PO najaar 2011
Aan de slag met 21st century skills Kenny.nl: spelen en leren Leren met mobieltjes
Inhoud
2 Column Frans Schouwenburg 3 Webtips 4 Formeel en informeel Engels leren 6 Hoe ondersteunen we leerlingen met dyslexie? 8 Ik KHAN rekenen 10 De leerling aan het woord 10 Ict in het onderwijs, de stand van zaken 11 Klaar voor de start; de nieuwe Kennisnet onderbouwsite 12 Begrijpend kijken in de klas 14 Innoverend leren in een ict-leerrijke omgeving 16 Nieuws
Het thema van deze inDruk is ‘Taal en rekenen’. Ook de webtips staan natuurlijk in het teken van dit thema. Voor het eerst zijn er behalve webtips ook tips te vinden om filmpjes van Teleblik en Leraar24 rondom dit thema te bekijken. Om de filmpjes van Teleblik te kunnen bekijken heeft u een Entree account nodig. Mocht u deze nog niet hebben dan kunt u deze gratis aanvragen wanneer u hieronder op een van de Teleblik-links klikt.
Kijktips Teleblik
Webtips
Het vastleggen van taal, o.a. het ontstaan van
woorden-
Op de site van de Rekenboog, een initiatief van SLO, het
boeken, alfabetten, beeldschrift, spijkerschrift en de
Freudenthal Instituut en de CED-groep staan rekenlessen
spellingsregels.
voor zeer moeilijk lerende kinderen. Aan de leerlijnen zijn
www.teleblik.nl/media/66801
activiteiten gekoppeld die zorgen voor betekenisvol rekenonderwijs.
Het ontstaan van de Nederlandse taal en de
relatie van het
www.rekenboog.slo.nl
Nederlands met andere talen om ons heen. www.teleblik.nl/media/31607
In deze inDruk is het verhaal te lezen van een school die werkt met de site van de Khan Academy. De site Mathtrain.tv
4
8
12
14
Educatief programma voor het basisonderwijs, waarin
is een soortgelijke site waar zowel de leerkracht als de leer-
spelenderwijs kennis wordt gemaakt met rekenen en
lingen rekenproblemen uitleggen in screencasts (filmpjes).
getallen.
www.mathtrain.tv/index.php
www.teleblik.nl/media/5418244 Op deze site staan heel veel online oefeningen om rekenen, taal, maar ook om vakken zoals techniek en topo te oefenen.
Column
Kijktips Leraar24
Kinderen kunnen alles
Ook bevat deze site gerichte oefeningen voor de NIO- of CITOtoets.
Er wordt weer volop geschreven en gesproken
wat ze kunnen. En dat kan verrassende effecten
Taal speelt een grote rol bij realistisch rekenen, daarom
over de voordelen en nadelen van internet en
hebben. Al enige tijd verzamelen we bij Kennisnet
worden taal- en rekenonderwijs gecombineerd.
sociale media. Vooral wanneer het gaat om onze
voorbeelden van scholen die leerlingen serieus
www.leraar24.nl/video/2134
kinderen, die al zoveel gevaar lopen in deze
inzetten bij alles wat rond de computer in de
wereld, zijn we erg voorzichtig en bannen we
school speelt. Onlangs organiseerden we bij
Iedere dag klassikaal sommen oefenen verbetert de basis-
oefenen. De site is ook prima bruikbaar bij instructie op het
graag uit wat ons niet zint. De frustratie is dan
Kennisnet een kringgesprek met een aantal van
kennis rekenen van leerlingen.
digibord.
ook groot als we als opvoeders in de gaten
deze scholen. Docenten en leerlingen vertelden
www.leraar24.nl/video/2062
www.beterontleden.nl
krijgen dat we er geen grip op hebben. De een
over hun ervaringen (binnenkort volgt de
begint een actie tegen pedofielenverenigingen,
publi-catie). Maar één ding werd volstrekt
Interactief voorlezen bevordert de taalvaardigheid en
Rekensommen en taaloefeningen voor de onderbouw. Op
de ander legt duidelijke kaders op over de tijd
duidelijk:
vergroot de woordenschat.
www.kenny.nl kunt u voor uw leerlingen educatieve
die het kind op Hyves mag doorbrengen, er
taken en ze kunnen het aan. Er werd verteld over
www.leraar24.nl/video/2133
spelletjes op maat klaarzetten. De spellen sluiten aan bij
worden cursussen verkocht, mobieltjes aan
leerlingen die helpdesks vormen op school, leer-
de leerdoelen rekenen en taal.
kinderen meegegeven en ieder worstelt met
lingen die les geven aan docenten, zelfs les in
www.kenny.nl
afspraken en protocollen.
digibordvaardigheden en leerlingen die uitleg
Zo niet de kinderen zelf. Die stappen overal on-
geven over toepassingen en apparaten. Duidelijk
bevangen in. Als wij grip op het Hyvesgebruik
signaal is: ze kunnen het aan, vinden het geweldig
denken te hebben is Hyves al lang weer passé. Als
om te doen en voelen zich serieus genomen. Daar-
we denken te weten wat een sms is, zijn uw kin-
mee lijkt me een uitstekende basis gelegd om in de
deren alweer aan het pingen. Zo gaat het maar
school te werken aan vaardigheden voor de 21ste
door.
eeuw. Dit sluit ook aan bij de andere prioriteiten
Uiteindelijk lijkt het mij toch altijd weer het bes-
die u heeft rondom het thema Taal en Rekenen.
te om zoveel mogelijk met kinderen te communi-
Over al deze onderwerpen vindt u in deze InDruk
ceren, ze proberen te begrijpen en ze het besef te
weer interessante artikelen en ideeën.
Geef
leerlingen
verantwoordelijke
www.leestrainer.nl Veel leerlingen vinden ontleden erg lastig. Op de site Beter Ontleden kan aangegeven worden wat en hoeveel je wilt
geven dat we geïnteresseerd zijn in wat ze doen
2 - po najaar 2011
en niet alleen maar bezorgd zijn. Daarbij past dat
Frans Schouwenburg
kinderen ook de ruimte krijgen om te laten zien
Sectormanager po
po najaar 2011 - 3
Formeel en informeel Engels leren Hoe kunnen jonge kinderen het beste Engels leren? Wat is de perfecte combinatie tussen formeel leren (in de klas) en informeel leren (in de dierentuin of gewoon thuis) met een mobieltje? Hoe kan zo’n mobiele applicatie het leerproces en de motivatie van kinderen optimaal stimuleren? EarlyBird, een landelijk expertisecentrum voor Engels in het basisonderwijs en het Instituut voor Informatica van de Universiteit van Amsterdam onderzoeken dit – met steun van Kennisnet. ‘Can you point at the tiger? Do you see a predator? What do
gevonden is, volgt er een puzzel, een memory-spel of een
mee naar toe en speelde dan onderweg. Het is nog te vroeg
we call this long part of an elephant?’ Een kwartier lang krijgt
quizje over dat dier. Telkens worden foto’s en plaatjes
om conclusies te kunnen trekken over wat de kinderen ervan
Sven uit groep 5 van obs De Boemerang in Zevenbergen de
gekoppeld aan gesproken en geschreven taal.
geleerd hebben, de onderzoeksresultaten worden eerst
ene dierenvraag na de andere voorgelegd. Onderzoekers Miek
uitgebreid geanalyseerd.
Teunissen en Gerard Veenhof spreken consequent Engels,
In Zevenbergen mochten de kinderen thuis zo veel - of zo
Miek Teunissen vertelt: ‘Ik heb wel de indruk dat er enorme
alleen als ze zien dat Sven in de war raakt, schakelen ze even
weinig - spelen als ze zelf wilden. De motivatie van de leer-
verschillen
over op Nederlands. Door de dunne muren heen is te horen
lingen om met het spel bezig te zijn is een van de aspecten
kinderen. Kennelijk kunnen sommige kinderen heel goed zelf-
hoe in het aangrenzende kamertje Svens klasgenootje Kyara
die worden getoetst. In de klas is bij dit deelonderzoek geen
standig leren en anderen wat minder. We wilden in het deel-
soortgelijke vragen krijgt voorgelegd. Alle kinderen van
extra aandacht besteed aan The Zoo. Van tevoren is elk kind
onderzoek op De Boemerang bepaalde aspecten van het spel
groep 5 doen mee aan een onderzoek naar ‘informeel’ Engels
mondeling getest op kennis van woordenschat en door
apart testen; daarom is nu in de klas geen aandacht besteed
leren, dat wil zeggen: leren buiten de gewone les om.
diezelfde test nu opnieuw af te nemen, willen de onder-
aan de oefenstof. In het uiteindelijke onderzoek - dat volgend
zoekers achterhalen wat de kinderen hebben opgestoken van
schooljaar zal plaatsvinden - wordt de applicatie ingezet als
het spelen van de game.
ondersteunend middel binnen een uitgebreid lespakket over
Mobiel mee naar huis Elk kind kreeg gedurende twee weken een mobieltje in bruik-
in
vooruitgang
zitten
tussen
individuele
dieren. Dit lespakket bestaat - naast dit spel - uit opdrachten
leen mee naar huis, met daarop een speciaal voor dit doel
Onderdeel van lespakket
in de klas, klassikale gesprekken en een uitje naar de dieren-
ontwikkeld dierentuinspel Zoo Quest. In deze role playing
Alle kinderen vonden het een leuk spel. Met de motivatie zat
tuin. Die combinatie van formeel en informeel leren, op school
game speelt het kind de hoofdfiguur, die de zookeeper moet
het ook wel goed: De meesten speelden meerdere malen per
en thuis, met lesstof en spel, bleek in eerder onderzoek goed
helpen om 25 ontsnapte dieren op te sporen. Als een dier
week, Sven zelfs elke dag en Kyara nam haar mobieltje overal
te werken. Beide vormen van leren vullen elkaar aan.’
4 - po najaar 2011
po najaar 2011 - 5
Hoe ondersteunen we leerlingen met dyslexie? Dyslexie kan het leerproces van kinderen behoorlijk in de weg zitten. Wie moeite heeft met taal, heeft bij veel schoolvakken een extra hindernis. Dit kan het zelfvertrouwen ondermijnen. Veel oefenen met spelling helpt, veel lezen en voorgelezen worden ook. Hoe meer taal een kind verwerkt, hoe beter. In de drukke klassenpraktijk blijkt dit soms lastig te verwezenlijken, maar inzet van ict kan uitkomst bieden. Het is een bekend - en inleefbaar - proces: kinderen die door
De Ni-je Veste is onderdeel van scholengroep Delta
hun dyslexie moeite hebben met lezen, kiezen vaak voor
in Arnhem en omstreken. Binnen deze scholengroep
dunne en simpele leesboeken. Deze zijn over het algemeen
werken nu veertien scholen met Kurzweil. Hierdoor
minder spannend en motiverend dan de boeken die andere
konden twee nadelen van het programma ondervangen
klas-genootjes lezen. Zo komen kinderen met dyslexie
worden: de hoge prijs en het tijdsintensieve hand-
aanzienlijk minder met taal in aanraking dan hun klas-
matig scannen van teksten. De scholengroep kreeg
genootjes en raken nog verder achterop. De moeite met lezen
kwantumkorting en binnen Delta wordt nu een
zit hen niet alleen dwars bij leesboeken, maar bij alle
Kurzweil-bibliotheek opgebouwd, waar alle veertien
teksten en schriftelijke toetsen.
scholen gebruik van kunnen maken.
Gestructureerde karaoke
Computerstem
Jeanette Smalen, Intern Begeleider op basisschool de Ni-je
In groep 4 laat Max trots zien dat hij Dolfje weerwolfje aan
Veste in Groenlo, vertelt hierover: ‘In de lagere groepen lezen
het lezen is. ‘Kurzweil leest het voor en ik moet in mijn
programma ook voor gewone teksten van bijvoorbeeld
Virtuele klas
leerkachten vaak alle teksten voor. Naarmate kinderen ouder
hoofd meelezen. Dat helpt echt, al is de computerstem een
aardrijkskunde en voor toetsen. Zo voorgelezen worden
Montessori-school Stad in Almere heeft gekozen voor
worden, vinden ze dat te kinderachtig; ook kinderen met
beetje vreemd. Ik maak wel altijd de letters groter op het
terwijl je mee kunt lezen, helpt vooral met het begrijpen
een andere inzet van ict bij de begeleiding van leer-
dyslexie willen zelfstandig aan de slag. Daarvoor zetten we
scherm, meestal zet ik ‘m op 200%.’ Naast Max verdiept Puck
van moeilijke woorden’, vertelt Mylène.
lingen met dyslexie. Tijdens het pilotproject ‘Online
tegenwoordig het voorleesprogramma Kurzweil in. Dat leest
zich in een tekst over de verzorging van jonge katjes en
een tekst voor en laat tegelijk op het beeldscherm zien welk
vullen Emiel en Nout het Kurzweil-logboek in. Terwijl deze
Woordvoorspeller
zeven weken lang extra aandacht en begeleiding tijdens
woord, in welke zin, aan bod is. Het lijkt wel wat op karaoke,
vier met een koptelefoon op zelfstandig bezig zijn, geeft
Kurzweil werkt compenserend voor de leeshandicap, zodat
schooltijd. Deze lessen vonden plaats in een ‘virtuele
maar dan inclusief de structuur van de hele pagina. En dat
hun juf instructie aan de rest van de klas. In groep 7
kinderen toch zelfstandig boeken en teksten kunnen verwerken
klas’. De Remedial Teacher gaf op afstand les; iedereen
werkt. Wij gebruiken het vanaf groep 4, bij alle kinderen van
zitten vijf kinderen op een rijtje te lezen in 100% Timboek-
die passen bij hun leeftijd en groepsniveau. Dit stimuleert de
kwam op een afgesproken tijd online. De leerkracht
wie het leesniveau het leren in de weg staat.’
toe en in een Hoe overleef ik-boek. ‘We gebruiken dit
leeshonger en versterkt het zelfvertrouwen van de kinderen,
behandelde een stukje lesstof en gaf (afwisselende)
waardoor ze meer gaan lezen. Daarnaast werkt het remedië-
opdrachten. De kinderen maakten de oefeningen en
rend, doordat kinderen ook de moeilijke woorden zelf
konden desgewenst met elkaar en de leerkracht commu-
meelezen, terwijl die uitgesproken worden. Daarnaast is
niceren via spraak of via de chat. De virtuele spellings-
Jeanette Smalen enthousiast over de inzet van het
lessen werden drie keer per week gegeven. Directeur
programma bij het zelf schrijven van teksten: ‘Als leerlingen
Bert Dijksman is enthousiast over dit project: ‘Na zeven
niet precies weten hoe een woord geschreven moet
weken hadden de meeste kinderen hun taalachterstand
worden, zullen ze dat woord vermijden. Maar met de Woord-
(van een half jaar of meer) weggewerkt. De gerichte
voorspeller krijgen ze hints. Zo gaan ze langere en ingewik-
lessen konden gewoon tijdens schooltijd plaatsvinden,
keldere teksten schrijven. Eigenlijk zouden kinderen ook
zonder dat dit de klassenleerkracht extra belastte.
thuis Kurzweil moeten gebruiken, we zoeken nog een
De kinderen waren heel geconcentreerd aan het werk.
oplossing waardoor dat kan zonder extra kosten.’
Hun zelfvertrouwen en hun motivatie om wat aan
Taal’ kregen 20 kinderen met dyslexie in kleine groepjes
spelling te doen, keerden terug. Ik vind het zeker voor herhaling vatbaar. Kinderen kunnen zo gespecialiseerde hulp op maat krijgen, die onze school zelf niet kan
6 - po najaar 2011
Lees meer over deze aanpak van dyslexie in deel 31 uit
bieden. Eigenlijk zoek ik andere scholen die mee willen
de Kennisnet Onderzoeksreeks: Opbrengsten van EXPO;
doen: hoe meer deelnemers aan Online Taal, hoe
Tien experimenten met ict in het primair onderwijs.
betaalbaarder het wordt.’
po najaar 2011 - 7
goede en minder rekenvaardige leerlingen aan elkaar
Daarnaast zal gekeken worden welke voordelen een tablet kan
gekoppeld. Op deze manier kunnen ze elkaar helpen.
hebben. Het belangrijkste is dat je een goede internetver-
Communiceren binnen de Khan Academy is (nog) niet mogelijk.
binding hebt.
Maar hoe zit het met de organisatie?
Na de zomervakantie is de Koningin Julianaschool gestart
De Khan Academy is een Engelstalige site, levert dat geen
met een smalle pilot. De plusleerlingen gaan dan verder met
problemen op voor de leerlingen? Arco legt uit dat het
de Khan Academy. Daarnaast worden er filmpjes vertaald naar
bij veel sommen geen enkel probleem is. Bij redactie-
het Nederlands en wordt er gekeken of er een integratie mo-
sommen gebruiken de leerlingen Google Translate. Dat
gelijk is met bijvoorbeeld de database van Wikiwijs. Je kunt
programma geeft geen vlekkeloze vertaling naar het Ne-
dan gebruik maken van bronnen zoals een rekenrek binnen de
derlands maar wel genoeg voor de leerlingen om de strekking van de opgave te begrijpen. Veel leerkrachten worstelen
binnen
hun
klassen-
management hoe ze leerlingen zoveel mogelijk op hun eigen niveau kunnen laten werken. Volgens Arco de Bonte is de Khan Academy eigenlijk de droom van iedere
Ik KHAN rekenen
Khan Academy. Volgens Arco de Bonte
Khan Academy is eigenlijk de droom van iedere leerkracht.”
zou deze werkwijze op den duur de rekenmethode kunnen vervangen. Uit de reacties van de kinderen blijkt dat ze het erg prettig vinden om autonoom te kunnen werken; ‘Je weet nu wat je niveau is en je kunt zelf verder gaan’ en ‘Als je het niet snapt kun je even
leerkracht. Je leerlingen werken waar dan ook, wanneer dan
een filmpje bekijken.’ Dit enthousiasme blijkt nog eens ex-
ook, in hun eigen tempo aan hun eigen vaardigheden.
tra uit het feit dat meester Arco op zijn dashboard ziet
Ze zijn niet afhankelijk van de leerkracht om verder te
dat erop de vrije woensdagmiddag thuis lekker verder
komen in hun ontwikkeling. Aan de coach (leerkracht) biedt
gerekend wordt.
de Khan Academy een uitgebreid leerkrachtdashboard waar je kunt zien hoe ver iedere leerling is gekomen en
Khan Academy
Wat is de Khan Academy?
hoeveel tijd ze er aan besteed hebben. Ook zie je door
www.khanacademy.org
De Amerikaan Salman Khan begon in 2004 met het geven van bijles wiskunde aan zijn nichtje Nadia. Toen ook
kleurcodes welke stof is afgerond, waar ze mee bezig
andere familieleden van zijn diensten gebruik wilden maken bedacht hij dat het handig zou zijn om zijn uitleg op
zijn en waar ze in vastlopen. Volgens Arco heeft hij nu
YouTube te plaatsen. Tot zijn verbazing bleken de filmpjes op YouTube razend populair te zijn en maakten al snel vele
veel meer tijd om individuele leerlingen te begeleiden.
mensen over de hele wereld gebruik van zijn wiskunde uitleg. Dat inspireerde hem tot oprichting van de Khan
Nederlandstalige community www.ikkhan.nl
Academy; een interactieve site met instructievideo’s, oefeningen en hulpmiddelen rondom rekenen en wiskunde.
Bij een peiling onder zijn leerlingen bleken 23 van de 26
Inmiddels staan er al meer dan 2150 video’s online en heeft Khan zijn baan opgezegd om zich fulltime aan de
leerlingen het werken met de Khan Academy ‘extreem leuk’ te
Khan Academy te kunnen wijden. Al het materiaal op de website van de Khan Academy staat voor iedereen vrij om te
vinden, de andere 3 vonden het ‘heel leuk’. Ook collega’s zijn
Chromebooks
gebruiken. Inloggen met een Facebook- of Google-account volstaat.
erg enthousiast. Het probleem is nu nog het aantal computers.
http://dutch.appsusersgroup.com/berichten/
Na de vakantie gaat Arco aan de slag met Chromebooks
chromebooksinhetonderwijs
(gebruiksvriendelijke laptops met alleen een browser).
of http://goo.gl/N0kRH
Als leerkracht en ict-coördinator op de Koningin Julianaschool
was dat geen enkel probleem. De leerlingen voegen hun
in ’s Gravenpolder had Arco de Bonte al eerder eens de site
leerkracht als coach toe en zo creëer je een prachtige
van de Khan Academy bezocht maar toen hij in februari
leeromgeving. De leerlingen volgen de leerlijn, per blok
2011 zag dat er leerlijnen en oefeningen toegevoegd
krijgen ze oefeningen met spelelementen daarin. Zo heb je
werden, werd het pas extra interessant. Arco diende een
als je tien sommen achter elkaar goed maakt een streak.
plan in bij de innovatieregeling van Surfnet/Kennisnet om
Arco vergelijkt dat met een strike bij het bowlen. Ook kun je
in de klas een pilot uit te gaan voeren met de Khan Academy.
badges verdienen wanneer je bepaalde niveaus behaalt.
Het projectplan werd gehonoreerd in de categorie ‘leren op
Dit motiveert de leerlingen enorm.
afstand en online samenwerken’. Groep 7 van de Koningin Julianaschool kon aan de slag.
Wanneer de kinderen binnen een blok tien sommen achter elkaar goed hebben (streak) schuiven ze een stukje op in de
In de laatste weken van het schooljaar werd een brede pilot
leerlijn. Deze leerlijnen zijn gekoppeld aan de videodatabase.
uitgevoerd. De leerlingen van groep 7 gingen aan de slag
Vind je een som erg moeilijk dan kun je een instructiefilmpje
met de site van de Khan Academy. Ze begonnen op een
kijken of om een hint vragen. Bij een hint krijg je in een
instartniveau en bekeken de instructievideo’s en maakten
soort stappenplan te zien hoe je bij de uitkomst kunt
de opdrachten. Het enige wat daarvoor nodig is, is een
komen. Maak je gebruik van een hint dan moet je wel weer
Google- of een Facebookaccount. Omdat men op de Koningin
vooraan beginnen met het behalen van een streak (10
Julianaschool al veelvuldig gebruik maakt van Google Apps
sommen achtereen goed). Voor deze pilot had Arco de Bonte
8 - po najaar 2011
po najaar 2011 - 9
De leerling aan het woord: Puck Meerburg Ik ben Puck Meerburg, 12 jaar en programmeur. Ik heb de TafelTrainer gemaakt, een app voor de iPhone, iPodTouch of iPad waarmee je de tafels kan oefenen. Ik ben gaan programmeren op mijn 7e, in PHP en HTML, dat zijn programmeertalen voor websites. Mijn eerste programma was een digitale Twister-klok. Hiermee konden we in de klas toch Twister spelen toen de echte Twisterklok kapot was. Het is dus best handig om te kunnen
‘Ik ben de enige van de hele school die echt een
programmeren. Ik vind programmeren ook leuk omdat het een
computernerd is’
soort puzzel is, je moet het goede antwoord vinden om het te laten werken. Als niet alles klopt, doet je programma het niet.
Mijn TafelTrainer is al heel vaak gedownload (meer dan
Ik heb de TafelTrainer gemaakt omdat ik de tafels moest leren
40.000 keer en zelfs tot in Nieuw-Zeeland!). De gewone Tafel-
en die op een leuke manier wilde oefenen. Eerst was het een
Trainer is gratis, voor de uitgebreidere versie TafelTrainer+
webpagina, maar later heb ik er een iPhone-app van ge-
moet betaald worden. Ook Willem-Alexander (de kroonprins),
maakt. Ik koos de iPhone omdat we zelf zo’n apparaat hebben.
heeft de betaalde TafelTrainer+ gedownload toen ik een
Ik ben nu ook bezig met een versie voor Android.
demonstratie gaf bij Beeld en Geluid in Hilversum. Ik ga later
Op school help ik de leerkrachten en kinderen met computers.
ict of Informatica studeren, heel erg veel met computers doen
Als er een probleem is, word ik daar altijd bijgeroepen:
en rijk worden ;).
Ik ben de enige van de hele school die echt een computernerd
Ik denk dat tabletcomputers echt veel op school gebruikt gaan
is ;). Omdat ik na de zomervakantie naar de brugklas ga, ben
worden, omdat je daarmee heel makkelijk informatie met alle
ik nu ook bezig een hulpstick te ontwikkelen. Iedereen die dat
kinderen kan delen. Het is jammer dat er andere versies van
wil, kan de hulpprogramma’s downloaden van http://hulpstick.
elke app nodig zijn voor tablets en smartphones met verschil-
puckipedia.nl en deze op een usb-stick zetten. Daarmee zijn
lende besturingssystemen (iOS van Apple, Android en
de belangrijkste ict-problemen op basisscholen wel te
Blackberry OS zijn de belangrijkste). Ik denk niet dat die
Binnen een speciaal voor dit doel geopende community werden
observeren kregen de ontwikkelaars een beter inzicht in de
verhelpen. En als er een probleem is dat niet met deze
uitwisselbaar zullen worden, dus zullen programmeurs
gerichte vragen gesteld aan ouders, leerkrachten en andere
wensen van de doelgroep. Ook ouders en leerkrachten werd
hulpstick te verhelpen is, kan je dat via een tabblad melden,
zoals ik steeds voor elk systeem een andere app moeten
experts over de inrichting van de nieuwe site. Er werd online
gevraagd om vragenlijsten in te vullen om zo de site nog
dan vul ik het aan.
programmeren.
gediscussieerd over onder andere de naam van de koekoek, het
beter aan te laten sluiten bij hun wensen.
Klaar voor de start; de nieuwe Kennisnet onderbouwsite In de vorige inDruk berichtten we u al over het cocreatietraject dat gestart is om de nieuwe onderbouwsite van Kennisnet vorm te geven. Inmiddels is de vernieuwde website live!
lettertype, de inhoud, kleuren en de mate van interactiviteit.
Vier in Balans Monitor 2011: ict in het onderwijs, de stand van zaken
Op basis van deze feedback werd het ontwerp steeds weer aan-
Per 9 september hebben leerlingen van de groepen 1, 2 en 3
gepast en verbeterd. De bontgekleurde ondeugende vogel heeft
een
de naam Kenny gekregen. Een aantal leerkrachten heeft tips
beschikking. Leerlingen kunnen hier individueel of in twee-
gegeven over welke content uit de huidige kidssite zeker weer
tallen mee aan de slag op de computer. Bij het ontwerpen van
terug zou moeten komen in de nieuwe site. De spelletjes van
de site is ook rekening gehouden dat deze geschikt moet
Rekenweb lijken populair terwijl de zoeksite voor kinderen
zijn voor gebruik op het digibord of touchscreen. Ook in
‘Wroet’ als minder overzichtelijk werd beoordeeld.
groepjes kunnen de leerlingen met Kenny aan de slag.
spiksplinternieuwe
interactieve
onderbouwsite
Ict kan bijdragen aan efficiënter, effectiever en aantrekke-
gebruik van ict, neemt ook het gebruik van digitaal
lijker onderwijs. Of dat gebeurt hangt af van de samenhang
leermateriaal toe. In het po is 17% van het gebruikte les-
die de leraar weet aan te brengen tussen de leerinhoud, de
materiaal digitaal.
Rond de zomervakantie was men zover dat er spelletjes en
Word vrienden met Kenny
ict-toepassing en de leerling. Dit blijkt uit de deze maand
Verder laat de Monitor zien dat inzet van ict een groot be-
andere activiteiten in de site geplaatst konden worden en de
Schrijf met de hele klas in Kenny’s vriendenboekje en
verschijnende Vier in Balans Monitor 2011, de jaarlijkse
roep doet op de professionaliteit van de leraar. Leraren
site ook echt door de doelgroep kon worden getest. In een
maak kans op een leuk schoolreisje. Op de site vindt u de
onderzoeksmonitor die een overzicht geeft van de stand van
voelen zich daarbij het meest ondersteund door samenwer-
onderbouwgroep waar de zomervakantie nog niet begonnen
pagina van het vriendenboekje. De leerlingen kunnen de
zaken wat betreft ict-gebruik in het onderwijs. Het gebruik
king met collega’s en een management die het gebruik van
was en op het kantoor van Kennisnet werden jonge gebruikers
kleurplaat inkleuren en u (of een ouder) kunt helpen bij
van ict neemt jaarlijks met 2-3% toe, driekwart van de
ict krachtig ondersteunt. Ondersteuning vanuit het manage-
van de site geobserveerd bij het verkennen van de nieuwe
het invullen van het vriendenboekje. Word vrienden met
leraren maakt er gebruik van. Het gaat dan vooral om
ment houdt in, het beschikbaar stellen van goede ict-voor-
Kennisnet Kids onderbouwsite.
Kenny op www.kenny.nl
‘tools’ zoals tekstverwerking en internet, maar ook om
zieningen en de ontwikkeling van een breed gedeelde visie
De kinderen gaven aan het leuk te vinden als Kenny wat stoute
methodegebonden programmatuur die dikwijls voorziet in
op het gebruik van ict voor onderwijsdoeleinden. Download
dingen deed. Ook proberen ze overal op te klikken om te kijken
oefenstof. In het basisonderwijs worden daarnaast ook veel
of bestel nu een exemplaar van de Vier in Balans Monitor
of er een actie op volgt. Heel eerlijk gaven zij hun mening
computerspelletjes ingezet. Met de verdere toename van het
2011 nu op onderzoek.kennisnet.nl
over leuke en minder leuke spelletjes. Door de kinderen te
10 - po najaar 2011
ter
www.kenny.nl
po najaar 2011 - 11
Begrijpend kijken in de klas Door de komst van de digiborden in de klaslokalen krijgen veel leerlingen tegenwoordig beduidend meer videomateriaal aangeboden dan voorheen. De multimediale mogelijkheden van het digibord zorgen ervoor dat veel instructies worden verrijkt met video’s en animaties. Op zichzelf is dat natuurlijk een prima ontwikkeling; zaken die je visueel krijgt aangeboden onthoud je vaak langere tijd. Het Samen Deskundiger netwerk RizoB bedacht dat de inzet van multimedia via het digitale schoolbord effectiever en efficiënter kan verlopen door leerlingen met de juiste instructie en kijkvragen naar het digitale beeldmateriaal te laten kijken. De leerkracht speelt hierbij een hele belangrijke rol. Mart Kuijpers is stafmedewerker ict bij het bestuur SKOZOK,
Hoe ziet zo’n les rondom het principe begrijpend
Effecten die je zou kunnen bereiken door
betrokkenheid bij je leerlingen. Als leerkracht is het belang-
Michel van de Ven werkt als adviseur onderwijs en ict
kijken er in de praktijk uit?
begrijpend kijken in de klas in te voeren zijn:
rijk om goed na te denken over de frequentie waarmee je
bij Stichting de Eenbes. In samenwerking met Schoolnet
beeld-materiaal inzet en waarom je op een bepaald moment
Brabant en Kennisnet werd er een projectplan ‘Begrijpend
1. Inleiding op het lesonderwerp
- Betere aansluiting op de visuele wijze waarop
eenfilmfragment gebruikt in plaats van bijvoorbeeld een
Kijken’ opgesteld. In dit projectplan wordt beschreven hoe
2. Duidelijk maken van het lesdoel en introductie
onze leerlingen nu informatie verwerven
verhaal. Het principe van het begrijpend kijken kan
je een multimediale les idealiter vorm zou kunnen geven
van de kijkpunten en kijkvragen
- Meer leerrendement halen uit het gebruik van
toegepast worden bij al het beeldmateriaal, in het basis-
zodat je meer leerrendement bij je leerlingen bereikt.
3. Leerlingen kijken naar het videofragment en
het digibord
onderwijs kun je er ook in groep 1-2 al mee beginnen.
maken eventueel aantekeningen
- Verrijking van het onderwijs door een gedoseerde
De basis van het concept is de (methode)les, de leerkracht
4. Verwerkingsactiviteit met het werkboek of
bekijkt welke delen uit de instructie bij deze les kunnen
bijvoorbeeld een mindmap
worden vervangen door multimedia. Om meer effect te
5. Reflectie op het leerproces door leerlingen en
bereiken formuleert de leerkracht vooraf een aantal
inzet van multimedia - Vergroting van het didactisch repertoire van de leerkracht
leerkracht
Binnen het samenwerkingsverband RizoB wordt in het najaar gestart met workshops rondom het principe van het begrijpend kijken. De deelnemers maken kennis met de kijkwijzer en het stappenplan. Daarnaast krijgen zij
‘kijkpunten’ en een paar ‘kijkvragen’. Een kijkpunt heeft als
voorbeelden van verwerkingsactiviteiten op het gebied van
doel om de aandacht van een leerling naar de kern van een
ook nog snel. Een kijkkaart kan de leerkracht helpen bij deze
Wanneer je daar binnen je klas aandacht aan wilt besteden
coöperatief leren en inspelend op meervoudige intelligentie.
videofragment te leiden. Een kijkvraag dient om de leerling
werkwijze. ‘Begrijpend kijken zou iedere leerkracht uit
selecteer je natuurlijk vooraf welk materiaal je laat zien.
Leerkrachten zullen tijdens de workshops zelf ervaren hoe
direct actief te laten zoeken naar bepaalde informatie in
zichzelf moeten toepassen, het model moet eigenlijk tussen
‘Laat nooit iets aan de leerlingen zien wat je niet vooraf zelf
het voelt om onvoorbereid geconfronteerd te worden met
het fragment. In plaats van het multimediafragment te
de oren komen.’ Om leerkrachten hierbij te helpen worden
hebt bekeken. Kijk daarbij bijvoorbeeld naar de lengte van
een grote hoeveelheid filmmateriaal. Mart Kuijpers vertelt:
absorberen wordt de leerling nu gestimuleerd om actief te
er workshops georganiseerd om dit bewustwordingsproces
het fragment, het niveau en welke bronnen er gebruikt
‘Het moet een eye-opener worden voor leerkrachten.
kijken en direct belangrijke informatie uit het fragment
te versnellen. Een speciale kijkkaart kan de leerkracht
worden.’ Giel van Santvoort van hogeschool de Kempel levert
Men gaat leren, ervaren en proeven hoe het is om de juiste
te filteren.
hierbij helpen.
voor het project speciale tools om met het beeldmateriaal
richtvragen te stellen. Ga maar eens aan de andere kant van
aan de slag te gaan.
je bureau zitten en kruip in de huid van de leerling.’
‘Begrijpend kijken is een instructiemodel’ legt Michel van
Mart Kuijpers legt het principe van het begrijpend kijken uit
Ondanks het gemak ervan bereik je volgens Kuijpers en
de Ven uit. ‘Leerkrachten moeten heel veel en vaak moet het
aan de hand van het voorbeeld van de revolutie in Egypte.
Van de Ven met het laten zien van filmpjes geen hogere
12 - po najaar 2011
po najaar 2011 - 13
Verwaijen. ‘Bij terugkeer in Nederland is het project
benadrukt Elleke Verwaijen. ‘Dat is een hele omslag: het
Singapore Next opgezet met verschillende partners, waar-
onderwijs is nu vaak zó gericht op het geven van de enig
onder APS, Cito en drie schoolbesturen. In het schooljaar
juiste antwoorden, dat het soms eerder een quiz lijkt.
2011-2012 starten we met een pilot op één school per
Onderwijs vanuit de gedachte van 21st century skills vergt
scholenstichting, in de groepen 5 tot en met 8. In deze pilot-
een heel andere rol van de leerkracht. In plaats van een
groepen zullen 21st century skills als uitgangspunt voor het
vraag te stellen en daar een eenduidig antwoord op te
onderwijs genomen worden. Alleen rekenen en taal blijven
verwachten, zal een leerkracht met kinderen mee moeten
nog even op de gewone manier vormgegeven.’
denken over de kwaliteit van de onderzoeksvragen en hen aanmoedigen om zelf verder na te denken over het gevonden
Onderzoekende houding
antwoord. De kunst is om onderwijs zó vorm te geven dat kin-
Marinus Janssen Steenberg was een van de reisgenoten naar
deren
Singapore. Hij is – naast stafmedewerker ict bij een van de
samenwerken, samen ontdekken en samen presenteren.
deelnemende scholenstichtingen – projectleider van Singa-
Omdat er geen lesmethodes gebruikt worden, kan de leerkracht
vanuit
eigen
fascinatie
en
nieuwsgierigheid
pore Next. ‘Op de drie deelnemende
niet zomaar een afvinklijstje hanteren
scholen gooien we in de bovenbouw
met welke onderdelen van de stof de
het onderwijs rigoureus om; in eerste instantie bij de wereld-
oriënterende vakken aardrijkskunde, geschiedenis en natuur. We gaan uit van de 21st century skills,
Of een antwoord goed of fout is, is minder belangrijk.”
kinderen beheersen.’ Marinus Janssen Steenberg vult aan: ‘We zullen wel het een en ander moeten registreren, in de loop van het project zal blijken hoe we dat het beste kunnen doen.’
met name ict-geletterdheid, probleemoplossend vermogen, kritisch denken en samenwer-
21st century teaching skills
21st century skills:
king. We gebruiken geen lesmethodes meer, maar stimule-
Deze andere vorm van onderwijs vergt behoorlijk wat van de
ren de kinderen om zelf onderzoekend te leren. We hebben
leerkrachten en niet allemaal beschikken ze over alle
veel vertrouwen in de onderzoekende houding van kinderen
capaciteiten
Innoverend leren in een ict-leerrijke omgeving
en verwachten dat ze zo aan het eind van het jaar de meeste
Binnen Singapore Next krijgen ze dan ook coaching op maat
kerndoelen wel gehaald hebben. Dat zullen we goed in de
van APS. Elleke Verwaijen: ‘Leerkrachten moeten vooral veel
gaten houden. Neem als voorbeeld het kerndoel Weer en
oefenen om de leerprocessen van kinderen te begeleiden,
klimaat: Dat hoef je kinderen niet met een lesboek te leren.
zonder die al te veel te beïnvloeden. Of een antwoord goed
Na een flinke storm zullen kinderen echt wel zelf uit willen
of fout is, is minder belangrijk; het gaat om het zelf bedenken
zoeken hoe zoiets ontstaat. En leerkrachten zullen die
van uitdagende onderzoeksvragen. En vanzelfsprekend is dan
interesse aanwakkeren: “Wat een interessante vraag, ga het
kennis en informatie nodig. Kinderen moeten dingen leren
maar eens samen onderzoeken.” Bij hun onderzoek bezoeken
omdat ze dat zelf willen leren, niet omdat de leerkracht dat
de kinderen bedrijven en instellingen en maken ze gebruik
zegt. Kortom: Om de kinderen de 21st century learning skills
van het documentatiecentrum, de bibliotheek en een
te laten verwerven, hebben ze een leerkracht nodig met 21st
ict-leerrijke omgeving. Als aan het eind van de rit blijkt dat
century teaching skills.’
De maatschappij is de afgelopen jaren flink veranderd – en blijft veranderen – onder invloed van technologie en (mobiel) internet. Samenwerken is niet meer aan tijd of plaats gebonden, mensen zijn voortdurend met elkaar in contact. Om in deze veranderende maatschappij te leven, te werken en te leren, hebben mensen andere vaardigheden nodig dan pakweg 25 jaar geleden: ‘Vaardigheden van de 21e eeuw’ of in het Engels ‘21st century skills’. Onderwijs zal hier steeds beter op moeten inspelen, maar hoe dan precies? Het project ‘Singapore Next’ start in september 2011 een pilot op drie po-scholen met onderwijs vanuit die 21st century skills, in een ict-rijke omgeving.
die
nodig
zijn
voor
deze
ommezwaai.
Welke skills hebben mensen nodig in de maatschappij van de
studiereis naar Singapore. Elleke Verwaijen (werkzaam bij
de kinderen toch nog iets gemist hebben, kunnen we zorgen
21e eeuw, welke vaardigheden moeten kinderen en jongeren
Onderwijsadviesbureau APS) nodigde enkele schoolbesturen
dat ze dat kennishiaat alsnog opvullen.’
dus leren op school? Diverse onderzoeken noemen deze zeven
uit voor deze reis. Via haar mobiele telefoon [letterlijk op
vaardigheden als belangrijkste voor succes in de 21e eeuw:
de valreep: bij de gate van het vliegtuig waarmee ze met
Geen afvinklijstje
SingaporeNext, of kan contact opnemen met
samenwerken, probleemoplossend vermogen, ict-geletterd-
vakantie gaat, kan het 21e eeuwser?] licht Verwaijen toe:
‘Bij onderwijs vanuit de 21st century skills ligt de focus op het
Elleke Verwaijen:
[email protected].
heid, creativiteit, kritisch denken, communiceren en sociale
‘In Singapore zijn ze vooral trots op hun menselijk kapitaal
proces van leren, niet op het geven van het juiste antwoord’,
en culturele vaardigheden. Kernvakken zoals taal en rekenen
(human resource), ze zijn erop gespitst om de beste mede-
worden hierbij beschouwd als basisvoorwaarde. Wereldwijd
werkers van de wereld op te leiden. Op onderwijsgebied
zijn projecten opgezet die proberen vorm te geven aan
hoort Singapore bij de top-5 van de wereld. Ze zijn zich
21 learners of the 21st century
onderwijs vanuit deze 21st century skills; de Verenigde
daar erg bewust van het belang van de 21st century skills,
In Nederland stelde Kennisnet dit voorjaar een
schoolleiders en docenten (in augustus en september,
Staten, Schotland, Finland en Singapore lopen hierin voorop.
vooral ict-geletterdheid en collaborative problem solving
denk- en doetank samen van 21 ondernemende en
tijdens de Kennisnet Summerschool-bijeenkomsten).
Wie meer wil weten, is welkom op de LinkedIn-group
(hieronder vallen de vaardigheden probleemoplossend
betrokken jongeren die actief zijn op (mobiel)
Kennisnet hoopt zo de discussie aan te kunnen
Leren van Singapore
vermogen, kritisch denken en samenwerking), en hun
internet: 21 learners of the 21st century. Deze groep
zwengelen en meer vat te krijgen op wat de
In het primair onderwijs in Nederland komt de belangstelling
onderwijs is daar dan ook helemaal op gericht.
van 21 jongeren (tussen 14 en 24 jaar) komt geregeld
21st century skills inhouden. En vervolgens op
voor dit onderwerp langzamerhand op gang. In november
We hebben daar op onze studiereis heel wat indrukwek-
bijeen om meningen en ervaringen uit te wisselen
de vraag hoe het (voortgezet) onderwijs daarop
2010 organiseerde APS IT-diensten samen met Cito een
kende en inspirerende voorbeelden van gezien’, vertelt
met elkaar, met werkgevers (afgelopen juni), met
moet inspelen.
14 - po najaar 2011
po najaar 2011 - 15
Nieuws
Win een schoolreisje! Op Kenny.nl dé nieuwe website voor de onderbouw kunt u nu een schoolreisje winnen voor uw klas. Word vrienden met
Het online hulpje in de klas www.kenny.nl
Kenny en schrijf met de hele klas in Kenny’s vriendenboekje. Kijk op Kenny.nl en maak kans op een leuk uitstapje voor de hele klas.
Doe ook mee aan Mediamasters2011
Aanmelden kan nog tot 31 oktober 2011 via:
MediaMasters is de superspannende, interactieve media-
www.mediamasters2011.nl
ervaring voor groep 7. Al meer dan 1100 groepen 7 hebben
In aanloop naar de week van Mediawijsheid (21-25 novem-
zich inmiddels ingeschreven en zullen tijdens de Week van
ber) is het mogelijk om u voor te bereiden op het thema
de Mediawijsheid (21-27 november 2011) laten zien
mediawijsheid en op Mediamasters 2011. Dit kan op
hoe mediawijs ze zijn. Een kritische blik en flink
mediawijsheid.kennisnet.nl
wat doorzettingsvermogen levert ze uiteindelijk de titel Mediamaster op.
Lespakket Diploma Veilig Internet vernieuwd
Ga dan nu met uw klas aan de slag met Diploma Veilig Internet! www.diplomaveiliginternet.nl
Om meer in te spelen op de actuele ontwikkelingen rondom internet en social media en beter aan te sluiten op de dagelijkse lespraktijk, is het lespakket van Diploma Veilig Internet onlangs vernieuwd. Vindt u het belangrijk dat uw leerlingen webwijs zijn?
BoekTweePuntNul
het onderwijs, bedrijfsleven, de zorg en de overheid
Onlangs is BoekTweePuntNul verschenen, een bundeling
meegewerkt. Er zijn ook plannen voor een speciale
van beschrijvingen van web 2.0-programma’s door de
onderwijsuitgave, met tips voor de inzet van social media
gebruikers zelf. Naast de initiatiefnemers Louis Hilgers en
in de dagelijkse lespraktijk.
Tessa van Zadelhoff hebben er 125 co-auteurs vanuit
www.boektweepuntnul.nl
Colofon Kennisnet inDruk PO is een gratis blad voor leerkrachten werkzaam
Hoofdredactie: Evita Nort
in het basisonderwijs. Van de Kennisnet inDruk bestaat ook een
Eindredactie: Evita Nort en Jiska Verschoor
aparte uitgave voor het het voortgezet onderwijs en het middelbaar
Tekstbijdragen: Carla Desain, Bram Litjens, Puck Meerburg, Frans
beroepsonderwijs. Het blad is ook digitaal (pdf-file) beschikbaar op
Schouwenburg, Jiska Verschoor, Tessa van Zadelhoff
leerkracht.kennisnet.nl/indruk.
Fotografie: Etienne Oldeman (Coverfoto: CBS De Acker), Carla Desain,
Uit deze uitgave mag niks worden verveelvoudigd (waaronder
Arco de Bonte, Goedele Monnens
begrepen het opslaan in een geautomatiseerd gegevensbestand) of
Vormgeving: The Public Group, Rotterdam
openbaar gemaakt, op welke wijze dan ook, behoudens in geval de
Druk: OBT de Bink, Leiden
verveelvoudiging van de inhoud van deze uitgave plaatsvindt onder de
Issn: 1571-2427
licentie “naamsvermelding, niet-commercieel, geen afgeleide werken”
Reacties en suggesties:
[email protected]
als gehanteerd door Creative Commons.
Op reportages en interviews, foto’s en illustraties berusten auteursrechten.
