Tussen kans en calamiteit Risicomanagement in de varkenshouderij Door schaalvergroting, specialisering en liberalisering van de wereldhandel zullen opbrengsten sterker gaan fluctueren. ABN AMRO vindt het belangrijk dat agrarische ondernemers zich bewust zijn van de aanwezige risico’s die calamiteiten kunnen veroorzaken, maar ook kansen kunnen bieden. Door goed risicomanagement werkt u aan de toekomst van uw bedrijf.
“Ondernemen is risico’s nemen”. Het is de rol van de
neming. Dit wordt zichtbaar in het verloop van de
ondernemer om een goede afweging te maken welke
resultaten van jaar tot jaar (tabel 1). Fluctuaties van de
risico’s hij wil en kan nemen. Onzekerheid over prijzen,
resultaten van het bedrijf zijn van invloed op het
wet- en regelgeving, productieomstandigheden en
inkomen en de investeringscapaciteit, en daarmee op
ontwikkelingen in de persoonlijke sfeer kunnen grote
de strategische ontwikkeling van het bedrijf.
invloed hebben op het reilen en zeilen van de onder-
Tabel 1: gemiddelde ontwikkeling saldo en bedrijfswinst zeugenhouderij en vleesvarkenshouderij (bedrijfseconomisch)
In euro’s
2001
2002
2003
2004
2005
303
315
261
478
600
8700
-13.500
-17.200
78.000
110.000
49
38
49
102
88
-18.700
-4.300
-8.600
57.300
39.400
Saldo zeugenhouderij* Gezinsinkomen uit zeugenhouderijbedrijf Saldo vleesvarkenshouderij* Gezinsinkomen uit vleesvarkenshouderij Bron: LEI
*In euro per zeug/vleesvarken
Risicomanagement omvat alles wat wordt gedaan om risico’s binnen het bedrijf acceptabel te houden. Daarbij dient een afweging te worden gemaakt welke risico’s voor lief worden genomen en welke risico’s worden afgedekt.
Risicobeheersing
In sectoren met sterke inkomensfluctuaties als gevolg
Ondernemers gaan verschillend met risico’s om.
van prijsrisico’s, zoals in de varkenshouderij, moet de
Enerzijds doordat de risicohouding tussen ondernemers
ondernemer de financiële situatie afstemmen op of
verschilt, anderzijds door een verschil in risicoperceptie.
laten meewegen in de uiteindelijk gekozen risico-
De risicohouding is de mate waarin mensen risico’s
managementstrategie.
durven te nemen. De risicoperceptie staat voor de mate waarin mensen zaken als risicovol interpreteren.
Om het inzicht te vergroten hoe varkenshouders met
Bij een integrale benadering wordt voor het hele bedrijf
risico’s omgaan, is in opdracht van ABN AMRO een
een afweging gemaakt tussen risico en rendement.
enquête uitgevoerd over risicomanagement.
1
Er is daarbij onderscheid gemaakt tussen grote en kleine bedrijven. Uit de enquête blijkt dat ruim de helft
Figuur 1: aandacht risicomanagement in de varkenshouderij
van de varkenshouders veel aandacht besteedt aan
8% 1% 5%
risicomanagement. 8% van de varkenshouders geeft zelfs aan zeer veel aandacht aan risicomanagement te
geen
besteden. Toch is er ook een groep van 38% die aangeeft weinig tot geen aandacht aan risicomanagement
erg weinig
32%
te besteden.
weinig veel
Aan de varkenshouders is gevraagd waarom risicomanagement belangrijk is voor hun bedrijf. Voor hen is risicomanagement met name belangrijk voor het
erg veel
54%
behalen van betere resultaten en het waarborgen van de continuïteit van het bedrijf (zie tabel 2). In iets mindere mate wordt het verkrijgen van een financiering en stabiele prijzen genoemd. Tabel 2: de mate waarin risicomanagement belangrijk is voor het bedrijf (1=zeer onbelangrijk, 5=zeer belangrijk) Risicomanagement is belangrijk voor:
Kleine varkensbedrijven
Grote varkensbedrijven
Het voorkomen van grote schommelingen in het inkomen
3,5
3,8
Het verkrijgen van een financiering
3,8
3,7
Het behalen van betere resultaten en een hogere winst
4,3
4,1
De continuïteit van het bedrijf
4,2
4,0
Het verkrijgen van stabielere prijzen
3,4
3,6
Risicomanagement in vier stappen 1. Stel uzelf de vraag welke risico’s van invloed zijn op uw bedrijf. Kijk ook in deze uitgave om een indruk te krijgen van de risico’s die mogelijk bij u op uw bedrijf van invloed zijn. Leg het accent op die risico’s die er toe doen voor uw bedrijf. 2. Probeer de impact van die risico’s in te schatten. Maak een prognose van de gevolgen en van de kans dat het risico zich voor doet. Zo kunnen risico’s met elkaar worden vergeleken en kan een afweging worden gemaakt welke risico’s voor lief worden genomen en welke risico’s moeten worden beperkt. 3. Stel een strategie op voor de risico’s die u wilt beperken. Er zijn verschillende manieren om risico’s te beperken. Dit kan bijvoorbeeld door het goed getimed overdragen van risico’s of door het nemen van maatregelen op het bedrijf zelf. In deze uitgave staat een aantal suggesties genoemd om risico’s te beperken. 4. Houdt bij of de genomen maatregelen het gewenste effect vertonen. Bij een onbevredigend resultaat zullen de genomen maatregelen heroverwogen worden.
2
Risico’s in de varkenshouderij
betrekking tot dierziekten en hygiëne, de productie-
Risico’s zijn in vijf groepen in te delen:
risico’s, worden door zowel de grote als de kleine
■ Markt en prijsrisico’s,
varkensbedrijven als meest belastend bevonden. Op
■ Productierisico’s,
de tweede plek staan bij beide groepen de risico’s met
■ Institutionele risico’s,
betrekking tot de prijzen die worden ontvangen voor
■ Persoonlijke risico’s en
de geleverde producten. Financiële en persoonlijke
■ Financiële risico’s.
risico’s worden in iets mindere mate belangrijk geacht. Grote bedrijven vinden dat risico’s ten gevolge van
Varkenshouders zijn zich kennelijk erg bewust van de
veranderende wet- en regelgeving een grotere invloed
gevolgen van diergezondheidsrisico’s. Risico’s met
hebben op het bedrijfsresultaat dan kleine bedrijven.
Tabel 3: invloed van risico’s op het bedrijfsresultaat (1= zeer weinig, 2= weinig, 3= niet veel en niet weinig, 4= veel en 5= zeer veel invloed.) Kleine varkensbedrijven
Grote varkensbedrijven
Risico’s m.b.t. dierziekten en hygiëne
4,4
4,4
Risico’s ten gevolge van veranderende wet en regelgeving
3,5
3,9
Financiële risico’s
3,4
3,6
Persoonlijke risico’s
3,4
3,4
Prijsrisico op prijzen die u ontvangt voor uw producten
3,7
4,1
Prijsrisico op prijzen die u betaalt voor geleverde producten
3,6
3,9
of diensten
Markt- en prijsrisico’s Prijs- en marktrisico’s worden in de varkenshouderij
de prijs voor voer. Figuur 2 geeft grafisch het verloop
voornamelijk gevormd door de prijs van biggen, de
en de schommelingen van belangrijke geïndexeerde
opbrengstprijs van vleesvarkens en in mindere mate
prijzen voor de varkenshouderij weer.
Figuur 2: verloop van belangrijke prijzen in de varkenshouderij (januari 2001 =100). Bron: LEI, bewerking ABN AMRO.
140 120 100 80 60
40 2000
2001
Vleesvarkensvoer
2003
2002
Biggen
2004
2005
2006
Vleesvarkens
Prijsfluctuaties zijn van grote invloed op de financiële resultaten van het bedrijf. Indien de prijzen te laag zijn om de kosten te dekken wordt een verlies geleden en teert het bedrijf in op haar eigen vermogen. Indien de prijzen voor langere tijd op een laag niveau blijven, kan de continuïteit van het bedrijf in het geding komen. Om dergelijke situaties te voorkomen is het verstandig om een prijsbeleid te voeren gericht op prijszekerheid. Prijszekerheid is sterk gerelateerd aan de gebruikte afzetmethoden. Het is daarom raadzaam om na te gaan of de gebruikte afzetmethoden wel de gewenste prijszekerheid geven.
3
Tabel 4: verschillende afzetmethoden en mate van prijszekerheid Afzetmethode
Mate van prijszekerheid
Vrije markt
De prijs op de vrije markt voor vleesvarkens en biggen kan binnen korte tijd sterk fluctueren; met alle (prijs-)risico’s van dien.
Prijs- en leveringscontracten
Prijszekerheid kan worden verkregen door het afsluiten van prijscontracten waarbij de prijs voor de te leveren biggen of vleesvarkens tot een jaar van tevoren wordt vastgelegd. Ook bestaan er leveringscontracten waarbij het aantal te leveren varkens van tevoren wordt vastgesteld maar waarbij de prijs wordt bepaald op het moment van levering. Hierdoor wordt het prijsrisico niet weggenomen. De mogelijkheden voor prijs en leveringscontracten zijn op dit moment (nog) beperkt.
Termijncontracten in
Door termijncontracten af te sluiten kan de prijs van tevoren worden vastgezet, terwijl de
combinatie met verkoop
varkens gewoon op de vrije markt worden verkocht. De effectiviteit van de termijnmarkt
op de vrije markt
als risico-instrument wordt echter beperkt door onvolkomenheden op de termijnmarkt.
Door gebruik te maken van verschillende afzetmethoden is men niet afhankelijk van een prijs. Dit kan door bijvoorbeeld een deel van de productie op contract te leveren en een deel vrij. Hierdoor kan de ondernemer het te lopen prijsrisico naar eigen voorkeur invullen. Uit de enquête blijkt echter dat vrijwel geen enkele varkenshouders gebruik maakt van meerdere afzetmethoden. Dit wordt mede veroorzaakt doordat de mogelijkheden hiervoor (nog) beperkt zijn.
Een zeugenhouder kan ook overwegen een gesloten
markt. 63% van alle ondervraagde varkenshouders
bedrijf te vormen. Hierdoor wordt het prijsrisico ver-
levert biggen en 78% levert de vleesvarkens via de vrije
legd naar de vleesvarkenprijzen.
markt. In de enquête is overigens geen onderscheid
Uit de enquête komt naar voren dat het merendeel
gemaakt tussen prijscontracten en leveringscontracten.
van de varkenshouders gebruikmaakt van de vrije
Tabel 5: gebruikte afzetmethoden voor biggen en vleesvarkens Kleine varkensbedrijven Biggen
Grote varkensbedrijven
Vleesvarkens
Biggen
Vleesvarkens
Vast contract
27%
27%
33%
16%
Vrije markt
68%
73%
58%
84%
Termijnmarkt
3%
0%
0%
0%
Anders
3%
0%
10%
0%
Een meerderheid van de grote varkenshouders geeft
Figuur 3: handelen op de termijnmarkt wordt gezien als
de voorkeur aan de kans op een hogere verkoopopbrengst met relatief veel risico boven een lagere verkoopopbrengst met relatief weinig risico. Een meerderheid van de kleine varkenshouders daarentegen
10% 2%
27%
geeft de voorkeur aan een minder gewaagd prijsbeleid:
verkrijgen van zekerheid
zij prefereren lagere opbrengsten met minder risico.
speculatie iets anders
Ruim 60% van alle ondervraagde varkenshouders zegt
weet niet
op de hoogte te zijn van wat de termijnmarkt voor hen kan betekenen. 47% geeft aan de termijnmarkt ook te volgen. Het overgrote deel beschouwt het handelen op
62%
de termijnmarkt als speculatie (figuur 3). 4
“Verbazingwekkend is de grote interesse voor het
productierisico’s deels worden ingeperkt.
afdekken van voerprijzen, de fluctuaties hiervan zijn immers vrij beperkt in vergelijking met de biggen- en
Aan de varkenshouders is gevraagd welke preventieve
varkensprijzen”. De helft van alle bevraagde varkens-
hygiënemaatregelen zij nemen, waaronder (1) het
houders ziet het beschermen van de voerprijs tegen
hebben van een hygiënesluis, (2) het onderscheiden
fluctuaties als een interessante optie.
van een vuile en een schone weg en (3) het opstellen van een hygiëneplan. Uit tabel 6 blijkt dat de grotere
Productierisico’s
bedrijven over het algemeen strikter zijn in het nemen
Productierisico’s liggen in de varkenshouderij voorna-
van hygiënemaatregelen, alhoewel de verschillen
melijk op het terrein van hygiëne zoals insleep van
klein zijn. Van de drie genoemde maatregelen wordt
ziekten en tegenvallende technische resultaten. “Deze
de hygiënesluis op het merendeel van de bedrijven
risico’s zorgen in de meeste gevallen voor lagere
toegepast. Rond driekwart van de varkenshouders
opbrengsten of verhoogde kosten en dat voelt men
past een schone en een vuile weg toe. Ruim de helft
direct in de portemonnee”.
van de varkensbedrijven heeft een bedrijfshygiëneplan
Door het nemen van preventieve maatregelen kunnen
voor het gehele bedrijf opgesteld.
Tabel 6: toepassing van hygiënemaatregelen. Maatregel Hygiënesluis
Ja, voor de toegang van
Kleine varkensbedrijven
Grote varkensbedrijven
88%
94%
het gehele bedrijf
Schone en vuile weg Bedrijfshygiëneplan
Ja, voor de quarantainestal
6%
2%
Nee
6%
4%
Ja
70%
75%
Nee
30%
25%
Ja
52%
56%
Nee
42%
27%
6%
17%
Gedeeltelijk
De financiële impact van hygiëne- en diergezondheids-
Uit de enquête blijkt dat de grotere bedrijven institu-
risico’s kan enorm zijn. Stel dat de normale voerwinst
tionele risico’s groter vinden dan de kleine bedrijven.
in de zeugenhouderij €510 per zeug per jaar bedraagt.
Dit valt wellicht te verklaren doordat grotere bedrijven
Indien het bedrijf wordt geplaagd door bijvoorbeeld
meer weerstand ondervinden bij het verkrijgen van de
PRRS verslechteren de technische kengetallen. Een
nodige vergunningen.
daling van de voerwinst van 10% ten gevolge van een lagere voerconversie en een hogere uitval van biggen is denkbaar. Hierdoor verslechtert de voerwinst tot €459. Voor een bedrijf met 500 zeugen betekent dit een inkomensverlies van €25.500. Institutionele risico’s Institutionele risico’s zijn een gevolg van onzekerheden aangaande aanscherping en veranderingen in de wet- en regelgeving van de overheid. Deze wet- en regelgeving heeft veelal betrekking op dierwelzijn, milieu, arbeidsomstandigheden, belastingen of productierechten. Dit type risico leidt veelal tot een productiebeperking of resulteert in een toename van de productiekosten. Door goed op de hoogte te blijven van de huidige ontwikkelingen kan men tijdig inspelen op toekomstige veranderingen. 5
Persoonlijke risico’s
varkenshouders vinden het daarentegen belangrijker
Persoonlijke risico’s omvatten arbeidsongeschiktheid,
om financiële risico’s te beperken door een goed
overlijden van de ondernemer, echtscheiding, en
inzicht in de financiële positie van het bedrijf.
scheiding van partners die samen het bedrijf voeren. Persoonlijke risico’s kunnen ook te maken hebben met
Door een goed inzicht in de financiële resultaten
de bezittingen van het bedrijf zoals diefstal, brand en
worden verschillen in opbrengsten en kosten zichtbaar
andere schade. Een aantal persoonlijke risico’s kunnen
en kan er op tijd worden ingegrepen om verliezen te
worden afgedekt met verzekeringen. Denk hierbij aan
voorkomen. Bovendien geeft een goed inzicht in de
brand en schadeverzekeringen of arbeidsongeschikt-
financiële resultaten ook een beter beeld van de ruimte
heidsverzekeringen. Persoonlijke risico’s kunnen ook
voor risico’s die nog kunnen worden genomen.
worden voorkomen door preventie. Brandpreventie en zorg voor gezonde arbeidsomstandigheden behoren
Onder de financiële risico’s vallen ook renterisico’s.
tot de mogelijkheden.
Renterisico’s kunnen worden beperkt door middel van derivaten of door de rente vast te zetten. De helft van
Financiële risico’s
zowel de kleine als de grote bedrijven hebben maat-
Financiële risico’s hebben betrekking op het vermogen
regelen genomen om hun renterisico te beperken
van het bedrijf, de bijbehorende renterisico’s en de
door middel van rentederivaten of door het vastzetten
cashflow. Ze zijn daarmee direct gerelateerd aan het
van de rente. Slechts 8% van de kleine varkenshouders
prijs- en productieniveau en de daarmee verbonden
maakt gebruik van rentederivaten tegenover 15% van
risico’s. Een overschot op de exploitatie komt ten
de grote varkensbedrijven.
goede aan het vermogen van het bedrijf. Wanneer een exploitatietekort optreedt, moet dat worden aangevuld
Is de cashflow zeker gesteld door middel van bijvoor-
uit het vermogen. Op deze manier werkt het vermogen
beeld prijsafspraken of door maatregelen om produc-
van het bedrijf als een buffer. Bijna 70% van de kleine
tierisico’s te beheersen, dan is het bedrijfsrisicoprofiel
varkenshouders zet tijdens goede jaren geld opzij om
gunstiger en verbetert de financierbaarheid. Met
slechte jaren te kunnen overbruggen. Opvallend is dat
name dat laatste maakt het erg interessant om alle
dit percentage bij de grote bedrijven lager ligt. Grote
risico’s nog eens goed tegen het licht te houden.
Tabel 7: genomen maatregelen om financiële risico’s te beperken Maatregel Rentederivaten, waaronder renteplafonds
Kleine varkensbedrijven
Grote varkensbedrijven
8%
15%
Vaste rente of renteswap
42%
37%
Goed inzicht in de eigen financiële positie en resultaten
54%
75%
Tijdens goede jaren sparen voor slechtere jaren (bufferen)
68%
46%
2%
4%
Geen van deze maatregelen
Meer informatie Voor meer informatie over risicomanagement neemt u contact op met uw agrarisch specialist of met de Afdeling Agrarische Bedrijven (tel. 020-343 70 20) of kijkt u op www.abnamro.nl/agrarisch
In opdracht van ABN AMRO is een telefonische enquête uitgevoerd onder in totaal 100 varkenshouders. Doel van de enquête was om inzicht te krijgen wat varkenshouders als risico’s zien en hoe ze met risico’s omgaan. Bij deze enquête is onderscheid gemaakt tussen kleine bedrijven (50 – 100 NGE) en grote bedrijven (>100 NGE). In de enquête is met name ingegaan op prijsrisico’s, financiële risico’s en productierisico’s.
6
