presents: vernieuwing van de naoorlogse stad

presents:

vernieuwing van de naoorlogse stad

Projecten stedelijke vernieuwing Urhahn Urban Design

Opdrachtgevers stedelijke vernieuwing

Barking, Linton’s Estate, stedenbouwkundig plan Venserpolder Amsterdam, ondernemersstrook Venserpolder Amsterdam, toekomstvisie Groenoord Zuid & Midden, Schiedam, verkavelingstudie Almelo Indië, Stedenbouwkundig planconcept Lowestoft and Great Yarmouth, vernieuwingsplan Peterborough Station Quarter, vernieuwingsplan Salford Pendleton, vernieuwingsplan Tiel Stationskwartier, ontwikkelingsvisie Utrecht Kruisvaertkade, stedenbouwkundige verkenning Naarden Ravelijn, haalbaarheidsstudie Rotterdam Zomerhofkwartier, conceptueel stedenbouwkundig leefmodel Schiedam Nieuwe Damlaan, strategische visie Zeist Vogelwijk, vernieuwingsplan en uitwerkingsplan North London Town Centre Enhancement, stedelijke verdichtingsstudie en ontwerpschetsen Halfweg-Zwanenburg ontwikkelingsvisie Amersfoort Nederberg ontwikkelingsvisie & stedenbouwkundige uitwerkingsstudie Amsterdam Indische buurt, toekomstvisie en stedelijke vernieuwing Amersfoort Woonvisie, inhoudelijke verkenning Den Haag Stationsbuurt HS, gebiedsvisie Leiden Groenoordhallengebied, stedenbouwkundige verkenning en service concept Amsterdam Het Schouw Oost, stedenbouwkundig plan en service concept Amsterdam Zuidelijk Veld Kolenkitbuurt, uitwerkingsplan Amsterdam Ringspoorzone Kolenkitbuurt, uitwerkingsplan Amsterdam Creatieve Fabriek, SpvE en typologische studie Amsterdam Overtoomse Veld, raamwerkplan Stadsregio Rotterdam Woonvisie Amsterdam Bellamybuurt, toekomstvisie en openbare ruimtevoorstel Rotterdam Zuidplein, ontwikkelingsscenario’s Amsterdam Kolenkitbuurt, vernieuwingsplan Amsterdam Jeruzalem, besloten prijsvraag Jan Toorop, Amsterdam, verbeeldingsboek en ruimtelijk kader Geuzenveld Zuid, Amsterdam, stedenbouwkundig plan Stadscentrum Sloterplas, programmatische verkenning Molenwijk Amsterdam, stedelijk vernieuwingsplan Poptahof, Delft, visie Chassébuurt Amsterdam, ruimtelijk structuurbeeld Confuciusplein, Amsterdam, vernieuwingsplan en gebouwtypologie Jan van Galengenerator, besloten prijsvraag voor herontwikkeling De Eenhoorn, Amsterdam, ontwikkelingsvisie Gein II, Amsterdam, vernieuwingsplan Amsterdam ParkStad, toekomstvisie Amsterdam, Nieuwendam Noord, stedelijk vernieuwingsplan Waterlandplein Amsterdam-Noord, uitwerkingsstudie Geuzenveld Buurt 9, Amsterdam, raamwerkplan

AWV Borough of Barking & Dagenham Bouwfonds Ontwikkeling BPF Bouwinvest De Dageraad Deltaforte Eigen Haard Far West Gemeente Amersfoort Gemeente Den Haag Gemeente Leiden Gemeente Rotterdam, dS+V Gemeente Schiedam Gemeente Zeist Government Office for London London Development Agency NS Vastgoed Urban Regeneration Company Lowestoft & Great Yarmouth Peterborough City Council Prospect Amsterdam PWV Wonen Salford City Council SFB Vastgoed Stadsdeel Noord, Amsterdam Stadsdeel De Baarsjes, Amsterdam Stadsdeel Bos en Lommer, Amsterdam Stadsdeel Oud West, Amsterdam Stadsdeel Slotervaart-Overtoomse Veld, Amsterdam Stadsdeel Oost-Watergraafsmeer, Amsterdam Stadsregio Rotterdam Staedion Startgoed Amsterdam Stichting Het Woningbedrijf Amsterdam Stuurgroep Voorbeeldprojectgroep Buurt Ne9en Ter Steege Vastgoed Westwaarts Wijkontwikkelingsmaatschappij Groenoord Woningcorporatie Eigen Haard Woningbouwvereniging Delftwonen Woningcorporatie SCW-Tiel Woningstichting PWS Woonstichting De Key Woningstichting Olympus Groep Woonstichting Patrimonium WWsr (Wonen Werken Schipholregio)


Urhahn Urban Design en de

VERNIEUWING VAN DE NAOORLOGSE STAD

presents:

Kent u onze bureauvisie ABCity al? Bestellen of downloaden kan via

ABCity www.urhahn.com

www.urhahn.com Urhahn Urban Design bv Nieuwezijds Voorburgwal 120 1012 SH Amsterdam 020 421 74 40 [email protected]

1

2

urhahn urban design


Urhahn Urban Design en de

VERNIEUWING VAN DE NAOORLOGSE STAD Stedelijke vernieuwing is al decennia lang één van de grootste opgaven in de bestaande stad. In de jaren ‘70 heette het nog stadsvernieuwing en bouwen voor de buurt, nu heet het stedelijke vernieuwing en betreft het vooral de naoorlogse woningvoorraad. De vernieuwingsopgave voor de naoorlogse wijken wordt getypeerd door een opeenstapeling van problemen. De sociale en economische problemen zijn meestal de aanleiding voor vernieuwing. Daarnaast is de woningvoorraad in naoorlogse wijken vaak eenzijdig, met een overschot aan kleine huurwoningen van slechte kwaliteit. Stedelijke vernieuwing richt zich op het verlichten van de problemen en op het creëren van nieuwe kansen voor de buurt en haar bewoners. Oplossingen liggen dan ook niet alleen op het ruimtelijke vlak, maar in een combinatie van programmatische vernieuwing en het geven van impulsen. In het zoeken naar oplossingen is samenwerking met de verschillende partijen cruciaal: gemeenten, ontwikkelaars, woningbouwverenigingen, ondernemers en bewoners zijn allemaal belangrijke spelers in het veld. Urhahn Urban Design heeft inmiddels aan tientallen projecten gewerkt op verschillende schaalniveaus. Deze ervaring geeft ons inzicht in de kernopgaven die de transformatie van problematische en verarmde wijken met zich meebrengen. In deze brochure hebben wij onze kennis, ideeën en ervaringen kort voor u samengevat.

3

4

urhahn urban design

De ‘Van Galengenerator’ is een strategisch concept van Urhahn Urban Design, waarbij sport de nieuwe identiteitsdrager van de buurt wordt


Producten en werkwijze Urhahn Urban Design werkt op verschillende manieren aan de vernieuwing van naoorlogse gebieden. Onze bijdrage in stedelijke vernieuwing varieert van een initiërend onderzoek aan de start van het proces tot een volledig vernieuwingsplan en het voeren van de supervisie over de uitwerking. Wij zijn van mening dat stedelijke vernieuwingsprocessen vragen om een open planproces. Opereren in de bestaande stad met huidige bewoners en gebruikers vraagt om een geheel andere aanpak dan de bouw van een nieuwe wijk. Een open planproces stelt de opdrachtgever, de direct belanghebbenden en ons in staat de juiste input te geven van oplossingsrichtingen. Dit bevordert het draagvlak voor de vernieuwing. Vanwege de complexiteit van de opgave werken wij in een vroeg stadium samen met specialisten in disciplines als economie en branding. In onze optiek is een Vernieuwingsplan het gezamenlijke product van de sociale, economische en ruimtelijke pijler. Samen vormen deze pijlers een integraal plan, niet een drie-delen-plan met een nietje erdoor. Het vernieuwingsplan geeft een gedegen analyse, een visie op de toekomst van de buurt en een ontwikkelstrategie met programma en fasering. Een Uitvoeringsplan combineert een inspirerend toekomstbeeld met een maatvaste ondergrond en ontwikkelregels. Het plan vormt de directe onderlegger voor ontwikkelingen op kavelniveau én voor de openbare ruimte. Bij het opstellen van een bestemmingsplan kan Urhahn Urban Design een toelichting op het stedenbouwkundig plan leveren en stellen we in samenspraak met gespecialiseerde juristen de voorschriften en plankaart op. Door visievorming in de opstartfase van een project is het mogelijk om in een kort en intensief traject tot de kern van de opgave te komen. Een hulpmiddel daarbij is het uitdiepen van een bepaald thema. Voor Overtoomse Veld in de Amsterdamse Westelijke Tuinsteden zijn we de planvorming begonnen met de brochure “de Jordaan van de 21ste eeuw”. De opdracht was dit thema uit onze toekomstvisie Parkstad verder uit te werken en als inspiratie te laten dienen voor de projectgroep. In de Kolenkitbuurt in Amsterdam was de overgang van gebouw naar straat (van privé naar openbaar) de thematische aanleiding voor een excursie met een groep belanghebbenden. Als een projectgroep behoefte heeft aan ideeontwikkeling of input van buiten af, organiseren wij workshops om de gedachten te prikkelen en de samenwerking op gang te brengen. Ingrediënten hiervoor zijn een breed gezelschap, een frisse blik en een aantal uitdagende statements van onze kant. In een aantal sessies is het mogelijk een gezamenlijke visie te ontwikkelen. Een maquette van de locatie waar vernieuwing gewenst is, stimuleert om oplossingen te zoeken die passen bij de kwaliteiten die er in het gebied aanwezig zijn. Bij langere trajecten en voor overleg met bewoners is de maquette hét middel bij uitstek om voorstellen zichtbaar te maken. We kunnen op een tastbare manier laten zien wat de verschillende mogelijkheden zijn en wat er gaat veranderen. Ook in de ideeënfase werken we veel met schetsmaquettes omdat ze helpen bij visievorming en een eerste beeld geven van de (on)mogelijkheden.

5

6

urhahn urban design

De stad leeft! Een stad leeft, en is bedoeld om in te leven. Stedenbouw gaat in onze visie niet alleen over zichtlijnen en assen, maar vooral ook over het creëren van condities voor een prettige leefomgeving en over het scheppen van ruimte voor verandering en ontwikkeling. Een wijk die met de tijd mee kan veranderen is een duurzame investering. De naoorlogse woonwijk komt op dit punt vaak tekort: ze is statisch, compositorisch en er is veel van hetzelfde. Stedelijke vernieuwing is een belangrijk instrument om uitgebluste of problematische delen van de stad nieuw leven in te blazen. Ruimte voor verandering Steden veranderen, zoals bewoners en gebruikers veranderen, maar straten blijven meestal op hun plek. Dit gegeven vormt het uitgangspunt van onze plannen. De basis van de stad wordt gevormd door een netwerk van straten, waarbinnen verschillende programma’s hun plek kunnen vinden. Als het raamwerk een goede maatvoering heeft en aansluit op de omgeving, zijn de belangrijkste basiscondities geschapen. Het raamwerk is een stabiele drager, maar binnen het bouwblok moet verandering mogelijk zijn. Wonen wordt werken, werken wordt winkel, winkel wordt woning. De gebouwde omgeving moet dit mogelijk maken, en daarom niet al te strak in zijn vel zitten. Een ruime verdiepingshoogte, flexibiliteit op de kavel met ruimte voor aan- of uitbouw spelen hierbij een rol. Programma Naast het maken van een goed raamwerk is het realiseren van het juiste programma voor ons een belangrijk onderdeel van de opgave. Door het programma kunnen bijzondere kwaliteiten worden behaald. Onze aanpak richt zich daarom eerst op het specificeren van de vraag: zijn er mogelijkheden voor functiemenging en zijn stad en gebouw zo in te richten dat ze van functie kunnen veranderen? Maar ook wanneer de invulling lastig

is, bijvoorbeeld door luwte op de markt, proberen we op verschillende manieren mee te denken: door het instellen van een denktank met mensen uit de regio, door te praten met ondernemers, of door de ruimtelijke condities zo te organiseren dat functiemenging op een later tijdstip mogelijk is. Programma gaat echter niet alleen over de gebouwen, maar ook over het gebruik van de openbare ruimte, ontmoetingsplekken. Wat zich af speelt op de begane grond van gebouwen is hierbij belangrijk, maar ook de inrichting van de openbare ruimte en de relatie tussen openbaar en privé. Het programmeren van de openbare ruimte gaat daarmee verder dan het openbare ruimteontwerp. In het vernieuwingsplan voor Overtoomse veld hebben we gezocht naar een manier om de hele wijk anders neer te zetten. Overtoomse veld is een buurt met problemen: de rellen van Marokkaanse jongeren op het Allebéplein haalden de nationale pers, Mohammed B. komt er vandaan. De buurt wordt getypeerd door functiemenging: er is een hoge concentratie van onderwijsinstellingen, een moskee, een winkelcentrum en natuurlijk veel portieketage flats. De beschikbaarheid van een aantal grotere gebouwen, de ligging aan de A10, de nabijheid van het confectiecentrum en de ondernemerszin van de allochtone bevolking vormden voor ons reden genoeg om een pleidooi te houden voor Overtoomse veld als buurt voor ondernemerschap. Door de buurt te promoten als kweekvijver voor startende ondernemers biedt ons plan een heel andere kijk op de buurt. Het wordt de centraal gelegen werkplaats voor de stad, vergelijkbaar met de Jordaan van vroeger met de vele fabriekjes die de toelevering voor de binnenstad verzorgden.


Overtoomse veld, werkplaats voor de stad

(in opdracht van Stadsdeel Overtoomse Veld-Slotermeer, Far West en Prospect, 2003) De ligging aan de A10 en aan het spoor, de beschikbaarheid van een aantal grotere gebouwen en de ondernemerszin van de allochtone bevolking vormen de basis voor een manifest voor Overtoomse veld als buurt voor ondernemers. Door de buurt te promoten als kweekvijver voor startende ondernemers biedt ons plan een heel andere kijk op de buurt. Het wordt de centraal gelegen werkplaats voor de stad, vergelijkbaar met de oude Jordaan die met vele fabriekjes de binnenstad verzorgde.

7

8

urhahn urban design

1e stap: ontwikkelaar bouwt de fundering en muren

zelfbouwkavels voor ondernemers in de venserpolder

2e stap: verkoop kavels en containers

(in opdracht van Startgoed Amsterdam, 2007) In de toekomstvisie “Venserpolder Bekent Kleur” (2006) in opdracht van Eigen Haard en Startgoed Amsterdam heeft Urhahn Urban Design diverse kansen voor het vitaliseren van de Venserpolder aangegeven. Eén van de ideeën heeft betrekking op de het benutten van de overmaat aan openbaar gebied. Een veel te brede restruimte langs de singel is een uitgelezen plek om een strook ‘zelfbouwkavels’ te laten ontstaan, waar startende ondernemers de gelegenheid krijgen om hun bedrijf te laten meegroeien met hun kapitaal. Een plaatselijke versoepeling van de regelgeving en een zeer lage (begin)huur zijn de twee ingrediënten die met name allochtone ondernemers een kans voor economisch perspectief zullen geven. In het symposium “Integratie en Stedenbouwers” dat Urhahn Urban Design op 28 maart 2007 heeft georganiseerd had dit initiatief een inspirerende voorbeeldfunctie.


3e stap: steeds meer kavels in gebruik

4e stap: individuele expressie op de kavels

9

10

urhahn urban design

Kolenkit, renovatie akbarblok

(Vernieuwingsplan Kolenkitbuurt Amsterdam i.o.v. Stadsdeel Bos en Lommer, Prospect en Far West, 2002) Oude gebouwen geven sfeer aan de buurt, zelfs al is oud in deze context nog maar 40 jaar. Oude gebouwen zijn ook goedkoper dan nieuwe en bieden mogelijkheden voor ander gebruik. De renovatie van het Akbar blok werkt op twee manieren: door de renovatie worden de mooie portieken en fijne details weer zichtbaar én worden starterwoningen aangeboden voor een voor Amsterdam ongekend lage prijs. De nieuwe bewoners van het Akbarblok zijn taxichauffeur, verpleegster of net afgestudeerd stel. Hierdoor komt er nieuw bloed in de wijk.


Sense of place Wat maakt een wijk eigen en bijzonder? Het karakter van een plek wordt bepaald door de geschiedenis, de bewoners, de aanwezigheid van bijzondere gebouwen of door landschappelijke elementen. De kwaliteit kan ook schuilen in de positie van een wijk binnen de regio, de goede bereikbaarheid of juist in de ‘splendid isolation’. Voor ons is het op verschillende schaalniveaus zoeken naar verborgen kwaliteiten en sfeerbepalers een essentieel onderdeel van het ontwerpproces. Positie in de stad De naoorlogse wijk ligt meestal in de buitenste ring van de stad, ver van het centrum, maar zonder de kwaliteiten van de groene buitenwijk. Voor veel mensen is de ligging daarmee minder aantrekkelijk. Door de groei van de steden

ontstaan er echter nieuwe krachtvelden waardoor de naoorlogse wijk een nieuwe positie kan krijgen. Ver van het centrum betekent immers ook dichtbij de uitvalswegen of dichtbij het landschap. Ontwikkelen met de blik naar buiten maakt het mogelijk de kansen te benutten die door positieverandering ontstaan. De Amsterdamse Westelijke Tuinsteden zijn met bijna 100.000 inwoners even groot als een middelgrote stad. Het centrum van Amsterdam is met de tram een ruim half uur. Maar het centrum is maar één van de polen waar deze stad zich op kan richten. Door met een regionale blik naar de Westelijke Tuinsteden te kijken wordt de positie veel rijker. Schiphol en de havens zijn net zo dichtbij, Haarlem en de kust binnen handbereik. Op de fiets naar het strand in een uur!

De Westelijke Tuinsteden (ParkStad) zijn niet meer de slaapsteden van Amsterdam, maar hebben in de laatste decennia een nieuwe centrale positie gekregen in de regio.

11

12

urhahn urban design

Oud en Nieuw Geschiedenis geeft op verschillende niveaus context aan de wijk en ook naoorlogse wijken hebben geschiedenis. Het ontstaan van de buurt hangt samen met bepaalde historische ontwikkelingen, de mensen zijn vertrouwd met het typische stratenpatroon en beroemde planners of architecten hebben hun sporen achtergelaten. Tegelijkertijd is geschiedenis niet heilig. Een stad is immers om hier en nu in te leven. Oude gebouwen geven sfeer aan de buurt, zelfs al is oud in deze context nog maar 40 jaar. Oude gebouwen zijn ook goedkoper dan nieuwe en bieden mogelijkheden voor ander gebruik. Startende bedrijven of kunstenaars kunnen vaak geen hoge huren opbrengen, maar zijn wel essentieel voor de vitaliteit en dynamiek in een wijk. Oude schoolgebouwen tijdelijk laten gebruiken door starters kan het imago van een buurt vooruit helpen: van achterstandsbuurt naar buurt in opkomst. Ook in de Westelijke Tuinsteden in Amsterdam is genoeg het behouden waard. In de Kolenkitbuurt staan op het eerste gezicht alleen maar dezelfde huizen. Maar als je beter kijkt blijken er blokken te zijn met ornamenten en bijzondere portieken. De Akbarblokken worden nu gerenoveerd en geven de buurt sfeer, geschiedenis en karakter. Het kleine kapelletje in het blok is voor veel bewoners een verrassing en een moslimvrouw uit de buurt zorgt voor verse bloemen voor Maria. Imago en Identiteit De eentonigheid van naoorlogse wijken heeft een nadelige invloed op het imago van de buurt. Toch levert beter kijken vaak een ander beeld op. Van buiten zie je alleen portiekflats in een onduidelijke ruimte. Bij een ronde door de buurt en uit interviews blijken er mensen te wonen van verschillende nationaliteiten, ieder met hun eigen verhaal en relatie tot de buurt.

De identiteit van een buurt is geen vanzelfsprekend feit, de identiteit kan ontwikkeld of versterkt worden. Een voorbeeld hiervan is de Visie Stadscentrum Sloterplas in Amsterdam West. De Sloterplas is het geografische centrum van Parkstad met aan de zuidkant het Osdorpplein, in potentie het stadshart van de westelijke tuinsteden. In de visie wordt het winkelcentrum naar de plas gebracht, met pieren in het water en eilanden met recreatieve functies in de plas. Ook de portiekflats in de naastgelegen Van Suchtelen van de Haarebuurt (SuHa) krijgen een nieuw imago: SuHa refereert aan Soho in New York, aan vernieuwing van onder op, aan creatievelingen en lofts. Hierdoor ontstaat al direct een heel ander gevoel. Geleidelijke transformatie schept kansen voor huidige en nieuwe gebruikers. De eerste stap is al gezet door de ontwikkeling van het Europan blok door Arons en Gelauff Architecten. Branding Een ander hulpmiddel bij het versterken van de identiteit en het verbeteren van het imago is ‘branding’. In een branding sessie wordt met bewoners, gebruikers en kenners van de buurt nagedacht over wat een buurt is en wat die zou kunnen worden. Door direct te tekenen wat er gezegd wordt blijft de discussie niet hangen in vaagheden, maar wordt geprobeerd concreet te zijn. De achterstand in de Britse wijk Pendleton, tegen Manchester aan, is van een geheel andere orde dan de gemiddelde stedelijke vernieuwingswijk in Nederland. De wijk telt 8.000 woningen, de belangrijkste openbare kwaliteit is de shopping mall met parkeerterrein. De veiligheid in de buurt is een hot item. Het beeld in de wijk wordt gedomineerd door hekken en het imago is dusdanig slecht dat er een omslag in het denken plaats moet vinden. Met behulp van branding hebben de gebruikers van de buurt hun eigen ambities voor de wijk geformuleerd en samengevat in de slogan Pride in Progress. Zo wordt er een begin gemaakt met het versterken en uitbouwen van de dingen waar mensen trots op kunnen zijn of worden.


Barking London: meer aansluiting bij de omgeving

(London Barking Masterplan and Planning Applications for the Lintons estate, in opdracht van Borough of Barking & Dagenham, English Partnerships, 2007) Het in de jaren 60 gebouwde hoogbouw wooncomplex de Lintons in Barking (oost Londen) wordt gekenmerkt door een accumulatie van ruimtelijke en sociale problemen, en zal worden gesloopt. Urhahn Urban Design heeft een plan ontwikkeld waarbij een woonmilieu wordt gecreeerd dat aansluit bij de maat en schaal van het centrum, maar met zeer hoge dichtheid. De bouwmassa’s reageren op de verschillende invloeden vanuit de omgeving: middelhoge bebouwing aan de drukke randen, stadsbebouwing rond de Green.

niet zo...

...maar zo

13

14

urhahn urban design

Pendleton UK, multidisciplinaire benadering van vernieuwingsopgave

(Area Action Plan in opdracht van Salford City Council, 2005) De branding sheet van Pendleton, een buitenwijk van Manchester, laat zien wat de bewoners en gebruikers van de wijk belangrijk vinden: ze zien de wijk als deel van een groter geheel, een puzzelstukje in de regio. En vooral als een wijk waar een grote veranderingen moeten plaatsvinden, gesymboliseerd door de vlinder. De slogan voor de wijk werd: Pride in progress, een teken dat er nog veel moet gebeuren. Urhahn Urban Design heeft de ruimtelijke ontwikkelingen omschreven aan de hand van prospects, mogelijke toekomsten voor de verschillende onderdelen van de wijk. Door het stadshart van de Amsterdamse Westelijke Tuinsteden te koppelen aan de Sloterplas, krijgt het centrum een sterkere identiteit.


Voor wie?

van 1 naar 17 woonmilieus in de toekomstvisie ParkStad, westelijke tuinsteden Amsterdam

Bij de bouw van naoorlogse wijken werden woningen genormeerd op basis van gezinssamenstelling. Er werd uitgegaan van hetzelfde levenspatroon voor iedereen: opgroeien in een gezin, trouwen en verhuizen, kinderen krijgen en oud worden. De woningen zijn dan ook grotendeels gelijk. Tegenwoordig stellen mensen andere en verschillende eisen aan hun woning. De vraag naar ruimte is toegenomen van 16 naar 40 m² per persoon. Voor de ene bewoner is een tuin essentieel, voor de ander is dat veel ruimte voor weinig geld. Met behulp van leefstijlen proberen we grip te krijgen op de factoren die de woningkeuze van mensen bepalen. De leefstijlen zijn startpunt voor het realiseren van woonwensen. De Westelijke Tuinsteden in Amsterdam bestaan voor 75% uit portieketage woningen. Uniformiteit

Om een beeld te krijgen van de bewoners en hun wensen zijn we voor onze visie voor de Potahof in Delft begonnen met interviews met de bewoners. Zo kwamen we erachter dat de wijk veel diverser is dan je op het eerste gezicht zou zeggen.

15

16

urhahn urban design

zorgt voor eentonigheid; er valt niks te kiezen. Het huidige woningaanbod trekt geen nieuwe bewoners: de meeste mensen wonen hier omdat ze geen keus hebben. Differentiatie en betere aansluiting op de vraag zijn daarom belangrijke thema’s voor vernieuwing. In het werkboek Parkstad is het maken van een kleurrijke legenda de sleutel voor vernieuwing: verschillen maken op basis van de ruimtelijke condities en programmatische wensen. Parkstad = meer park én meer stad. Bouwen voor bewoners Midden in de Amsterdamse Watergraafsmeer ligt het “dorp” Jeruzalem, een naoorlogse wijk met vooroorlogse randen. Eén van de eerste stempelverkavelingen van Amsterdam en daarom cultuurhistorisch van belang. De woningen zijn gebouwd als duplexwoningen, die later kunnen worden

Jeruzalem, een dorp in de stad

samengevoegd. Door de woningnood is dat nooit gebeurd. De bewoners zijn gelukkig met hun buurt en willen geen grootschalige sloop. We hebben gezocht naar een manier om het karakter van de buurt in stand te houden: een dorpse sfeer, bewoners blijven, de woonkwaliteit verbetert. De kleine duplex woningen worden samengevoegd, zoals de bedoeling was. Nieuwbouw aan de randen en in het centrum maakt het mogelijk alle huidige bewoners in Jeruzalem een plek te geven. Het buurtgevoel blijft bestaan, de bewoners krijgen meer ruimte. Een voorbeeld van buurtverbetering, voor zittende én toekomstige bewoners, want de buurt is sterk vergrijsd. Door de ruimere woningen wordt de wijk aantrekkelijker voor gezinnen en zal de samenstelling van de buurt op een ongedwongen manier veranderen.

(Besloten prijsvraag in opdracht van Stadsdeel Oost-Watergraafsmeer, De Key en Patrimonium, 2005) Een voorbeeld van buurtverbetering voor zittende én toekomstige bewoners. Door de kleine duplexwoningen samen te voegen ontstaan aantrekkelijke gezinswoningen. Nieuwbouw aan de randen en in het centrum maakt het mogelijk om alle huidige bewoners in Jeruzalem een plek te geven. Een betaalbaar plan met de charme van een nieuw dorpsplein, gecombineerd met de cultuurhistorie van de eerste Amsterdamse stempels.


Meedenken In het vernieuwingsproces spelen de bewoners een belangrijke rol. Vaak mogen en kunnen zij alleen achteraf reageren, terwijl de wensen en ambities van individuen juist kleur kunnen geven aan een plan. Wij denken dat bewoners met name op buurtniveau een meerwaarde voor het plan kunnen zijn. Soms moet je ook eerlijk zijn: veranderingen zijn bedreigend en niet iedereen ziet een verandering als positief. Maar ook dan geldt dat eerlijkheid en op tijd communiceren een hoop frustraties kunnen voorkomen.

VOgelwijk: wij zijn de doeners van zeist

In de Vogelwijk in Zeist is het proces gestart met de vraag hoe de bewoners zichzelf en de wijk zien. Wie zijn ze? Wat willen ze? En hoe zie je dat in de woonomgeving? De conclusie was: wij zijn de doeners van Zeist. Dat betekent: een eigen huis, ruimte om te klussen, te rommelen. Dat kan beter met een schuur dan met een appartement. De laagbouw kan daarom grotendeels blijven staan. Kleine elementen zijn cruciaal voor de sfeer: een oude villa wordt speeltuingebouw, een dansschool kan blijven zitten. De combinatie van oud en nieuw zorgt voor een aantrekkelijke buurt met gevoel voor geschiedenis.

(Vernieuwinsplan en uitwerkingsplan i.o.v. Gemeente Zeist en betrokken woningcorporaties, 2002-2005) Stap één in de planontwikkeling van de Vogelwijk, was de vraag aan de bewoners hoe ze zichzelf en de wijk zien. Tijdens een workshop had Urhahn Urban Design verschillende invalshoeken verbeeld, de bewoners konden met stickers hun voorkeur uitspreken. De resultaten van deze workshop werden gebruikt als input voor de ontwikkeling van het gedetailleerde stedenbouwkundig plan met ontwerp voor de openbare ruimte.

17

18

urhahn urban design

‘Eerst bouwen, dan slopen’ in de Kolenkitbuurt in Amsterdam. Zo hoeven de bewonders van de wijk tijdens de vernieuwing niet uit te wijken naar een andere buurt. De eerste nieuwbouwprojecten zijn in aanbouw, het slopen van de slechte woningen volgt pas later.


Mobiliseren van bewoners In sommige buurten is een radicalere aanpak noodzakelijk. Een buurt als de Kolenkit in Amsterdam wordt gekenmerkt door isolatie: ruimtelijk vanwege de ligging tussen de A10 en de spoorlijn en ook sociaal door het hoge percentage werklozen. Maar de fysieke isolatie wordt gevormd door infrastructuur: een barrière is tegelijk een verbinding. De strategische ligging biedt een kans om de wijk boven zichzelf uit te trekken. De eerste stap is de vernieuwing van het mooiste blok: eindelijk een betaalbaar huis in de stad voor taxichauffeurs, onderwijzers, verplegers. Nieuwe mensen in de buurt die er iets van willen maken. Stap twee is slopen en nieuwbouwen, waardoor de zittende bewoners in beweging komen. Bewoners moet de keus worden geboden: terug in je eigen blok of juiste ergens anders opnieuw beginnen. Die mobiliteit doorbreekt de isolatie. Kolenkit Amsterdam, gefaseerde herontwikkeling met keuzevrijheid voor de buurtbewoners

na renovatie terugkeren in het eigen huis

verhuizen naar een nieuwe woning in de buurt

verhuizen naar een andere wijk

19

20

urhahn urban design

Stedenbouwkundige acupunctuur De grote schaal waarop naoorlogse wijken werden gepland werkt monotonie en fabrieksmatige productie in de hand. De transformatie van deze wijken vraagt om een zorgvuldige aanpak op maat, om te voorkomen dat we in dezelfde valkuilen trappen. Vernieuwingsplannen gaan niet alleen over sloop en een rigoureuze aanpak is niet altijd de meest effectieve. De sociale problematiek vraagt om een specifieke oplossing die ook kleinschalig kan zijn. Wij kiezen daarom vaak voor stedenbouwkundige acupunctuur in plaats van voor ‘grote stappen, snel thuis’.

Kleine impulsen roepen reacties op en kunnen het vernieuwingsproces zo op een subtiele manier in gang zetten. Soms is een ontwikkelingsproces nodig om initiatiefnemers te overtuigen van de potenties van een gebied. Een eerste initiatief kan - als het eenmaal gerealiseerd is - anderen over de streep trekken. Een vernieuwingsoperatie gaat dan weliswaar langzaam maar kan een hoger ambitieniveau bereiken dan op voorhand mogelijk leek. Door stapsgewijze vernieuwing kunnen ontwikkelingen wortelen in de buurt. De eerste klap is een daalder waard en moet het ambitieniveau voor de wijk als geheel neerzetten.

In de creatieve fabriek ‘Ruimzicht’ aan de Amsterdamse Kostverloren Kade worden werkplaatsen, bedrijfsruimtes, parkeerplaatsen, kantoren en woningen gecombineerd. Deze combinatie van functies moet de juiste impuls geven aan het vernieuwingsproces voor de gehele buurt. Urhahn Urban Design heeft naast dit acupunctuur-concept ook de vernieuwing van de openbare ruimte voor de gehele buurt ook ontworpen.


Venserpolder, Amsterdam

(Toekomstvisie in opdracht van Eigen Haard, 2006) De Venserpolder is gebouwd in de jaren tachtig. De wijk is dus nog lang niet toe aan sloop en nieuwbouw. Maar er moet wel snel iets gedaan worden aan het imago van “afvoerputje van de stad”. Acupunctuur oplossingen zijn: ruimte voor ondernemers in de wijk, multiculturele expressie in het hart van de wijk met de lokale Church of Ghana en de tropische ambassade en winkels in de plinten.

21

22

urhahn urban design

Groenoord Zuid en Midden, Schiedam

(Verkavelingsstudie in opdracht van Wijkontwikkelingsmaatschappij Groenoord 2006) Binnen de hoofdstructuur van hoogbouw wordt een nieuw laagbouwmilieu gerealiseerd. De openbare ruimte is cruciaal om beide milieus op elkaar af te stemmen. Hoven zorgen voor een adres voor de eengezinswoningen en vormen tegelijk de schakels naar het park.


Openbare ruimte De openbare ruimte is de drager van de stedelijke structuur, een sterke basis waarbinnen veranderingen mogelijk zijn. Het aanzien van de openbare ruimte maakt veel uit voor de beleving van een stad. Herinrichting kan een impuls zijn voor de stad. Wij denken dat het opknappen van de openbare ruimte alléén nooit voldoende kan zijn om een buurt te verbeteren. Beheer en gebruik spelen een belangrijke rol.

Molenwijk Amsterdam

In Groenoord in Schiedam-Noord staan veel portiekflats, terwijl de vraag naar eengezinswoningen groot is. De opgave is hoe een aantrekkelijk nieuw laagbouwmilieu kan ontstaan tussen de hoogbouw die gehandhaafd blijft. Sleutel hiervoor is de openbare ruimte. Met hoven die in verbinding staan met het park ontstaan specifieke plekken die de eengezinswoningen een adres geven. Een adres dat werkt voor oud én nieuw. Een verblijfsplek voor de aanwonenden en tegelijk een prettige route en goed uitzicht voor de bewoners van de hoogbouw.

(Stedelijk vernieuwingsplan in opdracht van AWV, de Dageraad, Eigen Haard, Olympus, PWV Wonen, SFB Vastgoed, Parkeergebouwen, 2001) Molenwijk is een hoogbouwbuurt in Amsterdam Noord. Ons landschappelijk ontwerp transformeert de armoeiige openbare ruimte tot een stedelijk park, waardoor de appartementen opnieuw n de markt kunnen worden gezet. Een belangrijk onderdeel van het plan is het slopen van de parkeergebouwen die gevoelens van onveiligheid in de wijk veroorzaken. In plaats daarvan wordt er voor ieder appartementsgebouw een specifieke parkeeroplossing aangedragen.

23

24

urhahn urban design

Gebouwtypologie - toolbox voor de stad Het vertalen van stedenbouwkundige plannen naar gebouwtypologieën is voor ons een belangrijke manier om stedenbouw tastbaar te maken. Met gebouwtypologieën proberen we opdrachtgevers en architecten te prikkelen om buiten de gebaande paden te treden en te werken aan innovatieve gebouwen. Dat kunnen flexibele gebouwen zijn die veel ruimte laten voor divers gebruik, of juist specifieke gebouwen met een heel eigen kwaliteit. De gebouwtypen reageren op de stedenbouwkundige context.

In Buurt Ne9en in Geuzenveld, Amsterdam heeft Urhahn Urban Design een heel scala aan mogelijkheden voor het bouwblok uitgewerkt, van transformatie tot sloop. De mogelijkheden zijn verkend op het niveau van de woning (samenvoegen, oriëntatie aanpassen), op het niveau van het gebouw (plint, ontsluiting, open aanbouw) en op het niveau van het blok (van open naar gesloten, verdichten of deels slopen). Met bestaande bouw is meer mogelijk dan op het eerste gezicht lijkt.

Gebouwtypologie die Urhahn Urban Design heeft ontwikkeld voor Geuzenveld Zuid, waar twee woningen ‘om elkaar heen draaien’ voor maximale bezonning

Innovatief project van Faro architecten voor een blok in Buurt Ne9en, Geuzenveld, waarmee de diversiteit aan woningtypen in de buurt werd vergroot.

Door de appartementen in de hoogbouw in de Molenwijk in Amsterdam Noord te differentieren, kunnen de gebouwen blijven staan, terwijl er een meer gemengde groep bewoners zich er thuis zal kunnen voelen.

vernieuwing van de naoorlogse stad transformatiemogelijkheden van de bestaande bebouwing op drie schaalniveaus

Nieuwendam Noord

(Stedelijk Vernieuwingsplan in opdracht van Stadsdeel Amsterdam Noord 1999) In Nieuwendam Noord hebben we gewerkt met een scala aan gebouwtypen, van transformatie van bestaande flats tot nieuwbouw. Eén van de gebouwde voorbeelden is de transformatie van een bestaande flat door opbouw en aanbouw, door architect Hans van Heeswijk.

25

presents: vernieuwing van de naoorlogse stad

Recommend Documents