Stille film en livemuziek wo 18 zo 22 dec 2013
in deSingel en CinemaZuid
Silent & Sound Festival
Alfred Hitchcock, Blackmail
wo 18 zo 22 dec 2013 in deSingel en CinemaZuid Een vijfdaags filmfestival met uitsluitend recent gerestaureerde stille films en intrigerende livemuziek die in ons land nooit eerder bij deze films te horen was. Dat is het opzet van curator Cis Bierinckx en initiatiefnemers deSingel, CinemaZuid, Vlaamse Dienst voor Filmcultuur en Cinematek. Hitchcocks ‘Blackmail’ opent het festival in deSingel met de spectaculaire symfonische score van Neil Brand door Brussels Philharmonic. Wordt vervolgd met ‘L’Hirondelle et la Mésange’, een baken uit de Franse filmgeschiedenis en begeleid door jonge en innemende Franse musici. Op de derde festivaldag staat in CinemaZuid een meesterwerk van de Russische filmmaker Lev Koelesjov, ‘Po Zakonu’, met nieuwe live muziek van de Oostenrijker Franz Reisecker. Daarna opnieuw in deSingel een double bill met ‘The Red Lantern’ versus Eavesdropper en experimentele cinema versus Blindman. Op zondag sluiten we af in CinemaZuid met kinderfilms-voor-volwassenen van Ladislav Starevitsj, live begeleid door het Brusselse trio Neven. Kom dat zien en horen!
Brussels Philharmonic olv. Timothy Brock
Blackmail
Alfred Hitchcock stille film, 1929 (76’, Engelse titels) Neil Brand muziek, 2008 Met Alfred Hitchcock, componist Neil Brand, dirigent Timothy Brock en de filmmuziekspecialisten van Brussels Philharmonic hebben we een dreamteam in huis om Silent & Sound te openen. De ronduit prachtige nieuwe filmmuziek van Neil Brand brengt ‘Blackmail‘, een vroege Hitchcock, helemaal opnieuw tot leven. Dit meesterwerk uit zijn Britse periode vatte de cineast initieel op als een stille film, maar nog tijdens de opnames verkoos hij er een geluidsfilm van te maken. De crew werd geconfronteerd met een van de typische problemen van de vroege geluidsfilm: het zware accent van de Tsjechische stille filmactrice Anny Ondra, dat tegelijk het einde betekende van haar internationale acteercarrière. Gelanceerd als een van de allereerste Britse ‘all talkies’ wordt ‘Blackmail’ beschouwd als een mijlpaal in de Britse filmgeschiedenis. Het werd een commerciële hit, door de toenmalige critici de hemel in geprezen omwille van zijn inventiviteit. Kort na de talkie bracht de master of suspense toch nog een stille versie uit, simpelweg omdat de meeste cinema’s nog niet over de vereiste apparatuur beschikten. Die stille variant was overigens populairder dan de geluidsversie. ‘Blackmail’ kent uiteraard de typische Hitchcocksignatuur: een mooi blondje in gevaar, een beroemd filmmonument in de finale. Suspense gegarandeerd, ook in de muziek! ism. British Film Institute
wo 18 dec 2013 Blauwe zaal deSingel | 20 uur Gratis inleiding Piet Van Bockstal Blauwe foyer | 19.15 uur
€ 35, 30, 25 (basis) € 30, 25, 20 (-25/65+) € 8 (-19 jaar)
Quatuor Voce & Hélène Peyrat piano Sarah Dayan, Cécile Roubin viool Guillaume Becker altviool Lydra Shelley cello
L’Hirondelle et la Mésange
André Antoine stille film, 1920 (79’, Franse titels) André Antoine draaide zijn film in België. Zijn verhaal begint in Antwerpen. Binnenschipper Pierre vaart samen met zijn vrouw en schoonzus de kanalen in het Noorden af. Hij bezit twee schepen: ‘L’Hirondelle’ en ‘La Mésange’. Om rond te komen handelt hij - illegaal - in diamanten. Een kapitale fout maakt hij wanneer hij Michel in dienst neemt als loods. Want die is van plan om Pierre’s schoonzus te verleiden met de bedoeling de geheime bergplaats van diens spaargeld te vinden. ‘L’Hirondelle et la Mésange’ is het cinematografische testament van André Antoine. Het had een belangrijke baken kunnen worden in de Franse film van de jaren twintig, ware het niet dat de verdeler weigerde de film in de zalen te vertonen. Antoine koos voor een realistische stijl, weigerde studiowerk en nam met meerdere camera’s op vanuit alle gezichtshoeken. Het sobere spel van de acteurs was voor die tijd een uitzonderlijk gegeven. Pas in 1982 vond de Cinémathèque Française het negatief van de film terug in haar opslagplaats en besliste onmiddellijk om dit meer dan waardevol erfgoed te restaureren. Het jonge Franse Quatuor Voce is Rising Star 2013-2014 van de European Concert Hall Organisation. Samen met pianiste Hélène Peyrat putten zij uit het rijke kamermuziekrepertoire voor de muzikale begeleiding van deze film. U hoort fragmenten van Janácek, Fauré, Scarlatti, Ravel, Bartók, Smetana, Honegger, Schubert, Sjostakovitsj en Liszt. ism. La Cinémathèque Française
do 19 dec 2013 Blauwe zaal | 20 uur Gratis inleiding Pauline Driesen 19.15 uur | Blauwe foyer € 18 (basis) € 14 (-25/65+) € 8 (-19 jaar)
Franz Reisecker electronics
Po Zakonu (Dura Lex)
Lev Koelesjov, stille film 1926 (78’, Engelse titels) Dit visueel en narratief meesterwerk onderschrijft de cinematografische genialiteit van de Russische filmmaker Lev Koelesjov. Hij verdient hiermee zeker een plaats naast vroege Russische avant-gardisten als Eisenstein, Poedovkin en Dovsjenko. ‘Po Zakonu’ is een macaber verhaal over goudzoekers, gebaseerd op een kortverhaal van Jack London. De film speelt zich af in Alaska, waar vijf goudzoekers door sneeuwstormen en overstromingen afgesneden zijn van de beschaving. Eén van hen slaat door en vermoordt twee van zijn kompanen. De twee overlevenden, een man en een vrouw, weten de moordenaar te overmeesteren. Ze komen voor een dilemma te staan wanneer ze de man niet binnen korte tijd aan de autoriteiten kunnen overleveren. Moeten ze het recht zelf in handen nemen, of moeten ze het risico nemen hem levend naar de bewoonde wereld te brengen? Koelesjov slaagt er in om met slechts één decor (het interieur van een blokhut) en vijf acteurs een haast ondraaglijke psychologische spanning op te bouwen. Franz Reisecker, een centrale figuur in de Oostenrijkse cross-overmuziekscene, brengt live de nieuwe elektronische soundtrack die hij voor de film maakte. ism.
vr 20 dec 2013 CinemaZuid | 20 uur tickets via CinemaZuid € 5 (basis) € 3 (+60 jaar, werkzoekenden, lerarenkaart Klasse, -26 jaar, Vrienden M HKA)
Live muziek van nu bij vroege parels van de cinema Curator Cis Bierinckx over het festival Silent & Sound In de stille week voor Kerstmis zal in deSingel niet alleen het Weihnachtsoratorium te horen zijn, maar lanceren we samen met CinemaZuid en Cinematek een vijfdaags filmfestival. Een festival dat uitsluitend recent gerestaureerde stille films presenteert met live uitgevoerde muziek die in ons land nooit eerder te horen was bij deze films. Het idee kwam van filmkenner en festivalcurator Cis Bierinckx. We vroegen hem waarom hij kiest voor stille film met live muziek. Filmgeschiedenis werkt als een tijdscapsule. Het is het ideale medium om een tijdsgeest weer te geven. Film verzamelt utopie, verleiding, voyeurisme en manipulatie. Stille films zijn bijzondere tijdsdocumenten en onthullen enorm veel van denken, bewegen en zijn. Juist daarom is hun maatschappelijke relevantie zo groot. De pionierstijd van de film wordt dikwijls omschreven als de periode van de stomme of stille film. Ook al werd er in die tijd in de film niet gesproken, stil was het in de filmzalen zeker niet. Reeds vroeg werden de stille beelden begeleid door piano, filmorgel, klein of groot orkest. Als revolutionair medium kreeg film ook de aandacht van gevierde componisten als Prokofiev, Sjostakovitsj en Eisler. Filmmuziek blijft tot op vandaag ten onrechte als tweederangs aanzien, en dit ondanks het werk van grote filmcomponisten als Nino Rota, Bernard Herrmann, Henry Mancini en vele jongere talenten. Gelukkig trachten enkele festivals met succes deze situatie recht te trekken waardoor filmmuziek niet langer in de marge blijft dobberen.
Waarom dan Silent & Sound nog opstarten? Omdat Silent & Sound, zonder afbreuk te doen aan andere filminitiatieven, vanuit een andere context vertrekt: we stellen scherp op de geschiedenis van de stille film. Silent & Sound wil zich, in navolging van het hoog gewaardeerde ‘Le Giornate del Cinema Muto’ in Pordenone (I), profileren als hét stille filmfestival in Vlaanderen. Parallel hiermee neemt het festival de opdracht op zich om op zoek te gaan naar componisten en musici om deze stille films live te begeleiden. Hoe bepaalde je de filmkeuze? Silent & Sound wil het publiek pareltjes uit de vroege periode van de cinema laten ontdekken in optimale omstandigheden. We kloppen aan bij gerenommeerde filmmusea en instituten voor recent gerenoveerde en gerestaureerde filmprints. We verheugen er ons op dat onze eigen Cinematek zich mee achter het initiatief zet, maar dat ook EYE Film Institute Amsterdam, Österreichisches Filmmuseum Wien, La Cinémathèque Française, Museo di Cinema Torino en MoMA New York het festival toejuichen en films ontlenen. Onze aandacht gaat eerder naar het ontdekken van het filmverleden dan naar steeds terugkerende meesterwerken als ‘Metropolis’ of ‘Potemkin’. Mijn selectie focust eerst en vooral op authenticiteit naast het esthetisch en historisch belang van de prent. Welke elementen waren bepalend bij de keuze voor muziek en musici? We gingen op zoek naar hedendaagse componisten en musici die op een evenwaardige en respectvolle wijze films van muziek en/of geluidsdecor kunnen voorzien, zodat beide naadloos versmelten. We hebben zowel aandacht voor reeds bestaande composities als nieuwe, live uitgevoerde muziek. Voor de componisten en musici putten we uit de wereld van hedendaagse klassiek, rock, elektronica en jazz. De keuze van componisten, orkesten, dirigenten en musici vloeit voort uit een artistieke dialoog tussen de curator en de verschillende partners van Silent & Sound. Bij samenwerking is het
belangrijk om open te staan voor de specifieke expertise van elke partner om zo tot een totaalproject te komen dat de lat kwalitatief hoog legt. We kozen in eerste instantie voor bestaande composities, maar gaven ook een creatieopdracht aan Eric Sleichim en Blindman. Met een openingsfilm als ‘Blackmail’ van Hitchcock kies je voor een film die destijds gelijktijdig als talkie en als stille film uitkwam. Waarom precies deze film en deze muziek van Neil Brand? Het is een godengeschenk om een nieuw initiatief als Silent & Sound te kunnen beginnen met een stil werk van een van de grootmeesters uit de filmwereld. Het was een toeval dat, net toen we onze eerste aftastende gesprekken voerden, het British Film Institute de vroege Hitchcockfilms onder handen nam voor restauratie en het London National Film Theatre hieraan een retrospectieve verbond. Historisch gezien is Hitchcocks ‘Blackmail’ enorm belangrijk omdat hij werd gerealiseerd in de overgang van ‘silent movies’ naar ‘talkies’ en zo eigenlijk als een eindpunt van de stille film kan beschouwd worden. Componist Neil Brand behoort tot de topklasse binnen de wereld van stille film en muziek. Het is dan ook niet te verwonderen dat Brussels Philharmonic enthousiast reageerde op ons verzoek om de openingsfilm van Silent & Sound muzikaal te ondersteunen. Met een orkest als Brussels Philharmonic en dirigent Timothy Brock kies je eveneens voor vaste waarden in de filmmuziek. Is dit een louter op zeker spelen om met succes het festival te openen? Het zou nogal vreemd zijn om een orkest uit eigen land, dat als uitvoerder van filmmuziek een internationale reputatie geniet, niet te betrekken bij een project als Silent & Sound. Zij kennen en waarderen ook Timothy Brock en componist Neil Brand. Componist, dirigent, orkest en Hitchcock zijn in die zin een ‘perfect fit’ om meteen de toon te zetten voor dit nieuwe festival. Het enige wat wij beogen is het publiek zowel wat betreft de
films en de partituren als de muzikale uitvoering een kwalitatief hoogstaand festival aan te bieden. De tweede festivaldag komt een minder gekend meesterwerk van de Franse cinema aan bod, ‘L’Hirondelle et la Mésange’. Een keuze die iets met Antwerpen te maken heeft? Of vooral een sterke film? Deze oorspronkelijk miskende film van André Antoine werd met de jaren geherwaardeerd. Vorig jaar restaureerde de Cinématheque Française de film waardoor hij nu terug in zijn volle waarde bekeken kan worden. In deze film uit 1920 vermengt de maker op verbluffende wijze fictie en documentaire. Antoine is duidelijk gefascineerd door het Vlaamse landschap en zijn tradities. Zo filmt hij uitvoerig de Antwerpse Ommeganck vooraleer hij een schippersfamilie via Temse en Gent de Schelde laat afvaren. Aangezien de oorspronkelijke producent de film te documentair vond, werd hij nooit gemonteerd. Gelukkig vond de Cinématheque Française de pellicule terug en liet de film monteren volgens de originele aantekeningen van Antoine. Daardoor was hij pas in 1982 voor het eerst in een bioscoop te bewonderen. ‘L’Hirondelle et La Mésange’ getuigt van eigenzinnigheid en hang naar artistieke onafhankelijkheid waarvoor ook in die tijd kunstenaars reeds moesten vechten. En dan is er ‘Po Zakonu’, een Russisch meesterwerk met de live-electronics van Franz Reisecker. Waarom mogen we ook die film niet missen? Het mag gek klinken maar de Amerikaanse auteur Jack London was om tal van redenen waaronder zijn socialistische sympathieën zeer geliefd in Rusland. Dat kon niet gezegd worden van de cineast Lev Vladimirovitsj Koelesjov, die er omwille van zijn te radicale en experimentele ambitie verguisd werd. Hij is een typisch voorbeeld van een inventief talent dat genekt is door een regime. Met ‘Po Zakonu’ (By the Law), gebaseerd op Londons kortverhaal ‘The Unexpected’, wist Koelesjov plots de aandacht te trekken. Die kreeg hij echter meer van de Europese
avant-garde dan van de bolsjewieken. Zij vonden te weinig propaganda terug in de film. ‘Po Zakonu’ is letterlijk en figuurlijk een ‘zuinige’ film. Die ‘zuinigheid’ draagt bij tot de bijzonder beeldkracht van deze zeer bijzondere prent. Als geen ander wist Koelesjov het maximale uit het minimale te halen, zonder het dramatisch effect en de cinematografische essentie te missen. De Oostenrijkse muzikant Franz Reisecker creëerde in opdracht van het Filmmuseum Wien een originele mix van soundscape en elektronische score. Reisecker is één van de belangrijke actoren in de Weense cross-over en elektronische muziekscene. Hij geeft deze ‘constructivistische Russische western’ met een gepaste esthetische benadering klank, wat tot een bijzonder ervaring leidt. Dankzij Cinematek hebben we ook een prachtige recent gerestaureerde kopie van ‘The Red Lantern’, met in de hoofdrol filmdiva Alla Nazimova. Zij maakte de prent in 1919 tot een onmiddellijke kaskraker. Hoe kijk je vandaag naar dergelijke films? In de tijd van de stille film werd er nog veel geëxperimenteerd: het ging om het ontdekken van de kracht van het beeld en hoe een narratief om te zetten in een cinematografische taal. Film werd snel heel populair en daardoor ontstond ook al snel het sterrendom en de daarbij horende diva’s. In de hoogbloei van de stille film was de wereld eveneens sterk in beweging: de Eerste Wereldoorlog, de ‘roaring twenties’ en tal van ontdekkingen. Gebeurtenissen die direct weerspiegeld werden in filmproducten of newsreels. De geschiedkundige waarde van films, in welk genre ook, is van onschatbare waarde. Daarom moet dit geheugen op pellicule bewaard, gerestaureerd en teruggezien worden.
De Brusselse geluidsartiest Eavesdropper zal naast zijn opgenomen film soundtrack ook live-electronics aan de vertoning toevoegen. Enig idee waar we ons aan mogen verwachten? Eavesdropper is en blijft een boeiend muziekkunstenaar die altijd open staat voor een nieuwe uitdaging. Hij is iemand die zich graag beweegt op verschillende muzikale terreinen. Naast zijn eigen projecten werkte hij met oa. Wim Vandekeybus, het Toneelhuis, realiseerde geluidsinstallaties en dies meer. Hoe hij geluidseffecten toevoegt aan ‘The Red Lantern’ is een open vraag. In elk geval is hij een kunstenaar die zeker niet in competitie gaat met de film maar hem dient. Voor de double bill van zaterdag maakte Eric Sleichim een keuze uit Franse experimentele films van de jaren twintig. Hoe plaats je deze keuze binnen het festival? Dat gebeurde in nauw overleg met Eric Sleichim. Zijn keuze is niet toevallig: hij opteerde voor de eerste feministische pionier van de Franse film, Germaine Dulac, naast filmwerk van Marcel Duchamp en Man Ray. Deze films spreken hem muzikaal aan en dagen hem uit. Gelijktijdig zorgen deze surrealistische filmexperimenten, zonder tegendraads te zijn, voor een boeiende wending binnen het overwegend narratief programma van Silent & Sound. Met de keuze om ook een experimentele filmreeks in het programma op te nemen, beantwoorden we perfect aan ons uitgangspunt. In eerste instantie bieden we het publiek de mogelijkhied om deze diverse filmschatten uit het geheugen van de cinema te ontdekken. Maar tegelijkertijd verbinden we hen met de inspiratie die deze films aan onze componisten en musici biedt om ze van nieuwe originele livemuziek te voorzien.
Op zondag eindigt het festival met een familiematinee in CinemaZuid en de poppenfilms van Starevitsj met de Brusselse groep Neven. Waarom is ook dit een must? Eerst en vooral omdat deze Russische regisseur een ware knutselaar, uitvinder en animator is. Zijn films zijn enorm virtuoos en blijven boeiend en origineel. Met dode insecten en een grote verbeelding realiseerde hij kleine meesterwerkjes die de imaginatie van zowel een jong als een volwassen publiek aanspreekt. De Brusselse groep Neven geeft deze films een extra speels toontje. Een uitstekend uitje voor heel de familie. Interview door Jerry Aerts, directeur en muziekprogrammator deSingel
© Guy Kokken
Eavesdropper soundscape & live-electronics, 2013
The Red Lantern
Albert Capellani stille film, 1919 (79’, Engelse titels) Eric Sleichim & Blindman (sax)
Experimentele Cinema
Germaine Dulac La Coquille et le Clergyman, stille film, 1928 (40’) Marcel Duchamp Anémic Cinéma, stille kortfilm, 1926 (6’) Man Ray L’Etoile de Mer, stille kortfilm, 1929 (15’) ‘The Red Lantern’ van Albert Capellani vertelt het verhaal van een Euraziatische, Jeanne d’Arc-achtige heldin. Het speelt zich af tijdens de Chinese Bokseropstand aan het einde van de negentiende eeuw. De film was meteen een succes, met dank aan een ongeziene reclamecampagne en de sterrenstatus van de toenmalige filmdiva Alla Nazimova. De live uitgevoerde soundscape van Eavesdropper voegt een extra dimensie toe aan de beleving van deze grandioos exotische film. ‘La Coquille et le Clergyman’ werd beschouwd als de eerste surrealistische en feministische film. Germaine Dulac gebruikte een scenario van Antonin Artaud over erotische hallucinaties van een priester, brandend van verlangen naar een vrouw. In ‘Anémic Cinéma’ alterneert Marcel Duchamp beelden van draaiende rotoreliëfs met spiralen van tekst. Bepaalde scènes suggereren een licht erotische inslag. Duchamp wil door zijn abstractie ruimte geven aan de verbeelding van de toeschouwer. Man Ray werkte voor ‘L’Etoile de Mer’ samen met de surrealistische dichter Robert Desnos. Door het gebruik van spiegels en glas toont Ray beelden van een man en een vrouw, en maakt hij de toeschouwer tot voyeur. Componist Eric Sleichim voorziet deze drie films van livemusici in een experimentele setting. ism. Cinematek, Koninklijk Belgisch Filmarchief The Red Lantern
za 21 dec 2013 Theaterstudio 20 uur | The Red Lantern Eavesdropper 22 uur | Experimentele Cinema Blindman Gratis inleiding Eveline Heylen 19.15 uur | Blauwe foyer € 18 (basis) | € 14 (-25/65+) | € 8 (-19 jaar)
Neven Peter Clasen electronics, gitaar Tariq bas Bénédicte Chabot zang, viool
Drie stille films van Ladislas Starevitsj Fétiche Mascotte 1933 (20’, Franse titels) Le Rat de Ville et le Rat des Champs 1926 (10’, Franse titels) Le Lion devenu Vieux 1932 (9’, Franse titels)
Ladislas Starevitsj was een van de grote gangmakers van de animatiefilm in het tsaristische Rusland. Hij initieerde tal van filmtechnieken en special effects en had een grote invloed op Terry Gilliam, Jan Svankmajer, de gebroeders Quay, Tim Burton en Wes Anderson. Hij maakte de allereerste animatiefilms met poppen en gebruikte eveneens insecten en andere dieren als protagonisten. Na de Oktoberrevolutie van 1917 vluchtte hij met zijn familie naar Frankrijk, waar hij als onafhankelijk filmmaker een reeks van vierentwintig poppenfilms realiseerde. De manier waarop zijn poppen bewegen, is ongelooflijk! Op het programma staan drie kinderfilms-voor-volwassenen. ‘Le Rat de Ville et le Rat des Champs’ vertelt het verhaal van een plattelandsrat die naar de stad reist om daar een neef te bezoeken. ‘Fétiche Mascotte’ brengt een knuffelbeest tot leven via de tranen van een bezorgde moeder wiens dochtertje ernstig ziek is. In ‘Le Lion devenu Vieux’ weent Koning Leeuw over zijn voorbije avonturen. Het Brusselse ensemble Neven brengt Starevitsj’ oude fabels opnieuw tot leven en maakt er een familievoorstelling van om de kerstvakantie fijn in te zetten. ism. Filemon
Fétiche Mascotte
zo 22 dec 2013 CinemaZuid | 10.30 uur tickets via CinemaZuid € 5 (basis) € 3 (+60 jaar, werkzoekenden, lerarenkaart Klasse, -26 jaar, Vrienden M HKA)
Silent & Sound Festival wo 18 dec 2013 20 uur deSingel Blauwe zaal
Blackmail
do 19 dec 2013 20 uur deSingel Blauwe zaal
L’Hirondelle et la Mésange
vr 20 dec 2013 20 uur CinemaZuid
Po Zakonu
za 21 dec 2013 20 uur deSingel Theaterstudio
The Red Lantern
za 21 dec 2013 22 uur deSingel Theaterstudio
Experimentele Cinema
zo 22 dec 2013 10.30 uur CinemaZuid
Drie stille films van Ladislas Starevitsj
tickets filmconcerten deSingel
tickets filmconcerten CinemaZuid
T +32 (0)3 248 28 28 Desguinlei 25 B-2018 Antwerpen www.desingel.be
T +32 (0)3 242 93 57 Lakenstraat 14 B-2000 Antwerpen www.cinemazuid.be
T +32 (0)3 248 28 28 | www.desingel.be | Desguinlei 25 | B-2018 Antwerpen deSingel is een kunstinstelling van de Vlaamse Gemeenschap en geniet van de steun van
mediasponsors
