Pleidooi voor een open samenleving

Universitaire bibliotheek van Defensie (105964R) 1

Guy Verhofstadt

Pleidooi voor een open samenleving Het vierde burgermanifest

Philippe Bounameau

Signature numérique de Philippe Bounameau DN : cn=Philippe Bounameau, o=Royal Military Academy, ou=Library, email=philippe. [email protected], c=BE Date : 2008.04.19 12:00:44 +02'00'

Copyright (1 Guy \'crhorswll, 2006 VU Bart Sorncn. VLD-Nalionnl, MehenSStl"lllt 34. 1000 Bruw:l

ISBN-IO: 9O-9Ol149S-X ISBN-l): 978-90-9021495-5

NÎefs uit dur uitg:a\"C: ngg ....u dm \-enttk'Ukligd m/of openbaM gcmam: ..'Otdm door mîddd nn druk. fOlokopte. micro6lm of op ....tiR anokn:: ..;;ZC 0010. zondc:r \"Oonfgunde schriftdii"" roestenuning "''' , by prim, phoroprilll, mkrofilm or an)' Ulhelll'lC:l"s ",ithOOI ...nuen pcrmi"Km fmm the publi$l>eL

Universitaire bibliotheek van Defensie (105964R)

1

Inhoud Het burgermarufest als spiege1 van een tijdperk

7

De wereld die op ons afstormt

13

De open versus de gesloten samenleving

19

Een positief individualisme als remedie tegen het tribale groepsdenken

25

Lessen uit de geschiedenis

31

De horizontale economie

36

Het slopen van de obstakels

43

De ecologische nalatenschap

65

De kracht van de consument

71

De weerbare mens

75

De rijkdom van de migratie

79

De strijd tegen racisme en zinloos geweld

85

De uitdaging van de vergrijzing

91

De Verenigde Staten van Europa

97

De globalisering van de welvaart

103

De kracht van de vrijheid

111

Universitaire bibliotheek van Delensie (105964R)

1

Het burgermanifest aIs spiegel van een tijdperk

"Optimism is a moral duty" Sir Karl Raimund Popper

Het eerste burgermanifest verscheen in januari 1991. Het tweede in juni 1992. Het derde wcrd gepubliceerd in septcmber 1994. De voornaamste kritiek die ik in her begin van de jaren negencig op her politiekc bestel van ons land had, was de verstarring, de scle-

rose, de vetlamming. De Belgische samenleving werd verstikt doar de macht van de zuilen en de drukkings-

groepen. Politieke partijen waren verworden rot pure aanhangsels van bevrîende organisaties met slechts één docl voor ogen: her bestendigen van hun macht in ruil voor stemmen bij vcrkiezingen. Veranderen was taboc. Hervormen een vJock. Velen herinneren zich wellicht niet meer hoc ons land toen gebukt ging onder een staatsschuld die de hoogste was van de Europese Unie of hoe failliete overheidsbedrijven zoals Sabena permanent be1astingge1d toegestopt kregen. De economie \Vas vastgeroest door zware be1astingen om nog niet te spreken o'ler de schier oneindige recks reguleringen. Politiekc bcnoemingen waren trocf. Het cliëntelisme tietde welig. Ethische vraagstukken bleven onaange-

[7]

T

Universitaire bibliotheek van Defensie (105964R) HE'!' BURGERMA/IIIFFST }\I$ SJ'IEGEL V,\N

n,]\' TIJDI'ERJ..:

roerd. Terend op het grocpsegoïsme van de bevricnde zuilen leek het of politiek België zichzelf het verbod had opgelegd hierin verandering te brengen. Niet voor mets werd België tocn de zieke man van Europa genoemd. Twaalf jaar later kan niemand nog ontkcnnen dat ons land vemnderd is. Grondige hervormingcn zijn niet alleen bespreekbaar gcworden, ze \Verden oak doorgevocrd. De meeste politicke bcwegingen weeden bijvoorheeld gedemocratisceed. Vandaag \Vorden in alle democratische partijen de voorzittcrs aangewezen in rechtstreeksc verkiezingen waaraan alle leden kunnen deelnemen. Het primaat van de politiek tegenover het mîddenveld werd hersteld. Drukkingsgrocpen en belangenorganisaties hebben hun juiste plaats teruggevonden. De teJecom- en energiemarkten werden geliberaliscerd cn de meeste ovcrheidsbedrijven werden geprivatiseerd. Cruciale overheidsdiensten zoals de politie en het agemschap dat \Vaakt over de voedselveiligheid \Verden groneJjg gemodcrnisecrd. De belastingen die \Vegen op de burgers en de bedrijven \Verden voor her cerst verminderd. Ais gevolg van dit alles daalde de sraarsschuld rot mindet dan negemig procem van ons bruto binnenlands producr. Het Generatiepact van zijn kant zorgde voor een mentale ommekeer. De he-

[sI

HEl' BURGERMANIFEST AL'i SPŒGEL VAN EEN TIJ[)PERK

volking beseft dat, \Vil ze de welvaart behouden, zîj in de toekomst langer za.l moeten werken. Tegelijk werd een rweede pijler van gekapitaliseerde pensioenfondsen opgerîcht, rerwijl de derde pijler, het individuele pcnsioensparen, weed uitgebreid. Werknemers kunnen vandaag ook aandeelhouder \Vorden van het he. drijf waar ze actief zijn. Ook op ethisch vlak hceft ons land de voorbije jaren een ware revolutie achter de rug. Naast abattus \Verd ook een humane regeling voor euthanasie uitgewerkt. Het officieel samenwonen, huwen en adopreren door holebi's werd mogelijk gemaakt. De schuldloze echtscheîding staat op het punt te \Vorden îngevoerd. Jk ga niet beweren dat aUe îdeeën oit de burgermanifesten \Verden vetWezenlijkt. Nog al wat van die voorstellen bleven in de karrons van de goede voornemens sreken. En dan denk ik aan het begraven van de sremplicht, de invoering van ceferenda of volksraadplegingen of het afschaffen van de Senaat. Mensen vragen zieh af hoe dit in hemelsnaam mogelijk is, nu ik toch al meer dan zeven jaar de regering leîd? Het antwoord is eenvoudig. Om in onze democratie je ideeën te realiseren, moet je beschikken over een parlemenraire meerderheid. En schaart die meerderheid in het parlement zieh niet acbter jouw mening, dan mag je

[9J

Universitaire bibliotheek van Defensie (105964R) IIETBURGERMANII'EST AlSSPIEGEL VAN EEN TIJOPERK

het vergeten, hoczeer je her ook anders wil. Dat i50 \Vat ik de "zwaartekracht" van de Belgische politiek zou wiUcn noernen. De Wetstraat in Brussel is een bijzonder complex universum waarin raI van meerderheden en coalities nodig zijn am iets in bcweging te k.rijgen. Toch is het zo dat de drie burgermanifesten vandaag om een ven'olg vragen. Dat is niet zo verwonderlijk. Zoals alle geschriften ziin zij producten van hun tijd. zii vormen geen Bijbel, Koran of Talmoed waarvan de gelovigen verwachten dat ze voor eeuwig geldig zullen blijven. Een politiek manifest moet in zijn tijd worden gelezen. En een nieuwe tiid vraagr am een nieuwe benadering, een progressicve visie. Dat is zeker het geval vandaag. De wereld is de voorbije [waalf jaat immers grondig gewijzigd. We leven, zonder het soms goed te beseffen, in revolutionaire tijden met nieuwe uitdagingen en nieuwe vragen die om een passend antwoord schreeuwen.

IUtT BUR(;I'.JL\IANIFEST Al.sSPIEGEL

louter bestu.ren van het overheidsapparaat waa.rbij de richting dic de maatschappij uirgaat cr niet of nauwelijks toe doct. Politiek ,wndcr visie, zonder overtuiging, zonder ideologie is nochtans een wcg die onve.rmijdclijk opnieuw leidt naar het status-quo. lk zeg 'opnieuw', want het is net dit Status-quo, deze verstarring van de politieke gecsten en gewoontes die mîj vijfcien jaa.r geleden ertoc aanzette tot het schrijven van mijn cerste manifest. Ik wilde tocn aantonen dat niet het immobilisme, maa.r verandering het anrwoord was op de uüdagingen van de moderne wereld. Met dit vierde burgermanifcst wil ik precies hetzelfde docn. Ook al is her niet mijn bedoeling om in te gaan op elk thema. NÎeuwe vOQrsteUen omttent de federale staatsstructuur bijvoorbeeld zullen op cen ander moment volgen. Dit manifest tekent op de fundamenten van her verleden een koers uit voor de maatschappelijke veranderingen van de toekomst. Zonder angst, zander pleinvrees. Met de kracht van de overtuiging clat het morgen beter kan zijn dan vandaag.

Precies daarom is het zo ontstellend om vast te stellen dar het politieke debat steeds holler klinkt. Politiek lijkt steeds mcer te verzanden in discussies over stijl, over wie in welk tv-programma zit of wie in één of andere imernetpeiling een plaatsje in de rangschikking is opgeschoven. Politiek wordt te vaak vercngd tot het

[IOJ

""'' il Ef.."iI TIJOPERK

[Ill

I Universitaire bibliotheek van Defensie (105964R) 1 Dn WEREI.D DlE OP ONS AFSTOR~rr

DE WEREIJ) DIE OP ONS AFSTOR~rr

gio gemakkelijker toegang kan krijgen rot de weldaden van de nieuwe technologieën en ptoductiemethoden en ook de aanvoer en het transport van goc>
pectievelijk meer dan 20% en 12,5%. In de Europesc Unie is iets meer dan 16% jonger dan 14 jaar en is bijoa 17% ouder dan 65. Alleen in Europa zijn cr dus meer ouderen dan jongeren. Ook in België zien we dezelfde \'erhouding russen jong en oud, namelijk 16,7% regenover 17,4%, waarbij de ouderen qua 1eeftitd wei een stuk boven her Europese gemiddelde zincn.

boekdelen. ln India zijn meer dan 30% van de mensen jongcr dan 14 jaar, terwijl minder dan 5% ourler is dan 65. In China zijn meer dan 20% longer dan 14, en minder dan 8% ouder dan 65. ln de Verenigde Staten is dat res·

[ 14]

Naar schatting zal de wereldbevo1king in 2020 uit 7,8 miJjard mensen bestaan. 56% daarvan zulleo Aziaten zijn, waarvan 19% Chinezen en 17% Indiërs. Zcstico procent zuUen Afrikaan zijn, dernen procent \\fonend in Noord - en Zuid-Ameri.ka, waarvan slechts vicr procent in de Vcrerugde Staten. 7% zal v...o nen in Oost-Europa en de voormalige Sovjet-Unie. Slechts 5% van de totale wereldbevolking woont in 2020 in West-Europa, 3% in het l\·fidden-ûosten. Door die bevo1kingsgroei zullen ook de huidigc cconomische groeicîjfers aanhouden: Europa 00geveer 2%, de VS iets meer dan 3%, India rond de 9%, China meer dan 100/0. Die groei zal leiden tOt een spectaculaire aanwas van de middenklasse en dus van de consumptie in deze twcc nieuwe groormachtcn. ln 2020 zal de middenklasse in China bijvoorbeeld dub~ bel zo groot zijn ais vandaag, namelijk 40% van de be-

Universitaire bibliotheek van De/ensie (105964R) 1 DE 1l'F.Jl.E:JD DiE OP OSS Al'STOR..\IT

DE U"EJlEID OIE OP ONS AFSTOR.>,fT

volking of mecr dan cen half miJjard mensen. China zaI tegcn 2020 de groorsrc economie hebben, na de Verenigde Staren. Lndia volgc op de voet, tcrwijl Europa met moeÎle een groe.i V2fi één à twee proccm zal halen. Naarmate de l..~valiteit van her Icvcn in het Oosten, in Azië bercr wordt, slinkt ook de druk om zich in

cen herrezen Rusland zullen hun Stem opeisen aan de politieke onclerhandelingstafel. Her aancleel van Eu. Topa met in totaal zes procem en de Verenigde Staren met vier procent van de weteldbevolkîng zal gcleidelijk aan slinken. De invloed van ons waardesrelsd ook. Het blijfr bovendien gissen of cr een eensgezindheid zal kunnen gcvonclen \Vorden om de problemen in het Midden-Oosren en in Afrika op te lossen. De lcefbaaThcid in beide regio's verbetert \Vellichr nauwelijks. De gevolgen liggen Voot de hand. Her islamitisch fundamentalisme zal nog in kracht toenemen. Ook in Afrika. Wat zalleiden rot meer terroristische aanslagen, terwijl de migratiedruk van her arme Zuiden naar her rijkere Nootclen verdet zal oplopen.

Europa te komen vestigen. De gestage groei van de bevolking in Azîë, gekoppeld aan de spectaculaire groci van haar economie,laat zich nu al vOOen op her vlak "an de energie, meer he· paald in de sterke stijging van de energieprijzen. Deze trend zaI zich alleen maM doorzetten. Dc vraag vaouit China cn India naat gas en olic zal blijvcn tocnemen. Dit tcrwijl het aanbocl grorcndcels beperkt zaI bliiven tot landen zoals Irak, Saoedi-Arabië en Rusland. j-Ict alternatief, de hernieuwbare energie, zal in 2020 aan slechts 8% van onze totale energicben)()rrading J...-unncn voldoen, waardoor de druk zal rocnemen om mecr steenkool te gebTuikcn en nieuwe nuc1eaire centrales te bou\Vcl1. Deze onrwikkelingen hebben uiteraard ook poLiticke gevolgen. Het is hoogst onwaarschijnLijk dat cl huidige geopoLitiekc '"erhoudingen in 2020 nog zulle overeind blijven. China, lndia, wellicht ook Brazilië e

1161

Ook de vervuiling van het milieu en de klimaarverandering zullen ernstigc bedreigingen blijven. AIs de huidige trend nier radicaal wordt omgebogcn, zal een verdere toename van de C02·uitsroot zorgen VOOt mcer opwarming van de aarcle en dus meet problemen. Meer orkanen. meer ovetstrorningcn en het uitsterven van tal van diersoorren mer een tocname van alIerlci ziekteversch.îjnselen zulJen de waa.rschijnLijke uitkomst zlJn.

Staat ons dan een Apocal}'Ps re wachten? Niet

111]

Universitaire bibliotheek van Delensje (105964R)

1

De wereld die op ons afstormt

Elk tijdsgewricht vraagt om een eigen diagnose, een

eigen benadering. Want elk tijdperk draagt uitdagin. gen in zich die verschillend zijn. De were1d waarin we \randaag ieven, is niet meet dezelfde ais degene die ik

beschreef in de eerste burgermanifesten. De wereldwijde revolutie, de zogenaamde globalisering of mondialisering stand toen nog in haar kinderschoenen. Het internet was nog maar net gehoren. Vandaag grijpt die

globalisering razendsnel om zîch hecn. De vraag is waarheen ons dit voerr? Hoe zal de wereld van morgen er uitzien? Wanneer we de trends van vandaag doortrekken, kunnen we ons een bee1d vormen van wat er ons in her jaar 2020 te wachten staat. De beJangrijksre evolurie zaJ ongetwijfeld de demo-

grafie zijn. De groei en de samenstelling van de he· volking zuUen een steeds belangrijkere roi gaan spelen

in de sociale en economische veerkracht van een land, cen regio of zelfs een gans continent. Zeker nu door de informacisering en de globalisering elk land of re-

[121

[131

Universitaire bibliotheek van Defensie (105964R) 1 DE WElŒlD DIE: OP ONS AFSTOR.Wf

noodzakelijk. Wat hierboven wardt geschetst, is ecn loutere projectie van de ontwikkelingen die zich vandaag aan de oppervlakte manîfesreren. Alleen ais we niets onderncmen, dreigt dît bee1d over pakweg vijftien à twintig jaar realiteit te zijn. Maar wc ....- unnen her

ri; kcrcn. Aan ons de keuze.

De open versus de gesloten samenleving

Sommige politici gaan ervan uir clat de mens die keuze nier hecft. Zij stellen clat de geschicdenis cn dus her

mcnselijk handelcn aan vaste wetmatigheden ondcrhevig is. Omgekeecd zijn ze cr rotsvast van ovcTtuigd dar

aan de hand van de geschiedenis de roekomst perfect voorspelbaar is. ln hun visie die de Iiberale denker Karl Popper omschreef ais historicisme is de învloed van de mens op de grote maatschappclilke onrwikkc1ingen vrijwel nihiL Met anderc woorden zij beschouwen de

hoger geschetste wereld ais een quasi onvermijdelijke, onontkoombare stap in de ontwikkeling. Hoe fout die rcdenering is, blcck de voorbijc decennia op een œrrein dat op het eersœ zicht nauwelijks jets met politiek te maken heeft: de fysica. Oak daar goId 1'01' VODr kart eenzelfdc deterministische overtuiging. Van Newton tot Einstein ging iedereen ervan uit dar de wettcn van de natuur onontkoombaac en onomkeer~ baar waren. Dankzij de zwaarrekracht vait de appel uit de boom en dat naar beneden en nier omgekecrd. Het

[18]

[,9J

Universitaire bibliotheek van Defensie (105964R) nE OPEN \'ERSUS DE GESLCITF." SA~m..\ ,lLF\T'iG

de Belgische Nobelprijswinnaar Ilya Prigogine die bcwccs dat dC7.e stelling niet altijd klopt. Uit zijn onderzoek naar de wereld van de kleinste deeltjes bleek Îmmers dat chemische processen vaak onvoorspelbaar en soms zelfs omkcerbaar waren. Met zijn chaosth<..'Orie rcxmJe hij aan dal langs een onzckere, onvoorspelbare wanorde soms ccn mooierc, hogere orde kan OmSI331l. Het resultaat is niet bij voorbaat te voorspellen, bat staan in een axioma of een wet te gieten omdat alles afhangr van wat elk klemste decltje autonoom doet. ln de natuur geldt volgens Prigogine herzelfde en bestaat er ccn k1eine kans Jat "de vleugelslag van een vlinder in het Amazone\voud uiteindclijk een storm vervlekt in Europa". WOlS

rniskcnr de keuzevrijheid van de mens en omzegr hem het reçht om autonoom te denken cn le handclen. Hetzelfde ge1dt overigens voor het tribalisme, het gc100f in de predominancie van ras, de grocp of de sram dat opnieuw opgeld maakt. Dat geloof is ruet nieuw, maar van alIe tijden. Her Athene onder Perides was de eerste samen1eving die het tribaa] groepsdenken afzwoor en resoluut geloofde in de krachr van de menselijke vrijheid, zowel politiek ais economisch. iedere burger of onderdaan bezit een srukjc raient dat mee gestalte kan geven aan een vrije en welvarende samcn\Cving. Hl:t lcidde tot een economischc en intellectuele bloei zonder 'i1oorgaande. Perides was de cersœ die bewust koos "oor een vrijc en open maatschappij en dat regen vele tijdgenoten waarander Plato in, die naar het evenbeeld van Sparta een militaristische cn aristocratische maarschappij wou vestigen, omdaan van clke vorm van democratie of medezeggcnschap.

Voigens mij wcrkt onze mooerne samcnleving net op dezelfde manier aIs de wereld van de kleinste deelrjes of de natuur. Elk individu speelt ccn hoofdro\. Ieder van ons bepaalt mee de tOckomst. Het is de mens die met vallen en opstaan, met "trial" en "errer" de wcg naaf de tockomst baant en niemand anders. En die tockom!'t IS open, onvoorspelbaar en hanw af \'an wat wij er zelf van maken. \Ve moeren geloven in de mens en in zijn mogelijkhedcn en daarom lijnrecht ingaan tegen hel geloof dat sommigen koesteren in allerlei wetmatigheden en blinde vooroordelen. Zo'n bijge100f

Het opcilTI1sme van Francis Fukuyama valt evenwcl moeilijk te delcn. Het "eincle van de gcschicdcnis" zoais hij triomfantel..îjk verkondigcle, dar wereldwijd de onberwistbare heerschappij van de liberale democratie en de open samenleving had moeren inluiden, is spijtig genoeg nog nier in zicht. "De weg naar de moderne slavernij" zoals Friedrich von Hayek het noemde, I..îgt

1201

121 ]

Universitaire bibliotheek van Defensie (105964R) DE {ll'FN l'ElbUS DE GESLOTEN S..UIF"
DE OPEK VERSUS DE (;ES!.OTEN SA..\ lE"LEVING

nog steeds wagcnwljd open. Het fascisme en commu-

saOlenlcving die door zich af te schermen van de bui-

nisme zijn dan wei overwonnen, maat het trihalisme en het collectivisme dat eraan ten grondslag liggen, al-

tenwereld hoopt de problemen buitcn haar muren te houden. Een samenleving in de vorm van l'en schuil-

1crminst. Ovetal rondom ons zien wc nieuwe vormen van eng groepsJenken opduiken, soms vermomd in meuwe gedaanten, soms heel expliciet. De nieuwe belagers van Je open samenlevmg bedienen zichzdf dan nier meer van de fasclstische of communiscische retoriek, de inhoud blijft in wezen identiek: het inpeperen van Je angst voor de anckr en het terugplooien op de cigen groep. Een boodschap dic aanslaat, zeker nu de toekomsr van Ruropa er met bijster goed uit7.ict en de mensen Jaar onzeket en angstig van worden. Eerder dan fe p1citen voor Jiepgaande hervorm1l1gen, voeden de belagers van de hberale democratie die angst, koesteren ze die onzekctheid. Het is als zuurstof voor het VUUf

van hun bekrompenhcid.

kelder ais het ware. Een illusie, want de "\vere\d is allang geen verzameling mecr van honderd t\veeënnegentig keurig van dkaar gescheiden staren, veilig teruggerrokken achter hun naruurlijke grenzen, elk met hun eigen taal, religie en culturele eigenheid. Nœn, de were\d Îs één groot dorp geworden, waarin de talen, godsdiensten en tradities zich vermengen en waarin de nationale economicën één grote markt zijn geworden. In zo'n wereld leidt mecr vrijheid tot meer geluk en meer welvaart. Terwijl tribaal groepsdenken onafwendbaar verglijdt naar mœr armoede en isolement. Nochtans is mets zo gemakkelijk aIs het vieren van de teugels van het tribalisme. Inspelen op de gevoc1ens van angst en Oflzekerheid die 1cven onder de bevolking,

Alleen her gezicht van hun vljand verschilt. Fundamentalisten bestrijden e1kœn die l'en ander geloof

eenvoudig. Die gevoelens een megafoon verschaffen is zelfs doodsimpc1. Maar het is het foute antwoord op

aankJœft. Nationalisten zien in alle andete volkeren eell tegenstrcver. Etatisten winee dan weer de eigen wil van het 1I1dividu uitschakelen. En VOOt conserva..

de uitdagingen van morgen.

IS

riC\'Cn is iedereen die verandering wil al een bcdteiging op zich. J\taar in wezen zijn het vier gezichten van eenze1fdc aspiratie, eenzelfde hang naar ccn tnge, besloren

[22J

[23]

1:

Universitaire bibliotheek van Defensie (105964R)

Een positief individualisme aIs remedie tegen het tribale groepsdenken

ledere tribale of gestalen benadering van de samen1cvîng deeh de menSL'Il op in categoric~n, Î.n vakjes., in

hokjes. EIke mens krijgt daarbij een etiket, met andere woorden een enkdvoudige identiteü opgekleefd. En naargelang het om fundamcntalisten, racisten of extn:cm nationalisten gaat, is dat de rdigie, het ras, het volk, de klasse of de Sland waartoe je behoort. Uiteindelijk is zo'n benadering de oor.laak van e1ke segregatie in de samcnleving. van elkc oorlog, konom van eTh maatschappelijk onrecht of conflict. \\l'ie anders is, wordt builen de groep gcstoten of erger, geliquidcerd. Maat zo'n henadering is nier aDeen gevaarlijk, zij is bovendien onjuist, met andcrc woorden op foute premissen gestoeld. Een cnkelvoudigc identiteît bestaat immers niet. Geen enkele mens kan zomaar in ccn hokje of cen kastje worden gestopt. Ncem nu twee vrouwen van vccrtÎg jaar woncnd in dezelfde straat, in dczc1fdc stad. Bcidcn zijn verkoopstcr in een kledingzaak en mocdcr van [Wcc kinderen. Op het cerste 'liche

[241

[25]

,

Universitaire bibliotheek van Defensie (105964R) "EN POSmEF IKDIV!OI "AJ.lSME A[_~ RK\IEDtE Tf'GF.N HETlllIHALF. (;R()EPSDE""'EN

E1,N Pt lSl11F.l· INDJ\'JUU.'\.lJS.\fE AI.:> KI,MED1E 1EGI'.N HETTKJDALEGROEPSDI,!':KE.....

gaat het om twee persanen van dezelfde groep, met

I1ltÎondc gronden te bcslissen "wic 7.C willen zijn", rot

dezelfde identiteit, die min of meer hetzelfde denken of in icdcr gcval dezelfde principes zouden moeren

\vclke groep ze willen bchoren en welkc groepsregels loe derhalve a;mvaarden.

aankleven? ~'(aar is dit wei 7.o? Misschien blijft de cne vrouw graag thuis tijdens de vakantie, terwijl de anderc cen wereldreiziger is. 11isschicn kijkt de ene vrouw lierst tc!evisie, rerwijl de andere aan vrijwilligerswcrk doct. De ene is misschicn diep gelovig. De andere helemaaJ ruet. Wanneec deze (wee vrouwcn die in dezelfde stt'Ur van hetzelfde dorp wonen al zo ven;chillend zijn, waarom zou dan "Antwerpenaa.r" of "Vlaming" zijn doorslaggevend zijn voor iemands identiteir? Het is natuurlijk juist clat de familie

\1i~arin

je op-

groeit of het land waarin je woont, mee hcpaah wie je bem of wat je wordt. "Antwerpenaar" of "Vlaming" zijn, schept onmiskenbaar een band, een gevoel van

Niet je afk.omst, maar je toekomSI telt. De keu7.cs die je maakt. Dat is ùe vrijheid van iedcre mens. Gn dar is wat ik Individualisme, "positief individualisme" noem. Het diamerraal tegcnovcrgesteldc van tribalisme of collectivisme. Oc mens benacleren als individu, n.ict als een groepsdier zondcr cigen wil. Wie Jal t'Och doel, doet de mens onrecht aan, beruttelt hem, vcrneden hem. Want wie mag zich het recht tocëigenen om te bcpalen wdke keuze iemand anders moct maken? lkrutteling of paternalisme Îs de ergste viiand van de mens., prccies omdat her hem of haar de vrijheid ontl1eemt om "te zijn wie hij of zij wil zijn".

vcrwanrschap. Her bepaalt mede die identiteit. Maar het is nooit een allesbepalende factor. Mensen hebben meervoudige kenmerken. Een man of een vrouw is

Over het individualisme moeren l.:chter drie hardnekkige misvcrstanden uit de wereld wordcn geholpcn. Ten eefSte mag hct absoluur nier worden vcrward met

tegelijk echrgenoot of vrijgezel, ondernemer of arbeider. agnost of gelovigc, boekenliefhebber of voetbalfanaat, enzovooTt. En "even belangrijk als deze meervoudige idemüeit is her fcir clat die idenrireir nooit af

eL'" hang naar culruurrdativisme of het negercn van

is. Mensen loijn per definitie niet gebonden door "wie ze zijn". Ze zijn in staat om op basis van emotionele of

[261

ccn gemecnschappelijk. universeel W'dardepatroon. 1megendeel. De hoeksteen van her individualisme bcstaat juist uit een aantal onwrikbarç, universele waarden "l.oals de vrijhcid van meningsuiting, de scheîding van ktrk en staat of de gdijkheîd van man en vrouw. Geen

[27]

1

Universitaire bibliotheek van Defensie (1D5964R)

1

F.F.N l'OSITlEF INlJl\
EK'l 1'OS111EF IKor\l[)U.... US~Il, ALS RI'\IF.l)lf-: TI:GE." IIET T1I.I1HUo GIlOEPSDE."""""

enkele cuhuur of religie kan aan deze waarden tornen. Ten rweede heeft individualisme niets te maken met

lIcel \'an een groep, maar vooral ais een \'rij individu dat in Staat is om zcJf keuzes re makco eo daardoor

egoïsmc. Egoïsme is de verwerpelijke houding waarbij men vrijheid opeÎst vooe ziçhzc1f ?onder zich Dm de

vcramwoordelijkheid en engagcmem op te nemeo. AJleen zo'o opeo en progressieve samcnlcving beschikt

onvriiheid \'an de andcren te bekommeren. Erger nog, men ei~t vrijheid op voor ziçh7.cJf tcn koste van de vrijheid van de anderen. Het individualisme verwerpr 7.0'0

on:r voldoende vccrkrachr en wcerbaarheid waardoor wc geen angst hoeven te hebben van de coorme snelheid waarmee de wereld vandaag mureert.

egoïstische houding. War mcn vaor zichzelf verlangt, mQef men oak gunnen aan anderen. En wat mcn voor 7.ichzclf opcist, mag nier gaan tcn koste van anderen. Solidariteit cn mededogcn 7.ijn onlosmakelijk verbonden met een positieve invulling van her indMdualisrnc_ Meer nog, individualisme zonder mededogen eo zonder solidarite]1 is 7.inlcdig, onbcsraande eigeolijk, \Vam zo'o individualisme negeert haa.r uirgangspum, met name het individuele bestaansrecht van de ander. Tell slotte is her individualisme hc1emaal niet in tegeostrijd met her rechr %ich te verenigen. Het rechr van vercniging is jUist een van de grondrechten die het liberalisme toc· kem aan ieder \id van de samenleving. Individualisme en libernlisme vcrdcdigen bij uitstek aile vcrcnigingeo en groeperingen die zich op een spomane manier or~ ganiseren zo het beste uit elke mens te haten.

om

Een positief individualisme is her enige 3anv3ardbare mensbecld. Hel bcnaderr de mens nier alleen ais

128)

[29]

l Universitaire bibliotheek van Defensie (105964R)

Lessen uit de geschiedenis

Oak al weten wc dat de geschiedenîs zich niet altijd herhaalt, toch is her goed te bescffcn dat de omwente~ ling dic wc vandaag meemaken, ruet de eerste is waarmee wc worden geconfrontcerd. Eco van de meest diepgaande veranderingen in de gcschiedenis van de mcnsheid voltrok zich in de 15e en 16c eeu\V. Nieuwe continenten werden ontdekt. Vastgeroeste wcreldbeelden \Verden gesloopt. Plots bleek de wereld nier coke! rond te zijn, maar nog rond de zoo te draaien oak. Tegelijk kwam met de uitvinding van de boekdrukkunst een COOfme informatiestroom op gang. ldceën kondcn nu zeer sne! cn in grote oplage worden vcrspreid, wat cen vruchtbare voedingsbodcm bood voot het uitdeinen van tal van gereformeerde bewegingen en humanistische denkbee1den. Prccies zoals nu was het een tijdperk van oogekende mogelijkheden, maar teg-elijkertijd ook een tijdperk van angst, van venvatnng, van verstarring. Een van de landen die toeo aan deze vcrstarrîng

l30!

l3 J J

r

Universitaire bibliotheek van Defensie (105964R) 1.F$K'l UIT DE GESCllll\.l)'-'-'lIS

l.ESSEN UIT OE GESCHŒI>f;NlS

bijna .cn onder gi0K, \Vas China. Tîjdens de Ming~dy­ nastie (1368-1644) veranderde de ChineS!.: samenlc~

tcllecruclcn, kunsteoaars en handelaars steeds welkom waren. Zuîd-Italië daarentcgen was naar binnen

viog drastisch. Aaovankdijk kende her land een open en gastvcij beleid. Econonllsch en culturccl ging her China voor de \Vinci. En hd land ontwîkkelde zich sne!

gericht, gcsloten vaal' al wat nieuw of anders was en vcrzonk in cen economîsch en maatschappelijk moe-

lOt ccn wcrcldmacht. ln de 15e eeuw evcnwcl, wanneer de Europese omdekkingsrd7.cn cn handelsmissies aanvingen, slooc China hermetisch haac gren7.cn af met het doel clke buitenlandse invlocd tc weren. !vluren \Veroen opgerrokken, ccn loodzware bureaucratie ingeste1d, handclaars de roegang tot her land omzegd. Dc tocnmalige keuze vooc ccn gcsloten samenlevmg laat zich vandaag nog alrijd gevoeJen. Het is pas nu clat China opnieuw uit her economîsche co culrurele dal kruipt waartoe het zichzelf vijf ccuwen geleJen had vcroordeeld. Eeo andcre goede illustratie van de dramacischc gevolgcn die het afsluiten van cen maalschappij kan tl.'Weegbrengen, is de tegengestelde omwikkcling die het noorden en het zuiden van Italië kendcn. Tijdens de renaissance, toen ltalië was opgedeeld in een lappcndeken van klcine staatjes bloeide het noordcn, terwijl Zuid-Italîë economisch en cultureel slagneerde. loord-Iralië kende een open maatschappelijk klima.at,

Die handicap hebben de zuîdelijke regio's van ltalië nog steoos niet ten voUe overwonnen. Zij blijven eco-

J'ls.

nomisch achtcruitgesteld, de armocde is cr hoger, de criminaliteit alomtegenwoordig. Maar ook onze eigen geschiedcnis spreekt bockdelen. Onze contreien bloeiden op telkens zîj bestuurd werden met l.'t..'T'I open blik op de rest van de werdd. ln de 15e en de 16e eeuw, van de Bourgondiërs tot en mct Karel V, was ons land een samenlevîng die openstond voor handc1aars, ambachtslui, kunstenaars en wetenschappers vanuÎt alle uithoekcn van Europa. Vooral onze stooen waren kruîspumen van een bloeiend commeroee! en intelleetueel leven. Het is de tijd van de Vlaamse primirieven die op het vlak van de schilderkunst de toon zetten in hecl Europa. En hetzeLfde gold voor onze musici en wetenschappers. Van hicruit veranderden Mercator, Vesalius en Erasmus de kijk op de werdd. Deze bloeipeciode kendc ecn abrupt cinde. Na de Becldcnstorm (1566) en de blocdige onderdruk-

de blik slCeds gerichl op de rest van Europa \Vier in-

king door de henog van Alva zonk ons land terug in armocdc en verstarring. Met de val van Antwerpen in

L321

(33)

,

Universitaire bibliotheek van Defensie (105964R) LESSEN

un DE GESCI lIEDENJS

1585 viel her dock over onze vrijheid, openheid en

II,ssEN U1T DE GE.5CJ lIEDENIS

00-

Kortom, de les uit de geschiedenis is eenduidig.

gebreidelde welvaart, terwip de Verenigde Provinciën

Beslotenheid en anb>St voor vcrandcring doen de samcnieving stagneren en werpen haar terug in het verle~

in her noorden na de afscheiding hun gauden eeuw aanvlngen.

den. De onverrnijdelijke uitkomst nI minder welvaart en mecr armoede zijn, handicaps die decennia, soms

Dar opcnheid her beste antwoord is op verandering werd nogmaals gcïlJustrcerd tijdens de Îndustriële omwcnteling. Dîe haalde de toenmalige sociale ~;truc­ turco volledig onderuit. Mensen onnrluchtten massaal het platteland am in fabriekcn in de stccien te komen werken. Tegelijk vond de idee ingang van ccn civie1c maatschappij, opgebouwd rond onaantastbare rechten en vrijhedcn. Oak nu reagcerde ons land met een open geest op deze ontwikkelingen. Na de onathankelijkheid wcrd de industriële revolutie omarmd en de democratie grondwcttdijk vastgdcgd. Samen met Engeland \Vas België verreweg het meest progressievc en het meest welvarende land ter wereld. Belgische industriëlen werden ovcral binnengehaald om spoorliinen aan te leggen, trams te laten rijden en stcdcn van verlichting te voorzien. Tegelijk was ons land ook een intcllectuecJ centrum waar vaak een verhitte ideeënstrijd woedde. In Brussel schreef Karl ~farx zijn manifest. De grootste wetenschappers zoals Albert Einstein, Niels Bohr, Ernest Solvay en Georges Lemaître hielden hier hun academische discussies.

ceuWCll, blijven aanslepcn. De open samenleving daarentegen is een bron van rijkdom, van nieuwe mogelijkheden. Dat zal met de huidige revolutie niet anden;

[34J

zijn. Ons land en het ganse Europese continent kunncn opnieuw ccn enorme sprong voorwaarts maken ais we ten valle de kansen benutten clic de globalisering en de informatisering, kortom de nieuwe horizontale economie, ons aanreikt.

[35]

r

Universitaire bibliotheek van Defensie (1D5964R) DE HORIZONTALE ECONOMIE

De horizontale economic

grote fahrieken die de hde productieketen herbergden, massagoederen werden aangemaakt vanaf de grondstoffen tat de voor de consument bcstemdc cindprodueten.

De tconomie m de 1ge en her groatste gedeelte

Met de globalisering en de massale informatisering, hetgecn Alvin TofAer "de derde golf" noemde, werd de

van de 20e eeuw \Vas grotendeels georganisccrd volgens een vercicaal patroon. Elk land bezat zijn eigen

oude, verticale economie definitief gesloopt. Een vlakkc, horizontale economie kwarn tot stand. Die nieuwe

nationale ccanomie en gebruikte zijn cigcn nationale mum, afgeschermd door geografische en mom:tairc grenzen. Iedere nationale cconomie \Vas op zijn beurt

l'canomie kent geen besehotten meer. Zij funetioneert wereldwijd, niet langer gebonden door geografische of monetaire grenzen. Zij kent ook nauwclijks nog de

verticaal opgesplitst in vaste secton:n: landboU\v, industrie en dienstcn, waartussen nauwelijks cnigc interaetie bestond. Oak tussen de private en de publieke scctor bestond er een beschot. Staatsbedrijven hadden

opdeling in primaire, secundaire of tertiaire sectoren. Biobrandsstoffen en biotechnologIe in het algemeen hcbben van de landbouw l'en moderne industriële tak

het monopolie over colleccievc goederen cn dicnsten zoals post, spoot\vcgen, Juchtvaart, telecommunicatic, tot zelfs de productie van dektriciteit toc, terv./ijl het

gemaakt. En de informatiea en informatieteehnologie absorberen razendsnel de laatste bestaande verschillen tussen de diensten en de industrie. Micro- en nanoeleetToniea bijvoorbeeld zijn het resultaat van de sa-

private bedrijven verboden was op die tcrrcinen actief te worden. Oak hinnen de bedrijven zelf heerstc eco verticale, piramidale hiërarchic: arbeiJers, bedienden,

menwerking van zo uiteenlopende wetenschappelijke disciplines ais scheikunde, wiskunde, informatica, fysica. En de robotiea heeft dan weer de produetieproces-

kadcrleden, bedrijfsleiders. Elk haddcn 7.e l'en apart statuut en krcgen 7.e l'en afgescheiden en welomschrcven roI toebedeeld. Deze vcrtkalc cconomle dreef op

sen zelf ingrijpend gewijzigd. Ook de opdeling binnen de sectoren is voorbijgestreefd. Moderne transportbedrijven bijvoorbeeld zijn logistieke ondernemingen

standaardisatie, synchronisatie, centralisatic, waarbij in

geworden die niet alleen goederen vervoeren, maar die

[36]

Universitaire nE HORIZONTALE ECONOMIE

aUc goederenstromen van de aanvoer- tot de distribu_ tieketen managen, m.a.w. die goederen ontvangen, opslaan, wegen, verpakken, omslaan, etiketteren, contro_ leren op hun k-waliteit, sarteren, de bestdlingen ervan voorbereiden, de voorraad beheren. Stilaan wardt het zelfs onmogelijk om een grens te trekken tussen logistiek en assemblage. Parallci hiermee heeft ook het gedragvan de consument een ware revolutie ondergaan. In plaats van naar uniforme massaproducten, gaat zijn voorkeur meer en meer uit naar gepersonaliseerde, unieke goederen en naar individuele dicnstverlcning. Het is niet meer de standaard die teh, maar de opties. Consumenten willen zich door wat ze zich aanschaffen steeds meer van de massa onderscheiden in plaats van er in opgeslorpt te warden. Het meest treffende voorbeeld hiervan is ongetwijfeld de auto-industrie. Waar voorheen in gigantische fabrieken massaal standaardauto's werden gebouwd waarbij zowd het chassis, de motor als quasi ieder onderdeel zelf werden ontworpen en gefabriceerd, zijn automerken vandaag "brands" geworden die enke! nog de assemblage en de marketing op zich nemen. Al de rest wardt uitbesteed aan gespecialisccrde fîrma's dic "just in time" hun onderdelen leveren. Daarmee doet de auto-industrie njets anders dan inspe!en op wat

Delensie (105964R) OF. HORIZONTM.F. F.(;(lNOMJE

haar klanten verlangen. Elkeen die zich vandaag een auto aanschaft, stelt die zelf sarnen naat cigen smaak, behoeftes en persoanlijke voorkeur. Waar dat vroeger allcen de kkur betrof, gaat het nu am zovcc1 verschillende types ais spott-, personen-, station-, monovolume of terreinwagens, met twee, vijf of zeven plaatsen, met ecn benzine-, diesel- of hybtidemotor, aangedreveo op twee of vier wielen, een schier oneindige tecks opties die van elke wagen ecn uniek voarwerp maken. Het illustreert een gigantische ommekcet in het economische denkproces: weg van de massaproductie en uniformisering naat het individuele maatwerk en personalisering. Het valt niet moeilijk te begrijpen dat die onunekeet coke! mogclijk werd doar de revolutie, ontketend door de nieuwe informatietechnologieën. Doat hun razendsnelle ontwikkeling kunncn vandaag uiterst complexe productie- en assemblageschema's worden opgezet. Klassiek bandwerk is daardoor haast verdwenen. Arbciders vervullen daarbij steeds meer hogete functies, waarbii zc niet alleen uitvoeren, maar oak beslissingen nemen. Vaak zijn het bedienden geworden die een geautomatiseerde productie sturen en controleren. Zo evolueren we in het bedrijfslevcn van een verticale, piramidale hiërarchische structuur naar een horizontaal

[39J

r

Universitaire bibliotheek van Defensie (1û5964R) DE HORIZONTAlE ECO]\;(l.\IJE

DF. HOR1ZONTAl.F. FCONOMIF.

beslissing- co controlesysteem, waarin de veramwüot-

vlug over een cigen informatica- en researchcapaciteit

dclijkheid van de werknemers signif1cant toeneemt.

z:J beschikken. Hoe dan ook, wat zeker ais een paal boven watet staat, is clat de wdvaart die in een verticale

Maat de nieuwe informatictechnologieën liggen aan de basis van nog mec! fenomenen. "Offshoring" bijvoorbeeld, waarbij ondernemingen cen dee! van hun activitcitcn in cen aparte onderneming onderbrcngen. Of "outsourcing" waarbij diensten overa\ ter wereld worden uitbesteed. Zaals "callcentra", \vaarbij cco Btit of cen Amcrikaan een hulplijn voor computerprohlemen belt en hij zander het te merken duizenden kilometer verder doorgeschakeld \vordt met cen Makisiër of cco Tndiër in het dialect van zijn eigen streek. Maat de ontwikkelingen staan nier sti]. Sommige bedrijven "saurcen" vandaag alles uit: hun vertalingen, het complete agendaheheer, aUe redactioneel werk, de voUedige boekhouding. '\,X-'ant, laten we ons geen iUusies maken, meer nog dan in de aanmaak van goederen, is bij het verschaffen van diensten de afstand geen obstakel mecr. Hoewcl, het zou een illusie zijn te denken dat de bedrijfswereld zich in twee helften zal opsplitsen: een dee! dat de industriële productie verzekert zoals China en zij dic de dienstcn daartoe leveren, India. India - dat staat vast - zal op vrij korte termijn ecn cigen productie van semi-conductoren of halfgeleiders ontwikkelen,

economie geconcentreerd was in een bepetkt aantal landen, zich in de horizontale economie zal uitspreîden over de hde aardbol. De vraag die zich stelt, is hoe wij, Europeanen, hierop reagcrcn? Wij die nog schatplichtig zijn aan de oude, verticale ordenîng van de wereld. Welnu, ptecies mals de tribale samenlevmg geen optie is VOOt het oplassen van de maatschappciijke ptoblemen, is het vasthouden aan een gesloten, verticale economie gecn antwoord op de cconomische uitdagingen. Bovendien moeten \ve nier pogen om onder het onvetmijdelijke uit te komen. Vooral ruet wanneer het onvermijdclijke recds dagdagclijkse realiteit is geworden. lntegendeel, Europa moet resoluut durvcn kie7.en voor haar inschakeling in de rueuwe economische weteldorde. En die is open cn horizomaal. Zodat het erop aankomt 20 snd mogelijk komaf te maken met aile barrières en beschottcn ais even veel restanten van de oude verticale wereldorde. Daarbij moeten we één fout vermijden, namelijk denken dat her zal volstaan om te investe-

terwijl China - ook daar bestaat geen twijfel over - vrij

rcn in één niche of specialiteit. Om ume toekomstige we1vaart veilig te steUen rnoetcn we pogen op zoveel

l40J

[41]

r

Universitaire bibliotheek van Defensie (105964R) DE !-lORlLONTALE

ECü;-:U~IJE

mogelijk domeincn uit te blinken. Want nO!:,'1naals, her anderscheid tussen sectaren verd\vijm. Hct bcschot tussen logistiek en distributie, c.liensren en industrle zal

Het slopen van de obstakels

in hoog tempo ophouden te bestaan.

De ontwikkeling van de vlakke, horizontale econamie wardt in vele gevallen afgeremd doar cal van overblijfselen van de oude arde. Verticale barrières die crvaor zorgen dat we blijven sreken in her mul1e zand, terwijl andere landen reecls uitvaren naar her warer van dc open zee. Hoewel deze barrières onder druk van de tijd wel vanzelf zullen verdwijnen, mogen we geen tijd laren vcrlorcn gaan. Wie immers die obsrakels nier tijdig sloopr of vervangt doar andere, modernere, meer aangepasre instrumenten, zal onvermijdelijk een nier mecr in te halen achrerstand oplopen. En zover mogen wc her nier laren komen.

Het leren omgaan met risico's

De eersre barrière die moer worden gesloopr in de horizontale economie, is een barrière in onze geesr, een mentale barrière met andere woorden: her kost

[42]

[43]

J'" Universitaire bibliotheek van Defensie (1û5964R) 111:'-:1" SIDI'EN VAK nE (lll.'>ïAKELS

HIo..,.SI.OI'EN VAN DE O1I~"AKFJ.s

wat kast vcrmijdcn van cnig risico. Van bij de gcboorte tOt op het sterlbed zorgt onze: sociale zekerheid erVOOt

de k1cuterklas voorbij, moct de creativiteit de duimen leggen voor pure kcnnisovcrdracht, voor discipline,

dat hijna iederc rcgenslag wardt opgevangen. En clat is gocd zo. Toch mag dat nier verlammend werken. De

"DOr regeltjes, va5tgelegd in allcrlci leerplannen. Dat cr nochuns nood is aan ecn onderwijs clat cercler de vrij~

Scandinavischc landen bewijzen dat zorgen voor ze· kcrheid en opvang bij tegenslag. niet hoeft leiden tOt her schuwen van risÎca. Omgaan met risico's is esscnti· cel am llÎt te blinken in de horizontale economie. Die hori7.ontale cconomie draait op creatieve, :>:clfrcdzame, leergierige, ondcrncmcndc mensen. Nier coke! creërcn zij welvaart door her ncmcn van initiatief en her oprichrcn van bedrijven, maar zij wegen er oak voor clat de ecanomie in haar geheel weerbaar en competitief bujft.

heid, de creatMtcit en het onderncmen ais uirgangspuntea m.-cmt, blijkt uit het groeiende sucees van de Freinet..cholen. Vandaat de noodzaak Dm naast het inbouwen van creatievc sessies ook van het onderncmerschap en het leren omgaan met risico's ccn doe1stelling te makcn in de lecrplannen. Meer nog, creativitcit en ondernemersehap muden in fcitc in het hoofd moeren zitten van iL-ciereen mct ecn opvoedcnde funccie en dan denk ik aan ouders, opvocclcrs en gans her onderwijzend per-

Afgclopcn jaren werden ta! van maatregelen genomen om de drempel voor her oprichten van bedrijven te verlagen. Zowe1 vreemd aIs risicokapitaal wcrd gcmakkclijker toegankelijker gemaakt, de tiid nodig om een nieuwe ondcmcming op te sratten werd herleicl tot drie clagen, de vestigingswenen werden versocpcld (.'ft het sociaal stelscl van ulfstandigen wenl sterk verbe· terd en uitgehceid. Toch blijft cr in ons land ecn gcbrck aan ondernemingszin. Het blijkt vooral een mentale kwestic te zijn, een weerstand die ingebakken zit in onze opvoeding, maar ook in ons ondcrwijs. F:enmaal

soneel.

Het invoeren van de loopbaanrekening Het lWccde obstake1 clat we moeren slopen, is dat \'an de veel te rigide organisatie van de arbeidscijd. Of~ liciee! werken wc vandaag tot we vijfenzestig zijn. En clat achtenclcrtig uren, ieclere week, gcdurende normaal vijfcnveercig jaar. ln totaaI ongcvcer vijfen7.evencigdui-

•

Universitaire bibliotheek van Defensie (105964R) 1lET SLOPIiN VAN DE OBSTAKEl..5

zend arbeidsuren. ln de praktijk bestaan er ta! van uitzonderingsregimes waarbij men vaak meerdere jaren vroeger met pensioen gaat en waaraan stilaan paal en perk wordt gesteld. Tegelijkertijd ver1angen wc naaI een soepel arbeidsriune, waarbij wc de kans krijgen de loophaan le onderhreken in geval van bijvoorbeeld bijscholing, her opvangen van de lcinderen of her verzorgen van een ziek familielid. Anderzijds weten wc maar al te goed dat de tijd die wc nu werken niet zal votsraan om de kosten van de vergrijzing op te vangen en clat langer werken onvermijdelijk zal zijn. Hec is nier voor niets dat in de meeste van de ons omnngende landen de pensioen1eefrijd rot zevenenzestig jaar worot opgetrokken of et minstens plannen in die richring bestaan.

Om hel ene met her andere te verzoenen, is er slcchts één goedc oplossing, name1ijk de arbeidstijd bevrijdcn en overschakelen naar de individuele loop~ baanrekening, waarbij wordt afgestapt van de coUec~ tieve uurregeLingen die geen enkde rekening houden mct de persoonlijke vraag naar flexibiliteÎt. Op zo'n loopbaanrekenîng zou een pakket uren verzameld moeten worden om recht te hebben op ccn volledig pensÎocn. Dat pakket zou alvast een paar dUÎ2end uur hoger uîtvallen dan her totaal vandaag. Wie besList am

[46]

1{l-,T SUJI'U\ \'A1\ DE OlISTAI(EL~

l:l:11 bepaalde tijd met te gaan werken, kan dat, maar zal een andcrl: periode van zijn leven war hartler moetCll \verken of ;w hij verkiest wat langer bîj her cinde \"an de carrière bij\'oorbecld tot aan zijn ze\"enenzesùg of misschÎen wd later" De loopbaanrekening znl ook toelaren dat levenslang Icren meer wordt dan een slogan en dat de barrière die vandaag bestaat tussen schoa! en werk, definîtief wordt opengebrokcn. In de horizontale economie is het Îmmers ononrbeerlijk dat \\"crkncmers zich \"oortdurcnd vormen en omscholen onder meer om de steeds evoluereode informatictcchnologicën onder de knie te krijgen. De loopbaanrekcoing laar tenslotte ook toc ecn actiever bdcid te gaan \'Ocrcn inzakc hl:t tallend gehoortccijfer" Hocwcl het \"anzelfsprckend een indîvidude kcuze blijft, moercn gczinnen met meen.lere kindcren meer wurden gehonorcerd. Ook daar biedt de loopbaanrekening cen uitwcg. \X!ant naast andere instrumenten zoals kinderbijslagen laae dit nieuwe s}'steem toc het opvoeden van kindcren geheel of gededtelijk ais wcrkende uren mec in rckcnîng te brengen. Net ais het werk dat thans door Ùl.: huismoetlcrs of huisvaders wordt verrichr en dat \'andaag nauwel.ijks wordt beloond.

[47J

, Universitaire bibliotheek van Defensie (105964R) HETSlül'HN V,\N

HET SLOPEN VAN DE oBSTAKEI..'>

nEOHST,\KF.l.~

Hel neerhalen van de barrières tussen bedrijven Maar et zijn andere barrières die dringend moelen

moeren garanties blijvcn geven vooc sociale bescherming en inkomenszeketheid bij onrslag, maar regclijk moeren wii de procedures zelf minder rigide maken en moeren wij ervoor zorgen dar de kosten nier zo hoog

wordcn weggcwerkt. Eco wcrknemer in Be1gië blijfr. na zijn Griekse en ltaliaanse collega, her langsr in dicnst bij dczclfdc wcrkgcvcr. En clat is gemiddcld bij-

oplopen dar 7ij een rem op de zelfontplooüog en de sociale mobilireit gaan vormen, en uiteindelijk oak op

na twaalf jaar. Op her eerste zicht lijkt dat heel positief,

de werkgeJcgenheid. Werkzekerheid is uireîndelijk he-

maar clat is hel nict he1cmaaJ. Hel toon[ aan dat cr in ons land een zeer lage mobiliteir is tussen jobs. Opva)+

langrijker dan job-zckerheid.

lend is clat we overaJ in Europa zien clat een Lage mobilite1t lcidr tot c..'t."n lagc rcwcrksrelling. Omgekeerd mont

de roestand in de Scandinavische landen, her Verenigd Koninkrijk en ledand aan dat hoe hoger de mobilitcir is, hoe hoger de wcrkgclcgcnheid.

Het elimineren van de werkloosheidsvallen

Dit fcoomeen wh eenvoudig te vcrklaren. Door de lagere omslagkosten en de minder zware procedures durven wetkgevers vlom:t aanwcrvcn. terwijl wetknemers gemakkclijker t"Cn bercr beraalde of înreressanrere

om ber jaar nadien opnieuw aan her werk te zijn. In landen zoals Dencmarken en het Verenigd Konînkrijk loopt de overgang van werkloosheid naar werk een sruk vlotter. Wie dau wetkloos werd, heeft bijna één

baan durven zoeken. Omgekeerd redeneerr een werknemet in een land mer hoge ontslagkosren en zware procedures clat, hex:wcl hij zich misschien nier gelukkig

kans op twee dar hij her jaar nadien opnieuw aan de slag is. Dat verschil vair te verklaren doar de vele werk-

\XIic in Belgîë werkloos is, heeft slechrs 22% kans

loosheidsvallcn die in België nog bestaan.

voeh in zijn job, hij roch betcr die baan houdr. Anders vaIr zijn hescherming wcg. Tt-gcliikertijd îs de werkge~ ver cvcnmin gcncigd om de werknemer re onrslaan we-

\5

gens de hoge kosren die et aan verbonden zijn. Ook in ons land moeten wij die situatie durven aanpakken. We

een werkloze een job aanneemt. Wie îmmers van een uitkering leefr, genier onder andere van een be1asting~

[481

[49]

Ongctwijfeld de meest typîsche werkloosheidsval her verlies van ral van sociale voordclcn wanneer

,

Universitaire bibliotheek van Defensie (105964R) HhTSU\J'RN VAN OF OHSTAKF.l$

vermindering, verhoogcle kinderhijslagen. de maximumfacruur in de gezondheidszorgen, een goedkoper telefoontarief en zo meer. Daar is op zich nielS mis mec. Her is rechrvaardig clat mensen die her moeilijk hebben. van enkele voordelen kunnen genieten. Er is evenwcl een probleem wanneer die werkloze, eenmaal aan de sJag, al die voordelen kwijtspeelt. Want daarcloor ontStaat de absurde situatie clat hij minder neno-inkomen overhoudt indien hij gaat werken dan wanneer hii werkloos hlijft. Hiervoor is cr in fcite maar één oplossing, namclijk clar clic voordelen slechrs geleidelijk wocden afgebouwd. En de snelheid waarmee dit gebeurt, kan her beSt athangen van de hoogtc van her inkomcn clat men vcrwerft uit de nieuwe job.

1

HETSJ.OPI'.."l VAN DE 01l~TAKEJ_~

loosheidsuitkcring van het vcrplicht volgen van cen nieuwe vorming of opleiding. Daarnaast kunnen ook nieuwe, langdurige jongerenstagcs in de bedrijven Voot hen wotden gecreëerd, waarbij ze een reële competen· tic verwerven die ze nu schromelijk omberen.

Het ontwi.kkelen van de bumteconomie

De vraag die we ons eveneens moeten stellen, is of we jongeten die zondet volwaatdig diploma de school vetlarcn, vaak zonder competenties noch perspectief op werk, wei een dienst bewijzen door 7.e rnetccn het geld van ecn wacht- of werldoosheidsuitkering în de hand te stoppen. Vaak geraken ze nooit meer weg uit het stelsel van de werkloosheid. Het wordt een levenslange vcroordding tor "uirkerîngstrekker". Het zijn één VOOt één menselijke drama's, waarvoor nocht.ans eenvoudige remedies denkbaar zijn. Ecn van die remedies is her afhankclijk maken van de wacht~ of werk-

Hoe dan ook, hoe langer men werkloos is, hoe klciner de kans dat men ooit '\\Ttk vinclt. Wannect wc wetkloosheidsuitkeringcn levenslang tockennen, 7.onder voldocnde te activeren of bijvootbeeld de uitkering in de tijd te bepcrken, komen wcrklozen in een negatievc spiraal terecht waarbij defaitisme cn een negatief zelfbeeld uiteindeLijk de bovenhand halen. Vandaar de noodzaak om mensen die pas werkloos rijn een hogere uitkcring te geven. Zo zijn ze beter gewapend bij hel zoeken naat een nieuwe baan. Voor langdurig werkzoekenden daan...n tegen moeten we de zakcn anders aanpakken. Eerder dan hun passief en onbepetkt ccn uitkering te garanderen, moeten we langdurig werkzoekcnden een buurtjob geven. Wie die aannccmt krijgt zjjn uitkcring doorbetaald. Langdurige werklozen clic 7.0 terug de handen uit de mouwen steken, hCrw1nnen

[501

[511

,

Universitaire bibliotheek van Defensie (105964R) llET SLOI'F..,"'I VAN Dil OBSTAKEI.s

opnieuw hun kansen op de reguliere arbeidsmarkt. En de ervaring leeet clar wie opnieuw werkt sneUer zin heeft om een nieuwe opleiding of vorming te volgen. Buurtjobs, georganîseerd doo! de lokale besturen, maar voornamelijk door de privésector, kunnen ingezet worden in de plaatselijke bibliotheek, her sociaal centrum van de wijk, aIs stadswacht, bij her onderhoud van her park of her plein, of waarom nier, ais hulp in de plaarselijke school of de kinderopvang. Onge(WjjfeJd zullen sommigen roepen clat dit geen volwaardige jobs zijn. Maar ais een buunjob een hefhoom kan zijn naar cen vaste baan, wat is daar dan 20 oowurd.ig aan? \'
1

III,T:.I.UPË'" W,,,"" DE (lll$TAh.n.5

mocr gevcn aan huishoudelijke takcn of klusscn. De diensrcnchcques hcbben bewezcn dar her anders kan. Zc maken hUÎshoudelijke raken zoals schoonmaak en strijkcn rerug bcraalbaar. Laat ons daarom her systccm van de dienstencheques radicaal uithreidcn. Sarnen met de buunjobs \s dat dt: hefboom bij uitstek voor het ontwikkelen van Je buurtcconomie.

Het opheffen van het beschot tussen bedienden en arbeiders J\1isschicn wei de rncest hardnckkige barrièrc dic moet worden gesloopt, is dcze tussen bcdienden en arbciders. \XIie mC\:r dan een ecuw geleden intdIectueie arbcid vcrrichtte \Vas "de rechtcrhanJ van de baas" cn haJ geen arbciJsrechtelijke bescherming nodig. De ccrsre arbeidsrechtc1ijke regels golden enkd voor \Vie met zijn handen werktc: de arbeîdcrs. De andercn werden betiteld ais "hoofdarbciders".

gering was. is her vanda.ag buiren alle propotties. Dat is de rOOen wurom zovee1 mensen die geen versund heb--

De schcidslijn russen handenarbcid en hoofdarbcid,

ben van schilderen roch zelf hun huis schilderen. Dat is de reden waarom men in ge7.innen die werken en Wllar men weinig tijd voor de kinderen heeft, toch voorrang

die in 1900 oog zichtbaar ViAS, is \'andaag gCOlendeels \'crdwcnen. Behnl"c Griekenland en België maakr geen cnke! Europces land het onderscheid oog. Die tweedc-

[52J

[53J

y

Universitaire bibliotheek van Defensje (105964R) 1lET SUll'!':N VAN DE OIl~T"KEJ..s

Iing is vooral bijzonder kunstmatig cn doet die "7.ogc~ naamdc arbe.iders" oneer aan. Wie aan de kassa van cen supermarkt wcrkt, is ccn bediendc, want een kassajuffrouw moet kunnen tdleo en clat is intcUecrude arbeid. Eco c1cktricien is cen arbeider want een cJcktricite.itskast inst:alJcrcn op basis van srroomschema's is handenarbeid. Wie een machine bedienr, is arbeidcr. Want aan machines maakte men vroegcr zijn handen vuil. Dus :ajn opcraroren arbciders, ook aIs ze via een ccntraal besruringspaneel cn met behulp van computergesruurdc monitorcn cen complexe installatie van geïntegrt-erde machines besrurcn. Wie van 's morgens tor 's avonds de verbruikscijfers van de klanten van de watermaatschappij in de computer intikt, is dan weer een bedicnde. Hel zjjn voorbeelden die duidelijk maken clat het onderscheid gewoon niet meer objectief te verantwoordcn is. Wanr her creëen discriminatics waarbij de enen soms teveel bescherming genierco, rerwijl ancle~ rcn die juist moeten ontberen. De invoering van één soepeJ cenheidsstaruut mOet aan deze onrcchtvaardige. verticale barrière cen cinde stellen.

[541

1

HET SWPEN VAN DE OBSTAKEL<;

Het personaliseren van de loonvorming De opdeling van de economie in sectoren îs achterhaald. De productie van autovocrtuigen bijvoorbeeld, de "automotive industty" is een aetivitcit waarbij mînstens vijf seaoren beuokken zijn: metaal, glas, chemie, textiel en transport. Het gevolg is clat ook de verticale loon- en atbeidsvootw'aMden per economîsche secror hebben afgedaan. Afwijkende collectieve loon- en ar· bcidsvoorwaarden voor de tranSport-, de hout-, de metaal-, de chemiesector bctekenen een rem op de ccononùsche ontwikke1ing, werken concurrentieverwlsend cn vernietigen bovcndien heel wat arbeid. Het beste antwoord hierop is om binnen her Belgische overlegmodel, waarbij de sociale partners loonafspraken maken en clat vrij uniek is, ruimte te creëren VOOt l'en meer gepersonaliseerde loonvormîng. Zo wordr het mogelijk de lonen meer mee te laten evolueten met de productiviteit van de bedrijven en de wetknemers. Hel zal ook toeJaten jongere werknemers en hun gezin die in het begin van hun loopbaan vaak met hogere kosten en uitgaven worden geconfronteerd l'en bcrere verloning te garanderen ondanks hun beperkte anciënniteit. Het zal ook de klassieke baremieke verhogingen uitvlakken. Niet clat die moeten verdwijnen.

[55J

;y Universitaire bibliotheek van Defensie (105964R) IIET S1.0PF~'" ,-,\" nE ORST!.KEI..s

Maar te scherpe loonstijgingcn op het cincle van de loophaan in plaats "an bij het begin van de carrière ma~ ken clat veerug en vîjftigplussers vcel moeilijker un de bak komen. Een rnccr gepersonaliseerde loonvorrnîng zal ook welaten Dm in de arbcidscontraeten beterc en meer aangepaste gekapitaliseerde pensiocnvoonienin_ gen op te ncmen en daarbij mecr keuze te geven aan de werknemer. Kottom, prccies zoals de loopbaanrekening zal ccn mecr gepersonalisccrcle loonvorming zowel bcdrijven ais werknemers ten goede komcn.

Hec internationaliseren van her werknemersstatuut

De horizontale economie is pet defînitic mondiaaL Tijd is in de horizonralc ceonomie bclangrijker geworden dan [uume. Maar her juridisch kader waarbinnen onze ondernemingen werken, wordt nog sreeds bepaald door de ouùe grenzen van de nattestant en dus docr regels die de mobiliteit vcrhinderen van wcrk~ nemers en bcdrijven over dic grenzen heen. Hjermee soijdeo \\-"e onszelf twccmaal in het vices. Zo'o defensieve opsreUing, namelijk her vasthouden aan nationale barrières, zal het jobverlies niet kunneo tegenhouden,

[561

tCI'vijl we tegclijk de voordelcn van de horizontale economie en dus Je jobcrcatie aan ons zien voorbij gaan. Anùermaa1 moeten we ecn kcuze makcn. Die keuze kan slechts in de richting gaan van een open, reglememair kader waarbinnen het onderscheid tussen eigen en VTcemùe werkncmers, kennîswcrkers of kaderlcden venlwijnt. Wanncer je vandaag ais Belgische werknemer in het buitenland gaat werken, wil je het liefst je Belgische sociale zekerheid en Belgische pensioencechten behouden. Het is inderda-ad niet ernstig clat je voor die enkele maandcn of jaren clat je in her buiœruand werkt, je sociale zekerheid kwijtspcdt of vocr die korre periode ccn dekking in her buitenbod moet ncroeo. Maar ook het omgekeerde is waar. \,\'e "ragen aan buiteruandsc werknemers die hier cen Iijdjc komen werken clat zij zich aanslu.iten bij onze sociale zekerheid met een hoop papicren en versnipperde sociale rechlCn tOt gevolg. Dat is ecn achterhaalde en bovendien asociale a.anpak die het leven van mensen :tUeen maar hemoeilijkt. Precies zoals het volkomen achrerhaald is aan de werkgevers in ons land niet dezclfdc fiscale vooroden toe te kenncn, wannccr zij \'()()r hun buirenlandse werknemer een pensioen in het lmitcnland opbouwen.

[57)

T

Universitaire IIET SLOPE.'1

\'A~

bibliother van Detensie (105964R)

DE OHST;\KEl$

HI.:.T SLllPG'I Y,\N

[)EOB~'r""KE1.s

België hccft niet enkel de roeping om een wereldcentrum te worden voor distributie en logistiek, mur

ecn land zo klein als Bdgië kan het toch niet dat de

ook voor internationale dienstencentra en pensioenfondsen. met andere \voorden fundsen die daor een

is als in Vlaandcrcn.

internationale onderneming vOùr al zijn "verknemers centraal vanwt één land kunnen u-urden beheerd. Een dergelijk wereldcentrwn wurden, kan een hoop nieuwe werkgclegenheid betekenen \'oot: actuarisscn. fisca~ listen, consult:ants en t:al "\--an andere gespecîaliseerdc dienstverlenende beroepen. Ecn kans die wc niet mogen laren liggen dom vast: te houden aan al te rigide nationale regelgevingen.

Het openbreken van de regionale arbeidsmarkt Het opruimen van de regds die de rnobiliteit van binnen- en buitenlandse werknemers en kenniswerkers afremt. is één zaak. Maar ook binnen onze eigen landsgrenzen zijn cr nog torenhoge barrières. Het is onaanvaardbaar dat de werkloosheid in Oostende piekt, terwijl de werkgevers in het vlakbij gelegen Roeselare hun vacatures nict ingevuld krijgen. Het is onaanvaardbaar dar de werkloosheid in Brussel boven de rwintig pro-

werkloosheid in het Zuiden meL"T dan dubbel zo hoog

De idee om tussen die regionale arbeidsmarkten nieuwe. nog hogerc bcschotten op te trekken hccft in ecn horizonralc en internationale economie veel \l'Log \"an ecn zwaktebod. In elk geval ben il,; cr niet van

O\·crruigd dat dit zo'n intelligente optie is. Wat voor regcls moeten bijn)()rbeeld geldcn in Brussel W3ar zowel Vlamingcn, Walen. Nederlandstalige, als frnnsralige Brusselaars werken? Js het cen optie om nog mccr ,,·enicalc barrieres op te richten in een wereld die hoe langer hoc horizontaler wordt? Er zijn natuurlijk vcrschillcn tussen de n:gîo·s. Hun economisch weefsel is anders. l'olaar zou het verhogen \"an de mobîliteit van de werknemcrs niet veel mccr zoden aan de dijk brengen? ln het verleden trokken de Vlamingen. op zoek naar een betcrc toekomst. massaal naar \Vallonië. Getuige de "ele Vlaamse familienamen in het Zuiùen van het land. \Vaarom nu niet werken aan een omgekeerdc

oc-

weging? Met andere woorden, alle barrières opheffen en de nodigc vorming vcrstrekken om \Valen cn Brus-

cent uitstijgt. terwijl ondernemîngen in Zavenrem geen laaggcschoolde werknemers meer kunnen ,·inden. ln

sclaars toc te laten in Vlaandcren aan de slag te gaan? Ais bedrij"en inspanningen leveren om grcnsarbeiders uir her noorden van rrankrijk aan te trckken of Pooise

[58J

[59]

y Universitaire bibliotheek van Defensie (105964R)

HF.T

~1.nrE:-; V,\:-I D!'.OBST.-\KEl-S

bouwvakkers of fndischc kenrnswcrkers, dan moet cr ook voor gczorgd worden clat een dcd van de bijna driehonderdduÎ7.cnd wcrklozen in Wallonië en Brussel aan de slag kunnen in Vlaanderen, 7.Ckcr nu bij ons cienduizenden '"acatures niet ingevuld geruken.

Het opruimen van de fiscale drempels

Wellicht de meest hardnekkige hinderpaal op de wcg naar de vlakke, horizontale cconomie is de srrucroU! \"an de belascngcn in België. Dar Îs nier alleen ccn probleem in ons land, maar in gans de Europese Unie. Belastingcn zijn in Europa hoofdzakelijk gericht op her belasten van arbeid, met andcre woorden her belasten van her produccrcn van welvaart. Dar is zowcl her ge,-al voor de pcrsonen- aIs de vcnnootschapsbelasting. Eigcnlijk is dat dom. Het zou \-ed verstandiger zijn hct omgekeerde te docn, namelijk hdastingen te hcffen op het verbruîk of betcr nog het vcrnierigen van weh·aart. Of heffingen te leggen op alles wat onze wdvuan in de toekomst in het gedrang brengt, zoals de ycn'Uiling bijvoorbcdd of de opwarming t'an de aarde. Het gevolg van ecn te zware bdastingdruk op arbeid

[60J

1

Hf:T SI.OPEN VA.\i DE OllST.-\KEI..5

ondervinden wc dagelijks aan dcn Iijve. ln plaats van de goedercn te exporteren die we produceren, voeren we sœeds meer onze jobs uit. Zowe1 op onze eigen ais op de meestc buîtenlandse markten kunnen we nauwelijks nog concurreren met voom Aziatische merken die vaak aan zeer bge prijzen worden aangeboden. Een \'erschuiving van de belastingen op arbe:id naar verpak. kingsheffingen bijvoorbeeld zou cr in elk geva.l voor zorgen dat niet alleen de hardwerkende Vlamingen en Belgen. maar ook buîtcnlandse producten een grotere bijdrage gaan leveren aan de inkomsten van de overheid onder meer aan de sociale zekerheid. Terwijl door de verlaging van de lasten op de arbeid de aanmaak van binnenlandse produeten een stuk goedkoper wordt. Een zuivere win-winsituatie met andere woordcn. Maar even bdangrijk als een verschuivîng is ook een verdere algemene verlaging van de belasringtarieven, alsmede een grondige vereenvoudiging van het bdastingsstelsd zelf. De praktijk heeft aangetoond dat zo'n algemene daling geenszins hoeft te leiden lOt een verlies aan ontvangsten. Integendeel. De voorbijc jaren werden zowel de successierechten, de registratiercchten als de vennootschapsbelasting vermindcrd, hetgeen lcidde tot meer economische acnvireit, meer aangiftes en daardoor hogerc inkomsten yoar de oyerheid. Tc-

":J'

Universitaire bibliotheek van Defensie (105964R) 1leT SWpl:..... VAN DE OIlSTAIü:.LS

HET SJ.OPI'..\ i YAN DF. OB,,'T"'KEI_~

gelijkertijd is cen drastische vereenvoudiging noodzakclijk dic hel bdastingstdscl opnicuw ovcrzichtdijk cn ttansparant maakt. Wie kan in bel bas van tarieven, schalco, voorhcffingcn, inkohicringcn, abancrncnrcn en 6scale uitgaven nog wetcn wat hij juist afdrnagt aan de samenleving?

tclkens voor een begrensd bedrag alle fiscale aftrckken \\"ordcn ondergebracht die de belastingplichtige naar cigen goeddunken hieraan wil besteden.

De hervorming van de personenbebsting die aan de dric impcraticvcn - vcrlaging, verschuiving, vereenvoudiging. beamwoordt, is de învoering van de "drie~ rrapstaks". Daarbij zou her inkorncn in dric delco W"OTden gcsplitst. Op hel cerste deel - de eerste vijfhonderd euro die pee maand wardt verdiend - wordr geen belasting berna.ld. Op her t\\>-ccdc dccl, zijndc de daacopvolgcndc schijf van duizend euro, wordt een vast tarÎef geheven. Op hel dcrde clee!., hetzij alle inkomcn baven de duizend vijfbonderd euro pcr maand wordt een twet.-de hoger tarief aangerckend. De huîdige vijf taricvcn zouden worden herleid tot twcc aanslagnx:ten bijvoorbeeld 20% en 40%. Dat is cm sruk lagcr dan het laagslC en het hoogstc tacief dat we mans in personenbelasling kennen. Maar parallel moet cr dan wel drastisch worden gesnoeid in de v.>ildgroci van de fiscale aftrekken. Die zouden worden gehergroepccrd in drie korven bijvoorbeeld, met elk een duidelijk doel voor ogen: kindercn, wunen, pensiocn. Daarin zouden

l621

Ook de bcslissing van de Europese Unie om de belasting op het sparcn. de zogenaamde roerende \'oorhcffing te harmorllseren past in dît plaatjc. Door de opbrcngst ervan un te wenden v(Xu de financicring \·an hel nieuwe drieuapsstclse1 geven wc dic opbrengsl niel alleen rcrug aan de belastingplichtige, maar voeren we t(..-gclijkertijd de grondige verschuiving in belastingen doar dic onze economie zo dringend behoeft. Tot sim moelen \Y""C ook een hec! nieuwe anÎrudc ontwikkden ten aanzicn van innovarie. Het creëren \-an kenms muet vrij worden gemaakt. Vrij van tal \-an bureaucratischc rcglememeringen, vrij vooral van belastingcn. Daartoe moct de bedrijfsvoorhef6ng op onder,wckcrs verder dalcn. Nog be1angrijker evenwel is het afschaffcn van iederc bclasting op royalties of inkomsten die HXJrtkomen uit brevetten of patenten.

[631

y Universitaire bibliotheek van Defensie (1D5964R)

De ccologische nalatenschap

Waarrnce oak niet mag ",,'Ocden gctalmd, is de omschakeling van de helastingen op de producrie van wclvaart naar heffingen op acrivÎtciten die onze tockomsrige welvaart in het gedrang brengen, zools de pollutie of de opwarming van de aaroe. Het zou misdadig zijn onze kindcren en kleinkinderen een planeet na te laten die minder Iccfbaar is dan degene die wc zelf hebbcn geërfd. Toch is het precies datgene wat drcigt te gcbeuren indien we niet sne! opucden. Doar de te hoge wtstOOl van COl en andere schadelijke gassen wordt de warmte van de zon binnen de arrnosfecr vastgehouden, waardoor de tcmperatuill op aarde stclselmatig toeneemt. De bev.ijzl."Tl hiervoor zijn overweldigend. De jaren ncgcntÎ.g wacen her warmsrc decennium ooit. De meest recente recordjarl."Tl waren 2001, 2002, 2003. Het aantal orkanen van de categorie 4 en 5 mals Ka· trina in de Vercnîgde Staten bijvoorbecld zijn de laatste dertig jaar verdubbc1d in aanral. Vele dorpcn die boven de "malariagrens" ziin gebouwd, zoals in de Colombiaanse Andes, 7.ien met de warmte ook malaria toC-

[65J

,.

Universitaire bibliotheek van Delensie (1D5964R) DE F.OJUJGISCliE NAL\TFXSCHAP

nemen. I-Iet gesmolt~n water yan ijs \-an glersjcrs in Groenland is het voorbije decennium yerdubbeld. En mÎnstens 279 plant- en diersoonen zijn zich door de opwarming rccds in de richting n.n de polen aan het bewegen.

v.
te

Wc kunnen ccn dergelijke ccologische catastrofc onmogelijk aan onze na7.alcn naIaten. Acrie is dringend en noodzakclijk. Daarom zullen we de drie grote boosdoencrs van C02, de bcdrijven, het verkeer en de gezinnen, moeten dwingcn om hun gcdrag drastisch

Een massale verschuiving van belastingen op productie en arbeîd naar heffingen op vervuiling en UilstQOt van COz is de aangewezen wcg. In plaats van de Kyoto-doelstdlingen te willen halen door onderncmingen extra reglemcnteringen op te leggen, Illoet een nieuwe, meer intelligente aanpak wordcn uîtgedokterd die zowel de e<:onomie als de ccologie len goede kOlllt. Daarom het voorstel am de totale C02 die de ondernemingen in ons land volgcns de Kyoto~afsprnken mogen wrstoten, openbaar te veilen. HÎermee kopen en betalen ze dus het maximum van COz clar elk jaar mag worden uitgeslOten. Hierbij zou wreta:il'd een korting of \--rijStelling maclen gegeven worden aan die bedrijven die reeds aan de top sraan van de energie-ef6ciënrie zoos bijvoorbeeld onze chemîsche ondememingen. Daarmee gecn rekenÎng houden, zou omechtvaardig en vooral heel onversrandig zijn. Hoe dan oak, de opbrengst van de veiling zou integraal moeten worden aangewend am de belasting op de bedrijven, de vennootschapsbelasting verder te reduceren, zo mogelijks helemaa1 af te schaffen. Zo geven we zowel onze leef-

[66)

[671

Ais we niets onderncmen, ,-aIlen grote carastrofes nier uit te sluircn. Volgens de Wercldgczondheidsor~ ganisatie zal het aamal doden door de opwannîng '""an de aarde door toedoen van oyerstromingen, orkanen en malaria ,·erdubbclcn. Dar betckenr driehonderddwzend mensen per jaar binnen ccn J.•.-waneeuw: Door her smchen van massa's ijs in Groenland en op Antarctica zal het waterpcil voor het einde van de ecu,," mer één merer stijgcn. Honderd mîljoen mensen die mînder dan één metcr baven de zccspiegelle,-en, zullen daardoor met o,"erstroming \t'orden bedreigd. Hitregoh"en, droogtes en bosbranden zullen frCtlucmer en he\;ger worden. En meer dan een miljcen plant- en diersoorten 7.ullen tegen 2050 met uirsterven zÎjn bedreigd.

'1

Universitaire biblîotheek van Defensie (105964R) DE ECOI..QG1SCllE

NAI~\"ltl\sÇlj,\P

Die LeUI.! K..ISClIE KA! ~\llè:-:SCJ lM'

omgeving aIs onze l."Conomic nÎcuwc zuurs[Qf.

voonaan \--oor worden bcloond_

W/e weten clat her \'Crkccr cvcnzccr een gcore veranrwoordel.ijkheid draagt in de uitstoor yan schadelijkc

Halen wc op die marner de Kyoro-doelstellingcn? En hoc garandercn we onze energicbcvoorrading? De prijs \-an cnergie za1 blijvcn stijgen_ En de vraag ernaar

gassen. Aceijnzcn cn de brw dic op ir.-dcre liter branJstof wocden geheven, :ajn al een vaem van groene fiscaliccit met her doel dit af [C remmen. Daarnaasr is her een goed idee om de aurobelasting op her ycrmogcn zoa.ls die vandaag besraat. te vervangen Joar een belasting in funcric van de ulrstoor van C0 2 •

Eenzelfde logtca moeten we ook doorvoeren voor de C02·u itstOOt waarvoor de gczinm:n :unsprakclijk zijn. Vandaag betalen die een onroerende morheffing gebaseerd op her kadastraa1 inkomen mn de woning. Dar KJ is nier altijd even rechrvaardig. Zo heeft een klcinc stadswoning vaak ccn hoger KI dan cen villa op het plattdand. Bovendien worden eigenaacs die renoveren of verbouwen met een verhoging van her KJ bestraft. Waarom de onroerende voorheffïng dan ook nier vcrvangcn dom ccn bclasting op de uitstoot per \Voning? Huizen die meer verwarming behoeven, zulIcn ook meer bdasring betalen. MaM het grOte \-oordecl van zo'n aanpak is de vrijc kcuzc. Wie zijn huis goet! isoleen en een verwarmingsinstallatie plaatSr die de C02-uitstoot rot ccn minimum rcducccn. nI daar

l68J

zal blij\-en_ roencmen_ Energie drcigt bovendien steeds \-aker te \Vorden ingezel ais politiek instrument. Europa en dus ook België cnergieonafhankclijk maken, is hel coige goede antwoord op deze uitdaging. Daarbij zaI het nier volstaan her en der ecn winùmolenpark neer te zetten_ Daartoe ".lin 7.Owel ingrijpcndcr beslissingen als meer inn:steringen nodig. Eerst en vooral op het dak van de aanvoer van vloeibaar aardgas (LNG). Het ontwikkden \-an mter opslag- en uansportcapacitcit moet het mogdijk makcn Europa vanuit ecn groter aamallanden te bewJOrraden en zo mincler afhankelijk te worden \-an de toc\-ocr mt Rusland langs pijplijncn die op ieder ogenblik kunncn worden afgesloten. Ten N:ttde moeten wc massaal invcsteren in hernieuwbare cnergiebronnen: windmolenparkcn, fotovohaischc cd~ len of zonne-energic_ MaM ook in het onderzoek naar nieuwe hernîcuwbace energie zoals watcrstof. Blijft de Haag of we het 7.onder nudcaire energie kunncn kla~ ren_ \X'at hct amwoord ook moge zijn. her is naruurlijk ccn onbct\\"islbaar fcil clat met een grote hocvcelheiù megawarts afkomstig van kerncentralcs de Kyow-docl-

[691

"r

Universitaire bibliotheek van Defensie (1 05964R)

stellingen gemakkcliiker haalbaar zullen zijn, terwijl wc tcgcüjkenijd onze energieonalliankelijkheid vcrhogen.

Maar weegt hel kernafval dat zulke centrales achterla· ten wei op tegcn deze w>ordelen? Het anm'oord Iùerop hangt volledig af yan de \'Ooruirgang die we in de na· bije tockomst kunnen bocken op her vlak van de nudeaire technologie. Kernafval produccren en stockeren clat hoogradioactief is en clat ook nog hondcrden gencrnties blijft, Îs gecn uitweg. Wanneer wc cr echler În slagen nuck-aire centrales van de nÎeuwc gencrane, de zogenaamde \;erde gencratie, le omwikkelen, Waatbij her afval beperkt blijft en de radioacriviteit van clat ah'al sne! tOt lage waarden wonh herleîd, dan zijn er heel wat minder bezwaren. ln clat ge\'a1 moeren wc 00det7.0cken of her een \'alabele optie is am de huîclige centrales eerst te modernîseren en ze daarna te vervangen doar reactoreo van de nîcuwe generatie. \Vat her antwootd op deze vraag oak is, uîteindelijk zal kernfusie dat geen afval produceert de uîtkomst bieden. Maar dat is een technologie die ten vroegste in 2060 op PUnt zal staan.

De kracht van de consument

l'tocren wc om de aarde re redden zaals sommigc onheîlsprofeten stelJen de consumptie afwîjzen? Die 70U de oor.laak zijn yan aUc onheil: af"'3.1bergen, energîe,·erspilling, z,,"aarlij,;gheid. Meer nog, de ongebrei+ dclde keuzc aan mogclijkheden in de moderne con5oumpriem:l3tschappij zou iciden tot ecn nieuwe varm \"a.n dwang \\-aaraan het incli\;du zich nîet mccr weet te onmekken. Het tegendccl is waar. De dagelijkse praktijk roont aan dar consumentcn hun macht prima wercn aan te wcnden. De comument is baas. En dat is geen rheorie, m:l:lr een feit. 5teeds meer bcdrijven hanteren erhischc codes. Multinationals als 5hc1l, lkea of Nike plooiden sne! \"001' ecn dreigcnde of effcctieve boycot toen hun dubieuze praktijken În ontwikkelingslanden op mass:lal proteSl yan klanten stootten. Met andere woorden, het gaat niet langer alleen oyer \\,at je koopt, maar ook nn \,;e je het koopt. Consumptie leidt niet tot de srandaarclisering of \lacDonaldiscringdie icdereen ncest.lntegendccl. Her

[70J

[71]

1

Universitaire bibliotheek van Defensie (105964R) DI'. t.:RACHT VAN nE WNSUMF~"""

DE KIlM:llT VA'! HE CO~SlCMENT

is juist de belangrijkste motof VOOf trendbn:uken, verrueuwing en originatitcit. Wanneer cr voldoende vraag is naac restaurantS waar alleen vcgetarische gcrcchten worden aangeboden, dan zulten dezc sucees kennen. Wanneer er ccn keuze bestaat tussen confccticartikelen die op cen ethisch correcte manier 7.ijn gemaakt of andere die langs kinderhandcn passeerden dan zal ùe gocd geïnfocmecrdc consument de bcdrijven die kin· dernrbeid aanwenden, massaal2fwijzen. Wanneer blijkt dat hepaalde verbruîksgoedercn omwille van bcsmctring ter dîscussie Staa11, zullen consumcnten aIs eerste overschakelen op alternaticvc producten.

de financiële cons<,,
Blijft het verwijt dat massaconsumptie zou sporen met ecn gevoel van lccgrc en van oppcrvlakkigheid. "Vroeger WOlS het beter" cn "kopen om te kopen" zijn veel gehoordc uitspraken dic moeten duiden op de innerlijke verarming die met de consumptiedrang onlosmakelijk verbondcn zou zijn. Maar WOlS her vroeger wei wvcel betet? Onze moedets en gcoOlmoe· clers wacen door ecn gebrek aan allcrlei technische hulpmiddelen de slaven van hun huishoudt."ll zonder voor richzclf wat njd te "..u onen vrijrnaken. En her is nier juisr clar mensen mer een !aag of middeninkomen onverantwoordelijke consumcnren :louden rijn die et maar op los kopcn zander zich vragen te stellen over

Overigens is et oak geen enkcl altetnatief voor de vtije keuze van de matkt. \X/ie zal immcrs zeggen wat wcl en \Vat niet mag vcrkochr \Varden? Wclkc diensren wei en wclke diensten nier mogen aangeboden \Vor~ den? Welke auro's, televisieprogramma's, boeken, cd's, gsm's, broeken, truien, kaassoonen, wijnen, bouwmareriak"ll, brilmonruten, computers, teizen, "erzekeringen, geneesmiddelen en dergdijke meer wei in de winkel mogen liggen cn we!ke niet? Her zou tor een tocstand Iciden zoals we die voor de val van de Berlijnsc muut kenden in Oosr-Duitsland. Daar produceetde

[12]

[73]

l

Universitaire bibliotheek van DI' KRACHT VAN DE CONSUME"'T

Defensie (105964R)

1

1

men één merk en één model auto, de Trabant. De bedrijfslciding mOCSI zich aUeen maar bekommecen ovec

hel aa.ntal wagens clat jaarlijks rnoest wordcn gemaakt. Of dic autO's goed, veilig of milieuvriendelijk waren, had geen eoke! belang. De consument had <.."1" loch mets ovec te zeggen. Hjj had geen enkeJe keuze. Ecgec is hel wanneer dit gcbcurt met genccsmiddelen bijvoorbeeld. Zonder de prikkels van de vrije markt zouden cr nauweIijks nicuwc accurate geneesmiddelen ontwikkeld worden, zou er nauwclijks geïnvcstccrd worden in omwikkeling en onder..:oek.

Eîgenlijk is zoals de Franse filosoof Pascal Bruckner het zegt "al dat gepraat over de leegte van het cooswnentisrne even leeg als datgene waanegeo het zîch kœn". Laat ons de duue bevochteo rechten en vrijheden van de mens niet te grabbel gooien voor een vermeende morele "verrijking". Laat ons lievec strijden om die recheen en vrijheden ook wt te spreiden ovec de miljocncn mensen ter werdd dic zelf gccn kcuzemogelijkheden hebben en cr aIleen maar kunnen van dromen.

[74J

De weerbare mens

Ubcralc denkers zoals John Rawls met ''A Theory of Justice", Amarrya Sl.--n met "Developmem as Frcedom" co.l'vlartha l ussbaum met ''l'cantiers of Justice" hebben tcn ovcrvitx:de aangetoond dat eell vrije en open sarncn1eving een illusie is als sociale rechtvaardigheid ontbreekt. Nicmand is immers gelij"- Niemand heeft dezelfde talenten cn mogdijkheden. Niemand heeft ook dezelfde aspirnties en ambitics.. Wei heeft iedeceen rceht op cv(..'Ovcd vrijheid. De vrijheid oro keuzes te maken in hel leven. Om zijn of huar leven uit te bouwen zoals hij of zij dat \Vil. Maar wc moeten ducven eckennen dat hec! wat mensen !liet over die vrijheid, over die keuzemogelijkhcdcn beschikken. Acmen, kansarrncn, zieken, mensen mel een handicap bijvoocbccld die gevangen zincn russen de muren van hUll onvrijheid. Welnu, het is de plicht van icdcr van om. om nier alleen te strijden vour Ull7.C cigen vrijheid, vour onze eigen kcuzemogelijkhedcn, maar ook tc vcchten tcgcn de onvrijheid,

[75]

1 Universitaire bibliotheek van Detensie (105964R) 1

het gcbrck aan keuzes dar de anderen trefl. Met andere woorden ze van hun ketencn te vcrlossen. Ze als her warc een lanceerplarform aan te bieden waarop ze een eigen leven kunnen opbouwcn. Her uitroeien van de armocde hiet en in de test van de wereld is het enig aanvaardbare doel dat wc ons daarbij voor ogen kunnen houden. Dat is geen kwesue van medelijden. IntegendeeL Aan de grondslag ligt een innerlijke, rorsvasre overtuiging clat elke mens, wat zijn situatie, wat zijn fysieke of mentale mogelijkheden oak weze, recht heeft op vrijheid, recht heeft op kcuzcmogelijkheden. En vrijheid is een bol begrip wanneer je economisch of finaneiccl geen enkele kant uitkan. Ecanomiscbe onvrijheid leidt bovendien tO[ sociale onvrijheid. En een kansarm gezin geeft zijn ketenen mccstal ook door aan zijn kinderen en kleinkinderen. Opeenvolgende generaries die met a.ngst kijken naar de wereld die op hen afkomt. "Emp
[76]

acuyeren en sumulcren. Eco brcdc sociale zekerheid blijfr vanzelfsprekend een ooodzaak. Het is de waarburg n)(x een menswaardig oc'Staan. Her zorgt ook \'oor een herycrdcling van de we1vaart. Toch is ze op zichzclf onvoldoencle. Ze funcuonccrr te weinig als "sociale ladder" om naar boven te klinunen. am een beter bestaan op te bOllwen. Ze emancipeert te weinig. Vandaar de noodzaak om te investeren in twce andere hetbomen, namelijk werk en oplcicling. Ondcrwijs, opleiding en vorming zijn crllciaal in het vcrhogen \'an de wcerbaarheid van mensen. Mensen worden kritischer, zelfzekerder en verwerven zo de nodige compctenties. Ze zullcn gemakkelijker zelf kcuzcs maken. VanJaar dat er voor mensen met een handicap geen enkcle deur naar scholing en bijscholing mag gesloten blijven. Vandaar ook dat we goed moeren bescffen dar het geen zin hecft jongcrcn vervroegd de schoolbankcn te doen \·erlaten. lntegendecl. Ecn zo vroeg mogeliike intrcdc in het onderwijs en een 7.0 laur moge1ijke uitsrap uit het ondcT\\'* zijn naast eeo omgeving van k'venslang leten de beste garantie rcgen :lrmoede en uitsluiting. Uiteraard geldt dM ook voor arbeîd. !-let hceft geen zin kansarmen eokel een uitkering toc te stoppen. Veel

r771

1 Universitaire bibliotheek van Defensie (105964R) [JE WIiERUAlŒ

MEN~

beter i5 het die uitkcringcn te gcbruiken om te actlvcten en te vormeo. Kansarmen moeten niet meelijwekkend bekeken worden als slachtoffcrs, maar ais rncnsen

met een porentiee1 die hulp en een Juw in de rug nodig hebben. Niemand wordt gcborcn zander ccn v1cugje talent. En voor elk talent zijn et mogelijkheden in de samemeving. "Empowerrncnt" vraagt tcn slotte om ccn veilige en betere leefomgeving. Overlastbuurten clie gebukt gaan onder verloedering en vervuiling zijn vaak ook wijken waar marginalitcit, jllcgaliteit cn ctiminaliœit zich coocentreren. Her zijn buunen clie worden gemeden, waar de bewoners nauwelijks nog sociale bindingen hebben met de tcst van de samenlcving en die brocihaarden vormen voor criminele organisaties en radicale netwerken. Een open samen1evi.llg kan zich evenwel geen "no-go zones" of straffdoosheid veroorloven. \\taar veiligheid ontbreekt, zijn de zwakkeren altijd het eerste slachtoffer. En bovendien is er geen vrijheid mogelijk in ecn onveilige lecfomgeving. "Empowerrnent" maakt slechts een kans in een klimaat van veiligheid waar de zwakkere wordt beschermd tegen de sterkere en de rechtvaardighcid het haa1t van het onrecht.

De rijkdom van de migratie

Aileen een open samenlcving boekt sucees zowC! economisch, cultureel aIs intelleetueel. Een van de redenen hiervoor is migratie. Het zijn immers nict omc genen die onze samenleving succesvol maken, maar weI onze ideeën. En hoc mcer mensen vanuit verschillende invalshoeken met nieuwe meningen en opvattingen naar ons land komen, hoe meer kansen er zijn dat onze samenleving bloeit. i\.figratie is dus geen verarming, maar een verrijking voor de samenleving. Toch wardt her fenomccn migratie vandaag ais een probleem aanzien. Het wardt nog steeds gelinkt aan de s1ccht beheerde en verwerkte migratiegolf van de jaren vijftig en zestig, toen veel arbeiders voornamelijk uit Zuid-Europa, Noord-Afrika en Turkije naar België \...",·amen am hier het zware werk te verrichten dat onze eigen arbeiders zelf niet mccr wilden doen. "Gastarbeiders" werden ze genoemd. Een benaming dic duidelijk aangaf dat het onze venvachting was dat ze hier maar een beperkt aamal jaren zouden verblijven. Reden oak

[78J

[791

1

Universitaire bibliotheek van Defensie (1 D5964R) DE IUJKIX);l.1 VhN DE MJ(;JI.ATIE

DE RIJ"'I')()\1 VAN DI' i\nGR,\nF.

waarom nauwclijks enige înspanning wcrd ondemomen om ze te integreren. Integendccl. Zij w<X>nden in eigen straten cn wijken, hoefden onze taal nier te leren. Eco kmîsbestuiving van ideeën cn cultUR'll was van bij de aanvang onmogdijk. Het hoeft dan ook ruet te verwonderen dat sinds de tachtiger en de ncgcntigcr jaren hun aanwczigheid ais ecn probleem wardt ervaren.

J\7.ië, rnaar vooral vanuir her 7.uidcn, vanuir Afrika. Zij bonken op de pannen van Europa omdar ze hopen hier ccn bercr bcsraan te I..'unnen vinden. Waarbij \Vij dan wccr - .mnder al te veel sucees overigens - ze proherco af te \Veren mec patrouilles van v!icgruigen en boten of her optrekken van metershoge hekken zoais rond de Spaanse enclaves in Marokko. Overal bij de taegangspaarten tat de westerse wereld warden \'"andaag nicuwe moderne systemen van grcnsbcwaking opgesteld: her Schengen Lnformatie Systeem in Europa, een 24 uunwerkennîng en loezicht langs de dricduizcnd kilomctcr lange noordgrcns van Australië. de uîtbreiding en versterking van hel elfhonderd kilornctcr lang hehverk russen de VS en r"[exico.

lnmiddels werd de economîsche mîgratie Slopge· ZCI en bcpcrkt de inwijking in ons land zich tor gezinsherenigingen en politieke v!uchrelingen. Vooral de asielprocedure, de zogenaamde Conventie van Genève werd de voorbije rien jaar rnassa.a1 misbru.ikt. Het spreekt vanzelf clat we mensen moeten blîjvcn opvangen die in hun eigen land met Je dood worden bcdreigd of wordcn vcrvolgd of gcfolrcrd orndat 7.C een andere politieke mening hebbcn of ccn andere geloofsovertu.iging. Dat is onze morele plîcht. Maar het om7-eilcn van de asidwct is - hoc bcgrijpdijk ook - niet de aangewezen weg om in het wcsten cen beter lot te vinden. Niet alleen holt dit de Convemie van Genève u.it ten nadelc van de l.-chtc polîticke vluchtclingcn, maar vooral drijft het grOle groepen van uitzichtloze mensen in handen van criminele organisatics die zich inJaten met menscnhandcl. Die mcnscnhandel zorgt voor een grole stroom van illegalen vanuÎt Centraal

Die mu ur rond het westen baat nauwelijks. De migratiedruk blijft toenemen. \Vat niet verwonderlijk is aIs mcn bescft dat achtcr die muur zich slcchts 14% van de wereldbevolking ophoudt, maar wei 73% van het werddinkorncn. Hoe dan ook, hel migratiebeleid is toe aan een grondîgc koerswijziging. Ll.-galc cconomische migrane ffioet opnieuw bespreekbaar ,vorden. HCT ontbrcken ervan 7.Ct aan tot cen golf van illegale mîgratie en mensenhandeL Meer nog. hct ondcrmijm vandaag onze welvaan. TienduÎzenden vacatures raken vandaag niet ingevuld. Ook ais wc werklozen maximaal

[so]

[811

"1

Universitaire bibliotheek van Defensie (105964R) DE RlJKDOM VAl' DE MI(;RATlE

omschoJen zal dat geen cinde stellen aan de cllenlange lijst van knelpuntbetoepen. En voor een bedrijf îs iederc nict ingevulde vacaNre een rem op haar omwikkeling. Daarom is het noodzakelijk onze koud\\.'atervrees te ovcrwinnen. We moctcn naar het voorbeeld van andere niet+Europese landen een nicuwe verstandige migratiepolitiek omwikkclc...>fl. Zoals Canada bijvoorbeeld. Naast politiek asiel en gezînshcrcniging kem het rwee specifieke vormen van migratie, namclijk invcsteerders dîc in het lanJ willen korncn wonen en de zogenaarnde "skilled workcts", waarbîj voldocndc k\valificaties in· zake opleiding cn talenkennis vereist zijn en één jaar werkervarîng. AIs hun kwalificaties overeenstemmen met ccn bctoep Jat op de "General Occupations List" staat, de Canadesc lijst van Je knelpuntberoeJ>l:n, dan kunnen zij in Canada komen werken zonder dat zc cen aanbod op zak hebben. ln hel andete geval îs een aanbod van een wcrkgever verelst. Op die manier komen gemotiveerde werknemers de economie in Canada ver+ srerken.

1

nE R1JKI)( lM VAN DE ).1JGRATIE 1

raken. En her laat buirenlanders op îndividuelc basis toc te immigreren en te integreren in onze samcnleving op de besle manier dic denkbaar is, namelijk door te werken. Door een aanpak dus die de mensen, ook de migranten, nîet bckijkt door de bril van hun afkornst, maar door die van hun capaciteiten cn mogelijkheden. Zo'n benadering is hel beste tegengif tegen racisme, xenofobie en onverdraagzaamheid.

Het Canadees migrariesysreem kan een goede inspi. raticbron vormen Voot de vcrandering die wij moeren doorvocren. Het is open en beperkcnd IcgcJijk. Het geeft de kans aan mensen die willen werken om va· caturcs in te vulien die anders mocilijk ingevuld ge-

Maat economische migratie is ook een verrijking voor het zuidc1ijke deel van de aarde. Het jaarlijksc bcdrag dat migranten overmakcn aan hun families bc+ draagt niet minciet dan 225 miliard dollar, her dubbele van alle officiëlc oOT:\vikkelingshulp. Gezinnen in ontwikkelingslanden waarvan iemand in het buitenland werkt. zijn et meeslal cen stuk berer aan toc dan andere gezînnen. Hun inkomen îs hager, waardooc hun kindcren naar school kunnen gaan cn niet hoeven te werken. Zij bcschikken ovec meer geld vooc gczondheidszorgen, mecr gcld ook voor het opstatten van el.>fl cigen zaak. Het verleidde de Filippijnse minister van Arbcid ooit tOt volgende uitspraak: "onze werkenden in het builenland hebbcn meer huîzen gebouwd, meer arme kinderen naar school gesruurd en mecr ondcrnemingen doco opzetteo dan alle anderc programma's van de overheid sarnen." Maar het meest gekendc voorbccld is

[82J

l83J

1 Universitaire bibliotheek van Defensie (105964R) Dl-: R1.lhlX)Al YAN DE

~IIGRAnE

naruurlijk lndia \Vaaf de leT-industrie werù opgericht door lndiërs die in de Ven:nigde Staten srudeerdcn en

De strijd tegen racisme en zinloos geweld

die daarna jarcnlange ervaring opbouwden in Silicon Valley alvorens naar hun land terug te ketcn en hun eigen zaak op te starten. ln de TeT-industrie in Inclia werken vandaag miljocncn mensen. Her is œn CHUfm reservoir van geschoolde arbeidskrachten dat kan wo[-

De voorbije jan:n sloop cen klimaat van racisme cn

den aangeboord. Meer dan in eell "brain drain" resu\teert migratie dus in eell "brain gain", een win-winsitu-

ünvcrdraagLaamheid in om:e samenleving. !-let leiuue tot enkde uramatische gebeurtenissen, tut daden van

atie zowel

VOOT

het gast~ ais voor her mocderland.

extrcem gewc1d. Deze onverdraagzaambeid is ais gîf in de geesten geslopen. En het Îs groepsdenken dat uaartoe de voedingsbodem h<:eft gebodcn. Zonder dal groepsdenken zou hel racisme niet zü hebben kunnen gedijen. ln elk geval zouuen racistische boocischappen hec! wat mincier gemakkdijk een ingang in ons dagdagclijkse kvcn hebben gevünden. Eigenlijk bezondigen wc ons alkmaal wc! cens aan groepsdcnken. ]-let Illeest treffende voorbeelu zagen \ve na de moord op Jüe Van l-lolsbeeck. Onmiddellijk \Verden de allochroncn geviseerd omdat het vcrmoe~ den rces dat de daders van Noord-Afrikaansc origine waren ....\ len eiste meteen een signaal van de islamitische gemeenschap. Toen het even later bleek clat de daders Po1cn \varen, \Verd het \'izier zonder dralen richting Poolse gemeenschap gedraaid. waarna de venegen-

l851

1

Universitaire bibliotheek van Detensie (105964R) DE STRlJD 'JEGEN RACISME EN ZINLOOS GEWF.1J)

woordigers van de Noord-Afrikaanse gemœnschap op

hun beurt verontschuldigîngen eisten van de autoch-

1 DE STRJJD TEGEN RACISME EN ZlNLOOS GE\VELD

misdrijven. En er is inderdaad meer werkloosheiJ bij allochtonen. Maar een meerderheid van de aliochtonen

tom: gemeenschap. En dat terwijl sommigen in Poleo

werkt en draagt bij tot onze we1vaart. Maar behalve

al hegonnen waren met de Roma-zigeuners aIs groep aan te klagen. Het is een voorheeld dat illustreert hoe

tot stigmatisering leidt het dodgroepenbeleid ook tot afgunst. Extra ondersteuning louter omwille van iemands etnische afkomst, creëett nicuwc discriminaties.

collectief denken en handelen zeer snel vervallen in het stigmatiseren van groepen, gemeenschappen en nationaliteiten. Maar oak zij die her racisme hestrijden, bezondi-

gen zich vaak aan groepsdenken. Vanuit de terechte bekommerrus om de achterstand bij de allochtonen wcg te werken, grabbelt men in de verkeerde ton van de doelgrocpenmaatregelen. Eco doe1groepenbeleid werkt misschien op korte termijn, maar op langere termijn stigmatiseert het de he1e groep. ledereen die tot dC7.elfde afkomst behoort, krijgt meteen het eti-

Maatregelen moeten gericht zijn op individuen die met gelijkaardige problemen worden geconfrontecrd en niet op het behoren tot een of andere probleemgroep. Ten slotte JoOOt het groepsdenken en het doelgroepenbeleid ook de 7.in voor individuele verantwoordelijkheid. Het trekt een muur van excuses op waarachter het individu aan zijn persoonlijke verantwoordelijkheid kan omkomen. Nogmaals, in plaats van de samenleving verder op

ket "problecmgeval" opgekleefd. En dit terwijl elke groep of gemeenschap gekenmerkt wordt door hee1 vccl verscheiJenheid. Er zijn niet alleen Marokkaanse

te delen door het voeren van een doelgroepenbeleîd, moet het beleîd algemene maatrege1en nemen, met andere woorden, maatrege1en die allochtone indiviJuen ten goede komen zonder autochtone individuen

probleemjongeren, maar ook Marokkaansc huisartsen, Marokkaanse advocaten, Marokkaanse buitenshuis werkende vrouwen, met of ?Onder hoofddoek. We

te dîscrimineren en omgekeerd. Dat is zeker nodig op de arbeidsmarkt. Eén zesde van Je werkzoekenden is van allochtone afkomst. ?vfcer dan de helft van hen zijn

moeten niet ontkennen dat er een hoge aanwezigheid van allochtone jongeren is in de criminaliteitsstatiscie-

laaggeschoold of beheersen onvoldoende onze mal. Indien we uitzenJarbeid niet langer ontmoedigen en

ken. Maar 95% van die allochtone jongeren pleegt geen

ook ovcrheidsdicnsten er in de toekomst gebruik van

[86J

[87]

l

Universitaire bibliotheek van Detensie (105964R) DF. STlUJD TEGI1N RAr;rSMF. F:N ZINI(lOS CIC\\'ELD

laten maken, creëren wc rede kansen voor aHochtonen op het verwcrvcn van een baan. \'(/am hct is vooral de uitzendarbeîd die voor l'ccl allochtonen een springplank is naar ccn vaste betrekkîng. Hocwcl concrete maatregelen alIeen nier ?ullcn volstaan. Ook een aamal hacdnekkigc vooroordelen dienen weggcwerkt te worden. Vcelzeggend is het voorbee1d van de blinde audities van ccn symfonisch orkest, waarbîj de kandidaten achter cen scherm hun muziekuitvoering brachren, Plots zat er meer kleur in het orkest, net zoals overigens meer vrouwen. Het is niet toeval1ig dal het huidige klimaat van 00verdraagzaamheid samenv31t met ccn steilc toename van e..''
[881

1

l)J.,

STRIJIl TECH.i

RM:1S~!E EN Zl:-JI{X)~ CEWIJ.D

7.ouden hebben uitgevoerd, "Sn:aming", afpersing, verkeersagressie. maar ook geweld bînnen het gezin ncmen tOC in ons moderne samcn1cving. Het is ccn ontwikkeling clie we kost \Vat kost moeten tegengaan. Een krachtig optreden van politie t.-rl justitic is de enigc mogclijkc aanpak. Oak werkstraffen in gehandicapteninstellingen en hospitalen kunnen geweldplcgcrs confronreren mer de gevolgen van hun gedrag. Maac we moeten de sluipende aanvaarding van het toenemende gcwcld ook aan de bron bcstrijden. Ouders en opvocclers spelen daarin cen kapirale rol. Op school en thuis moeren jongeren onophoudelijk worden ingeprt.>tlt dat noch onvcrdraaw:aamheid, noch gewcld, noch agrcssief gcdrag in cen open cn vrije samcnleving tolereerbaar zijn.

[89]

Universitaire bibliotheek van Defensie (105964R)

De uitdaging van de vergrijzing

In Bdgië is vandaag de lcvensverwachting van een pasgeboren baby 83 jaar. We kunnen ons daar alieen maar over verheugen. Want het is œn teken dat het luer goed is om te leven. Toch benaderen we het fenomeen van de vergrijzing ais een :>:org, meer nog, aIs ecn ernstig pTObleem z.onder te beseffen dat het om een verrijking gaat, met andere woorden een teken van rijkdom en welvaart. Meer nog, de manier hoe we in het westen met ouderen omgaan, is ronduit schandalig. Terwijl ze in andere culturen met eerbied worden bejegend en worden geprezen om hun wijsheid, maken wij nauwelijks nog gebruik van hun kennis of van hun lcvcnscrvaring. Integendeel. We verbieden hen zelfs nag economÎsch actief of productief te zijn. Een job vinden als men de vijftig is gepasseerd, is wegens te duur ccn heksentoer aan het \Varden. En bijverdienen ais gepensioneerde is, behalve ais het om een aalmoes gaat, zelfs helemaal verboden. ln een niet

[90]

1.0

verre toekomst hebben \Ve nood

[91 ]

Universitaire bibliotheek van Defensie (1û5964R)

1

DE lTID.-\G1NG \',\", DE q:RGRIJI-lNG

DE UlTD,\G1N(; \'At\ DE VERl;IUjL1NG

aan een heel andere, vecl positieven: benadering van

posilieve ol1twikkelingen in de samenle\"Îng op gang trekken. Ze kan maatschappdijk "vcrzilvcrd" worc1cn

de vergrij7.ing. Want, door de hogere levensverwachting veranden de demografische samenstclling van onze bevolking dramatisch. ln 2015 zal één op de vijf Belgen ouder :Lijn dan 65 jaar. Tn 2050 zal dar één op

in plaats van te leiden tot materiële en emotionele eenzaamheid.

de drie 7.ijn. Deze ontwikkeling zal onze samen1eving langzaam, maar daarom niet rnindcr ingrijpend veran-

Om die omslag te maken zijn wcl een aanral radi-

deren. i\feer mensen zullen langer leven en derhalve mecr tijd hebben. Dar kan voor een exponentiële toename zorgen van allerlei acuviteiten op zoveel boeiende terreinen ais toerisme, horeca, ontspanning, cultuur en verenigingsleven. Daarnaast verschaft de vergrij7.ing ook Je kans het familieleven ten goede te wijzigen. ln plaats van zich overbodig te voelen zullen groorouJers meer nog dan vandaag hun druk in de weer 7.ijnde kinderen en k1einkinderen te hulp kunnen snellen of de kinderen van hun kinderen en kleinkinderen kunnen opvangen. Omgekeerd zullen de oudsu: leden van de famille die zorgbehoevend zijn bij hun kinderen, die wellicht al met pensioen zijn, vlugger kunnen intrekken. Ook het vrijwilligerswerk krijgr nieuwe kansen. In 1992 waren ongevecr de helft van de vrijwiŒgers ouder dan veerùg jaar. ln 2002 \Vas dat al meer dan drievierde. Oudercn 7.Ullen betaald werk vaker inruilen voor vrijwilligerswerk, \Vat hun aanta1 zonder twijfel nog verder zal Joen stijgen. Konom, de vergrijzing kan een aanul

cale ingrepen noodzakelijk. Vooreerst inzake de opyang van onze bejaarden. Die doet me vandaag nog te veel denken aan ziekenhuizen en een enkele keer bijna :lan een gevangenis. Er is men kldnschaligheid en VCfschcidenheid noodzakelijk, waarbij de geur van ontsmettingsmiddelen en de witte jassen worden gebannen. En ook de opvang binnen de cigen familkkring rnoel sterker worden aangemoedigd. Tegelijkenijd Illag de rijkJom van de vergrijzing evenwe\ nier vef\vorJen rot een nieu\\'<: votm van armoede wegens de onro<:reikendheiJ of onbetaalbaarheiJ van de pensioenen. \Ve moeten vermijJen dat "op pensioen gaan" het opgeven van een k\T<:nsstjjl of een stuk vrijheid zou betekenen. En dat gevaar is zeer reëel aIs we zouden aarzelen ons pensioenstelsel te hervormen. De feiten spreken voor zich. ln de rijd van onze ouders werden m<:nsen gemidclcld 73 jaar en werkten ze tur hun GSsre. VanJaag is Je levensverwachting 83 jaar en werkr men gcmiddcld tot zijn 57ste. Vroegcr genoor men dus acht jaar van bet pensioen, ter\Vijl Jat vandaag meer Jan

Universitaire bibliotheek van Defensie (105964R) DE UllDAGING VAN DE VERGRIJZING

DE UITIMGING VAN DE VERGRIJZING

twintig jaar is. Tegelijkertijd studeren meer jongeren ook een stuk langer. De samenloop van beidc tendensen zorgt ervoor dat de solidariteit steeds zwaarder op de sehouders van de werkenden komt te liggen. In ons repartitiestelsel worden de pcnsioenen van de oudere generatie immers betaald doar de volgende, de jongere generatie. Op zichze!f is dat een mooi beginsel. Ware het niet dat het stelsel werd opgezet in een tijd toen de verhouding tussen werkenden en gepensioneetden nog helemaal anders lag. Toen in 1953 het repartitieste!scl werd ingevoerd, was de pensioenleeftijd 65 terwijl de gerniddelde lcvensverwaehting 62 was. Nu de levensverwaehting 83 is, zijn et tien werkenden voor vijf gepensioneerden. ln 2020 zullen cr sleehts tien werkenden voor meer dan zes gepensioneerden ziin.

decltijdse arbeid. Op die marner zou de overgang van werk naar pensioen minder bruusk verlopen. Ouders zouden ook kunnen beslissen om een periode deeltijds thuis te blijven voor de opvoeding van hun kinderen. Zo'n "opvoedingsuren" zouden voor een dee! als werk op de loopbaanrekening kunnen worden ingebraeht. Naast meer kinderopvang zou dat de wens naar meer kinderen voor veel gezinnen opnieuw haalbaar maken en het aantal gebootten, kinderen en jongeren opnieuw doen stijgen. Sarnen met een verstandig migratiebeleid zou dat de beste aanpak zijn am een brede basis aan jobs en banen te creëren. Hetgeen essentieel is om de finaneiering van de pensioenen veilig te stellen en de betaalbaatheid te verzekeren van de sne! stijgende kosten inzake gezondheidszorgen die aan de vergrijzing verbonden zijn.

Daarom is het nodig dat iedcreen meet werkt. We moeten mensen wei de keuze laten hoe en wanneer ze dat willen doen. Vandaar het voorstel van de individuele loopbaanrekening waarbij een totaal aantal uren moet worden gewerkt om op een volledig pensioen reeht te hebben. Zo kunnen mensen hun loopbaan zelf indelen en dus kiezen am even wat minder of juist wat meer te werken. Oudere werknemers zouden het bijvoorbedd kalmer aan kunnen doen om toeh nog een tijdje doar te gaan maar dan bijvoorbee1d in een formule van

[94]

Maar naast langer werken, zijn er ook ingtepen nodig in het pensioenstelsel zelf. Waarom de mensen niet meer aanmoedigen am zelf een appeltje voor de dorst opzij te zetten? Pensioensparen en kapitaalpensioenfondsen moeten massaal worden gepromoot. Waarom blijven we ook zo terughoudend ten aanzien van gepensioneerden die iets willen bijvetdienen? Met de loopbaanrekening zullen oudere werknemers zelf al grotendeels kunnen beslissen wanneer ze de arbeids-

Universitaire bibliotheek van Defensie (105964R) DE Ul'lnAGIN" V,'N DE "ERGR1]!':1"'''

marh verlaten. Het zullen niet hel aantal jaren of de leeftijd, maar her pakket g<..'werkte uren 7.ijn clar bepalend wordt Maarook daarna is er geen enkele reden om mensen mer pcnsiocn hcr werken te verbieden. Zeker wanneer er een pak niet ingevulde vacatures zijn. Velen onder hen hebben ervaring cn energic in overvloed en willen zich op de arbeidsmarkt nog bewijzen of jongeren kamis en ervaring bijbrengen. Bijverdienen en langer werken moct(~n juist worden toc"gejuicht, \vant het bevestigt ouderen in hun eigenwa:ude en ondersteunt tegelijk de beraalbaarheid van aile pensiocnen. Her is bovendien ecn fahclrje te gc10ven dat meer rewerksrelling door oudere werknemers ten kosre zou gaan van het aantal jobs en arbeidsplaatsen voor jongeren. De ervaring in de Scandinavische landen be\\t;jsr precies het tegcndccl. Hoc meer ouderen cr nag werken, hoc meer werk cr Oeschikbaar is voor iedereen.

De Verenigde Staten van Europa

Al mccr dan vijfrig jaar sraar de Europese Unie garant w)()r vrede, vrijheid en weh
• 1let ecrste W:H daanoe in de slcigers moet worden gezet, is ccn Europesc n:gering en een rcchrsreeks \'erk07.en Europese President. \X1e bainen één munt, de euro en één monetaire unie, de eur07.one. Maar binncn die zone ontwikkdr ieder land zijn eigen nationale, verticale strategie. Eén gC7.amenlijke sociaal-economi-

1961

1971

Universitaire bibliotheek van Defensie (105964R) Ill" \loRE1\IGDE ~T.\TF.K \'.'\1\1 EUIl.OI'..,

sche aanpak vuor de eurozonc is cr niet. Cornpcritief zijn in de sneJgroeiendc horizontale wcrcldeconomie ,"crondersteh nochtans dat aile nationale barrières \Vorden doorbroken, de imcrne Europese markt zo sne! mogclijk \\'ordt mltooîd en cr êên gcmeenschappclijke politiek van hervormingcn \Vordt omwikkeld op 20ved vcrschillendc tcrreinen ais hct industriele beleîd. de fiscaliteit, de arbeidsmarkt. de energiepoliriek, en 20 meer. Her uirgangspunt daarbij moet geen blinde har" moniscring zijn dic de diversircir van Europa en van de horizontale wereld ncgccrt', maar ecn convergentie van de vcrschillende strategieën in de nationale lidsraten. Convergentic betekent ni ct dat we exact hctzelfde moeten docn. WeI dar \\IC hClzelfde dncl voor agen moeten houden en daarbij dezelfde \\Ieg volgen en dezelfdc richting inslaan. Convergentic met andere \Voorden bedient zich van zogenaamde minima en maxima, minima om sociaJe drama's en sociale dumping te voorkomen cn maxima am de Europese economîe binnen de competitieve pcrken ,·an de horizontale were!deconomie te houden. ln 2020 zullen de Europeanen slechts vijf procenr van de wereldbevolking uitmaken. Die wereld zaJ 00vendîen cvolueren oaar een multipolaire orde, waarin niet alleen de Vcrenigde Staten van Amerika het voor

I)E VERF.Nl(~\)ESTATEN VAN EUROPA

he! zeggen zullen hebben, maar waarin landen zoaJs China, India en Japan zowel economisch aJs politiek en militait een stecds belangrijker roI zullen opeisen. Alleen een verenigd Europa zal in deze nieuwe wereldorde een roi van betekenis k"Unnen spelen. Daartoe is één Europese diplomatie noodzakelijk in plaats van de absurde siruatie van vandaag waarbij elk land van de Unie in ongeveer eLke hoofdstad ter \Vereld zijn eigen ambassade uitbaat om de cigen beJangen te verdedigen. Maar bovenaJ moer één Europees Leger worden opgericht dat zowel de stan van een echte Europese clefensie betekent, ais de Europcsc pijler mOt:t uitmaken van de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie. Dat leger moer voldoende groot zijn - honderdduizcnd soldaten - en tegelijk modern uitgerust worden Dm meerderc vredesoperaties aan te kunnen op en buiten het Europese continem. De Europesc Unie moct zo op de internationale scène de "force of the good" worden, waacrnce bloedigc conflicten en ernische zuiveringen kunnen worden gestopt of voorkomen. Maar de Europese Unie uÎtbouwen rot één hechtc politieke federatie vraagr. ook am een aamaI grondige institutionelc aanpassingen. Vooreersr op her vlak van de financicie middeleo. Die middelen \Villen beperken rot om en nabij één procem van het Europese BBP is

[99]

Universitaire bibliotheek van Defensie (105964R) DE VE1U·.r-Il('I)l'. S"!'''Tl:.N \'Ai\ loUIl.(lI'..\

DL VF,RJoNI(;nE STATEl" \"t\:-J EI-)()PA

l'en rem op Je Europt:se onrwikkeling. Zeggen dar die één proccnt cijkelijk veel is, is pure onzin. De nationale Iidstaten en hun ondcrgeschikte besturen gcvcn Yandaag bijna veertig maal zovccl uit. De federale overheid in de Vererugde Slaten beschikt onge'"eer O\"l:r twinug procent van het Amerikaansc BEP. i\laar bovenal is cr nood aan eigen midddcn voor de crue. Vandaag wordt de Buropesc bcgroting gefinaflcicrd dour nationale bijdragen van de lidstaten. Bij iedere opmaak van de bcgroting in Europa vervallen de staatshlX'fden en regeringslciders tclkcns weer in ecn destcuetie,'e houding. "Hoc onrvang ik zovecl mogelijk eeoten van de Unie zonder er al te ,"ccl toc bij te dragen?" Hct ccuwige spel van nenobcralcrs en neno-om\"angers. Zoals Margaret Thatcher destijds met haar uithaal "1 want my money back", l'en uitspraak die inmiddels maar al te gretig doar de leden van de Europesc Raad wordt herhaald. Daarom moet de Europcse Unie besehikken over eigen, autonome middden. 1nko1l1sten dic zijzclf bij elke Buropese burger heft en im, cn dit ter vervanging van l'en 3amal natjonale belastîngcn. Zo \"en\-crfr de burgcr ccn rechtstreekse înkîjk in L::uropa en \ukrijgt hij - naast het uitbrcngcn van zijn stem hij de verkiczingen voor het Europese Parlement - l'en tweede hdboom om de gang van zakcn in de Unie te stun:n.

De n.veede instüutionele aanpassing die dringend noodzakelijk is, is de afschaffing van de regel van de unanimitcit. Die is vandaag nog steeds geldig op rai van helangrijke heleidsdomeinen. Wanneer we met zevencnrwlntig landen en in de r.oekomsr met dertig lidstaren of mecr, aan ieder land een vcrorecht blijven toekcnnen, zuUen wc stilaan gccn beslissingen meer kunnen ncmen, althans geen moedigc beslissingen. En dal is l'en dramatisch vooruitzicht. Zekcr nu de uitdagingcn die op ons afkomen, groter ",,·orden. De afschaffing van de unanimircitsregel en de invoering \'3n de l'cgc! v:m de gchvalificeerde meerderheid is een noodzaak, en clat op allc beleidsdomeinen. Het is de absolute voorwaarde am Europa niet ce larcn verûnken tot een onmachtige, gesloten club waarin nationale- en grocpsbelangen primeren op het beL'mg van het Europese gcheel. En dat is geen docmbce1d uit de l'erre tockomst, rnaar l'en sluipend gif dat zich van· claag zienderogen vecsprcidt. We zien angst oms!aan in versrarring. Wc horen positieve stemmen verdrinken in een pcssimistisch stib:wijgen. Wc ruiken opnicuw het kille zwect van het nationalistische eîgenhelang. Hct is aan de aanhangcrs van de vrije en open samenleving om wccrwerk ce bieden en Europa opnieu\V op koers

r1O0l

riO Il

te zctten.

Universitaire bibliotheek van Defensie (105964R)

De globalisering van de welvaart

Ons engagemcnt mag nict ophouden aan de grenzen van Europa. \'(fanneer we de vrijheid prediken en zovecl mogelijk mcnsen wccrbaar will en makcn, dan moet dat ecrst en voural gelden \Toor de meer dan één miJjard mensen dîe armo 2006 moeu..' 1l leven van minder dan één euro pcr dag. Of één m.iljard mensen die geen toegang hebben (0( ptoper walet waardoor iOOer jaar bijna twec miljoen kindeten sterven. Allecn al in Afrika stcrft één op de vijf kinderen aan ziektes die wc gemakkelijk kunnen gcnezen, aan hanger of sleehte voeding. Eén op de vier zal nooit Jeren lezen cn sehrijven of zal kindcrarbeid moeten verrichten. Dat îs een schande \Toor de mensheid. Dc uitdagîng waarvoor we staan, kan nog hec best worden geillustrcerd door ccn vergclijking te maken russen Congo en België: de a1fabctiseringsgraad in ons land is 100%, in Congo îs dat 67%, waarmee dit land nog ais één van de hoogste scOOrt van aile ontwikkelingslanden. De levensverwachting in België is 83 jaar,

[102]

[ 103J

Universitaire bibliotheek van Defensie (105964R) DI CoUll1 'I.lSI-.III'1fO \··,x DF \'\H.\'''.\ItT

DE GI.nIIAIJSERING \.".... DE \l;·ELV..\ ..\ IIT

in Congo 43 janr. Het BBP per 100voner van ons land is 31.0% dollar, in Congo bedraagt dat 705 dollar. Deze cijfees maken schrijnend duiddijk hoe Jang en steH de weg wei is die ecn land aJs Congo nog le bcwandelen hecfr. Sommigen beweren clat Afrika niets te \Vinnen hceft aan de vrijhcid, de democrntie of de horizontaJe economic die hier \Vorclen geprcdikl. Dat is onzin natuurlijk. Vanzelfsprekend moctcn we onze ontwik~ kelingshulp stelselmatig verhogen en mOet her rijke \Vesten zo snc! mogelijk 0,7% van zijn BBP daaraan beslcden. Onrwikkelingshulp is cruciaal. Maar hulp biedcn alleen, is nier gcnoeg. Omwikkelingshulp maakt landen ook afhankclijk. We moeren vnoral zoeken mar hefhomcn die mensen en landen "cmpowermem" geven, met andere woorden zclfstandîg en vrij rnaken, hcfbomen die hen in sraar sreUen om zelf her hcft en de cigen loekornsr in handen le nemcn.

te geraken in her I~\·en. In India en in Brnzilië wordt da:Jwm de idee gepromont van de microkredieten. Dit zijn kleinc Icningen waarmcc voorn:Jmclijk vrouwen - omdar dic zorgzamer blijken om I.e sprjngcn met geld - aan de slag kunnen, kleine im"csleringen kun~ ncn dnen of hun kindercn naar school kunncn sturen. Deze nouwen org:lOiseren zich in huJpgroepen waarin 7C clkaar raad gcven oycr het bchen:n van hun kredier. Vandaag bestaan cr reeds 1,4 miljoen van die groepcn, zijnde twinrig miJjocn vrouwen dic Icneo om cen toekomsl uit te bou\\'en voor 7ichzelf en hun gezin.

Eén van die hetbomcn is clat van de microkredieten van Mohammed Yunus, dit jaar winnaar van de Nobel~ prijs voor de Vrcde. Miljarden mensen \Vorden door hun banken als niet kredierwaardig beschouwd. Gczien die mensen geen cnkele kans maken op her afsluiren van een Ieniog, is hel voor hen onmogelijk om \'OOrUil

Ecn twc<:dc hcfuoorn ",,·erd on",vikkeld duor Hernando de SOlO. Hij stelde vasr dat, lJijvoorbeeld in Ha~ Iti, hcr totale bCi(ir van de armen hnndcrd vijftig maal ml.:cr ",aard is dan alle buitenlandsc investeringen die cr de ,·oorbije "'"CC t:euwen plaalsgrepen. Her probl<.-em evenwcl is dat dic "rijkdom" iUegaal is. Die iIlegalireir is nier het resulraar van criminalireil, rnaat van ecn groot juridisch \·acuüm. Zo is in her Peruaanse Lima zcven jaar nodig om lcgaal cen huis op ovcrheidsgrond te bOllwen. Oc armste Pcruvianen ducn hel dus maar illegaal, want men kan \'ao hen roch Illoeilijk verwachlen dat ;.:.ij zc,·cn jaar wachten op alletlei vergunningen al'·orem: eell dak boven hun hoofd en dar \'an hun gezin te plaatscn? Of ncem nu de "siums" in i\lumbai, India.

[ Hl4]

11051

Universitaire DE Gl..üIH.J.lSEIlIN<; \'Ar- DE \\'EI.\".\,\RT

Het spreekl voor zich dat de 6.5 miljoen mensen die in van golfplatcn, palmtakken en dckcns gcfabriceerde kIolten \Vonen, daarvoor geen officiële papieren aanvragen. Alleen de tocstcmming "an de lokale maffia is daatroe noodzakelijk. Vandaar het geniale idee van de SOtO om die mensen WX)f hun schamde bczittingcn eigcndomspapiercn af te leveren. Zo legaliseer je niet alIeen een realiteÎt, je geeft die mensen ook een hefboom om hogcrop te gcrakcn. Ais men bij"oorbeeld op de grond van een sloppenwijk een hote! wil bOL1wen, dan worth die \Vijk vandaag ge\Voon onttuimd. AIs de be\VonetS eigt:ndumspapicrcn bczittcn, La! het hote! hun hot cersr moeten aankopen en bctalcn. Voor de bouwer van het hote! maakt dit misschicn wcinig verschil uit. Maar vOOr de dgcnaars is ,....at Le kTijgen een geschcnk uir. de heme~ het begin t'an een bescheiden kapimal om aan een eîgen besraan te timmeren. De Soto berekende dat het tOraal van de eigcndommen van ar· mcn ongc"ccr 9.300 miljard dollar zou bedragen! Dat is 7.esenvcertig keer aIle leningen die de Werddbank cn het lMF ooit aan omwikkdingslandcn gaven. Dat bezit van armen lcgaliscren zou cen enorme hefhoom betekenen. Bo\"cndien Îs het ecn kwestie van elemcntaire rechtvaardigheid. Naast het stimuleren en onùcrstcuncn van initiatic-

11061

ven zoals dat van de microkred.ietcn of het vcrschafFen aan de armen van cigendomscertificaten. moeten wc vooral in eigen boezem durven kijken. Ais wc de welvaart willcn globaliscrcn, moeten wc de arme landen ook toclaten tD( de weldaden van de globalisering. Meestal is het 20 dat landen die zich inschrijven in de mje wereldhandel welvaart creëren waarvan de ganse bevolking profiteert. Sinds China en India hun markten openstclden. is hun middenklasse verdubbcld en is de alfabetisering en de levensverwachting er specraculair gesregen. VOOt tal van i\frîkaanse landen klopr dit plaatje echter niet. Wie de zaken nauwkcurig analyseert, komt al sne! Tor de vasrstelling dat de schuld hicrvoor niet bij die landen ligt en nog minder bij de vrije markr, maar juisr her gevolg is van cen tekort aan v[iihande~ re wijtcn aan onze westerse manier van handelen. Van het bijna één miljard mensen dat wereldwijd honger lijdr.. zijn cr niet minder dan 600 miljoen boeren en boerinnen. Eeo belangrijke oorzaak h.Î<:rvoor ziin de verticale barrières die Europa en de VS optrekken: de landbouw(export)subsidies en de -importtaricvcn. Terwijl honderden miljocncn rnensen in de derde wcre!d maclen rondkomen met één euro per dag, subsidiërcn wii een Europese koc aan twce euro per dag. Het zijn die subsidies die maken dat de westerse producten op de lokale landbouwmarkten in de ontwikkelingslanden

[107J

onder de kosrprijs worden ,'erkocht, aan dumpingprijzen waarmee een Afrikaansc boer niet kan concurreren. Bovendicn bcschermt de VS haar cigen matkt door hoge imponrarievcn, waardoor de Afrikaanse boer evenmin zijn producten kwijt raakt. Ecn dubbele onccrlijke concurrentÎe dus \N-aarmee wc de detclc wereJd in de houdgrccp van de armoecle vastzenen. VandaM dat landbouwsubsidies en dan \"()Oral exportsubsidics moeten wordcn afgcschaft, terwijl de Vercnigde Staten, zoals Europa al eerder deed, hun politiek '·an împorttarie"cn moeten herbckijken. Betekent dit het cinde van de landbouw in hel westen? Gccnszins. Maar waar vandaag de meeste steun naar de grootschalige agro-industric gaat, zuUen wc uns in de toekomst moetcn concentreren op de inkomensondcrstcuning van de familiale landbouw. Hoc dan ook, de wcrddeconomÎe is gccn kwestÎe van winnaars en vcrliczers, een soort van "win-lose"game. Wannecr dat vandaag wé\ 7.0 lijkt, dan is dit te wijten aan een gebrek aan vrije markt en ccn te"eel aan protectÎonismc. Hoc meer mensen wc laten deelnemen aan de wereldeconomie, hoc meer welvaarr cr komt voor iedereen. Is onze eigen êên gemaakte Europese markt daarvan niet het mooiste \'oorbeeld? Leclere armere tegio dic toetrad, den ken \ve aan !anden als ler-

ll08J

land en Spanje, is sindsdicn uitgegrocid tOf ecn eCOllOmisch succcsvethaai. En wat in Europa gebeurdc, kan ook op wcreldschaal. )'licrokredielCn, eigendomsbewiizen voor armen, het openen van onze landbou\\'l11arkten, een correct en eerlijk beSlUur. Dat alles vergt tiid. En Afrika heeft gecn tijd. Vour Afrika is onmiddcllijke aetic nodig. Zesrig miljard euro. Daarmee kunnen aile basisproblemen op het Afrikaanse continent worden aangepakt. Aan iedcre Afrikaan kunnen proper \vater, sarutair, basisgczondheidszorgen en onderwijs wordcn gegarandeerd. En clat in ccn zeer korte tijdspanne. Het uirroe.ien van malaria aUeen al zou vour Afrika cen bijkomende economischc groei bctekenen van één procent van het bruto binncnlands product. Het oplossen van al die problcmen zou zelfs ecn stijging van de groci van mÎnstens twcc pracent van hel bruto binnenlands product met zich mcebrengcn. Daardoor zouden de mens(,'Il in dc derde wcrcld binncn de eeuw zevenhonderd maal welvarcnder zijn dan nu. Zest:Îg miljard euro, dat is een peulschil vom l1et rijke \'\/eslen. \Vaar w:lchtcn wc eigenliik op?

l109]

Universitaire bibliotheek van Defensie (105964R)

De kracht van de vriiheid

De Hijhcid laat zich dan misschien niet lemmen. Oc vrije samenleving daarcmegen is geen evidemie. De vrije cn open ma:ltSchappij komt net zo min rot stand of net lO min spomaan lOt leven aIs de welvaart die zij genercert. De open samenleving is geen vanzelfsprekendhcid. Integendeel. Een vtijc en open samcnlevinl; moet worden bevochten, veroverd, afgedwongen. Eerst en vooml tegenovct haar vijanden, haar œgenstrevers, al dicgcnen die haat v<Xlrtdurend belagen cn bckritiseren: nationalisten, fundamenralisten, etatisten, behoudsgezinden '-an alk:rlei slag en origine. Manr ook tegenm-er de onverschilligen, regenm'er ",ie hel ogcnschijnlijk weinîg deert in welke nchring de maalschappli evolueert of in wclke samen1eving zc morgen zullen 'l'onen, werken en le,·cn. Het vestigen '-an de l'rije en open samcnle"ing is dus geen hvestie "an enkclen, maar ,'m:tgt de îozet l'an vden. En clat onder de meeSl diverse vormen: politicke actie, inrellectuele bClrokkcnheid, moreel cngagement.

[1101

r1111

Universitaire bibliotheek van Defensie (10S964R) DE "R:\CHT V.-I.1" DE \'RIJlmll)

Het vraagt aUc politieke krachtcn tc ,"crenigen die de vrijheid lief hebben. AI dîegenen die de vrijhcid niet zozeer zicn ais hCl hoogste persoonlijkc goed, maar wei ais de be1angrijkste hdboom om de samcnlcving vorm te geven. AIs het middel bij uitstck om de maatschappij te organiscrcn en tot grotcrc welvaart te brcngcn. Daarbij moclen we één zaak goed beseffcn: wic nict bcreid is voor de vrijhcid te vechren, wic niet bereid is am voor haar in de bres te springcn, loopt het risieo haar dcfimtief te verliC7.cn. Of zoos de Pcruviaanse auteur f..'1ario Vargas Uosa in De cul/uur van de tTijheid sehrijft: ''Vrijhtid Ù flet oU de lü/de tell rijJu "t'Oring die niet in un definitie get'at Ieon Il!omm. Moor ~ onHlogdijk ols het ù haor te tkfinit"nn, !\p fimpel ù het om !Jaor te identificerm, Il IHsiffen JJ'011neer ze Fr if, 0/ ze uht il tY /lOIs m if we baar genieten if moFtm Ol/tberm. ,.

li 121