SCALES-paper N200404
Pilot Voorspelmodellen: de prijs van primaire kunststoffen
drs. H.H.M. Peeters drs. W.H.J. Verhoeven
Zoetermeer, maart 2004
The SCALES-paper series is an electronic working paper series of EIM Business and Policy Research. The SCALES-initiative (Scientific Analysis of Entrepreneurship and SMEs) is part of the ‘SMEs and Entrepreneurship’ programme, financed by the Netherlands’ Ministry of Economic Affairs. Complete information on this programme can be found at www.eim.nl/smes-and-entrepreneurship
The papers in the SCALES-series report on ongoing research at EIM. The information in the papers may be (1) background material to regular EIM Research Reports, (2) papers presented at international academic conferences, (3) submissions under review at academic journals. The papers are directed at a research-oriented audience and intended to share knowledge and promote discussion on topics in the academic fields of small business economics and entrepreneurship research.
address: mail address: telephone: telefax: website:
Italiëlaan 33 P.O. Box 7001 2701 AA Zoetermeer + 31 79 343 02 00 + 31 79 343 02 01 www.eim.nl
The responsibility for the contents of this report lies with EIM. Quoting numbers or text in papers, essays and books is permitted only when the source is clearly mentioned. No part of this publication may be copied and/or published in any form or by any means, or stored in a retrieval system, without the prior written permission of EIM. EIM does not accept responsibility for printing errors and/or other imperfections.
2
Inhoudsopgave Inl ei din g
4
1
Aan p a k v an h e t o nd e rz o ek
5
1.1 1.2 1.3 1.4
Inleiding Keuze voor kwartaalcijfers Intercorrelatie tussen mogelijke exogenen Modelkeuze
5 5 5 5
2
S c h a t ti n g sr e su l t a te n v o o r d e p r i j si n d ex v a n p ri m ai r e ku n s t st o f f en
6
Vo o r sp el li n g p r ij s in d ex d e rd e k wa r t aa l 2 0 03
8
3
3
Inleiding Bij een groot deel van het Nederlandse industriële MKB is de prijs van de grondstoffen een zeer belangrijke component in de eindprijs van het product. Voor midden- en kleinbedrijven uit deze bedrijfstakken is de grondstofprijs moeilijk beïnvloedbaar, omdat men te maken heeft met mondiale, grote aanbieders. Tegelijkertijd zijn de afnemers van deze MKB-bedrijven ook vaak weer grote bedrijven die het product voor een zo laag mogelijke prijs willen afnemen. Er is veel concurrentie op deze industriële markt en daarom is beheersing van de kosten, en daarmee van de prijs van het product, van essentieel belang. Vanwege deze oorzaken is het voor deze industrieën van groot belang inzicht te hebben in de fluctuaties en voorspelbaarheid van de grondstofprijzen. Het kan aan de ene kant een factor zijn die een prijsverhoging richting afnemers kan verklaren en acceptabel maken. Aan de andere kant kan het mogelijkheden bieden om met de aanbieders van de grondstoffen te komen tot bijvoorbeeld een bandbreedte waarbinnen de prijsvorming van de grondstoffen zich afspeelt. Dit levert als voordeel op dat het risico van de grondstofprijs, als belangrijke factor voor de uiteindelijke prijs van het product, beter beheerst kan worden. Verbetering van de kostenkant van de industriële midden- en kleinbedrijven kan op deze wijze worden bevorderd. Een dergelijk onderzoek is voor veel takken van het industriële MKB van belang. Hierbij kan worden gedacht aan de rubber- en kunststofverwerkende industrie, de tapijtindustrie, de textielindustrie, de glasindustrie, de papierindustrie en de metaalindustrie. VNO-NCW zou door middel van een mini-onderzoek binnen de quick-scanfaciliteit ten behoeve van het industriële MKB een nadere uitwerking van dit model willen bewerkstelligen. Met behulp van het model moet een beter inzicht worden verkregen in de fluctuaties en voorspelbaarheid van de grondstofprijzen. Indicatoren voor de prijzen zijn onder andere de orderportefeuille en de voorraden van het industriële MKB. EIM doet in deze notitie verslag van de bereikte resultaten om de prijsontwikkelingen van primaire kunststoffen te verklaren. Er is voor gekozen gebruik te maken van kwartaalcijfers. Het aantal verklarende variabelen is beperkt: de prijs van ruwe olie in euro’s (met eventueel als componenten de dollarkoers en de olieprijs in dollars (Brent)), de orderpositie van de bedrijven in de kunststofverwerkende industrie alsmede de productieindex van producenten van primaire kunststoffen in de VS. De producenten van deze producten in de VS hebben wereldwijd, door hun omvangrijke productie, een grote invloed op de prijsvorming.
4
1
Aanpak van het onderzoek
1.1
Inleiding In oktober 2002 heeft EIM op verzoek van de NRK binnen de quick-servicefaciliteit gekeken of het mogelijk is een model te maken dat inzicht geeft in de te verwachten prijsontwikkeling van de grondstoffen voor primaire kunststoffen. De eerste uitkomsten waren bemoedigend.
1.2
Keuze voor kwartaalcijfers In verband met het doel van het onderzoek, inzicht in het verloop van de grondstofprijzen, is een analyse met data op kwartaalbasis (1990-I t/m 2002-II) de meest interessante aanpak voor dit onderzoek. Voor het afsluiten van contracten is het nodig om goed inzicht te krijgen in omslagpunten en feitelijke prijsontwikkelingen. Bij jaarcijfers worden feitelijke ontwikkelingen minder goed traceerbaar. Het gaat immers om jaargemiddelden. Doordat er meer waarnemingen zijn, kan bij de analyse gewerkt worden met vertragingen in de doorwerking.
1.3
Intercorrelatie tussen mogelijke exogenen EIM heeft voor een groot aantal variabelen die in verband gebracht zouden kunnen worden met de prijsvorming van kunststoffen, cijferreeksen opgesteld voor de jaren 1990-2002. Door van al deze variabelen een correlatiematrix op te stellen is de intercorrelatie tussen deze variabelen bekeken. Dit is belangrijk omdat we in een prognosemodel geen variabelen willen opnemen die sterk met elkaar gecorreleerd zijn. Zo veel mogelijk willen we multicollineariteit tussen variabelen in het prijsprognosemodel zo laag mogelijk houden. 1 Zoals te verwachten viel, zijn een aantal prijzen sterk gecorreleerd . Zo zijn HPDE, LLDPE, PP, PS en PVC alle onderling sterk gecorreleerd. De olieprijs in euro’s heeft een verband met de grondstoffen, maar het sterkst met PP. Ook in dollars gemeten is er bij HPDE en LLDPE nog steeds een verband. Alle hiervoor genoemde grondstofprijzen hangen ook samen met het oordeel over de orderomvang en/of de orderpositie zelf. Ook is er een zwak verband tussen kunststofprijzen en het aanbod, respectievelijk de vraag op de markt in de VS.
1.4
Modelkeuze Naast technische keuzes voor variabelen, zoals intercorrelatie tussen de diverse variabelen en een voorkeur voor kwartaalcijfers, speelt ook de validiteit van het gekozen model een grote rol. In de loop van het onderzoek werd duidelijk dat een redelijke verklaring van de prijsontwikkeling van kunststoffen kon worden gevonden op basis van de olieprijsontwikkeling (in euro's dan wel in dollars) en de orderpositie van de Nederlandse kunststoffenin-
1
Er is een sterk verband als de correlatiecoëfficiënt |> 0,6| is. Is deze lager dan |0,3| dan is amper sprake van enig verband. Tussen |0,3| en |0,6| is sprake van een zwak verband.
5
dustrie. De schattingen, die op basis van deze variabelen zijn uitgevoerd, waren acceptabel en lieten ook plausibele prognoses zien. De indruk bestaat evenwel dat de Amerikaanse kunststoffen een belangrijke invloed uitoefenen op de ontwikkeling van prijzen van kunststoffen. Allereerst is daarom nagegaan of de vraag naar kunststoffen in de VS een redelijk substituut zou zijn voor de ontwikkeling van de orderpositie in Nederland en daarmee van invloed zou zijn op de prijsontwikkeling. De achtergrond hiervan is dat we veronderstellen dat deze ontwikkeling wellicht een betere maat zou zijn voor de ontwikkeling van de orderpositie in de kunststoffenindustrie, die we in de schattingen hebben meegenomen voor de verklaring van de prijsontwikkeling van kunststoffen. De ontwikkeling van de economie in de VS loopt, in het algemeen gesproken, wat voor op die in de EU, zodat een aantrekkende vraag daar een voorbode zou kunnen zijn voor een aantrekkende prijsontwikkeling op de nationale markt. Voorgaande gedachten hebben wij niet in significante coëfficiënten in een schattingsmodel kunnen concretiseren. Vervolgens is het idee uitgewerkt dat het aanbod van kunststofproducten, gegeven de enorme omvang van de aanbodmarkt in de VS, van invloed zou zijn op de prijsontwikkeling van kunststoffen op de Nederlandse markt. Uit de uitgevoerde schattingen blijkt dat het aanbod van kunststofproducten in de VS (productie-index) wel van invloed is op de prijsontwikkeling van deze producten in Nederland. In de verder in deze notitie gepresenteerde modelresultaten is, naast de orderpositie en de olieprijs, de productie-index van kunststoffen meegenomen.
2
Schattingsresultaten voor de prijsindex van primaire kunststoffen
Onderstaand wordt het resultaat weergegeven van een niveauschatting voor de prijsindex van primaire kunststoffen (op basis van 45 waarnemingen), prijzen van olie, (een oordeel over) orderportefeuilles bij Nederlandse ondernemers die deze producten afnemen en de productie van primaire kunststoffen in de VS. Normaal gesproken zijn alle variabelen 1 kwartaal vertraagd. Omdat er gecorrigeerd is voor autocorrelatie komen er ook verder vertraagde variabelen in de schattingsvergelijking voor. Toetsingsgrootheid daarbij was de Durbin Watson coefficiënt, een maatstaf die een indruk geeft van de aanwezigheid van autocorrelatie. Een acceptabele waarde voor deze toetsingsgrootheid is 1,5 à 1,7. Bij een eerste schatting met deze variabelen beliep de waarde van deze toetsingsgrootheid aanvankelijk 0,7, hetgeen duidt op de aanwezigheid van autocorrelatie. Het uiteindelijke regressieresultaat luidt: PrKst(t)=19.0+0.13*(brent_oil (t-1)-rho*brent_oil(t-2))+0.33*(orderpositie(t-1)rho*orderpositie(t-2)-0.06*(prod_VS(t-1)-rho*prod_VS(t-2))+rho*PrKst(t-1)
6
waarin: 1 rho, de correctie voor autocorrelatie, gelijk is aan 0.68 ; PrKst(t) de prijsindex van kunststoffen in kwartaal t; brent oil(t) de prijsindex van olie in kwartaal t; orderpositie(t) de index van de orderpositie in de kunststoffenindustrie in kwartaal t; prod_VS de productie-index van het aanbod van de kunststoffenindustrie in de VS in kwartaal t. De schatting laat zien dat alle variabelen het juiste teken hebben en dat een hoger aanbod uit de VS een prijsdempende invloed heeft op de prijsontwikkeling van primaire kunststoffen in ons land, een ontwikkeling die we ook a priori zouden verwachten. figuur 1
Werkelijke en geschatte waarden voor de prijsindex voor kunststoffen
115
110
105
100 prijzen nieuwe modelraming 95
90
85
19 90 -II 19 I 91 19 -I 91 -II 19 I 92 19 -I 92 -II 19 I 93 19 -I 93 -II 19 I 94 19 -I 94 -II 19 I 95 19 -I 95 -II 19 I 96 19 -I 96 -II 19 I 97 19 -I 97 -II 19 I 98 19 -I 98 -II 19 I 99 19 -I 99 -II 20 I 00 20 -I 00 -II 20 I 01 20 -I 01 -II 20 I 02 -I
80
In figuur 1 wordt een overzicht gegeven van de werkelijke en geschatte waarden van de prijsindex voor kunststoffen. De figuur laat zien dat het in deze notitie gepresenteerde schattingsmodel een goede aansluiting laat zien met de werkelijke prijsontwikkeling. Met name de prijsontwikkeling in 1991, 1995, 1999 en 2001 wordt goed gevolgd door het geschatte model. Vergeleken met een eerdere schatting op basis van de olieprijzen en orderpositie is er sprake van een aanzienlijke verbetering, die wordt verklaard door het opnemen van het aanbod in de VS en de correctie die voor autocorrelatie is uitgevoerd.
1
Er is een eerste orde Markov-schema toegepast op de storingsterm op het standaard geschatte model.
7
3
Voorspelling prijsindex derde kwartaal 2003
Tabel 1 geeft een overzicht van de met het model opgestelde prognoses voor de prijsindex voor kunststoffen. tabel 1
Prijsontwikkeling kunststoffen 2002
2003-I
2003-II
2003-III
2003-IV
112,4
130,9
111,1
119,5
93,2
90,5
89,5
85,9
156,8
153,3
153,6
153,6
97,7
99,0
94,7
98,0
99,3
95,8
2003
Exogenen: brent oil US $ orderpositie prod. USA prijsontwikkeling kunststoffen
98,5
voorspelling prijsontwikkeling
94,9
97,0
Bron: EIM, op basis van diverse statistieken.
Op basis van de in tabel 1 gegeven resultaten vinden we dat het in deze notitie gepresenteerde model goede schattingen genereert voor de prijsindex voor kunststoffen. In het derde kwartaal van 2003 komt het verschil tussen de prognose en de door het CBS berekende prijsontwikkeling op bijna 1 procentpunt. Dat wordt veroorzaakt door de roerige ontwikkeling van de olieprijzen in het eerste halfjaar van 2003, veroorzaakt door de Irak-oorlog.
8
