op deze manier krijgen ook de kleinere OCMW’s de kans om naar preventie toe iets te organiseren eventueel in samenwerking met andere OCMW’s. Zij hebben de kracht om preventie af te stemmen op de doelgroep, de cliënten. Hun initiatieven die ze al ondernomen hebben rond preventie zijn dan ook zeker verder aan te moedigen. Wel is er personeel en tijd voor nodig om dit uit te kunnen bouwen. De OCMW’s hebben ook de mogelijkheid om achteraf bij hun cliënten de resultaten van een eventuele preventieactie te toetsen. De effecten op de cliënten kunnen nagegaan worden en op deze manier kan men preventie beter afstemmen op de doelgroep.

75

Silvia Creemers


Praktisch deel

76

Silvia Creemers


HOOFSTUK V: BEVRAGING CLIËNTEN

1 Inleiding Ik heb mijn praktisch deel van het eindwerk ingevuld door een bevraging te organiseren bij een groepje cliënten in budgetbegeleiding of budgetbeheer (eventueel gekoppeld aan een collectieve schuldenregeling). Enerzijds is het de bedoeling om met de bevraging een antwoord te krijgen op de vraag: is het mogelijk dat een OCMW zelf aan preventie doet? Wat kan een OCMW ondernemen om hun cliënten te behoeden voor verdere financiële problemen? Hieraan wordt ook de huidige begeleiding gekoppeld. Vinden de bevraagde cliënten dat ze door de begeleiding bepaalde dingen geleerd hebben. Hoe zien ze zelf de toekomst in? Anderzijds dient de bevraging om te peilen naar de interesse voor een cursus rond budgetteren. Dit zou een initiatief in groep zijn. Uit ervaring blijkt dat, als het OCMW Hamont-Achel groepswerkingen organiseert er zeer weinig reacties komen van het cliënten. In het verleden zijn er al groepswerkingen geweest rond het besparen van energie (vanuit Interelectra). De vraag is nu hoe komt het dat er zo weinig reacties komen van de cliënten. Komt dit dan door een gebrek aan interesse, schaamte,…? Met deze bevraging gaan we dan ook proberen te achterhalen wat de achterliggende oorzaak is. Met de bevraging hopen we antwoorden te vinden om voor de cliënten die het moeilijk hebben om een OCMW binnen te stappen de drempelvrees te verminderen. Op deze manier bestaat de mogelijkheid dat het OCMW Hamont-Achel in de toekomst een groepswerking rond budgetteren zou kunnen organiseren.

Verder zijn er nog algemene vragen rond het profiel van de cliënt bv.: de gezinssituatie, het inkomensniveau, en de oorzaken van de schuldenlast. Ik heb ook geprobeerd om te peilen naar hun visie op preventie. Vinden zij dat het in hun situatie mogelijk geweest was om de schulden/financiële problemen te voorkomen? Concreet betekent dit dus heeft preventie zin? Ook de bekendheid van de afgelopen preventiecampagnes (zie hoofstuk III: Preventie, punt 3 Preventiecampagnes) komt aanbod. Wordt het juiste doelpubliek bereikt met de campagnes die er zijn geweest? Komt de boodschap over die men probeert te verspreiden?

77

Silvia Creemers


2 Werkwijze Samen met de maatschappelijk assistent die de cliënten begeleid heb ik afgesproken welke cliënten geschikt waren voor de bevraging. We hebben geprobeerd verschillende dossiers te selecteren zowel wat betreft de cliëntsituatie (alleenstaanden, gezinnen, ouderen, jongeren,…) als de begeleiding vanuit het OCMW (budgetbegeleiding, budgetbeheer, collectieve schuldenregeling). Ik heb daarna contact opgenomen met al de geselecteerde cliënten voor een afspraak. Ik heb ervoor gekozen om deze bevraging bij de mensen thuis af te nemen. Dit met de bedoeling de cliënten een meer geruststellend gevoel te geven. Zo worden ook verplaatsingen vermeden die voor sommige cliënten niet vanzelfsprekend zijn.

Ik heb de bevraging afgenomen aan de hand van een face to face interview. Op deze manier kon ik indien nodig meer uitleg geven bij sommige vragen en was er de mogelijkheid om op vragen dieper in te gaan.

Graag zou ik ook nog willen opmerken dat al de bevragingen zijn afgenomen bij cliënten die momenteel effectief in begeleiding zijn bij het OCMW. Hierdoor kan er een vertekend beeld optreden wat betreft de antwoorden m.b.t. de aard en inhoud van de begeleiding vanuit het OCMW. Dit omdat de cliënten die nog begeleid worden akkoord gaan met de afspraken en de werkwijze van het OCMW Hamont-Achel. Een cliënt met een door hem gekozen stopzet budgetbeheer zal waarschijnlijk de werking van het OCMW niet overwegend positief beoordelen.

De namen die vermeld zijn in het eindwerk zijn niet waarheidsgetrouw, dit om de privacy van de cliënten te waarborgen.

78

Silvia Creemers


3 Persoonlijke bevraging bij cliënten van OCMW HamontAchel Heb je een idee van de grootte van je schuld? (indien er sprake is van schuldenlast) ……………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………

Wat voor soort schulden heb je? Bv. Belastingsschulden, telefoonfacturen, huurschulden, leningen? ……………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………

Wat zie jij als de oorzaak(en) van je schulden/financiële problemen? Bv.: ziekte, verliezen van je job, daling van het inkomen, te snel geld uitgeven zonder nadenken, scheiding… ……………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………

Bij wie ligt volgens jou de schuld van je gemaakte schulden/problemen? Bv. Jezelf, de overheid, het beleid, reclame, overige… ……………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………

Hoe zou je deze voor jezelf hebben kunnen voorkomen? ……………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………

79

Silvia Creemers


Hoe zou men in de toekomst volgens jou kunnen voorkomen dat iemand anders in dezelfde situatie als jij terecht gaat komen? ……………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………

Vind jij dat door de begeleiding die jij nu hebt gehad je beter met geld kan omgaan? En wat had men misschien nog meer kunnen doen om dit te bevorderen? ……………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………

Wat vindt je van de begeleiding die je nu krijgt vanuit het OCMW? Goede en negatieve aspecten ……………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………

Vind je dat je genoeg informatie krijgt van het OCMW zowel wat betreft je eigen situatie als naar overige aspecten toe. ……………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………

Vindt jij dat het OCMW meer initiatieven zou moeten nemen naar hun cliënten toe om hun te informeren? Bv: over verwarmingstoelage, over het leefloon, over budgetteren…. ……………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………

Wat vindt jij van het idee om een informatieve cursus te organiseren rond budgetteren vanuit het OCMW? ……………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………… 80

Silvia Creemers


Welke thema’s vind jij dat er in zo’n cursus aanbod zouden moeten komen? ……………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………

Schrikt het jou af om deel te nemen aan een groepsinitiatief? Waarom? ……………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………

Wat zou het OCMW kunnen doen om bij mensen de drempel weg te nemen om aan groepsinitiatieven deel te nemen? ……………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………

Wat zou jij willen dat het OCMW in het kader van preventie (voorkomen van financiële problemen/schulden) zou kunnen doen? Bv. Samenwerking met scholen, meer informatie geven, groepswerkingen organiseren, aandacht voor reclame en verkoopstechnieken,… ……………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………

Denk jij dat reclame bij jou invloed heeft op je bestedingsgedrag? bv. TV, radio, affiches, folders, internet, … ……………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………

81

Silvia Creemers


Heb jij het gevoel gehad dat je ooit bedrogen bent geweest? Bv. Bijkomende kosten, abonnee zonder dat je dit wilde, verplichte aankopen per maand… ……………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………

Ken jij campagnes die er geweest zijn om schulden te voorkomen? Bv.: laat je niet in de zak zetten, krediet zonder moeite…blijf eraf? ……………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………

Hoe zie jij de toekomst in wat betreft de begeleiding van het OCMW? ……………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………

82

Silvia Creemers


4 Casusbesprekingen

4.1 Casus 1 Mevrouw Liliane Boonen is een alleenstaande weduwe van 56 jaar. Ze is momenteel al 18 jaar in begeleiding bij het OCMW van Hamont-Achel. De begeleiding is opgestart na het overlijden van haar man. Op dit moment is ze in budgetbeheer. Liliane is iemand die zonder schulden in budgetbeheer is. Haar inkomen bestaat momenteel uit een overlevingspensioen, een uitkering vanwege het fonds voor arbeidsongevallen (oorzaak het overlijden van haar man door een arbeidsongeval) en een mantelzorgtoelage. Deze ontvangt ze omdat zij de zorg van haar moeder op zich neemt. Liliane is gehuisvest in een sociale woning van Kempisch Tehuis.

4.1.1 Bevraging Uit de bevraging gaf Liliane aan dat ze in financiële moeilijkheden is geraakt door het overlijden van haar man, zo’n 18 jaar geleden. Het inkomen van haar lag op dit moment zeer laag. Omdat haar man op jonge leeftijd is gestorven hadden ze nog niet veel gespaard en hierdoor dus weinig reserves op hun rekening.

De schuld van haar financiële problemen ligt volgens Liliane bij de overheid. Doordat men zo weinig pensioen uitbetaald is het voor haar moeilijk om elke maand alle rekeningen betaald te krijgen. Verder is ze van mening dat de pensioenen te weinig worden aangepast aan de specifieke situatie van de persoon zelf . Zij vindt dat haar pensioen te laag ligt voor de uitgaven die ze moet doen om rond te komen. Ze vertelt mij ook dat haar man vroeger veel zwart werk heeft gedaan. Het overlevingspensioen ligt een stuk lager. Dit is voor haar het enige waar zij rekening mee had kunnen houden om de problemen die ze nu heeft te voorkomen. Liliane is dan ook van mening dat zij zelf verder niets had kunnen doen om deze problemen te voorkomen.

Liliane is heel tevreden over de begeleiding vanuit het OCMW. Zij geeft aan hier al veel van geleerd te hebben. Ze zegt nu zelf een beter zicht te hebben op de inkomsten en uitgaven. Dit doordat de maatschappelijk assistent die haar begeleid altijd met haar

83

Silvia Creemers


overloopt wat er uitgegeven wordt. Door de gezamenlijke afspraken die er gemaakt worden voelt ze zich betrokken. Eén van de goede aspecten van het OCMW zijn volgens haar de beleefdheid en vriendelijkheid van het personeel. Verder heeft zij ook niet het gevoel nagekeken te worden door anderen als ze het OCMW binnenstapt. Ze kon mij niet meteen negatieve aspecten van het OCMW geven.

Liliane vindt dat er genoeg informatie door het OCMW wordt gegeven. Indien er vanuit het OCMW initiatieven worden genomen dan wordt ze meteen verwittigt. Ook via de maatschappelijk assistent die haar begeleid krijgt ze voldoende informatie. Liliane heeft ook al eens deelgenomen aan een cursus budgetteren die in het verleden is georganiseerd door het OCMW. Zij vond de inhoud van deze cursus minder goed. Dit omdat ze het grootste deel van deze informatie al van de maatschappelijk assistent had gekregen.

Het schrikt haar dus ook niet af om deel te nemen aan een groepsinitiatief. Liliane zegt zich niet te schamen voor de begeleiding vanuit het OCMW. Een tip die ze geeft naar het OCMW toe, voor mensen met drempelvrees is een andere locatie te gebruiken om initiatieven rond budgetbeheer te organiseren. Dit omdat veel mensen denken dat je naar het OCMW gaat om “geld te halen”.

Verder geeft ze ook aan dat scholen meer aandacht aan het besteden van geld zouden moeten geven. Leerkrachten in het middelbaar onderwijs zouden hun leerlingen moeten leren hoe met geld om te gaan. Dit door bijvoorbeeld te leren hun uitgaven bij te houden door middel van een lijstje dat ze zelf aanleggen en bijhouden.

Liliane vindt dat reclame geen invloed heeft op haar bestedingsgedrag. Ze gebruikt reclame (afprijzingen) alleen voor producten die ze ook effectief zelf gebruikt. Volgens haar kan reclamekopen vaak duur uitkomen, en deze producten kunnen vaak de verwachtingen niet inlossen.

Vervolgens geeft ze ook aan nog nooit gehoord te hebben van campagnes rond preventie van schulden. Ze zijn haar volledig onbekend.

Liliane zou graag nog lang in begeleiding van het OCMW blijven. De maatschappelijk assistent regelt momenteel nog veel voor haar en zij ziet het niet zitten dit zelf volledig 84

Silvia Creemers


over te nemen. Ook heeft zij het gevoel dat een maatschappelijk assistent vaak meer gedaan krijgt bij verschillende diensten dan zijzelf. Liliane krijgt al gedurende 18 jaar begeleiding door dezelfde maatschappelijk assistent. Tussen hen is er een vertrouwensband gegroeid waar zij veel waarde aanhecht. Deze wil zij zeker nog niet opgeven!

4.1.2 Link met theorie: profiel van schuldenaar -

Liliane is een alleenstaande.

-

Ze beschikt niet over een eigen beroepsinkomen.

-

Behoort tot de groep van nieuwe armen: door het overlijden van haar man (onverwachte gebeurtenis) is zij in financiële moeilijkheden geraakt.

-

Liliane heeft wel het geluk te beschikken over een sociale woning.

85

Silvia Creemers


4.2 Casus 2 Het gezin Bollen is momenteel in budgetbeheer bij het OCMW van Hamont-Achel. Het gezin bestaat uit Mieke (34 jaar), Harry (39 jaar). Samen hebben zij een dochter Tinny van 11 jaar. Het gezin bestaat ook nog uit een hele familie huisdieren. Zo hebben ze fretten (9), honden (3), papegaaien (2) en kippen. Harry is arbeider en Mieke is momenteel werkloos en ontvangt dus een werkloosheidsuitkering. Mieke is momenteel op zoek naar werk. Hun inkomen bestaat uit het loon van Harry, de werkloosheidsuitkering van Mieke en de kinderbijslag. Het gezin Bollen kampt ook met enkele schulden die ze via het budgetbeheer proberen af te lossen. Bij deze schulden zitten enkele belastingsschulden (provincie-, gemeente-, personen- en verkeersbelastingen). Zij hebben in het verleden ook leningen afgesloten waardoor zij dieper in de schulden zijn geraakt.

4.2.1 Bevraging Ik heb de bevraging gedaan bij Mieke.

Mieke heeft geen concreet gedacht van de grootte van de schuld. Ze is ook niet in staat om een schatting te maken van de omvang van de schulden. Wel merkt ze op dat ze in het begin van het budgetbeheer veel moest afbetalen aan schuldeisers, dit is intussen verminderd. Wel weet Mieke wat voor soort schulden ze heeft. Ze geeft aan dat er enkele belastingsschulden

zijn

en

verder

enkele

schulden

door

het

aangaan

van

kredietovereenkomsten. Zoals de schulden door een Comford Card en een niet betaalde lening bij Axa bank.

De oorzaak van hun schulden ligt volgens Mieke bij hen zelf. Ze hadden in het verleden te veel

uitgegeven

in

vergelijking

met

wat

er

binnenkwam

aan

inkomsten

(overbestedingsschulden). Het besteden van geld verliep niet zoals het moest zijn. Als er geld was werd dit meteen uitgegeven. De schuld ligt volgens Mieke dan ook bij henzelf. Ze geeft zelf ook aan dat ze deze schulden had kunnen voorkomen door meer spaarzaam te zijn. Bijvoorbeeld door elke maand een stukje van het inkomen op een spaarrekening te zetten, om een reserve op te bouwen voor eventuele grote uitgaven.

86

Silvia Creemers


Zij vind het dan ook nuttig dat men mensen op jonge leeftijd inlicht over het omgaan met geld. Zo kan je volgens Mieke vermijden dat sommige mensen in financiële problemen terecht komen.

Verder geeft Mieke ook aan dat ze veel geleerd heeft uit de begeleiding van het OCMW. Ze heeft nu een beter zicht op de inkomsten en uitgaven. Goede aspecten van de begeleiding van de maatschappelijk assistent zijn volgens haar de consequente manier en strenge manier van optreden, en de humor van de maatschappelijk assistent. Vervolgens ook de vertrouwensrelatie die ze met de maatschappelijk assistent in tussentijd heeft opgebouwd. Ze vind het belangrijk terecht te kunnen bij de maatschappelijk assistent ook als het gaat over niet-financiële problemen. Zij vindt ook dat ze genoeg informatie krijgt vanuit het OCMW.

Mieke vind het idee om een budgetteringscursus te organiseren vanuit het OCMW een heel goed initiatief! Voor haarzelf vind ze dit niet meer nodig maar in het begin zou dit wel welkom geweest zijn. Thema’s die zij dan graag aanbod zou zien zijn de risico’s rond kredieten en wat meer informatie over schulden in het algemeen.

Mieke zegt dat het haar ook niet afschrikt om deel te nemen aan een groepsinitiatief. Voor mensen die dit eventueel wel zouden hebben zou het OCMW volgens haar best vooraf een ontspannende activiteit organiseren. Zoals bijvoorbeeld de uitstap naar Mondo Verde (wereldtuinen net over de Nederlandse grens) die georganiseerd is door de Provincie waar alle OCMW’s van Limburg aan konden deelnemen. Dit zou volgens haar de drempelvrees bij sommige cliënten kunnen wegnemen om verder ook deel te nemen aan andere initiatieven vanuit het OCMW. Mieke is van mening dat het niet goed is om meteen met de deur in huis te vallen door een cursus rond budgetteren te organiseren. Op deze manier is het volgens haar ook mogelijk dat cliënten elkaar eerst leren kennen en zo vertrouwen opdoen.

Rond preventie van schulden vindt ze het belangrijk dat er in scholen ook aandacht wordt besteed aan deze problematiek. Zelf is ze van mening dat Tinny later moet weten wat zij als gezin allemaal hebben meegemaakt. Ze hoopt hiermee Tinny iets bij te brengen naar de toekomst toe. Ze hoopt zo dat Tinny niet dezelfde fouten zou maken als zij.

87

Silvia Creemers


Mieke denkt dat reclame geen grote invloed op haar heeft. Ze maakt wel eens gebruikt van aanbiedingen op levenmiddelen, zo hoopt ze toch wat te kunnen besparen. De campagnes die er geweest zijn rond preventie van schulden zijn Mieke niet bekend. Wel zegt ze Duitse reclame voor schuldbemiddeling te kennen.

Ten laatste geeft Mieke aan de begeleiding vanuit het OCMW te willen afbouwen. Dit zodat ze volgend jaar de begeleiding zou kunnen stopzetten. Voor de stopzetting zou ze nog wat informatie willen krijgen over hoe de betalingen op dit moment juist verlopen. Ze zou wel willen dat de maatschappelijk assistent een oogje in het zeil zou houden tijdens de eerste maanden, om problemen naar de toekomst toe te vermijden.

4.2.2 Link met de theorie: profiel van de schuldenaar -

Een deel van het inkomen bestaat uit werkloosheidsuitkering.

-

Een deel van de schulden zijn ontstaan door het afsluiten van kredietovereenkomsten.

-

Men kan de schulden onderbrengen bij de categorie overbestedingschulden, dit omdat ze aangeeft te veel geld uit te geven dan dat er effectief binnenkwam.

-

Ze behoort tot de groep van nieuwe armen, door het niet correct besteden van haar budget.

88

Silvia Creemers


4.3 Casus 3 Het gezin Aerts zit ongeveer 1,5 jaar in budgetbeheer bij het OCMW van Hamont-Achel. Verder hebben ze een toelating gekregen voor de collectieve schuldenregeling. De effectieve afbetalingen naar de schuldeisers zouden moeten starten in augustus 2006. Maar men is wel al een jaar voordien begonnen met geld te sparen om hieraan te besteden. De schulden bestaan uit belastingsschulden, telefoonschulden, medische kosten en schulden uit kredietovereenkomsten. In totaal moeten ze aan 8 schuldeisers afbetalingen gaan doen en dit gedurende 9 jaar. Het gezin bestaat uit Sabrina 35 jaar, Xander 40 jaar en hun zoontje Tom van 3 jaar. Xander is in Nederland tewerkgesteld en werkt daar als arbeider. Sabrina is invalide en heeft dus een inkomen uit een invaliditeitsuitkering. Vervolgens ontvangen ze ook nog kinderbijslag maar deze is momenteel nog niet volledig in orde, omwille van problemen met de afstemming tussen de Belgische en Nederlandse kinderbijslag.

Buiten de financiële problematiek kampt het gezin ook met verschillende andere problemen. Om deze reden zijn er ook verschillende hulpverleningsdiensten bij het gezin betrokken. Zo is er begeleiding vanuit Begeleid Wonen. Zij staan in voor de administratieve begeleiding, voor eventuele emotionele problemen en zij trachten het sociale netwerk te verruimen. CAW Sonar is ook betrokken bij dit gezin. Zij geven algemene ondersteuning. Ten slotte is er nog de begeleiding van de Dienst Ambulante Begeleiding. Zij proberen ondersteuning te geven in de opvoeding van Tom, dit is nodig omwille van het autisme van Tom. Verder proberen zij ook Xander bij de begeleiding te betrekken. Dit is een knelpunt omwille van culturele verschillenen die zich voordoen. Xander is namelijk afkomstig uit Joegoslavië en dit geeft verschillen in culturele opvattingen tussen het koppel. Men mag dus wel stellen dat dit gezin kampt met een hele complexe problematiek.

4.3.1 Bevraging Sabrina geeft aan dat de schuldenlast die ze nu hebben ongeveer 20 000 EUR bedraagt, waarvan 15 000 EUR aan belastingschuld. De rest van de schulden bestaan uit telefoonrekeningen, elektriciteitsrekeningen, een terugvorderbare borg die verleend is door een OCMW, en een lening die zij hebben afgesloten met een Comfort Card bij Fortis bank.

89

Silvia Creemers


Sabrina verteld dat ze altijd bang is geweest van schulden en van deurwaarders. Dit gevoel is ontstaan omdat ook haar ouders te maken hebben met een hoge schuldenberg (generatiearmoede). Ze zegt dan ook nooit geleerd te hebben met geld om te gaan op een juiste manier. Sabrina ziet ook dat een deel van de oorzaak van de schulden bij haarzelf ligt. Als Sabrina een moeilijke tijd doormaakt krijgt ze te maken met een koopdrang. Door het kopen van kleren en schoenen gaat dit slechte gevoel voor haar even verdwijnen. Hierdoor is ze in de schulden geraakt. Sabrina kon toen nog het hoofd boven water houden maar door het verlies van haar job werd dit onmogelijk.

De schuld van haar financiële problemen ligt volgens Sabrina voor een stuk bij haarzelf doordat ze de lening (Comfort Card) niet had mogen afsluiten. Zij had dit gedaan met de bedoeling om haar put van schulden trachten te delven, dit is haar niet gelukt. Verder geeft ze ook aan dat de Nederlandse belasting haar verkeerde informatie heeft gegeven, dit over het specifieke bedrag van belastingen dat ze zouden moeten betalen. Toen dit effectief moest betaald worden lag het bedrag stukken hoger dan voordien vermeld was door de inlichtingendienst van de belastingen.

Om een situatie zoals deze van Sabrina in de toekomst te vermijden zou men volgens haar de reclame een stuk moeten minderen. Er worden zoveel valse beloftes gemaakt via de reclame. Volgens Sabrina zou men voorwaarden moeten opstellen om bijvoorbeeld te kunnen kopen op krediet. Voor mensen met financiële problemen is het heel aantrekkelijk om geld te lenen zonder andere verplichtingen. Op dat moment denk je niet na over de bijkomende kosten!

Sabrina weet niet of ze door de begeleiding vanuit het OCMW beter met geld kan omgaan. Ze vindt dat het bedrag van het leefgeld te weinig is om te zeggen ofdat ze dit nu beter kan. Ze denkt dat ze dit terug zal merken wanneer ze haar hele budget terug in handen heeft. Sabrina heeft wel het gevoel dat ze nu beter voorruit kan kijken. Het plannen van uitgaven heeft ze nu beter onder de knie. Terwijl ze vroeger enkel van maand tot maand leefde is ze nu beter in staat voorruit te kijken.

Goede aspecten van de begeleiding van het OCMW zijn volgens Sabrina dat er geen deurwaarders meer op de stoep staan. Ze heeft altijd veel angst gehad voor deurwaarders, 90

Silvia Creemers


nu ze de zekerheid heeft dat deze niet meer kunnen komen aankloppen valt er een heel grote last van haar schouders. Verder is ook de zekerheid dat er geen schulden meer kunnen bijkomen voor haar een grote opluchting. Sabrina kan mij ook enkele negatieve aspecten geven van de begeleiding vanuit het OCMW. Zo vindt ze dat het leefgeld dat ze momenteel krijgt te weinig is om van te leven. Ze geeft aan hiermee wel rond te komen, maar ze kan haar geen extra’s veroorloven. Zo vindt ze het bijvoorbeeld jammer dat er geen plaats is binnen het budget om eens een ijsje te gaan eten met haar zoontje. Sabrina vertelt ook dat ze altijd wat bang is om deze extra’s te vragen. Volgens haar wordt er weinig rekening gehouden met haar prioriteiten die vaak anders liggen dan die van de maatschappelijk assistent die haar begeleid. Ze vind het heel jammer dat ze zoveel dingen heeft moeten omschakelen doordat er zo weinig budget is, bijvoorbeeld het veranderen van merken van bepaalde producten. Sabrina heeft het er ook moeilijk mee dat er nu “zo veel “ geld op haar rekening staat dat ze niet mag gebruiken. Ze vertelde mij dat ze nog nooit zoveel geld heeft gehad dan nu ze in budgetbeheer is, maar toch mag ze nog altijd niet meer kopen. Dit is voor haar wel frustrerend! (Dit geld is bedoeld om de afbetalingen voor de collectieve mee af te lossen).

Sabrina vindt dat ze voldoende informatie krijgt van het OCMW. Verder krijgt zij ook nog heel veel overige informatie van andere diensten die haar begeleiden. Voor haar is het ook niet zo belangrijk om alles te weten rond bepaalde wetgeving. Ze verteld me dat als mensen problemen hebben je al blij genoeg bent dat iemand anders deze voor jou in handen neemt, het overige vind ze niet zo belangrijk.

Sabrina is niet zo te vinden voor het idee rond het organiseren van een budgetteringscursus. Ze geeft aan mij toe dat ze niet graag heeft dat andere mensen weten dat ze geldproblemen heeft. Zeker haar man Xander heeft het hier heel moeilijk mee. Hij staat nu nog altijd niet positief ten opzichte van het OCMW. Hij heeft het moeilijk om niet meer baas te zijn over zijn eigen geld, dit past niet in zijn culturele opvatting. Voor hem kan het dan ook niet dat andere mensen weten dat ze het moeilijk hebben. Sabrina zegt zelf dat ze graag “de schijn hoog wil houden” naar de buitenwereld toe, dit omdat ze bang is voor wat de mensen allemaal gaan zeggen. Ze vindt zelf dat er nog altijd een groot taboe hangt rond mensen met financiële problemen.

91

Silvia Creemers


Haar tip om het voor mensen met drempelvrees wat gemakkelijker te maken om deel te nemen aan zo ’n groepsinitiatief is dat men iets zou organiseren wat ook interessant is voor personen zonder schulden. Op deze manier weet niemand dat er bepaalde mensen die hieraan deelnemen in de schulden zitten. Ze geeft als voorbeeld een informatieve les rond het besparen van energie.

Sabrina vindt verder ook dat er iets gedaan moet worden aan het negatieve beeld dat het OCMW heeft. Ze weet zelf ook dat dit niet over één nacht eis gaat. Verder vindt ze het ook belangrijk dat kinderen van ouders met financiële problemen goed opgevolgd zouden moeten worden. Volgens haar is dit een mogelijke risicogroep om later ook in de schulden te komen.

Sabrina vertelt mij ook dat reclame wel een invloed op haar heeft. Dit is vooral zo voor kleding, schoenen en voor technische spulletjes (PC, digitale camera, GSM,…). Het is gewoon fijn om dit te hebben! Verder vindt ze het ook moeilijk om verkopers die je bellen voor het “aansmeren” van een product te weigeren. Ze vindt het vervelend om dan “neen” te zeggen, vooral wanneer ze geen uitweg meer ziet. Vervolgens geeft ze ook aan dat de reclame rond Sinterklaas en andere feestdagen een invloed op haar heeft. Ze wil voor haar zoontje Tom ook mooie dingen kopen. Ze wil hem ook kunnen verwennen.

Sabrina heeft geen weet van campagnes die er geweest zijn rond preventie van schulden. Wel denkt ze ooit een folder gezien te hebben bij CAW Sonar rond preventie, maar deze heeft ze niet gelezen.

In de toekomst wil Sabrina graag haar schulden afbetalen. Daarna zou ze ook nog graag een tijdje in begeleiding blijven bij het OCMW, dit om nieuwe schulden te voorkomen.

4.3.2 Link met theorie: profiel van de schuldenaar -

Aanwezigheid van gezondheidsproblemen. Het zoontje is autistisch en Sabrina ontvangt een invalidenuitkering.

-

Inkomen is gedeeltelijk afkomstig uit invaliditeitsuitkering.

92

Silvia Creemers -


Zij behoren tot de groep van de generatiearmoede. Sabrina geeft aan dat haar ouders ook al financiële moeilijkheden hadden. Ze heeft nooit geleerd om met geld om te gaan. Ze geeft ook aan dat het voor haar dan ook moeilijk is om met reclame om te gaan.

-

De schulden zijn ontstaan door het aangaan van kredietovereenkomsten.

-

Haar schulden kan men onderbrengen onder de categorie compensatieschulden, Sabrina geeft zelf aan graag te willen dat haar zoontje niks te kort komt. Ze verwend hem graag. Verder bestaan ze ook uit overbestedingschulden, omdat Sabrina een bepaalde koopdrang heeft als ze een moeilijke periode doormaakt.

93

Silvia Creemers


4.4 Casus 4 Ruben Dirkx is een alleenstaande man van 28 jaar. Hij is op dit moment gehuisvest in een appartement in Hamont. Ruben is tewerkgesteld als verpleger in een instelling in Nederland. Dit is dan ook zijn enige inkomstenbron. Hij heeft momenteel nog 2 schuldeisers. De shulden zijn ontstaan uit een persoonlijke lening en door het gebruik van een Credit Card van de Fortis bank. Voor deze schulden zijn er afbetalingsplannen geregeld met de schuldeisers. Ruben zou nog ongeveer 2 maanden moeten afbetalen en dan is hij volledig schuldenvrij.

4.4.1 Bevraging Ruben verteld dat, toen hij aankwam bij het OCMW, hij geen enkel idee had van de grootte van zijn schuldenlast. Nu, na 2 jaar begeleiding, heeft hij een beter zicht gekregen op zijn schuld, deze zou nu volgens hem nog ongeveer 300 EUR zijn. De schulden die hij bij de aanvang van de begeleiding had waren belastingsschulden, telefoonschulden, schulden uit een privé-lening en schulden door een lening bij een bank.

Ruben verteld dat hij in een neerwaartse spiraal terecht is gekomen. De aanleiding hiervan was de scheiding van zijn ouders, dit is gebeurd toen Ruben 21 jaar was (aanpassingschulden). Hij geeft aan dat hij toen nog zijn ouders nodig had, ook op het vlak van zijn financieel beheer. Hij geeft aan tijdens deze periode niet terecht te kunnen bij zijn ouders terwijl hij deze toen hard nodig had (wanbeheer en onmacht). Enige tijd later is hij zijn job verloren en door het verwaarlozen van het papierwerk is hij naderhand ook nog van de “dop” gegooid. Dit was het begin van zijn problemen.

De schuld van zijn financiële problemen ligt volgens Ruben voor een groot deel toch bij zichzelf. Dit omdat hij nooit raad heeft gevraagd bij vrienden, kennissen, broer, enz. Hij heeft in die tijd veel geld uitgegeven, geld dat er niet was (overbestedingsschulden). Hij had geen besef van de gevolgen. Ook ligt volgens Ruben een deel van de schuld bij de banken. Dit vertelt hij aan de hand van eigen ervaringen. Ruben heeft in het verleden een krediet geopend aan de hand van een Credit Card. Doordat hij onbeperkt krediet kon opnemen zonder dat er afbetalingen werden gedaan is hij steeds dieper in de schulden geraakt.

94

Silvia Creemers


Hij geeft nu aan dat hij deze schulden had kunnen voorkomen door er met anderen over te praten en raad te vragen aan vrienden, kennissen,…. Volgens Ruben heeft hij deze hindernissen moeten meemaken, het is hierdoor dat hij nu realistischer in het leven staat. Hij hoopt nu ook nooit meer dezelfde fouten te maken.

Om in de toekomst te voorkomen dat iemand in dezelfde situatie als Ruben komt is het volgens hem belangrijk om aan preventie te doen. Dit vooral gericht naar de doelgroep van de jongeren. De reden hiervoor is dat volgens Ruben dit een heel risicovolle groep is om in de schulden te komen. Ze zijn pas aan het werk en ze zijn vatbaarder voor reclame en dergelijke. Zo zouden ze genoeg informatie moeten krijgen over kredietopeningen en de langetermijngevolgen hiervan. Wat volgens hem ook zou kunnen helpen is het aanleggen van een bestand waarin al de personen worden opgenomen die een kredietovereenkomst aangaan dit gekoppeld worden aan een maximum bedrag. Zodat als personen een kredietovereenkomst van een bepaald bedrag af hebben gesloten ze geen andere leningen, kredietovereenkomsten kunnen afsluiten (cfr. De kredietcentrale).

Ruben verteld ook dat de begeleiding het eerste half jaar heel moeilijk was voor hem, dit omdat hij geen enkele controle meer had over zijn eigen budget. Hij moest zijn budget volledig in handen geven van de maatschappelijk assistent. Hij vond de begeleiding toen heel “hard”. Toch was het een eigen keuze van hem om in budgetbeheer te stappen en niet in budgetbegeleiding. De reden die hier achter zat was dat hij op deze manier meer bescherming kreeg. Na het eerste half jaar heeft Ruben een heel andere kijk gekregen op de begeleiding vanuit het OCMW. Dit kwam doordat hij zag dat de schulden stilaan verminderden en hij zo zijn auto kon afbetalen. Hij geeft ook toe dat hij nu beter met geld kan omgaan. Hij denkt nu meer na over zijn aankopen. Hij zegt vroeger veel impulsiever te zijn in zijn aankopen. Hij stond toen niet stil bij de noodzakelijkheid van het product.

Eén van de positieve aspecten van de begeleiding is volgens hem dat hij in het begin heel intens is begeleid. Dit was ook echt nodig volgens Ruben. Ook had hij niet het gevoel dat zijn verantwoordelijkheid volledig werd overgenomen door de maatschappelijk assistent. Zo werd er altijd overlegd waaraan zijn inkomen besteed werd. Er werden geen beslissingen genomen zonder dat hij hiervan op de hoogte werd gebracht. Hij had verder

95

Silvia Creemers


ook het gevoel dat hij inspraak had in de begeleiding. Toen hij aangaf het terug beter aan te kunnen werd hier rekening meegehouden. Men heeft toen het aantal afspraken geminderd.

Ruben vindt dat hij altijd genoeg informatie gekregen heeft van het OCMW. Als hij iets moest weten dan kreeg hij daar een antwoord op. Ruben vindt het dan ook niet nodig dat het OCMW meer initiatieven zou moeten nemen naar hun cliënten toe om hen te informeren. Hij is van mening dat personen zelf met hun vragen naar de maatschappelijk assistent moeten komen. Hij geeft aan dat het niet nodig is om te veel eieren onder de cliënten te leggen. Dit om te vermijden dat ze hun leven uit handen gaan geven.

Ruben is wel te vinden voor het idee om een informatieve cursus te organiseren vanuit het OCMW. Hij zou wel voorstellen om dit initiatief dan open te trekken naar een bredere doelgroep. Dus niet enkel voor OCMW-cliënteel. Hierdoor zouden we meer mensen kunnen bereiken en denkt Ruben dat we de drempel van het OCMW een stukje zouden kunnen verlagen. Hij zou het ook een goed idee vinden om dit dan specifiek voor jongeren te organiseren.

De thema’s die in zo’n cursus aanbod zouden moeten komen volgens Ruben zijn het plannen van uitgaven op lange termijn, hoe prioriteiten leren stellen en informatie rond kredietovereenkomsten. Het schrikt Ruben ook niet af om deel te nemen aan een groepsinitiatief, hij is altijd bereid om bij te leren.

Volgens Ruben zou het OCMW wel meer aan preventie kunnen doen. Zoals bijvoorbeeld naar scholen toe lessen rond preventie organiseren. Verder is hij ook van mening dat het OCMW zijn signaalfunctie zou moeten gebruiken naar de overheid toe. Zoals er nu constant de SMS-spelletjes op TV zijn, dit kan volgens Ruben niet meer. Het OCMW zou hier een signaal naar de overheid kunnen geven. Zo hebben deze spelletjes een grote invloed op mensen met financiële problemen.

Reclame heeft wel een invloed op Ruben. Hij denkt dat dit bij iedereen zo is. Vroeger kon hij hier niet mee omgaan, dit omdat hij toen niet nadacht bij zijn aankopen. Hij gaat nu heel anders om met reclame. Voordat er een aankoop wordt gedaan wordt er ook overwogen of deze aankoop echt nodig is en of er budget voor aanwezig is.

96

Silvia Creemers


Ruben heeft zich wel al eens bedrogen gevoeld door de bank. Dit doordat hij krediet kon blijven opnemen terwijl hij niets afbetaalde. Hij vindt dit niet kunnen. Hij heeft ook nog nooit over campagnes rond preventie van schulden gehoord, hij geeft aan dat toen hij in de schulden zat, hij hier niet mee bezig was. Hij had hier geen energie meer voor.

De begeleiding van Ruben bevindt zich nu in een laatste fase. Hij hoopt als al zijn schulden zijn afbetaald, hij nog een tijdje bij de maatschappelijk assistent terecht kan voor eventuele vragen. Ruben voelt zich nu sterk genoeg om zelf terug zijn geld in handen te nemen.

4.4.2 Link met theorie: profiel van de schuldenaar -

Ruben is een alleenstaande.

-

Hij is een voorbeeld van een jongere die in de schulden is geraakt.

-

Ruben voldoet niet volledig aan het profiel omdat hij een opleiding heeft volbracht al verpleger. Hij kan dus niet beschouwd worden als laaggeschoolde.

-

Hij behoort tot de groep van nieuwe armen, hij is terecht gekomen in de schulden door het fout besteden van zijn budget.

-

De schulden van Ruben kan men onderbrengen bij de aanpassingsschulden, hij had het heel moeilijk met de scheiding van zijn ouders. Hij kon niet meer bij zijn ouders terecht voor financiële steun. Verder zijn er ook de overbestedingschulden doordat Ruben te veel geld uitgaf dat er in werkelijkheid niet was. Men kan ook stellen dat de schulden zijn ontstaan uit wanbeheer en onmacht. Hij had op het moment van de scheiding van zijn ouders nog niet de vaardigheden om zijn eigen budget in handen te nemen.

97

Silvia Creemers


4.5 Casus 5 Het gezin Mertens is momenteel in budgetbeheer en in collectieve schuldenregeling bij het OCMW van Hamont-Achel. Het gezin bestaat het Michiel van 34 jaar en Bieke van 28 jaar. Ze hebben samen 3 zonen, Felix van 8 jaar, Bart van 6 jaar en Leo van 4 jaar. Ze wonen in een sociale woning van Het Kempisch Tehuis cv. Michiel en Bieke startte de afbetalingen aan de schuldeisers binnen de toegelaten collectieve schuldenregeling in november 2000. Er gebeuren afbetalingen naar 20 verschillende schuldeisers, voor een totaal bedrag van 26 076 EUR per maand. De afbetalingen moeten nog betaald worden tot en met mei 2007. De totale looptijd bedraagt dan 6 jaar en 6 maanden. Hun inkomen bestaat momenteel uit de invaliditeitsuitkering van Michiel en de ziekte-uitkering van Bieke sedert is zij nog wel in dienst in een rusthuis waar zij poetswerk verrichtte. Verder wordt hun inkomen ook nog aangevuld door het kindergeld dat ze ontvangen voor hun 3 zonen.

4.5.1 Bevraging Michiel vertelt me dat de schuld die ze nu nog hebben neerkomt op ongeveer 2 000 EUR. Dit bedrag bestaat uit telefoonschulden, leningen, elektriciteit, en bijkomende kosten van een negatief saldo op een zichtrekening.

De oorzaak van hun schulden ligt volgens hun in een in het verleden stukgelopen relatie van Michiel. Dit is volgens hun echter niet de enige oorzaak. Verder geven ze ook aan dat ze in het verleden te vlug geld uitgaven (overbestedingschulden), ook al was dit geld er op het moment zelf niet. Doordat ze dit in het verleden op deze manier met hun geld omgingen leggen ze ook een aandeel van de schuld bij zichzelf. Deze schulden hadden volgens hun dan ook voorkomen kunnen worden door eerst twee maal na te denken voor geld uit te geven.

Men zou in de toekomst mensen die in eenzelfde situatie als zijn hun kunnen helpen door hen meer raad te geven over het besteden van hun budget. Dit kan volgens hen door het organiseren van infosessies rond budgetteren.

98

Silvia Creemers


Bieke zegt dat ze als gevolg van de begeleiding vanuit het OCMW, wel beter kan omgaan met geld. Zo besteed ze nu minder geld aan boodschappen dan vroeger. Ze probeert nu meer op de kostprijs van bepaalde producten te letten en op deze manier geld te sparen.

Bieke en Michiel kunnen me meerdere goede aspecten van het OCMW opnoemen. Zo gaven ze aan dat ze een hele goede begeleiding krijgen vanuit het OCMW. Ze vinden het belangrijk dat ze met de maatschappelijk assistent over alles kunnen praten, dus ook over niet-financiële zaken. De maatschappelijk assistent is voor hun een vertrouwenspersoon geworden, ze weten ook dat ze deze vertrouwelijke informatie voor zich houdt. Ook vinden ze het fijn dat de maatschappelijk assistent altijd tijd voor hen maakt (zelfs op verlofdagen). Verder konden Bieke en Michiel mij geen negatieve aspecten opnoemen van het OCMW.

Ze hebben mij verder ook verteld dat ze voldoende informatie krijgen van het OCMW. Ze vinden het dan ook niet nodig dat het OCMW meer initiatieven zou moeten nemen om hun cliënten te informeren.

Het idee rond het organiseren van een budgetteringscursus vinden ze wel een goed idee. Thema’s die zij aanbod zouden willen zien zijn het goed kunnen budgetteren als men kinderen moet opvoeden en hoe men op een goede manier boodschappen kan doen. Bieke en Michiel vertellen mij ook wel erbij dat ze wel schrik zouden hebben om aan een groepsinitiatief deel te nemen. Vooral Bieke blijkt hier schrik voor te hebben. Ze geeft aan moeite te hebben om in groep te spreken. In het begin zou ze ook schrik hebben gehad voor de reacties van andere mensen omdat ze dan te weten komen dat ze begeleiding krijgen van het OCMW. Nu zegt ze hier geen moeite meer mee te hebben, ze is zelfs fier dat ze de stap heeft gezet naar het zoeken van hulp voor hun problemen.

Een goed initiatief om bij mensen de drempelvrees te verminderen zou volgens hun zijn dat er vanuit het OCMW vooraf een kennismaking met de andere deelnemers wordt georganiseerd. Dit om elkaar beter te leren kennen. Dit zou bijvoorbeeld kunnen door vooraf een ontspannende activiteit te organiseren.

Volgens Bieke en Michiel zou er meer preventie moeten zijn in de scholen. Volgens hen zijn jongeren een risicogroep om in de schulden te geraken. Ze willen op deze leeftijd gaan 99

Silvia Creemers


samenwonen. Het is dan meestal de eerste keer dat ze hun eigen budget gaan moeten verdelen.

Bieke zegt mij dat reclame op haar wel een invloed heeft. Dit vooral op de aankoop van kleren. “Rages” die er zijn voor de kinderen proberen ze te vermijden om dat dit te hoge kosten met zich mee brengt. Bieke en Michiel zeggen dat ze geen overdreven luxe hebben thuis maar dat ze wel graag willen bijblijven dit bijvoorbeeld door een DVD-speler, een GSM, internet,…(compensatieschulden)

Ze geven verder ook aan dat ze wel al eens het gevoel hebben gehad dat ze bedrogen zijn geweest. Dit was door een abonnement op Filmnet. Dit kwam doordat ze het abonnement niet zomaar konden stopzetten. Ze geven aan hier heel veel problemen mee gehad te hebben. Bieke en Michiel zeggen me dat ze nog niet gehoord hebben van campagnes rond preventie van schulden. Wel heeft Bieke al folders op het OCMW zijn liggen rond energiebesparing.

In de toekomst willen Bieke en Michiel eerst en vooral hun schulden verder afbetalen. Dit zou nog ongeveer één jaar in beslag nemen. Hierna willen ze ook nog graag begeleiding vanuit het OCMW. Na de afbetalingen zouden ze graag in budgetbegeleiding stappen i.p.v. in budgetbeheer te blijven. Op deze manier hopen ze geleidelijk aan hun eigen budget terug in handen te krijgen en dit met begeleiding van de maatschappelijk assistent. Deze begeleiding zouden ze nog graag een half jaar krijgen om terug volledig op eigen benen te leren staan.

4.5.2 Link met de theorie: profiel van de schuldenaar -

Het gezin Mertens kan men beschouwen als een groot gezin.

-

Ze hebben het geluk te beschikken over een sociale woning

-

Hun inkomen bestaat uit invaliditeits- en ziekte-uitkeringen, dus geen inkomen uit beroepsinkomsten.

-

Hun schulden bestaan voor een deel uit overbestedingschulden, doordat ze te veel geld uitgaven naar gelang hun inkomen. Dan ten laatste zijn er ook nog de

100

Silvia Creemers


compensatieschulden. Het gezin geeft aan graag mee te gaan met de tijd. Ze willen op dezelfde manier leven als andere mensen.

101

Silvia Creemers


5 Conclusies uit bevraging 5.1 Preventie specifiek gericht op jongeren Veel jongeren blijven tegenwoordig na hun studies nog een jaar of langer thuis wonen. Omdat ze maar in beperkte mate bijdragen tot de lasten thuis hebben ze geen idee van wat het dagelijkse leven kost en blijft er nog veel over om te besteden aan uitgaan, luxegoederen,… Eenmaal de jongeren zelfstandig gaan wonen worden ze plots geconfronteerd met de lopende rekeningen en dagelijkse uitgaven en kunnen ze hun levensstijl niet langer handhaven. Aangezien ze niet geleerd hebben welke uitgaven prioritair zijn en gewoon zijn te kopen wat ze nodig achten, komen sommigen in de problemen.

Op school leren jongeren niet omgaan met geld, budgetten, enz. Als dit thuis dan ook niet aangeleerd wordt kan men voor problemen komen te staan. Het is pas op het ogenblik dat ze een eigen inkomen verwerven of ze alleen- of samen wonen dat de meeste jongeren te maken krijgen met dagelijkse kosten, lopende rekeningen,… Dat jongeren onvoldoende ervaring hebben met het geldbeheer en weinig kennis hebben van het bankwezen is dan ook duidelijk. Het is duidelijk dat er dan ook meer behoefte is aan informatie en sensibilisering naar jongeren in het algemeen.

Cliënten vinden het dan ook belangrijk dat er preventie wordt voorzien vooral naar jongeren toe, ze zijn van mening dat men op jonge leeftijd moet kunnen leren hoe men met geld moet omgaan. Door deze manier van werken zou men in de toekomst voor hun eventuele financiële problemen kunnen vermijden. Vaak werd er vermeld dat het onderwijs hierin een grote rol zou kunnen spelen, ikzelf denk bijvoorbeeld ook nog aan jeugdverengingen, sportverenigingen, het gemeentebestuur, de banken zelf, enz. Deze komen in contact met jongeren en zouden hierin ook hun verantwoordelijkheid kunnen nemen. Verder ben ik ook van mening dat de rol van de ouders hierin niet vergeten mag worden. Ik mag dus wel stellen dat initiatieven zoals de budgetbeurs in Poperinge, het samenwerkingsverband met het beroepssecundair onderwijs zeker aan te moedigen zijn. Maar ik vind ook dat het OCMW zijn verantwoordelijkheid niet mag ontlopen. Het is ook mogelijk dat via de begeleiding van het OCMW aandacht wordt besteed aan de kinderen van de cliënten. Hier is natuurlijk wel tijd en ruimte voor nodig. Zo kan men bijvoorbeeld

102

Silvia Creemers


de kinderen betrekken bij gesprekken die er plaatsvinden tussen de ouders. Het is wel nodig dat de kinderen op een bepaalde leeftijd zijn gekomen zodat ze hier iets aan hebben.

5.2 Problematiek van de kredietopeningen Het aangaan van kredieten blijkt ook uit de bevraging een grote struikelblok te zijn voor mensen met financiële problemen, dit bleek eerder ook al in het theoretisch deel. Vele schulden hebben bijvoorbeeld te maken met het aangaan van leningen en schulden voorkomend uit kredietkaarten. Cliënten geven aan dat men op het moment van de eerste schulden zich gedwongen voelt hieruit te geraken. Men gaat deze kredieten gebruiken als een laatste reddingspoging. Hierdoor gaat men echter wel de put van schulden vergroten. Cliënten geven aan dit op het moment zelf niet in te zien. Men is niet in staat verder voorruit te kijken.

Cliënten geven dan ook zelf aan dat er iets moet ondernomen worden naar de agressieve verkoopspraktijken die hierover plaatsvinden. De reclame speelt in op mensen met financiële problemen, welke dan ook nog eens meer vatbaar zijn om hieraan te bezwijken. Eventueel het opstellen van voorwaarden om een kredietovereenkomst te kunnen afsluiten, zou volgens cliënten de kans op overmatige schulden kunnen vermijden.

5.3 Begeleiding als vorm van preventie Ik ben mijn praktisch deel begonnen met de vraagstelling: is het mogelijk dat het OCMW zelf aan preventie kan doen? Mijn antwoord hierop is volmondig, ja!

Ik ben van mening dat de begeleiding ook beschouwd kan worden als een vorm van preventie. Voor personen die begeleiding krijgen is het de bedoeling dat ze hieruit lessen trekken. De bedoeling is dat men in de toekomst sterker in zijn/haar schoenen staat. Dit kan al doordat de maatschappelijk assistent hen voldoende informeert over hun eigen situatie. Volgens de meeste cliënten waarbij ik de bevraging heb afgenomen, hebben ze wel degelijk geleerd uit de begeleiding. Ze hebben nu bijvoorbeeld een beter zicht op inkomsten en uitgaven. Op deze manier hopen ze dan ook, in de toekomst financiële problemen te kunnen vermijden. Ik vind het dan ook zeer belangrijk dat tijdens de

103

Silvia Creemers


begeleiding cliënten betrokken worden bij hun eigen situatie. Het is niet de bedoeling dat ze hun hele financiële situatie uit handen geven. De gezamenlijke betrokkenheid wordt bereikt door het maken van afspraken die altijd op voorhand worden besproken met de cliënt. Zo krijgt de cliënt het gevoel niet volledig buitengesloten te zijn.

Toch is het niet zo dat alle cliënten het dan ook zien zitten hun budget zelf terug in handen te nemen. Vaak is er toch nog de angst om terug in de schulden te komen. De zelfzekerheid ontbreekt voor hun nog. Dit merk ik toch vooral bij cliënten in budgetbeheer. Zij hebben gedurende een hele tijd hun budget afgestaan aan de maatschappelijk assistent. Na een tijd treedt bij sommige cliënten een soort van gewenning op, waardoor men zich afhankelijk gaat opstellen t.o.v. de maatschappelijk assistent. Ze vinden het zelf niet meer nodig betrokken te worden bij hun inkomsten en uitgaven want dit wordt voor hun geregeld. Ik beschouw dit niet als een gebrek aan interesse maar eerder als een zekerheid voor hun. Cliënten weten dat zolang hun budget in handen is van de maatschappelijk assistent het goed besteed wordt. Ik vindt het dan ook belangrijk dat budgetbeheer zeker in tijd beperkt moet worden. Vanaf het moment dat de maatschappelijk assistent merkt dat de cliënt terug in staat is om zijn budgetten te hanteren moet hij/zij hiertoe de kans krijgen. Dit bijvoorbeeld door het toepassen van het systeem budgetbegeleiding zodat de maatschappelijk assistent nog altijd een stuk invloed heeft op de situatie. Ik denk dat via budgetbegeleiding de cliënt meer leereffecten ondervind. Dit omdat de cliënt verplicht wordt zijn eigen budget te hanteren met advies van de maatschappelijk assistent. Op deze manier wordt ook de stap van budgetbeheer naar het stoppen van de begeleiding kleiner gemaakt. Binnen het OCMW Hamont-Achel wordt er ook soms gekozen om het budgetbeheer geleidelijk af te bouwen. Dit wordt gedaan door cliënten een verhoogde eigen financiële verantwoordelijkheid te geven. Dit kan bijvoorbeeld gedaan worden door cliënten bepaalde vaste kosten zelf te laten betalen. Als de maatschappelijk assistent merkt dat dit vlot verloopt kan men geleidelijk de verantwoordelijkheid vergroten.

5.4 Groepsinitiatief Uit de bevraging m.b.t. de groepsinitiatieven vanuit het OCMW is wel bruikbare informatie gekomen. Uit de bevraging blijkt inderdaad dat een meerderheid van de ondervraagde cliënten kampt met drempelvrees. De hoofdreden dat cliënten het niet zien zitten om deel te nemen aan een groepsinitiatief vanuit het OCMW is de schaamte. Deze 104

Silvia Creemers


mensen maken zich duidelijk zorgen over hoe andere mensen over hun gaan denken als ze weten dat ze in begeleiding zijn bij het OCMW. Ik kan dus besluiten dat het OCMW nog steeds een negatief beeld oproept bij de samenleving. Het is bijvoorbeeld geen uitzondering dat de naaste omgeving van de cliënten niet op de hoogte zijn van de financiële situatie. Uit de bevraging heb ik wel enkele tips kunnen filtreren om de drempelvrees te kunnen verminderen. Het op voorhand kennismaken van de kandidaten van een groepsinitiatief zonder dat dit direct te maken heeft met de financiële kant van de zaken zou een idee kunnen zijn. Dit zou bijvoorbeeld kunnen door een ontspannende activiteit vooraf te organiseren, zodat de mensen de kans krijgen elkaar vooraf te leren kennen. Verder is er ook het voorstel gekomen om het groepsgebeuren plaats te laten vinden in een ander gebouw dan dit van het OCMW zelf. Zodat mensen niet de angst moeten overwinnen om het OCMW binnen te stappen. Verder was er ook nog het idee om het groepsgebeuren open te trekken naar een bredere doelgroep, dus niet enkel voor OCMW-cliënteel. Hierdoor is het niet mogelijk dat men onderscheid kan maken tussen OCMW-cliënteel en andere mensen.

5.5 Kwaliteit van de begeleiding vanuit het OCMW Opmerkelijk is dat de begeleiding vanuit het OCMW heel positief beoordeeld wordt. Cliënten vinden het heel belangrijk dat ze bij de maatschappelijk assistent terecht kunnen met al hun problemen. Dus niet enkel louter het financiële. De maatschappelijk asssitent is voor hun een soort vertrouwenspersoon geworden. Uit de bevraging bleek ook dat cliënten het gevoel hebben dat ze als mensen worden behandeld bij het OCMW. Ze worden niet beschouwd als zomaar een dossier, maar als individu. Dit is voor hun heel belangrijk. Dit wordt ook in de hand gewerkt omdat de cliënt betrokken wordt in zijn situatie, ze krijgen inspraak in de begeleiding. Zo behouden ze voor een stuk verantwoordelijkheid.

Een niet-veroordelende houding ten opzichte van de cliënten wordt ook als een positief aspect ervaren. Men ervaart het OCMW als een steunende factor. Cliënten kunnen vaak nog maar op weinig sympathie rekenen van de omgeving. De samenleving bekijkt mensen met schulden nog altijd negatief. Meestal wordt de oorzaak van de schulden dan ook aan de persoon zelf toegewezen. Dit blijkt niet altijd te kloppen.

105

Silvia Creemers


Verder kwam ook aanbod dat cliënten door de begeleiding hun “veiliger voelen”. Ze hebben nu de zekerheid dat ze geen bijkomende schulden kunnen maken. Specifiek bij de collectieve schuldenregeling is men ook zeker dat er geen deurwaarders meer op de stoep staan. De cliënten hebben niet het gevoel dat ze hun budget volledig uit handen moeten geven. Cliënten gaven ook aan het goed te vinden dat de maatschappelijk assistent soms streng en consequent optrad. Hierdoor weet de cliënt wat hij/zij kan verwachten. Ze gaven ook aan dat dit dikwijls ook wel nodig was. Algemeen kwam ook nog aanbod dat de begeleiding altijd vriendelijk, beleefd, …is.

Uit de bevraging kon ik maar heel weinig negatieve aspecten afleiding. Toch heb ik er enkele uit kunnen halen. Zo is het voor sommige mensen moeilijk om extra leefgeld te vragen. Ze hebben het gevoel om te moeten “bedelen” voor hun eigen verdiende centen. Ze ervaren dit als een negatief aspect van de werking van het OCMW. Een knelpunt blijkt ook dat de maatschappelijk assistent andere prioriteiten stelt dan de cliënten. Zij vinden vaak andere dingen belangrijk dan de maatschappelijk assistent. Zo is er het voorbeeld van huisdieren waar sommige cliënten een groot deel van hun budget aan zouden willen spenderen terwijl de maatschappelijk assistent dit als bijkomend zou kunnen beschouwen. Het is dan ook altijd nodig een afweging te maken tussen wat wil een cliënt en wat kan er. Het is belangrijk een evenwicht te vinden in een visie van de cliënt en die van de maatschappelijk werker.

5.6 Bekendheid van de Preventiecampagnes Jammer genoeg ben ik door de bevraging ook tot de vaststelling gekomen dat de cliënten vaak nog nooit gehoord hebben van campagnes rond preventie. Dit is toch wel een heel opmerkelijk gegeven. Ik vind dat ik dan ook mag besluiten dat de juiste doelgroep gemist wordt met de recente campagnes die er geweest zijn. Het is zo dat deze doelgroep vaak niet bezig is met actuele veranderingen. Ze luisteren vaak niet naar het nieuws, de interesse is er gewoon niet. Hoe kan men deze groep dan best bereiken, hoe kan men ze motiveren?

106

Silvia Creemers


Door de cliënten is ook aangebracht dat ze in de periode van schulden niet bezig zijn met deze materie. Het is gewoon hun bedoeling zo snel mogelijk uit de schulden te geraken het overige is voor hun minder van belang.

107

Silvia Creemers


6 Persoonlijke reflecties Voor mezelf vind ik het belangrijk om te reflecteren. Ik probeer dan ook stil te staan bij mezelf, door na te denken over mijn handelen en denken en dit van de cliënt. Dit is voor mij een manier om te groeien in de functie als maatschappelijk assistent.

In het begin van de stageperiode had ik weinig/geen ervaring met het aspect financiële hulpverlening. Tussen die beginperiode en het einde van stage zit een groot ervaringsverschil. Dankzij het advies van een collega binnen het OCMW heb ik geprobeerd mijn persoonlijke reflecties op papier te zetten.

Doorheen mijn stageperiode en het maken van mijn eindwerk heb ik te maken gekregen met verschillende meningen, opvattingen, waarden, visies,… Voor mezelf heb ik dan ook getracht een eigen mening, een eigen visie op te bouwen. Doorheen de stage heeft deze meer en meer vorm gekregen. Mijn eindwerk en mijn stage is een heel proces geweest, waar ik constant aan gewerkt heb. Het was een combinatie van een persoonlijke groei en een groei van het inhoudelijke werk vooral m.b.t. het eindwerk. Iedere dag kwam ik in verschillende situaties terecht. Hierdoor is maatwerk nodig. Het is niet mogelijk om verschillende situaties op dezelfde manier aan te pakken en hetzelfde resultaat te verkrijgen. Hierdoor moet je elke dag beslissingen nemen en oordelen vormen.

6.1 Verschillend waarden- en normenpatroon Ik heb tijdens de stage ondervonden dat het werken met personen met financiële problemen kan leiden tot frustraties. Niet alleen bij de cliënt maar ook bij de maatschappelijk assistent die hen begeleid. Het op tijd komen naar afspraken, het in orde brengen van papieren, enz. blijkt voor hun vaak moeilijk te verlopen. Op deze manier loopt men het risico dat het opstarten van een begeleiding veel tijd in beslag kan nemen. Dit is nadelig voor alle partijen. Zowel voor de maatschappelijk assistent die zo snel mogelijk zicht wil krijgen op de financiële situatie, als voor de cliënt die geen effectieve hulp (bv. Een afbetalingsplan) kan krijgen voordat er een zicht is op zijn concrete en volledige financiële situatie. Gevolg hiervan is vaak dat eventuele schuldeisers ongeduldig worden, hiermee loopt de cliënt het risico op eventuele bijkomende kosten van interesten, enz. Dit kan dan ook zorgen voor de nodige frustraties in de begeleiding. Ik heb tijdens de

108

Silvia Creemers


stage geleerd om dit te relativeren. Cliënten hebben vaak een ander waarden- en normenpatroon dan de maatschappelijk assistent, waardoor er wel eens meningsverschillen kunnen ontstaan. Ik heb geprobeerd een evenwicht te vinden tussen de visie van de cliënt en de visie van mezelf. Verder heb ik ook ingezien dat het aanbrengen van gegevens rond de financiële situatie en het verloop

van de hulpverlening

voor een groot deel de

verantwoordelijkheid van de cliënt blijft. Het is de bedoeling dat hij zijn situatie in handen blijft nemen. Hij is degene die de informatie moet aanbrengen zodat de maatschappelijk assistent een zicht kan krijgen op zijn situatie. Als een cliënt niet voldoende gemotiveerd is dan kan de maatschappelijk assistent wel proberen hem te motiveren en de cliënt te wijzen op zijn verantwoordelijkheid. Als men merkt dat de motivatie echter een afwezige blijft tijdens de hulpverlening is de cliënt misschien gewoon niet klaar om al geholpen te worden met zijn financiële problemen.

6.2 Het leren stellen van grenzen Ik heb voor mezelf ook geleerd grenzen te stellen. Ik bedoel hiermee dat ik voor mezelf heb moeten leren uitmaken hoe ver ik in de begeleiding wil gaan met cliënten. Dit is niet altijd gemakkelijk geweest. Zo heb ik moeten leren om cliënten ook te wijzen op hun verantwoordelijkheden. Het is niet zo dat een cliënt van mij kan verwachten dat ik voor hem door het vuur ga, als ik hier niets voor in de plaats krijg. Cliënten moeten hun motivatie ook laten blijken. Het is niet zo omdat je de functie hebt van maatschappelijk assistent dat je voor je cliënten in alle mogelijke situaties moet klaarstaan. Anderzijds vind ik het persoonlijk ook van belang dat ik van mijn grenzen kan afwijken. Ik bedoel hiermee dat deze voor elke persoon afzonderlijk bekeken zou moeten worden. Je kan volgens mij geen eenduidig principe hierin hanteren. Dit omdat de kansen die je cliënten kan geven voor een groot deel afhankelijk zijn van wie de cliënt is als persoon. De zelfredzaamheid van een cliënt moet hierin afzonderlijk bekeken worden. Zo kan de zelfredzaamheid van een cliënt aangetast zijn door lichamelijke redenen (ziekte, handicap,…) of door bijvoorbeeld een gebrek aan motivatie. De omgang hiermee zou volgens mij dan ook afzonderlijke bekeken moeten worden. Zeker bij het motivatievraagstuk zit men als snel op het normatief terrein. De kans dat men andermans gedrag gaat beoordelen in termen van wat ‘hoort te zijn’, volgens het eigen waardepatroon is erg groot. Uiteindelijk zijn het mensen die hulp komen vragen. Dat zouden ze in principe niet doen als ze niets willen veranderen. Wat bij de hulpverlener overkomt als een gebrek aan motivatie kan ook wijzen op een gevoel van machteloosheid bij de cliënt. 109

Silvia Creemers


6.3 Schuldgevoelens Verder heb ik ook ondervonden dat het niet gemakkelijk is voor mij om als persoon die het goed heeft thuis, en niks te kort komt om om te gaan met mensen die het ontzettend moeilijk hebben om rond te komen. Op één manier voelde ik mij schuldig. Veel cliënten moeten elke euro twee maal omdraaien voordat ze hem uitgeven. Terwijl ik dan op huisbezoek ga en dan kom ik daar binnengelopen met een GSM, mooie kleren,… Langs de andere kant was het voor mij ook niet zo moeilijk om mij in te leven in de situatie van de cliënten. Doordat ik uit een gezin kom met vier kinderen is er ook altijd veel aandacht uitgegaan naar spaarzaam omgaan met geld. Ik kan begrijpen dat het vaak moeilijk is om soms neen te zeggen tegen dingen die niet in je budget passen.

6.4 Verschillende rollen van de maatschappelijk assistent Tijdens de stage heb ik ook opgemerkt dat je als maatschappelijk assistent verschillende rollen opneemt. Zo is er de rol van de vertrouwenspersoon. Hierbij probeert de maatschappelijk assistent niet enkel het vertrouwen van de cliënt, maar ook van de schuldeisers te winnen. Ook ben je een soort van controleur. Wat ik hiermee bedoel is dat je tijdens de hulpverlening moet proberen een zo volledig mogelijk beeld te krijgen van de financiële situatie van de cliënten. Het is dan ook de taak van de maatschappelijk assistent dat hij bijvoorbeeld overeenkomsten en binnengebrachte gegevens controleert. Verder ben je ook nog een soort van leraar. Je probeert je cliënten te helpen en uitleg te geven. Via deze weg probeer je hen vaardigheden en inzichten bij te brengen. Ik heb gemerkt dat het soms niet makkelijk is om met al deze rollen om te gaan. Afhankelijk van de situatie en de evolutie van het dossier verandert ook de rol die je opneemt in het dossier.

110

Silvia Creemers


7 Algemeen besluit Tijdens mijn stage en door het schrijven van mijn eindwerk ben ik steeds meer vertrouwd geraakt met het thema budgethulpverlening. Dit specifiek gericht naar preventie.

Hij is voor mij duidelijk geworden dat de problematiek rond de schuldenlast nog steeds een heel recent probleem is. Deze problematiek breidt zich ook nog steeds uit. Dit gegeven blijkt ook te leven binnen de samenleving. Dit heb ik gemerkt door de huidige campagnes die er geweest zijn. Men probeert de schulden te voorkomen. Het is voor mij duidelijk geworden dat preventie niet alle problemen kan oplossen. Preventie is altijd gericht naar een bepaalde doelgroep. Op deze manier zijn er altijd mensen die uit de boot vallen wat betreft preventie. Maar ik ben er wel van overtuigd dat preventie een goede aanvulling is naast een passende begeleiding van bijvoorbeeld een OCMW.

Door een goede samenwerking tussen de maatschappelijk assistent en de cliënt kan de begeleiding ook een vorm van preventie betekenen. Een OCMW kan dus ook aan preventie doen. De rol van de maatschappelijk werker is hierin zeer belangrijk. De mate waarin hij de cliënt in zijn eigen (financiële) situatie betrekt staat hierin volgens mij centraal. Door cliënten hun eigen situatie een deel in handen te laten houden blijven ze voor een deel verantwoordelijk en zijn ze hopelijk meer geëngageerd. Op deze manier gaan ze denk ik makkelijker leereffecten ondervinden van de hulpverlening. Verder is het geven van voldoende informatie hierin ook heel belangrijk.

Het is mij duidelijk geworden dat men met preventie best zo snel mogelijk begint. Hiermee bedoel ik dat preventie volgens mij het meeste effect heeft als dit op jonge leeftijd plaats vindt. Ik ben dan ook voorstander om jongeren bijvoorbeeld in de school, jeugdbeweging,… te leren omgaan met geld. Dit kan dan bijvoorbeeld op een speelse manier aangebracht worden. Op deze manier nemen ze die leerervaring hopelijk mee voor de rest van hun leven. Ik denk dat jongeren ook één van de belangrijkste risicogroepen vormen om in de schulden terecht te komen. Dit wordt ook opgemerkt door het veranderd cliënteel binnen het OCMW. Er zijn steeds meer cliënten van jonge leeftijd die vragen om hulp. Ze zijn beïnvloedbaar, ze willen er graag bijhoren en denken vaak niet aan de langtermijn gevolgen. Niet te vergeten hierin is de rol van de ouders. Ik ben van mening

111

Silvia Creemers


dat het de dag van vandaag nodig is om in de opvoeding van kinderen tijd te nemen om ze te leren hoe om te gaan met geld. De ouders vormen een rolmodel voor hun kinderen.

Via preventieve groepswerking heeft men de mogelijkheid om een bredere groep mensen te bereiken. Maar het effectief doen slagen van een groepsinitiatief rond preventie blijkt niet zo vanzelfsprekend. Om de kans op slagen te vergroten moet men rekening houden met een heel aantal randvoorwaarden. Bijvoorbeeld het kiezen van een locatie die voor iedereen goed bereikbaar is. Uit de bevraging bleek dat veel cliënten een groepsinitiatief vanuit het OCMW wel een goed idee vonden. Maar het werd ook meteen duidelijk dat er nog heel wat angst is om hieraan deel te nemen. De vrees om herkend te worden als een cliënt van het OCMW, om bekend te staan als iemand met financiële problemen blijkt bij veel mensen nog sterk aanwezig te zijn. Zo treedt er bij veel mensen drempelvrees op. Toch vind ik het een goede zaak om groepswerkingen te blijven organiseren. Dit heeft duidelijk voordelen niet alleen voor de cliënt maar ook voor de maatschappelijk werker.

Preventie is en blijft volgens mij nodig. Heel belangrijk is dat preventie afgestemd wordt op de juiste doelgroep die men wil bereiken. Dit blijkt wel een probleem te zijn. Als maatschappelijk werker(s) hebben we de kans om gebruik te maken van een signaalfunctie zodat preventie naar de toekomst toe alleen maar effectiever kan worden.

112

Silvia Creemers


8 Bibliografie AFDELING STRATEGIE EN PLANNING PROVINCIE LIMBURG, LIMBURGS STEUNPUNT OCMW’S., Schuld en vriend. OCMW-visie op budgethulpverlening. Hasselt, verantwoordelijke uitgever: Hoebers Ronald, 2002. (brochure)

CENTRUM BASISEDUCATIE NOORD-LIMBURG, Cursus: ‘Meer doen met minder geld’. Centrum Basiseducatie, Peer, 2004. (nota)

CENTRUM

SCHULDBEMIDDELING,

Preventie.

Vlaams

Centrum

en

Dienst

Schuldbemiddeling gaan strijd aan tegen wanpraktijken en overmatige schuldenlast met: Preventiecampagne “Laat je niet in de zak zetten” & budgetplanner. Internet, z.j. (http://www.centrumschuldbemiddeling.be/preventie.htm)

Durversmap. Een map voor Mannen die Durven Daveren. z.p., z.u., z.j. (brochure)

Eerste Hulp Bij Schulden. Werkmap rond het werken met schulden voor hulpverleners in de gevangenis. z.p., z.u., z.j. (brochure)


MARIAZIEKHUIS

NOORD-LIMBURG,

Ziekenhuisopname

en

schuldbeheersing.

Mariaziekenhuis Noord-Limburg, Overpelt, 2006. (nota)


OCMW POPERINGE, Budgetbeurs. Poperinge, OCMW Poperinge, 2006.

RUELENS, L., NICAISE, I., Hulp op krediet: schuldbemiddeling in de Vlaamse OCMW’s en CAW’s, Tijdschrift voor Welzijnswerk, 26 (243), april-mei 2002, p. 12-24.

113

Silvia Creemers


Schuldbriefing. Preventie: budgetbeurs van het OCMW Poperinge. Internet, van 1 maart tot 31 maart 2006, nr. 6. (internetmagazine)

STEUNPUNT

VOOR

DE

DIENSTEN

SCHULDBEMIDDELING

VAN

HET

BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST, Persdossier. Een campagne voor preventie van schuldoverlast in het Brussels Gewest vier affiches op het MIVB-net. Steunpunt voor de Diensten Schuldbemiddeling van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, Brussel, 20052006.(persdossier)

TESTAANKOOP, Krediet: wat hoe wanneer. Brussel, Spanje, 2003.


VVSG, OVERLEG SCHULDOVERLAST, POLITEIA, Handboek schuldbemiddeling. Brussel, Politeia, 2005. WELZIJNSREGIO NOORD-LIMBURG, Budgetboekje. Nu kom ik rond!. Neerpelt, Welzijnsregio Noord-Limburg, z.j. WIKIPEDIA, Preventie. Internet, 16 maart 2006. (http://nl.wikipedia.org/wiki/Preventie) WIT-GELE KRUIS, Huishoudagenda. Evenwicht in het huishoudbudget. Brussel, Cypres, 2004. WOLK, J., Thema: Op eigen benen. z.p., z.u., z.j. (cursus)

114

Silvia Creemers


9 Bijlagen Bijlage 1: pecuniaplan

Bijlage 2: schuldbemiddelingsovereenkomst

Bijlage 3: budgetbeheerovereenkomst

Bijlage 4: berekening socio vitaal minimum

Bijlage 5: affiche van “laat je niet in de zak zetten”

Bijlage 6: folder van “laat je niet in de zak zetten”

115

Silvia Creemers


116

Preventie binnen de schuldenproblematiek

Recommend Documents