Pedagogische Map
KANS Een confrontatie tussen film & livemuziek
Ontwikkeld door: David Anne, Reinhard Deman & Diederik Glorieux
INHOUD
Inleiding Duiding van film & proces ! Korte filmsamenvatting ! Het filmproces ! De filmmuziek ! De live-uitvoering ! Muziek ! Notenleerlessen ! Samenspelcursus ! Compositie-oefeningen ! Muziek softwarelijst ! Woord ! Uitgebreide filmsamenvatting ! Scenario-oefeningen ! Tips & technieken voor filmopname ! Bijlage ! Pers ! Biografie regisseur & componist ! Contact ! Cast & werkgroep ! Technische uitvoeringsfiche ! Partituur Notenleerles ! Partituur Samenspel ! Scenario Kans ! Planning filmopname ! Score & partijen Kans ! !
2
INLEIDING Naar aanleiding van haar vijftienjarig bestaan gaf vzw Respiro Dell’ Arte aan cineast Reinhard Deman en componist Diederik Glorieux de opdracht om een kortfilm te maken. De vraag van Respiro Dell’ Arte was veelzijdig: is het mogelijk om een film te realiseren waarbij het centrale thema muziek is, de inhoud van de film aansluit bij de leefwereld van tieners en de muziek uitvoerbaar is door diezelfde leeftijdscategorie? Al snel ontstond de idee om de muziek, net zoals bij het prille ontstaan van de film, steeds live uit te voeren. KANS is een project geworden waarbij film en muziek nauw met elkaar verbonden zijn. De hele film wordt dan ook muzikaal omkaderd door een live orkest met een uitgeschreven partituur. Dit alles wordt via een computerlink heel precies gesynchroniseerd met de film tijdens de uitvoering. Na afloop van het project, bieden we de mogelijkheid aan conservatoria, academies, muziekverenigingen en scholen om met de film en muziek een eigen project op te zetten. Dit project wordt daarom muzikaal uitgeschreven in verschillende versies, van een symfonieorkest over een harmonieorkest tot een kamermuziekbezetting. Op die manier is ‘KANS’ veel meer dan een éénmalig film- en muziekproject, maar wordt het een aanzet om zoveel mogelijk mensen en muzikanten de kans te bieden op een boeiende manier de wereld van de filmmuziek te ontdekken. Zelfs Sabam & Klara waren geïnteresseerd in dit unieke project. Sabam heeft in de laatste editie van het Sabam-magazine een artikel en interview geschreven over het project. Klara liet haar interesse blijken door een interview op haar zender. Voor u hebt u de pedagogische map die bij het filmproject KANS hoort. Hierin vindt u heel wat extra duiding en achtergrondinfo rond de film zelf, de makers en het productieproces. Ook heel wat bijlages met persartikelen, scenario, korte biografieën, technische uitvoeringsfiche,... Centraal echter staan enkele creatieve uitdagingen die we leerkrachten en leerlingen willen meegeven om met thema en inhoud van film en filmmuziek zelf aan het werk te gaan en op deze manier de ervaring van de filmploeg en componist te kunnen delen en verdiepen. Bij het geheel hoort, naast de dvd’s vernoemd in de technische fiche, ook een dvd met extra filmpjes en partituren die bij de voorgestelde oefeningen horen. Veel van dit materiaal is dan ook geschikt om mee te nemen als inleiding naar een eventuele uitvoering van de film.
3
DUIDING VAN FILM & PROCES KORTE FILMSAMENVATTING Helena is een meisje met talent voor muziek, in het bijzonder voor piano. Van jong af aan voelde ze de zachte doch disciplinaire hand van haar ouders bij het repeteren. Doorheen de film speelt ze een concert en verzinkt in gedachten en emoties. Hierbij veroorlooft ze zich alle vrijheid en wordt ze zich bewust van kansen en keuzes in haar leven, kansen en keuzes die haar leven kunnen veranderen, maar die ze nooit durfde te nemen. Heel berekend kiest ze telkens uit verschillende mogelijkheden en beslist ze om mee te gaan in het onbekende grenzeloze leven van Lenn. Voor haar is elke keuze een kans...een kans op een andere toekomst. (Een uitgebreide versie van deze samenvatting is te vinden op pagina 13)
HET FILMPROCES (door Reinhard Deman) Eén jaar vol spanning, stress en vooral een groot avontuur stond te wachten toen het idee definitief gelanceerd werd. Eén jaar om een bergpas te doorkruisen vol slapeloze nachten, gepieker en vooral veel afzondering, want ideeën en verhalen die men in de filmwereld ‘het scenario’ noemt, ontstaan enkel na uren zitten schrijven en schrappen. Hierbij moest ik ook nog eens rekening houden met de vooropgestelde doelstellingen: de film moest over jeugd en muziek gaan. Maar simpel maak ik het nooit voor mezelf, want een simpel verhaaltje is snel geschreven. Nee, ik wou vooral de livemuziek als element gebruiken in de film en zorgen dat het orkest die de opvoering live zou brengen niet zomaar een achtergrondmuziekje moest spelen in de sfeer van de film. De uitdaging lag veel verder, we wilden de film tot bijna op de seconde perfect synchroniseren met de live muziek zodat zelfs het piano spelen van de hoofdactrice in de film perfect synchroon ingevuld kon worden door een pianist op de uitvoering. ‘Gewaagd en ondoenbaar’ hoorden we het hier en daar klinken, ‘perfect als uitdaging’ ging het door ons hoofd. Want deze beslissing had ik niet alleen genomen, deze beslissing had ik samen gemaakt met Diederik Glorieux, de componist met wie ik samen 1 jaar heel nauw zou samenwerken en elk detail tot in de puntjes zou bespreken, want in dit soort project liggen muziek en film gevaarlijk dicht bij elkaar. Een extra uitdaging is dat het verhaal dat we willen vertellen nog perfect kan groeien tussen al deze moeilijke en technische limieten die we hebben met een live orkest en krappe budgetten. “Rekening houden met dit alles en je hoofd er heel goed bijhouden”, dat was de boodschap. Maar dit alles gezegdzijnde had ik nog steeds geen verhaal en ben ik op zoek geweest in mezelf naar wat mij fascineert in verhalen. Zelf hou ik van het duale, dubbele lijnen of parallelle mogelijkheden of keuzes. Deze dingen zijn zeer fijn om te verfilmen of te vertellen want alles heeft een dubbele bodem. Zo ben ik op het onderwerp schizofrenie gekomen en heb ik heel wat research gedaan over interessante medische weetjes en verhalen, maar dit leidde tot een dood spoor. Het was niet mogelijk alles te linken met muziek en jeugd. Maar het bracht me wel op het lumineus idee om over het duale van “kansen” iets te maken, kansen van een jonge muzikant, ofwel kansen die hij nooit gekregen heeft omdat hij muzikant is. Dit heeft me aan het denken gezet, wat als iemand zo hard met muziek moet bezig zijn dat het niet meer leuk is en hij hierdoor veel mist wat andere mensen van die leeftijd wel meemaken. Maar aan de andere kant mag hij zijn talent niet ontvluchten omdat het zijn toekomst is. Wat speelt er allemaal rond in het hoofd van een tiener? Zijn die keuzes wel goed, kan men kiezen voor andere keuzes om daardoor andere kansen te krijgen? Verandert je leven ook als je die andere kansen grijpt? Het zijn allemaal leuke vragen en gedachtengangen die ik uitgewerkt heb in een verhaal van een meisje die op
4
zoek is naar zichzelf en gewrongen zit tussen haar éénzijdig pianotalent en de vrije buitenwereld zonder eenzaamheid en vol onbekend avontuur. Maar om de last niet helemaal op mijn schouders alleen te dragen heb ik heel wat mensen rondom mij aangesproken met heel wat ervaring in de film- en tv-wereld om mij af en toe te inspireren met het scenario en mij af en toe te verbeteren. Maar ook mensen die me helpen met het opzetten en het starten van de ‘film-machine’, in filmtermen noemt men die machine ‘de productie’ van een film. Wanneer men deze motor op ‘aan’ zet, moet hij het uithouden tot aan de meet, zonder panne, zonder onderdelen die ontbreken, alles moet hierbij heel strikt georganiseerd en gepland worden. Eén zwakke schakel kan er voor zorgen dat een volledige filmploeg, die al snel uit 15 man kan bestaan, niet vlot draait en de deadline niet haalt. Gelukkig moet een regisseur en scenarist hiermee nauwelijks bezig zijn en kan hij deze taak doorverwijzen aan een ‘Producer’, de persoon die de productie en organisatie leidt. Hij zorgt er voor dat iedereen mails krijgt met de juiste uren & data, het huurmateriaal besteld wordt en dat de film financieel binnen de perken blijft, want een regisseur zou maar al te graag heel veel geld uitgeven aan speciale effecten, grote acteurs en dure apparatuur. Samen met de producer heb ik een crew samengesteld van lichtmannen (electro’s, die alle lampen en electriciteitsvoorzieningen plaatsen), een cameraman, een klankman, een monteur, een regie-assistent (hij helpt de regisseur met de figuratie), een opnameleider (zorgt dat het ontbijt, koffie, de schuiltenten klaarstaan en de straten afgezet zijn), een extra producer (om het grote organisatorisch werk te verdelen) en een DOP (Director of Photography). Deze laatste zorgt er voor dat de film er goed uitziet en de juiste sfeer heeft door middel van licht, kleurenfilters maar ook door de juiste kaders en standpunten te bespreken met de cameraman, achteraf zal hij ook samen met de monteur de film overlopen en de kleuren corrigeren zodat de film een mooie ‘kleur-look’ heeft. Dit is dan nog maar een zeer beperkte filmploeg, in een grote Belgische film-opname kunnen er wel tot 100 man werken aan een film, zonder de acteurs weliswaar. Verder in het proces werden de juiste acteurs gezocht voor de rollen en gingen we op zoek naar foto’s en filmfragmenten van kandidaat-acteurs, zo kwamen we uit op Valerie Vertenten en Maurice Cassiers die de 2 hoofdrollen voor hun rekening zouden nemen. Maar ook 2 zeer jonge acteurs vinden was een zoektocht, omdat kinderen van 10 jaar vrijwel geen ervaring hebben in het acteren voor films. Daardoor waren we genoodzaakt om een casting te doen met geïnteresseerde jonge acteurs uit de verschillende woord-afdelingen van muziekscholen. Een groot succes met enorm veel inschrijvingen was het resultaat en we hebben via wat acteerproefjes de perfecte 2 jonge acteurs gevonden. Hierna was het de beurt aan de zoektocht naar de juiste locaties, hierbij moet je heel goed nadenken over afstanden, prijzen en veiligheid. Alles kost geld, dus het wikken en wegen tussen dure verplaatsingskosten, verloren verplaatsingstijd, electriciteitsvoorzieningen en mooie locaties is belangrijk, zeker als een opnamedag aan een heel strikt tijdsschema is gebonden en de 20-koppige crew en acteurs betaald worden per uur of per dag. De opnamedagen werden tot in de puntjes voorbereid, met uren aan gesprekken, duidelijke onderhandelingen en afspraken met zowel de componist, de cameraman, de klankman, de producer, de DOP en de acteurs. Iedereen moet creatief meewerken aan het proces, hierin is het allerbelangrijkste de voorbereiding van de filmopnamedagen. Op de dag zelf is er nauwelijks tijd voor improvisatie, laat staan voor onduidelijkheid en onvoorbereide situaties. De producer krijgt als taak alles in orde te brengen om te mogen filmen in bepaalde straten of op openbare plaatsen. De cameraman bereidt het scenario voor en tekent het beeld per beeld uit in een
5
draaiboek zodat hij op de dag zelf niet veel meer moet nadenken over standpunten en kadreren (het plaatsen van de camera tegenover de acteurs en omgeving). De klankman bereidt cruciale dialogen voor en zorgt er voor dat hij de tekst zo goed als vanbuiten kent zodat hij met zijn microfoon boven de acteurs perfect het gesprek kan volgen. De DOP zorgt ervoor dat hij samen met de cameraman heel goed weet wat voor sfeer, kleur, kaders en manier van filmen men gaat gebruiken. Als laatste worden de acteurs voorbereid met gesprekken over de inhoud van het verhaal, het karakter van het personage, de achtergrond en dubbele verhaallijnen, zodat zij zich individueel zo goed mogelijk kunnen voorbereiden en zich in het personage kunnen verdiepen. De opnamedagen zijn gestart, het is 7u30 ‘s ochtends en iedereen loopt nog zenuwachtig rond met al het film-, licht-, decor- en klankmateriaal dat aangekomen is. Langs de druk rondrijdende busjes en vrachtwagen zoek ik als regisseur een weg naar de kleedruimte waar de acteurs zich omkleden en een make-uplaagje krijgen. We nemen samen even de juiste scenes door en ik help hen voor de laatste keer zich inleven in het juiste moment van de film, want een film wordt nauwelijks lineair opgenomen. Alle scenes van de film worden vrijwel door elkaar opgenomen, zo kan het bijvoorbeeld zijn dat acteurs in de voormiddag de finale scene opnemen en direct daarna de introductiescene van de film waarbij ze elkaar in het verhaal nog nooit ontmoet hebben. Dit alles heeft te maken met zo weinig mogelijk te moeten verhuizen tijdens de opnamedagen. Als regisseur moet je zorgen dat je de rust bewaart bij de acteurs en de tijdsdruk en stress van de opnames zoveel mogelijk probeert te ontwijken en eventuele problemen of onvoorziene situaties doorgeeft aan de regie-assistent of aan de producer. Als je dit niet doet, dan verzuip je in gesprekken, discussies en in een hoeveelheid aan informatie. Ook improvisatie is een belangrijk onderdeel, want soms zijn er situaties op de filmset die je als scenarist/regisseur niet voor ogen had in de voorbereiding. Het is belangrijk om de acteurs de vrijheid te geven tot persoonlijke ingevingen en stukken dialoog, want die maken het vaak heel geloofwaardig. Het belangrijkste als regisseur op een filmset is dat de kwaliteit van het acteren geloofwaardig is en de boodschap van de volledige scene perfect overkomt.
6
DE FILMMUZIEK (door Diederik Glorieux) OPBOUW De film bestaat uit drie grote secties. De eerste sectie is een lange inleiding waar we Helena leren kennen. We volgen Helena in haar ontdekkingstocht naar een eigen muzikale taal. Het eerste muzikale motief ontwikkelt niet, maar blijkt doorheen de hele film een ostinaat begeleidingsmotief. Een tweede motief ontspint zich even tot een melodie, maar vormt uiteindelijk de harmonische basis van de tweede sectie. Helena vindt de verklanking van haar eigen muzikale persoonlijkheid pas in de epiloog of derde sectie van de film, na al haar ervaringen. In de middensectie horen we twee contrasterende soorten muziek: enerzijds een repetitief diatonisch element dat als het ware stilstaat, een element dat geen evolutie kent. Het verklankt de gevoelens van Helena die opgesloten zit in haar wereld. Daarnaast staat chromatische muziek zonder vast tooncentrum en met een steeds wederkerend akkoordschema. Houvast geeft het Helena niet, maar wel het gevoel van vrijheid. Zowel de opbouw van de film als de muzikale uitwerking ervan is opgevat als een vrije palindroom. Een palindroom of spiegelwoord blijft hetzelfde als je het van links naar rechts of van rechts naar links leest. Een voorbeeld hiervan is het woord lepel. PROCES Na het definitieve startschot had ik verschillende verkennende gesprekken met de scenarist-regisseur Reinhard. Al gauw mocht ik een eerste script ontvangen. Een script dat de volgende maanden nog verschillende gedaanteveranderingen zou ondergaan. Maar de toon was gezet en beetje bij beetje werden de eerste krijtlijnen van het verhaal uitgetekend. Mei 2009. David Anne, die naast voorzitter van vzw Respiro Dell’ Arte ook dirigent is en de eerste opvoering zou dirigeren, vraagt of het mogelijk is om één of meerdere muziekfragmenten tegen de zomervakantie klaar te stomen. Respiro Dell’ Arte organiseert elke zomer verschillende muziekstages. Deze stages vormen een uitgelezen moment om de muziek aan de mogelijke uitvoerders voor te stellen en hen warm te maken voor dit project. Ondertussen worden de definitieve verhaallijnen vastgelegd. Mogelijke schetsen en thema's verhuizen verschillende keren van de stapel bruikbaar naar de stapel onbruikbaar materiaal en omgekeerd. Oktober 2009, 6 weken voor de première. In de eerste week van oktober wordt de film in amper vijf dagen tijd ingeblikt. Dagen waarop de crew 's morgens om 7 u. begint te draaien en 's nachts om 2 u. nog bezig is. De stapels bruikbaar materiaal en onbruikbaar materiaal worden gewoon met elkaar gewisseld. Reeds tijdens de draaidagen worden de geluidsfragmenten gesynchroniseerd met de beelden om na de laatste opnamedag onmiddellijk van start te kunnen gaan met de montage. Een eerste ruwe montage ontvang ik twee weken later. 1 november 2009, twee weken voor de première, vijf dagen voor de eerste orkestrepetitie. Ik ontvang de definitieve montage waar verschillende scènes verplaatst, vervangen, ingekort of weggelaten zijn. Vijf dagen resten me om de volledige score in elkaar te zetten. Dat is het lot van een filmcomponist; de laatste schakel in een artistiek proces. Elke fase in de realisatie van een film kan vertraging oplopen maar de componist moét ervoor zorgen dat de muzikanten op tijd hun partijen krijgen. Nadat ik de definitieve montage enkele keren bekeken heb, deel ik de film in verschillende grotere secties op. Elke sectie krijgt zijn muzikale identiteit. Het inleidende deel duurt ruim 6 minuten. De beelden draaien met een steeds hogere snelheid rond Helena terwijl ze een concert ten beste geeft. Deze sequens wordt een aantal keer onderbroken door flashbacks naar het verleden. Ik laat de muziek op dezelfde manier meeevolueren. In de beelden zitten vier versnellingen, ik beperk me in de muziek tot drie versnellingen. Ook muzikaal breken de flashbacks met het lineaire verloop van deze inleiding. Beetje bij beetje vallen alle puzzelstukjes in elkaar.
7
6 november, 3 uur in de morgen. Samen met Reinhard overloop ik voor een laatste keer de score. Op vraag van Reinhard worden nog enkele details aangepast, veel tijd rest er niet meer. Precies 6 uur later start de eerste orkestrepetitie.
8
DE LIVE-UITVOERING (door David Anne) Toen film en muziek afzonderlijk klaar waren, kwamen we voor een grote, nieuwe uitdaging te staan. In tegenstelling tot wat er gebeurt bij een traditionele film is de muziek niet gemonteerd op de beelden. Het enige wat er gebeurd was, was dat de partituur, geschreven in een muzieknotatieprogramma, gelinkt werd aan de beelden om een juiste synchronisatie te krijgen tussen wat de beelden tonen en hoe de muziek die beelden moest ondersteunen of versterken. Met de huidige technische middelen is het trouwens ook al mogelijk om de partituur te laten afspelen door een (betrekkelijk goed) virtueel computerorkest waardoor de regisseur een beter idee kan krijgen van wat het uiteindelijke resultaat zal opleveren. Maar de keuze die de opdrachtgever met het project gemaakt had, was om de muziek LIVE bij de beelden uit te voeren. Op zich is het spelen van de partituur niet zo moeilijk, dat is als het spelen van een concertuitvoering, maar het probleem dat hier rijst, is de synchronisatie van muziek bij beelden bij een akoestische LIVE-uitvoering. Dit is trouwens een formule die ook heel weinig voorkomt in zowel muzieklandschap als filmwereld. De gemakkelijkste oplossing was geweest om de muziek wel als sfeer te koppelen aan de beelden maar geen muzikale punten te creëren die perfect getimed moesten worden bij de beelden. Dit was echter nooit de bedoeling want op een aantal kritieke momenten in het verhaal en bij bepaalde overgangen in de filmbeelden was de muzikale timing heel cruciaal. Na heel lang denken en het uitproberen van verschillende mogelijkheden, zoals het plaatsen van kleine cues of tekentjes voor de dirigent op het beeldscherm, werd uiteindelijk toch geopteerd voor een technisch meer haalbare en beter uitvoerbare oplossing. De partituur, geschreven in het muzieknotatieprogramma Sibelius, werd perfect gesynchroniseerd met de beelden en er werd een moment in de partituur ingelast waarbij de dirigent de partituur op zijn computerscherm samen kon laten starten met de filmbeelden. Zo kon de dirigent op het computerscherm de partituur volgen en tegelijk via een tijdslijn exact weten waar de filmbeelden zich op dat moment bevonden in het verhaal. Deze optie zorgde ervoor dat je aan het begin van de film nog de kans kreeg als dirigent om de projectie te laten weten dat de synchronisatie van de partituur niet juist liep en dat er opnieuw gestart moest worden en dat de dirigent niet voortdurend naar het filmscherm moet kijken of blaadjes moet draaien van de directiepartituur. Zo kan hij met een simpele blik op het computerscherm de partituur voorbij zien rollen en zijn aandacht houden waar ze uiteindelijk het meest nodig is: bij de muzikanten van het orkest.
9
MUZIEK NOTENLEERLESSEN De componist heeft van de hoofdthema’s van de filmmuziek twee notenleerlessen gemaakt die perfect geschikt zijn voor een vierde jaar AMV (eventueel AMC). Zo kunnen ook de leerlingen notenleer al warm gemaakt worden of voorbereid worden op een uitvoering van dit filmproject. Deze partituren vind je in bijlage bij dit pedagogisch dossier.
SAMENSPELCURSUS Ten behoeve van de cursus samenspel werd het hoofdthema van de filmmuziek gearrangeerd voor variabele bezetting. De partituren hiervoor vind je in bijlage bij dit pedagogisch dossier.
COMPOSITIE-OEFENINGEN Wie interesse heeft in het componeren van filmmuziek, willen we hierbij ook uitdagen om er actief mee aan de slag te gaan. We hebben aan dit pedagogisch dossier enkele korte filmpjes toegevoegd (zie de EXTRA’S-DVD), beelden die voor de film opgenomen werden, maar in de uiteindelijke montage niet gebruikt werden. Dit vormt perfect materiaal om zelf mee aan de slag te gaan. We hebben ook een lijst aan softwareprogramma’s toegevoegd (meestal freeware en shareware) die jullie daarbij kunnen helpen. 1. Een éénvoudige mogelijkheid is het zoeken van verschillende bestaande muziekfragmenten bij de beelden en dan kijken wat er met de perceptie van de beelden gebeurt als je er andere muziek onder plaatst... Je kan hierbij twee mogelijke pistes bewandelen: ofwel zoek je muziek die de bestaande beelden puur ondersteunt, ofwel kies je muziek die de manier waarop je de beelden waarneemt gaat beïnvloeden (rustige beelden van een bos worden plots verontrustend als je er spannende muziek onder plaatst). Probeer maar zelf eens enkele mogelijkheden uit. Met één van de gratis montageprogramma’s kan je de gekozen muziek onder de beelden plakken. 2. Je kan natuurlijk ook zelf eens de uitdaging aangaan om muziek bij de filmfragmenten te componeren. Dat hoeft absoluut niet enorm moeilijk of groots te zijn. Dat kan ook met éénvoudige middelen. Je kan beginnen met een leuke akkoordopéénvolging, een thema of een muzikaal motiefje. Je kan een voorbeeld zien van het hoofdthema van de filmmuziek met thema, akkoorden en zelfs hoe de componist met enkele simpele toegevoegde en weggelaten noten extra kleur gebracht heeft.
10
A. Thema + Basisakkoorden
B. Thema + Ingekleurde Akkoorden
C. Thema + Alternatieve pianobegeleiding
Vanuit dit voorbeeld kun je nu zelf met de bijgevoegde filmfragmentjes aan het componeren gaan, probeer maar eens enkele kleurrijke akkoorden met elkaar te verbinden en daar dan een mooie melodie uit te laten ontstaan. Probeer ook om het resultaat neer te schrijven op partituur en LIVE uit te voeren bij de beelden. Wie vertrouwd is met improvisatie kan ook een akkoordschema bepalen en dan vrij improviseren bij de beelden.
Merk je hoe moeilijk het is om de muziek met de beelden te synchroniseren bij het LIVE uitvoeren? Alleen al proberen perfect samen met de beelden te starten en te eindigen, is al moeilijk. Om dit probleem aan te pakken, kunnen we aan het werk gaan met enkele technische hulpmiddelen. Je kan je gecomponeerde partituur invoeren in een muzieknotatieprogramma (bv. MuseScore is een gratis notatieprogramma). Je kan hiermee de partituur door de computer laten afspelen en qua tijd synchroniseren met de tijdslijn van de filmbeelden. Het geeft je ook de mogelijkheid om eventueel eens te experimenteren met een grotere bezetting. Het resultaat van je partituur kan je gaan opslaan als een audiobestand (.wav) en dat dan via een eerdergenoemd montageprogramma bij de beelden voegen.
11
Voor wie daar nog wat verder in wil gaan, is er de mogelijkheid om je partituur in MIDI-bestand (.mid) op te slaan, te openen in een studioprogramma (bv. Reaper kan je gratis gebruiken) en te laten afspelen met professionele samples van een symfonisch orkest (Garritan Personal Orchestra is een goedkoop startpakket met heel deftige resultaten). Mits een klein beetje werk en moeite kan je een heel realistisch en professioneel resultaat bereiken. (Als de academie beschikt over notatieprogramma’s als Finale of Sibelius, dan zitten de basisklanken van ‘Garritan Personal Orchestra’ daar al standaard bij. Het demoresultaat van de film Kans MET muziek is helemaal gerealiseerd met deze sample library.)
3. Wie nog wat experimenteler wil gaan, kan kiezen om geen traditionele muziek te componeren bij de beelden maar om een Soundscape te maken, een klanklandschap. Hierbij ga je een mix maken van allerlei klanken: akoestische klanken, elektronische klanken, digitale klanken, vervormde klanken, gefilterde klanken, uitvergrote klanken,... Je kunt op internet heel wat klanken (samples) vinden maar met een micro en computer kun je ook zelf je eigen klanken creëren en die dan via een studioprogramma gaan mixen tot een boeiend klankgeheel. Plaats het resultaat via een montageprogramma bij de beelden en je bent klaar voor een vertoning.
4. Je kan ook altijd een scene uit de film zelf nemen, die je van eigen muziek voorziet. Leuk wordt het dan als je de originele filmmuziek en je eigen resultaat met elkaar gaat vergelijken. P.S. In het hoofdstuk ‘Woord’ staan ook oefeningen om met het scenario aan het werk te gaan, daar kan natuurlijk ook muziek aan toegevoegd worden.
MUZIEK SOFTWARELIJST (zowel voor PC als Mac) Muzieknotatieprogramma’s: - MuseScore (freeware) - http://musescore.org/nl - Andere (demo’s van betalende programma’s): Finale, Sibelius, Notion, ... Studioprogramma’s: - Reaper (shareware) - www.reaper.fm (geschikt voor audio en midi) - Audacity (freeware) - http://audacity.sourceforge.net (enkel audio) - Andere (demo’s van betalende programma’s): Cubase, Sonar, Fruity Loops, Ableton. Sample libraries - www.garritan.com Garritan Personal Orchestra (symfonisch orkest), Concert&Marching Band (Hafabra), Jazz&Big Band (jazz-ensembles) - www.freesound.org (allerlei samples uit verschillende bronnen) Montageprogramma’s voor video en audio - (zie bij Filmtechniek)
12
WOORD UITGEBREIDE FILMSAMENVATTING Helena is een meisje met talent voor muziek, en dan in het bijzonder voor piano. Van jong af speelt ze al piano, maar nu voelt het aan alsof haar ouders het haar altijd wat hebben opgedrongen. Op haar grote optreden kan Helena helemaal ontsnappen uit de saaie werkelijkheid van haar leefwereld en beeldt ze zich een leven in samen met iemand uit het publiek. Hun blikken hadden zich toevallig gekruist toen ze het podium opkwam. Lenn is een vlot ogende jongen en ze verdwaalt in een ingebeeld verleden, versterkt door haar pianospel en emoties. Uit deze jeugdsituaties blijkt dat ze goed bevriend waren en er hangt een zekere ‘liefdes’-verhouding tussen de twee, die uiteindelijk nooit opengebloeid is. De ouders van Helena wilden liever dat ze zich concentreerde op het ontwikkelen van haar pianotalent, waardoor ze haar vriend uit het oog verloor. Ondertussen gaat Helena zo op in die emoties van haar muziek en bouwt er zich zowel muzikaal als visueel een climax op. Ze gaat gebukt onder de idee dat ze opgesloten zit en zich niet vrij voelt. Ze wil breken met dat gevoel door alles ongeremd te kunnen beleven en elke uitdaging te willen aangaan, hoe extreem ook, en zo te genieten van een zorgeloos leven. Om toch een beetje vat te hebben op de juiste keuzes naar vrijheid berekent ze constant haar kansen. Hierbij volgt ze steeds Lenn en komt ze in verschillende situaties terecht met verschillende keuzes. Lenn en Helena ontmoeten elkaar ‘s avonds na het optreden. Ze zien elkaar voor het eerst sinds lange tijd terug. Lenn overtuigt haar om mee te komen en om samen plezier te maken, net zoals vroeger. Onderweg daagt Helena zichzelf uit om door het rode licht te stappen en deze keer de regels niet te volgen, het is volgens haar de beste manier om te breken met haar verleden. Bij elke uitdaging die ze met Lenn tegenkomt overloopt ze haar keuzemogelijkheden en neemt ze de beslissing om niet terug te keren naar haar vroegere leven. De uitdagingen en kansen worden naarmate het verhaal vordert steeds extremer. Door het rode licht lopen, kledij stelen, alcohol drinken, een auto stelen… Zelfs Helena’s uiterlijk verandert doorheen het verhaal, haar houding en kledij worden steeds slordiger, ze begint te roken en laat het “bewust kiezen” links liggen naarmate ze evolueert. Wanneer Lenn en Helena in een zatte bui op een brug boven de autostrade staan, voelt ze zich uitgedaagd om haar borsten te tonen. Wat eerst grappig lijkt loopt grondig fout: een groot ongeval op de snelweg. Er ontstaat grote paniek en ze slaan op de vlucht, ook in Helena’s hoofd is er grote paniek en chaos… Hier keren we terug naar het optreden, waar het allemaal begon. Ze zit opnieuw achter haar piano, het concert loopt af en ze krijgt een groot applaus. Het hele verhaal dat ze voor ogen zag was een dagdroom tijdens haar concert. Als ze even later na het optreden Lenn ontmoet, komt de kijker te weten dat ze Lenn eigenlijk helemaal niet kent, alles was een fantasiebeleving tijdens het pianoconcert. Op het einde neemt ze zelfs de kans om Lenn te leren kennen niet en loopt ze weg van de situatie. Er heerst een dubbel gevoel bij haar: zal ze wegstappen van het ongebreidelde avontuurlijke leven of niet?
13
SCENARIO-OEFENINGEN In bijlage vind je het oorspronkelijke scenario van de film KANS. Hierin kun je zien hoe de verhaallijn zoals ze uitgewerkt werd in de hoofden van de scenaristen uiteindelijk haar vorm krijgt in de beelden en dialogen en wat er dan na de uiteindelijke montage van de hele film van geworden is. Je merkt natuurlijk dat zo’n scenario verschillende fases van evolutie doormaakt en geleidelijk aan groeit of zich aanpast aan de situaties die de filmcrew tijdens opnames en montage meemaakt of ondervindt. Misschien daagt dit scenario je wel uit om op verschillende cruciale momenten in de verhaallijn een andere keuze te maken of een andere KANS te nemen en zo het scenario een andere wending te geven dan de originele verhaallijn. Je kan bijvoorbeeld bij iedere keuze die het hoofdpersonage maakt een andere wending nemen en van daaraf het scenario een stukje verder herschrijven. Probeer daarbij in gedachten te houden dat het verhaal ook verfilmd moet kunnen worden, denk daarbij aan camerastandpunten, locaties, sfeer,... (tip: kijk ook eens naar de bijlage ‘planning filmopname’). De film kent een open einde, je zou ook zelf kunnen verzinnen hoe de verhaallijn verder loopt en hoe je een nieuwe scene aan het verhaal kunt toevoegen. Misschien wordt dit wel een scene die je zelf graag in beeld wil brengen... Heb je op school wat materiaal liggen om beeldopnames mee te maken? Of heeft iemand thuis een deftige camera (en een micro)? Zo ja, kies dan een scene uit je eigen scenario en volg de stappen van een echte filmcrew om de scene in beeld te brengen en op te nemen. Als handleiding kun je gebruik maken van de tips en technieken die onze regisseur in deze map meegaf om zelf video-opnames te maken. Selecteer de beelden die je goed vindt en ga daarna in één van de vermelde montageprogramma’s de gekozen beelden monteren tot een vertoonbaar geheel. Misschien kun je in dit stadium een muzikant zoeken in de academie of in je vriendenkring die zich wil ontfermen over de muziek bij je filmbeelden.
TIPS & TECHNIEKEN VOOR FILMOPNAME CAMERA EEN VERHAAL In een film probeer je met een camera en zorgvuldig uitgekozen beelden een verhaal te vertellen. Alles wat in het beeld gebeurt of staat, geeft een omgeving of situatie weer in dat verhaal. Zo gebeurt het enorm veel dat men zoveel mogelijk informatie in één beeld probeert te proppen, zoals bijvoorbeeld op de voorgrond een vijver met bloemen en kikkers en op de achtergrond een vuile rokende vrachtwagen die op de snelweg passeert. Dit beeld vertelt dus dat er een conflict is tussen mooie natuur en vervuiling en door dit in één beeld weer te geven, link je als kijker die twee dingen direct. CAMERASTIJLEN Je kan ook stijlen hanteren in filmen, zo heb je een schokkerige film waarbij alles uit de hand is gefilmd, waardoor een spannend en nerveus gevoel benadrukt kan worden in de film. Maar ook het filmen op een statief en hierbij statische beelden maken is een stijl, waarbij je rust en een goed gevoel creëert bij de kijker.
14
CAMERABEWEGINGEN Je hebt verschillende bewegingen met een camera, hieronder zie je een grote camera die bevestigd is op een zwaar statief die kan rondrijden, heen en weer & op en neer kan. Deze bewegingen kan je ook met de losse hand of met een klein statief uitvoeren. - De eerste is de Tilt & Pan, hierbij kantel je de camera op en neer of van links naar rechts, dit is de meest gemakkelijke beweging en ze wordt enorm veel gebruikt. - De tweede soort bewegingen zijn de lift up & down, hierbij kruip je als het ware met de camera van onder naar boven en kan je iemand bijvoorbeeld introduceren door lang zijn kledij naar zijn hoofd te ‘liften’. Let op dat de camera horizontaal blijft, de beweging zit in het op en neer gaan met de camera. - De derde soort beweging is het ‘tracken’ of soms ook het ‘travelen’ genoemd. Hierbij volg je bijvoorbeeld een wandelend persoon met de camera en ‘rij’ je als het ware mee met hem. De camera wordt hiervoor vaak op rails geplaatst omdat er dan vrijwel geen schokken zijn bij het volgen van een persoon op een hobbelige ondergrond.
CAMERASTANDPUNTEN Je hebt hoofdzakelijk drie standpunten die je kan aannemen als cameraman: vogelperspectief, kikvorsperspectief en ooghoogte (neutraal). Wanneer je een vogelperspectief aanneemt, dan film je van boven naar beneden, zo benadruk je dat iemand neerkijkt op een situatie of dat iemand de wereld aan kan en heel sterk en machtig is. Wanneer je een kikvorsperspectief aanneemt, dan film je van onder naar boven, zo voel je jezelf klein en is de wereld enorm groot rondom je, je voelt je in een gedwongen positie en het voelt alsof de kijker of het personage in een hoek geduwd wordt. Ooghoogte-standpunt spreekt voor zichzelf, het is een neutrale manier van filmen waarbij je de camera op ooghoogte houdt van het personage en zo geen gevoel benadrukt.
15
CAMERA KADERS/CADRAGES Elk kader in een film, waarbij een persoon in beeld wordt gebracht, heeft een naam volgens de grootte ervan, deze benamingen worden constant gebruikt op de filmset en zijn hieronder terug te vinden in een voorbeeldschema:
FORMATEN EN INSTELLINGEN Een camera heeft heel wat technische formaten en instellingen, de belangrijkste termen gaan we even kort overlopen: HD & SD HD staat voor Hoge-Definitie en heeft dus een veel hogere resolutie dan SD ( resolutie = minder digitale blokjes ofwel pixels genoemd, wat een mooier en realistischer beeld geeft). SD staat voor Standaard-Definitie, dit is het oude formaat van video en is minder mooi van kwaliteit, maar heel wat tv’s en andere videoapparaten werken nog in deze instelling. 3/4, 16/9 & 2/35 BEELDFORMAAT Deze breuken staan tot wiskundige berekeningen van een bepaald beeldformaat, maar in mensentermen betekenen deze breuken hoe breed een bepaald beeld is. 3/4 was vroeger de standaard, en staat bekend als de oude vierkante beeldschermen waar we vroeger tv op keken. Later vond men dit formaat té vierkant en wou men in films en tv-programma’s meer achtergrond en omgeving tonen in hetzelfde beeld. Dus heeft men de beeldschermen en de beelden breder gemaakt. Dit 16/9 formaat is momenteel volledig geïntegreerd in onze tvcultuur. 2/35 is een formaat dat nog veel breder gaat, dat je altijd terugvindt in cinema’s. De film KANS is ook opgenomen in 2/35, je zal merken dat de film breder is dan een normaal beeldscherm. 3/4 16/9 2/35
16
LINEAIR OPNAMEPROCES Een lineair opnameproces gebeurt nooit bij een film, men probeert dit wel zoveel mogelijk te behouden, maar een film wordt altijd in stukjes gehakt bij de opnames. Soms moet een acteur op dezelfde dag zowel de intro van de film acteren als het einde van de film, zonder het middendeel van de film te spelen. Pas later in de montagefase worden al deze stukjes aan elkaar gehangen en wordt het een geheel. ‘Waarom’ vragen sommigen zich nu af? Dit is vooral omdat men als filmploeg zo weinig mogelijk tijd wil verliezen bij het wisselen van locaties of decors, want een filmploeg kost enorm veel geld en als men de keuze heeft om het aantal opnamedagen te beperken door de film in verschillende stukjes op te nemen gaat met dit zeker doen. Het is dus voor de acteur een hele opgave om zich perfect in te leven in deze korte stukjes in een bepaald deel van de film. Daarom komt een perfect uigeschreven scenario zeer goed van pas voor een acteur, hierdoor kan hij zich ook perfect terugvinden in de evolutie van het verhaal. (Op de bijlage-cd vind je het origineel scenario terug + de opnameplanning per scene en locatie van de film Kans)
LICHT Licht wordt vaak over het hoofd gezien, maar het is een hoofdingrediënt om een film er fantastisch goed te doen uitzien. Zo kan je bijvoorbeeld gebruik maken van kleurenfilters die je voor de lampen plaatst om een bepaalde sfeer te maken. De twee bekendste filters hierin zijn de ‘oranje-filters’ en de ‘blauwfilters’. De oranje-filter zorgt voor een warm en gezellig sfeertje, de blauw-filter zorgt dan eerder voor een koude, griezelige en nachtelijke sfeer. Niet alleen ‘s nachts wordt dus verlichting gebruikt, maar ook tijdens de dag, kijk maar naar onderstaande foto waarbij de fontein-scene uit de film KANS verlicht wordt met drie heel felle lampen. De zon scheen die dag niet, maar het lijkt alsof het water fonkelt op een zomerse dag onder de warme zonnestralen.
Zelf kan je ook heel gemakkelijk aan de slag gaan met wat oude werklampen of zelfs bureaulampen en kan je experimenteren met verschillende lichtopstellingen. De belangrijkste tip hierbij is: zorg dat het niet opvalt dat je licht gebruikt, maar het wel een wezenlijk verschil uitmaakt wanneer je geen licht zou gebruiken. Wat ook een zeer goede en goedkope oplossing is, is het werken met een groot stuk witte isomo, waarmee je iemand zijn gezicht kan opklaren met het reflecteren van de zon. Dit heeft natuurlijk enkel zin als het gezicht van de acteur in een donkere schaduw valt.
17
KLANK Klank neem je het best op met een externe microfoon die een klankman bedient. Iedereen kent het beeld van een klankman met een lange stok en daaraan een grote harige bol boven de hoofden van personen die geïnterviewd worden voor bijvoorbeeld het nieuws. Die harige bol is een windkap voor de microfoon die daar binnenin zit. Deze harige bol wordt doorgaans ‘perche’ genoemd. De perche wordt ook bij de film gebruikt, waarbij hij natuurlijk net buiten beeld hangt boven de hoofden van de acteurs. Het positieve aan deze methode is dat je van heel dichtbij klank kan opnemen en zo niet veel omgevingslawaai opvangt van voorbijrijdende auto’s of geroezemoes. In onderstaand voorbeeld is de harige bol van de microfoon verwijderd omdat er binnen natuurlijk geen wind is en het alleen maar onhandiger zou zijn om de klank hiermee op te nemen.
MONTAGE De montage is meestal de laatste fase in het filmproces. Hierbij worden alle beelden en klanken verzameld en zorgvuldig in de juiste volgorde gezet in een softwareprogramma. Dit lijkt simpel, maar er zijn heel wat tips en regels waar je op moet letten wanneer je een beeld knipt of plakt aan een ander beeld. Een verhaal vertel je met een juiste opeenvolging van beelden, wanneer die volgorde niet correct is kan een kijker het verhaal verkeerd interpreteren. Met deze gedachte hebben ze vroeger veel onderzoek gedaan naar de ‘taal’ van het knippen en plakken van beelden en de volgorde hierin. Hiernaast is een klein experimentje dat aantoont dat montage heel gemakkelijk het verhaal beïnvloedt. In het eerste voorbeeld krijg je een man die neutraal kijkt en daarna een doodskist, iedereen denkt dat de man verdrietig is en rouwt. In het tweede voorbeeld zien we diezelfde man met dezelfde blik maar gevolgd door een bord soep, iedereen denkt hierdoor dat de man honger heeft. In het derde voorbeeld zien we terug diezelfde man maar met een verleidelijke vrouw erna gemonteerd, iedereen denkt dat de man verliefd is .
18
Dit is de kracht van de montage en het bewijst dat je in de montagefase heel makkelijk een verhaal kan doen werken door een goede combinatie en opeenvolging van beelden. Nog een extra korte tip voor de jonge monteurs: knip een beeld altijd in een beweging en knip het beeld dat hierop volgt terug in diezelfde beweging. Bijvoorbeeld: als een jongen voor zich uit staart en plots zijn hoofd draait, knip het beeld in het draaien van het hoofd. Het beeld dat hierop volgt moet natuurlijk ook terug geknipt zijn in diezelfde beweging en zie je bijvoorbeeld dat de jongen plots een meisje opmerkt. Wanneer je knipt in grote bewegingen van een acteur in beeld, dan valt het knippen naar een ander beeld in de film veel minder op. Dit omdat de kijker veeleer bezig is met de beweging van de acteur, dan het knippen in een film. Probeer ook zo weinig mogelijk het overvloei-effect te gebruiken. Om een film te starten of te eindigen kan het wel mooi zijn om een overvloei-effect te gebruiken, maar tijdens een film werkt dit eerder saai en vooral traag. Probeer ook om omgevingslawaai, de conversaties van acteurs en eventueel de muziek perfect in balans te brengen. Muziek wordt veelal veel te hard op films geplaatst waardoor de nadruk op de film verdwijnt in imposante muziek. Zorg ervoor dat een acteur perfect kan praten over een muziek-track, gebruik dan ook heel onopvallende muziek die subtiel een gevoel kan versterken bij de kijker. Gratis montagesoftware top 5: 1. Microsoft Movie Maker (Pc) 2. Apple iMovie (Mac) 3. Avid FreeDV (Pc & Mac) 4. Wax (Pc) 5. Zwei-Stein (Pc)
KLEUR In professionele montageprogramma’s worden ook altijd de kleuren en de ‘look’ aangepast om een bepaalde sfeer te geven aan de film. Maar ook verkeerde kleuren kunnen perfect gecorrigeerd worden. Ook in de film ‘KANS’ heeft een kleur transformatie ondergaan. Ter illustratie hieronder een voorbeeld uit de film. Links staat het gecorrigeerd beeld en rechts staat het originele beeld. Je merkt dat het gecorrigeerd beeld veel warmer is en het lijkt alsof het een mooie warme zomerdag was, terwijl het tijdens de opnames heel koud was en het dreigde te regenen.
19
BIJLAGEN
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
Pers Biografie regisseur & componist Cast & werkgroep Contact Technische uitvoeringsfiche Partituur Notenleerles Partituur Samenspel Scenario Kans Planning filmopname Score & partijen Kans
20
PERS SABAM ARTIKEL: (december 2009 SABAM Magazine 59)
21
BIOGRAFIE REGISSEUR & COMPONIST REINHARD DEMAN (regisseur & scenarist) Na zijn middelbare studies, volgde Reinhard Deman een opleiding film en tv aan het NARAFI in Brussel. Als eindwerk bij deze 3-jarige studie maakte hij vorig jaar zijn eerste kortfilm ‘Weg’. De muziekfilm ‘Weg’ haalde onder meer de selecties in het Filmfestival van Gent en werd in 2008 opgenomen in de lijst van 10 beste eindwerken van België. Later werd de film ook geselecteerd in het ‘Grote Ongeduld-Festival’. In september 2009 viel de film in de prijzen op het ‘Hou Het Kortfilmfestival’ waar de prijzen van beste film, beste regie en beste actrice (Valérie Vertenten) geïnd mochten worden. Reinhard Deman werkte mee aan de videoclip (This time) van Stan van Samang als director of photography en aan de langspeelfilm ‘de sm-rechter’. Momenteel volgt hij nog een opleiding ‘muziekstudies en zang’ aan het PHL-Music in Hasselt, een unieke pop & rock opleiding in België.
DIEDERIK GLORIEUX (componist) Diederik Glorieux volgde zijn hogere muziekopleiding aan het Lemmensinstituut in Leuven. In 2001 behaalde hij het meesterdiploma muziekagogiek optie muziektheorie-schriftuur, finaliteit schriftuurcompositie. Docenten waren C. Vereecke voor vrij contrapunt en fuga, L. Van Hove voor hogere analyse en W. Henderickx voor compositie. Diederik legde zich daarenboven toe op een studie instrument. Eveneens aan het Lemmensinstituut behaalde hij in 2002 het kandidaatsdiploma blokfluit bij B. Coen. Hij behaalde ook het diploma geaggregeerde voor het onderwijs. In de jaren die daarop volgden vervolmaakte Diederik zich in de opleiding blokfluit en volgde hij de opleiding koorleiding. De huidige beroepsactiviteiten van Diederik zijn divers. Als componist werkt hij deeltijds als muzikaal assistent van Wim Henderickx. Hij was actief betrokken bij de totstandkoming van de muziektheaterproducties ‘Een totale Entführung’ (2006) en ‘Void’ (2007), het kamermuziek-werk ‘Disappearing in Light’ (2008) en het orkestwerk ‘Tejas’ (2009). Diederik componeert vaak in opdracht. Daarnaast geeft Diederik Glorieux ook les aan de Stedelijke Academie ‘Peter Benoit’ in Harelbeke en is hij de vaste dirigent van het gemengd koor Ars Vocalis Kortrijk en Ensemble Respiro en gastdirigent bij diverse andere koren. Tot slot is hij organist aan de St.-Augustinuskerk in Stasegem-Harelbeke en de St.-Ritakerk in Harelbeke.
22
CONTACT Paula Mertens (Info, Verkoop & Verhuur): David Anne (Projectcoördinatie): Reinhard Deman (Regisseur, technische info): Diederik Glorieux (componist):
[email protected] [email protected] [email protected] [email protected]
Website : http://www.myspace.com/kanscinemusica
(Trailer, Interviews & Persberichten)
WERKGROEP & CAST RESPIRO DELL' ARTE VZW REINHARD DEMAN KARLA STAUTEMAS BERT VAN ONGEVAL DIEDERIK GLORIEUX JONAS MISSINNE BRAM CLAUS MATTIJS VAN DONINCK FAMKE BAECK KEVIN HALLAERT GERWIN FRANÇOIS DAVID ANNE PAULA MERTENS
Opdrachtgever Scenario/Productie/Regie/Montage Productie/Begeleider Scenario Productie/Regieassistent/ Script/Opnameleider Componist/Begeleiding Project Scenario-assistentie/ FX Postproductie/ Montage Camera Director of photography Electro Extra electro Klank Projectcoördinatie/voorzitter vzw Secretariaat Respiro Dell’Arte
VALÉRIE VERTENTEN MAURICE CASSIERS HELEEN COKELAERE MARLON KNOCKAERT
Helena Lenn Kleine Helena Kleine Lenn
23
0474/013.423
