Pedagogisch Beleidsplan Kinderdagverblijf ‘t Schansje Herziene versie 1 januari 2012
Naam organisatie:
Kinderdagverblijf ’t Schansje Krangstraat 6 5301 LG Bruchem T: 0418 - 642936 E:
[email protected]
Doel van het beleidsplan:
Handleiding en naslagwerk voor directie en medewerkers om kwalitatief hoogwaardige en verantwoorde kinderopvang te bieden aan de deelnemende kinderen. Het pedagogisch beleidsplan is openbaar en ligt altijd ter inzage voor ouders. De bijlagen met daarin opgenomen de genoemde protocollen zijn voor intern gebruik; indien gewenst kan contact opgenomen worden met de directie om deze in te zien.
Pedagogisch beleidsplan ‘t Schansje 1 januari 2012
1
Inhoudsopgave Voorwoord Hoofdstuk 1 - Visie & Missie 1.1 Visie 1.2 Pedagogisch handelen Hoofdstuk 2 - Plaatsing 2.1 Groepsindeling en personeel 2.2 Intake 2.3 Brengen en halen Hoofdstuk 3 - Dagindeling 3.1 Indeling 3.2 Slapen en rusten 3.3 Spelen en activiteiten 3.4 Milieu en natuur Hoofdstuk 4 - Eten & drinken 4.1 Eten en drinken 4.2 Dieet, allergie, andere culturen 4.3 Feesten en trakteren 4.4 Voedingsmiddelen Hoofdstuk 5 - Verzorging 5.1 Verschonen 5.2 Toiletgang en zindelijk worden Hoofdstuk 6 - Kind 6.1 Observeren 6.2 Contact met ouders 6.3 Corrigeren en belonen 6.4 Omgaan met zieke kinderen 6.5 Kinderparticipatie Hoofdstuk 7 - Ouders/verzorgers 7.1 Openheid beleid 7.2 Schriftelijke informatie 7.3 Oudercommissie 7.4 Ouderbijeenkomsten 7.5 Klachtenprocedure en verbeterformulieren Hoofdstuk 8 - Locatie 8.1 Binnenruimten 8.2 Buitenruimten Pedagogisch beleidsplan ‘t Schansje 1 januari 2012
2
Hoofdstuk 9 - Veiligheid en gezondheid 9.1 Veiligheid en Gezondheid 9.2 Brandactieplan en ontruimingsplan 9.3 Bedrijfshulpverlening en EHBO 9.4 Hygiëne
Literatuurlijst BIJLAGEN
3
Pedagogisch beleidsplan ‘t Schansje 1 januari 2012
Voorwoord
Kinderdagverblijf ’t Schansje is een zelfstandig, kleinschalig en sfeervol kinderdagverblijf, gelegen in een landelijke omgeving. Als directie en medewerkers willen we kwalitatief goede en betrouwbare kinderopvang bieden. Dat betekent dat wij eisen stellen aan ons pedagogisch beleid en de uitvoering daarvan en dat wij steeds gericht zijn op verdere professionalisering en op verbetering van de pedagogische kwaliteit. In ons pedagogisch beleidsplan beschrijven we onze visie, hoe wij met kinderen omgaan en waarom wij dat zo doen. Daarnaast geven we aan hoe wij werken aan de vier competenties, zoals genoemd in de Wet Kinderopvang, namelijk de emotionele veiligheid, persoonlijke competentie, sociale competentie en de overdracht van waarden en normen. Het Pedagogisch Beleidsplan ligt voor ouders/verzorgers ter inzage op het kinderdagverblijf. Een beknopte versie is tevens te vinden op onze website. Mocht u vragen en/of opmerkingen hebben, dan horen we dat graag! Met vriendelijke groet,
Arthur van der Schans (directeur) Medewerkers en Oudercommissie KDV ‘t Schansje
Pedagogisch beleidsplan ‘t Schansje 1 januari 2012
4
Hoofdstuk 1 – Visie & Missie 1.1
Visie
Kinderdagverblijf ’t Schansje kiest bewust voor een kleinschalige en huiselijke opvang met een open en landelijk karakter voor kinderen in de leeftijd van 0 tot 4 jaar. Directie en medewerkers hebben een christelijke achtergrond, wat naar voren komt in het dagelijks functioneren. Zo wordt bijvoorbeeld tijdens de gezamenlijke maaltijden met de kinderen gebeden. De kinderen worden opgevangen in de rode, blauwe of groene stamgroep; herkenbaar aan de bijbehorende kleuren en vaste leidsters. Om elk kind in iedere leeftijdsfase voldoende leefruimte en vrijheid te bieden binnen een vertrouwde omgeving, bestaat de groep uit maximaal 12 kinderen. Vanuit de gedachte dat jongere kinderen van oudere kinderen leren en visa versa, heeft KDV ’t Schansje gekozen voor verticale groepen. Broertjes en zusjes kunnen op deze manier bij elkaar blijven, wat vooral in de eerste periode voor ouders vaak een prettige gedachte is. Vanuit onze visie op opvoeden willen wij graag aansluiten bij het individuele kind en zijn of haar mogelijkheden en eigenheden. We respecteren elk kind zoals het is en willen hem of haar zo goed mogelijk begeleiden in hun persoonlijke stapjes naar de toekomst. Kinderdagverblijf ‘t Schansje wil ouder(s) in elke (werk)situatie de mogelijkheid geven om gebruik te maken van onze zorg. We realiseren ons dat ouders de zorg voor en opvoeding van hun kind(eren) tijdelijk aan ons overdragen. Binnen ons kinderdagverblijf hebben de kinderen dan ook te maken met professionele opvoeders, onze pedagogisch medewerkers. Zij zijn zich bewust van hun (grote) verantwoordelijkheid en nemen deze taak met veel plezier, positieve energie en deskundigheid op zich. 1.2
Pedagogisch handelen
Ons pedagogisch handelen is mede gebaseerd op de vier pedagogische basisdoelen c.q. competenties die in de Wet Kinderopvang zijn omschreven. We willen kinderen (1) begeleiden in een klimaat van emotionele veiligheid; (2) de gelegenheid bieden om een positief zelfbeeld te ontwikkelen (persoonlijke competentiebeleving), helpen zichzelf te leren kennen en om zelfstandig te worden. Daarnaast vinden we het belangrijk dat kinderen (3) de mogelijkheid krijgen om sociale vaardigheden op te doen, waardoor sociaal gedrag en bijbehorende vaardigheden verworven kunnen worden (sociale competentie). Ten slotte hechten we er waarde aan dat (4) kinderen opgroeien in een vaste stamgroep met duidelijke normen en waarden, zodat het kind weet waar het aan toe is en zich prettig voelt. Kinderen begeleiden in een klimaat van (emotionele) veiligheid. Wij creëren een veilige en zorgzame omgeving waarin het kind zich thuis voelt en zichzelf kan ontwikkelen. Kinderdagverblijf ’t Schansje kiest ervoor om elk kind binnen zijn eigen en herkenbare stamgroep op te vangen; we hebben geen ‘open-deurbeleid’. We zijn van mening dat het goed is als kinderen in een veilige en vertrouwde omgeving opgroeien met vaste leidsters en de aanwezigheid van bekende groepsgenootjes. Hierbij is een vertrouwensrelatie met de leidsters onmisbaar. Pedagogisch beleidsplan ‘t Schansje 1 januari 2012
5
Een vast ritme en duidelijke regels zorgen ervoor dat kinderen zich zeker voelen. Vanuit een veilige basis durven én mogen zij de wereld om hen heen al spelenderwijs en op eigen tempo ontdekken. Kinderen helpen zichzelf te leren kennen, zelfstandig te worden en een positief zelfbeeld te ontwikkelen Elk kind is uniek en waardevol. Wij accepteren kinderen zoals ze zijn en we hebben vertrouwen in het zelfontdekkend en zelflerend vermogen van kinderen. Het kind staat centraal in onze visie. Het eigen en unieke ontwikkelingstempo van het kind is voor ons maatgevend in de begeleiding van de kinderen. De ontwikkeling van een kind gaat met sprongetjes en wanneer het toe is aan een volgende sprong zal het kind dat vroeg of laat zelf aangeven. Zelfstandig kunnen spelen en daarin een vrije keuze hebben met wie en waarmee het kind kan spelen, vinden we erg belangrijk. De leidsters bieden de kinderen een breed aanbod aan mogelijkheden om zich op lichamelijk, zintuiglijk, spraak/taal, cognitief en emotioneel gebied te ontwikkelen. Kinderen ruimte bieden om sociale ervaringen op te doen, waardoor sociale vaardigheden verworven worden Binnen de vaste stamgroep krijgt ieder kind de zorg en aandacht die het nodig heeft. De groep fungeert daarbij als een kleine samenleving, waarbinnen kinderen zich aan elkaar kunnen optrekken en elkaar kunnen ondersteunen, maar tevens ook kunnen stimuleren om nieuwe activiteiten te ontplooien. Sociale vaardigheden als luisteren naar elkaar, samenwerken en elkaar helpen, bedanken voor een traktatie, het leren delen van speelgoed, opkomen voor jezelf, het maken en oplossen van een ruzie en (meer in algemene zin) het respecteren van anderen en materialen, zien wij als een meerwaarde van het samenzijn en samenleven in een groep. Kinderen bijbrengen van normen en waarden Het eigen maken van normen en waarden en goede omgangsvormen maakt onderdeel uit van de morele ontwikkeling; het ontwikkelen van het geweten en het morele besef. We realiseren ons dat wij als directie, leidsters en overige betrokkenen daarbij een voorbeeldfunctie hebben. Zowel binnen als buiten de groep kunnen zich situaties voordoen die voor kinderen belangrijke leermomenten zijn. We denken hierbij bijvoorbeeld aan het omgaan met verdrietige situaties en ingrijpende gebeurtenissen of het oplossen van een ruzie of een conflict. Door het gedrag of de reactie van de leidsters ervaart een kind wat wel en niet goed is en hoe het zelf of met hulp problemen leert oplossen. Bij het oplossen van conflicten proberen we ongewenst gedrag om te buigen naar gewenst gedrag. We richten ons vooral op het benoemen van positief gedrag en het bedenken van oplossingen, waarbij beide partijen zich goed voelen.
Pedagogisch beleidsplan ‘t Schansje 1 januari 2012
6
Hoofdstuk 2 - Plaatsing 2.1 Groepsindeling en personeel Kinderdagverblijf ’t Schansje bestaat uit een team van directie en vier pedagogisch medewerkers. De kinderen worden opgevangen in drie verticale groepen met een maximale opvang van 12 kinderen per groep. De verticale groepen bestaan uit kinderen in de leeftijd van 0 tot 4 jaar die opgevangen worden door twee gediplomeerde leidsters. Mocht de situatie daarom vragen, dan wordt het aantal leidsters conform daarvoor geldende richtlijnen volgens een rekenkundig gemiddelde herberekend, waarbij naar boven kan worden afgerond. In de Wet Kinderopvang staat de verhouding tussen het aantal leidsters en het aantal feitelijk aanwezige kinderen beschreven: 1 pedagogisch medewerker per 4 aanwezige kinderen tot 1 jaar 1 pedagogisch medewerker per 5 aanwezige kinderen van 1 tot 2 jaar 1 pedagogisch medewerker per 6 aanwezige kinderen van 2 tot 3 jaar 1 pedagogisch medewerker per 8 aanwezige kinderen van 3 tot 4 jaar Incidenteel kan het voorkomen dat kinderen uit verschillende groepen samengevoegd worden en/of veranderen van samenstelling, bijvoorbeeld in een vakantieperiode. Daarbij zal altijd vastgehouden worden aan het handhaven van de rust en het waarborgen van de leidster-kind-ratio. In geval van calamiteiten nemen de gediplomeerde pedagogisch medewerkers voor elkaar waar. 2.2 Intake De directeur van het kinderdagverblijf (of zijn directe vervanger) heeft voor de startdatum een intakegesprek met de nieuwe ouders. Tijdens dit gesprek wordt er uitleg gegeven over de dagelijkse gang van zaken en worden er afspraken gemaakt over bijvoorbeeld eten, slapen, halen en brengen. Met het intakegesprek wordt er gebruik gemaakt van een gegevensformulier, waarin o.a. afspraken over eten, slapen, adresgegevens en bijzonderheden van het kind worden genoteerd. Dit formulier komt in een map op de groep waar het kind wordt opgevangen, zodat het altijd inzichtelijk is voor de leidsters. In overleg met ouders wordt de plaatsingsdatum vastgesteld. In het intakegesprek met de ouders wordt één of meerdere wenmomenten afgesproken, zodat de baby of peuter kan wennen aan zijn of haar nieuwe omgeving. 2.3 Brengen en halen Kinderdagverblijf ’t Schansje is geopend van 7.30 tot 18.00 uur. Verwacht wordt, dat de kinderen tussen 7.30 en 9.00 uur gebracht worden in hun eigen stamgroep en tussen 16.00 en 18.00 uur opgehaald worden. Bij afwijkende breng- en haalmomenten, wordt de leiding op de hoogte gebracht door de ouders. We zien ons genoodzaakt om een dagdeel in rekening te brengen, als een kind drie keer te laat wordt opgehaald. Uiteraard geven wij tijdig een waarschuwing en houden we rekening met calamiteiten. Pedagogisch beleidsplan ‘t Schansje 1 januari 2012
7
Op de breng- en haalmomenten wordt belangrijke informatie en leuke anekdotes over het kind door de pedagogisch medewerkers en de ouders uitgewisseld. Omdat deze contactmomenten kort zijn, wordt altijd de mogelijkheid gegeven om op een ander moment een gesprek met de leidsters en/of de directie aan te vragen. Met betrekking tot het afscheid nemen wordt ouders aangeraden om bewust en kort afscheid te nemen. Dit biedt de meeste duidelijkheid voor het kind, waardoor hij of zij sneller wennen kan. Om ouders inzicht te geven in de activiteiten die de kinderen tijdens hun verblijf op ’t Schansje ondernemen, wordt voor ieder kind een herinneringsmap bijgehouden. Als zij ons kinderdagverblijf verlaten, krijgen zij het persoonlijke aandenken mee naar huis. Tussentijds zijn er verschillende momenten waarop de ouders de activiteitenmap in kunnen zien.
Pedagogisch beleidsplan ‘t Schansje 1 januari 2012
8
Hoofdstuk 3 – Dagindeling 3.1
Indeling
Bij kinderdagverblijf ’t Schansje vinden we het belangrijk dat kinderen regelmaat in de dagindeling ervaren. Zo wordt er op vaste tijden gegeten, gedronken en fruit gegeten en hebben alle kinderen na het middageten een slaap- en/of rustmoment. Deze dagindeling ziet er elke dag in grote lijnen hetzelfde uit: Tijd 07.30-09.00 uur: t/m 09.30 uur: 09.30-10.00 uur: 10.00-11.30 uur: 11.30-12.30 uur: 12.45-15.00 uur: 15.00-15.30 uur: v.a. 15.30 uur: 16.00-18.00 uur:
Activiteit Kinderen worden gebracht Vrij spelen Drinken met een koekje of fruit Activiteit of vrij spelen Lunch Naar bed of een rustige activiteit Drinken met een koekje of fruit Activiteit of vrij spelen Kinderen worden opgehaald
Het uitgangspunt van de bestaande dagindeling is dat de momenten van rust en activiteit zodanig zijn afgesteld dat de ontwikkeling van het kind voorop staat. De tijdsduur van een bepaalde activiteit wordt dus aangepast aan bijvoorbeeld het concentratievermogen van het kind en van de groep in het algemeen. Vanuit de behoefte aan duidelijkheid en voorspelbaarheid vinden we het belangrijk dat iedere leidster op de groep dezelfde regels hanteert. Regels en afspraken worden dan ook regelmatig geëvalueerd in het medewerkersoverleg. 3.2
Slapen en rusten
Tijdens de intake wordt er met de ouders een afspraak gemaakt over het slaapritme van hun baby of jonge peuter. Baby’s slapen wanneer zij behoefte hebben om te slapen; de peuters gaan na het middageten slapen in hun eigen slaapkamer. Afstemming vindt plaats met de ouders als het kind andere slaapbehoeftes heeft. Te denken valt aan minder of juist meer slapen, of helemaal niet meer slapen. Voor peuters die niet meer slapen, wordt een eigen rustmoment gecreëerd. Zij kunnen een boekje lezen op de bank of op de vloerkussens of ontspannen met een spelletje. 3.3
Spelen en activiteiten
Algemeen Onze pedagogisch medewerkers stimuleren en ondersteunen kinderen zodat zij zich optimaal kunnen ontwikkelen. Ze zorgen ervoor dat kinderen de mogelijkheid hebben zich op lichamelijk, sociaal, creatief, emotioneel, verstandelijk en taalkundig gebied te ontwikkelen. Hiervoor zijn er verschillende spelmaterialen, maar worden er ook verschillende activiteiten gedaan. Activiteiten die op de verschillende leeftijdsniveaus aangepast worden en die de samenwerking tussen de kinderen onderling of met volwassenen stimuleren. Pedagogisch beleidsplan ‘t Schansje 1 januari 2012
9
De leidsters bieden kinderen mogelijkheden zelf te kiezen wat ze willen en hoe ze het willen doen. Ze laten de kinderen zelf dingen uitproberen en fouten maken en het opnieuw proberen, al dan niet met steun van anderen. Ze stimuleren de kinderen zichzelf aan- en uit te kleden en helpen bij de moeilijkere onderdelen, zoals bijvoorbeeld een knoop, rits of veters vastmaken. Zo laten ze kinderen ook zoveel mogelijk zelf conflictjes oplossen en helpen daar waar nodig is met een begeleidende rol. Bij kinderdagverblijf ’t Schansje wordt veel aandacht besteed aan de verjaardagen van de kinderen zelf, maar ook aan bijzondere gebeurtenissen als verjaardagen van de beide ouders, feestelijkheden als een bruiloft of bij verdrietige gebeurtenissen. De kinderen maken iets tastbaars, bijvoorbeeld een tekening of een knutselwerkje. Enkele voorbeeldactiviteiten per ontwikkelingsgebied: Ontwikkelingsgebied Identiteit en zelfvertrouwen
Cognitief
Motoriek (grove en fijne motoriek)
Sociaal-emotioneel (sociale vaardigheden)
Creativiteit
Taal
Pedagogisch beleidsplan ‘t Schansje 1 januari 2012
Activiteiten Noemen bij naam, aanspreken individu Belonen positief gedrag (samenwerken, oplossingen bedenken, elkaar helpen) Prijzen/belonen bij opdoen nieuwe vaardigheden (compliment en sticker bij toiletplassen/zindelijkheidstraining) Aanbod denk- en raadspelletjes Kleine kringactiviteiten als telspelletjes, kleuren en vormen, thematische gesprekken Stimuleren algemene ontwikkeling door thematisch werken Inzet ontwikkelingsmateriaal (puzzels, spelletjes, bouwstenen) Knutselactiviteiten (verven, scheuren, knippen, plakken, kleien) Vrij (buiten)spel (fietsen, trampoline springen, schommelen, klimmen en klauteren, spelen met zand en water) Tutorfunctie in verticale stamgroep bevorderen (elkaar helpen) Samenwerken en samenspelen (gezamenlijk eten en drinken, samen een activiteit en oplossingen bedenken) Beurtgedrag bij kringactiviteiten Stimuleren toekennen andere betekenis aan speelgoed (treintje maken van stoelen) Rollenspel (hand- en/of sokpoppen) Plannetjes bedenken en uitvoeren (Kring)gesprekjes Voorlezen Liedjes en rijmen Uitbreiden woordenschat door thematisch werken Groot aanbod (prenten)boeken
10
Zintuigen Voelen
Proeven
Zien
Ruiken
Horen
Spelen met zand, water en verschillende materialen (variërend van gras tot vingerverf en klei) Aanbod verschillende soorten fruit en broodbeleg Aanbod visueel materiaal (praatplaten, prentenboeken, puzzels) Observeren in de natuur Aanbod in directe (landelijke) omgeving (dieren, bloemen) Voorlezen Luisteractiviteiten (fluisterspelletjes, liedjes) Zingen
Baby’s Tijdens de verzorging van de baby’s wordt er met de kinderen gepraat, worden er liedjes gezongen en met de kinderen geknuffeld. Het aanbod van speelgoed wordt aangepast aan de leeftijd; waarbij voldoende variatie wordt aangeboden. Zodra het kan, verlaten we de stamgroep en gaan we met de kinderen naar buiten. Buiten kunnen de baby’s onder toezicht rustig slapen op een afgeschermd gedeelte van de leefruimte. Als we er op uit trekken met de bolderkar, gaan de baby’s mee in de wandelwagen. De ouders hebben hiervoor toestemming gegeven op het gegevensformulier. Peuters In de dagplanning zijn er enkele vaste activiteiten opgenomen, zoals samen eten en drinken, voorlezen, zingen en kleine spel- en kringactiviteiten. Daarnaast is er veel ruimte voor de peuters om zelf te spelen en zelf materialen te ontdekken. De uitdaging zit niet alleen in de variatie van het aanbod, maar ook in het zelf en/of met hulp bedenken van oplossingen en andere toepassingen. We gaan zoveel mogelijk naar buiten; we spelen op het ruime speelplein, waar veilig zand en water is om te spelen, maken gebruik van het rijdend materiaal of de speeltoestellen en bekijken of voeren de dieren. Ook gaan we regelmatig met de bolderkar op pad en bezoeken we soms de plaatselijke dorpswinkels. Op de stamgroepen wordt themagericht gewerkt: de thema’s worden in onderling overleg gekozen en regelmatig afgewisseld. Naast thema’s die aansluiten bij feestdagen en de seizoenen maken we ook gebruik van andere thema’s die passen bij de belevingswereld van de kinderen: dieren, de boerderij, de bakker, bruiloft et cetera. De knutselactiviteiten en de spelmaterialen sluiten aan bij het betreffende thema. Met het oog op de overgang naar het basisonderwijs zijn er ook gerichte activiteiten voor de kinderen van drie jaar en ouder. Deze opdrachten zijn niet verplicht; activiteiten worden aangeboden als uit observatie blijkt dat kinderen er aan toe zijn. Bij alle activiteiten geldt dat het spel- en leerproces belangrijker is dat het daadwerkelijke eindproduct.
Pedagogisch beleidsplan ‘t Schansje 1 januari 2012
11
3.4
Milieu en natuur
Kinderdagverblijf ’t Schansje wil kinderen respect voor de levende natuur meegeven. Gesitueerd in een landelijke omgeving is er volop ruimte en gelegenheid voor de kinderen om op ontdekkingstocht te gaan. Ze maken kennis met dieren (kleinvee) en mogen onbevangen vrij spelen en vies worden. We vinden het belangrijk dat de kinderen de natuur om hen heen bewust mee maken en waarderen. Door kippen te voeren of eendjes brood te geven en thematische te werken over dieren en hun directe leefomgeving, willen we de kinderen spelenderwijs kennis bijbrengen, als ook de verantwoordelijkheid en de zorg voor mens en dier. De buitenverblijven van de dieren zijn middels een stevig en veilig hekwerk gescheiden van het speelplein. Door de grote ramen in de verblijfsruimten hebben de kinderen vrij uitzicht over de weilanden. Het (speel)terrein wordt nog verder aangekleed met passende (niet giftige) begroeiing, zoals bijvoorbeeld een beukenhaag en een grote plataan.
Pedagogisch beleidsplan ‘t Schansje 1 januari 2012
12
Hoofdstuk 4 - Eten & drinken 4.1
Eten en drinken
Bij Kinderdagverblijf ’t Schansje wordt gezamenlijk met de leidsters gegeten en gedronken. Het middageten wordt geopend en afgesloten met een gebed. Naast het feit dat eten en drinken goed is voor de fysieke en mentale ontwikkeling van het kind, zien wij de gezamenlijke maaltijd ook als een moment van ontspanning en rust en als een sociale activiteit. De leidsters verzorgen het drinken, de tussendoortjes en het middageten, waarbij zij gebruik maken van verantwoorde producten. Bij de middagmaaltijd eten de kinderen als eerste een boterham met hartig beleg. Vervolgens mogen ze ook kiezen voor een boterham met zoet beleg. Incidenteel krijgen de kinderen iets extra’s bij het middageten. De kinderen worden gestimuleerd het bord leeg te eten door kleine porties op hun bord te leggen. De leidsters zien erop toe dat de baby’s en peuters goed drinken door vaste drinkmomenten in de dagplanning op te nemen. De kinderen krijgen (karne)melk, diksap en ranja te drinken en mogen daarnaast altijd water drinken. Ouders brengen zelf borstvoeding (ingevroren of in koeltas), flesvoeding en/of groentehapjes mee. Kinderdagverblijf ’t Schansje biedt moeders tevens de mogelijkheid om borstvoeding te geven als de situatie daarom vraagt; een rustige ruimte is daarvoor beschikbaar. Bij een afwijkend eet- of drinkpatroon of bijzonderheden worden de ouders door de leidsters ingelicht, zie ‘Dieet, allergie en andere culturen’. Uiteraard wordt bij het eten en drinken de hygiëne in acht genomen. 4.2
Dieet, allergie, andere culturen
De ouders zijn verantwoordelijk om de pedagogisch medewerkers op de hoogte te stellen van bijzonderheden en wensen rondom de voeding van het kind, bij voorkeur schriftelijk. Bijzonderheden zoals een allergie, dieet of wensen vanuit een geloofsovertuiging worden tijdens het intakegesprek op het gegevensformulier genoteerd. In geval van traktaties of feestelijke activiteiten geven de leidsters in overleg met de ouders een alternatief voedingsmiddel, mits dit voorhandig en eenvoudig verkrijgbaar is. Indien dit niet het geval is, dragen de ouders zelf zorg voor een alternatief. Op elke groep wordt duidelijk zichtbaar een mededeling opgehangen over wat het betreffende kind niet mag eten of drinken plus de eventuele vervangingsmogelijkheden. Als er een kans is op een heftige allergische reactie van het kind op een specifiek voedingsmiddel, dan geven de ouders op het gegevensformulier aan welke stappen in een dergelijke situatie ondernomen moeten worden. Speciale (fles-)voeding bij een bepaald dieet, wordt door de ouders zelf meegenomen. 4.3
Feesten en trakteren
Een verjaardag of een bijzondere gebeurtenis als de geboorte van een broertje of zusje, wordt uiteraard feestelijk gevierd! De jarige krijgt een speciale feestmuts, er wordt gezongen en door de kinderen muziek gemaakt en er mag getrakteerd worden. Wat betreft de traktaties gaat onze voorkeur uit naar een gezonde of hartige traktatie. Tijdens het vieren van de verjaardag of een speciale gebeurtenis worden foto’s gemaakt door de pedagogisch medewerkers. Pedagogisch beleidsplan ‘t Schansje 1 januari 2012
13
4.4
Voedingsmiddelen
Kinderdagverblijf ’t Schansje maakt gebruikt van verantwoorde voedingsmiddelen, welke gekocht worden bij zo veel mogelijk plaatselijke, vertrouwde en vaste winkeliers. Er wordt vers brood en fruit geleverd. We zien er op toe dat beperkt houdbare levensmiddelen tijdig weggegooid worden en dat voedingsmiddelen gekoeld (koelkast of diepvries) dan wel droog en goed afsluitbaar worden bewaard. Flesvoeding wordt één keer opgewarmd en na 1 uur weggegooid. In hoofdstuk 9 komt dit onderwerp nader aan de orde.
14
Pedagogisch beleidsplan ‘t Schansje 1 januari 2012
Hoofdstuk 5 – Verzorging 5.1
Verschonen
Kinderdagverblijf ’t Schansje verstrekt luiers, in verschillende maten. Het verschonen van de luiers gebeurt tijdens de vaste verschoonmomenten en tussentijds bij een plas- of poepluier. Bij ongelukjes krijgt de baby schone kleertjes aan. Ouders nemen zelf een verschoningssetje mee. Als dit niet het geval is, verstrekt ’t Schansje schone kleren. 5.2
Toiletgang en zindelijk worden
Kinderen die zelf naar het toilet kunnen gaan, doen dit onder begeleiding van onze pedagogisch medewerkers. Zij zien er op toe dat kinderen na het plassen de handen wassen en de regels omtrent hygiëne in acht nemen. Wanneer de ouders thuis met zindelijkheidstraining bezig zijn en het kind er zelf aan toe is, kan de zindelijkheidstraining ook op het kinderdagverblijf worden voortgezet. Dit wordt spelenderwijs gedaan, door kinderen een sticker te laten plakken op de plasmeter bij succes. Als een kind zindelijk is, krijgt hij of zij een diploma mee naar huis. Als kinderen bezig zijn met zindelijk worden, kunnen ongelukjes gebeuren. Daar wordt geen negatieve aandacht aan geschonken, enkel neutraal op gereageerd (‘Geeft niet, volgende keer beter’). Peuters die bezig zijn met de zindelijkheidstraining stimuleren onbewust andere kinderen, wat een positief neveneffect is binnen de groep.
Pedagogisch beleidsplan ‘t Schansje 1 januari 2012
15
Hoofdstuk 6 – Kind 6.1
Observeren
Bij kinderdagverblijf ’t Schansje worden kinderen tijdens activiteiten en spelmomenten geobserveerd. Dit met als doel om een algeheel beeld te krijgen van het welbevinden van het kind en de mate van betrokkenheid. Tevens om meer informatie te verkrijgen over de ontwikkelingsfase waarin het kind zich bevindt, om zo het handelen en het aanbod van activiteiten nog beter af te kunnen stemmen. Zeker bij twijfels over de ontwikkeling van een kind en over de juiste aanpak, kan een observatie meer helderheid bieden. Observaties worden op vaste momenten gedaan (bijvoorbeeld ter voorbereiding op een oudergesprek), maar ook spontaan of gedurende een periode dat er zorgen zijn over een kind. Het kan voorkomen dat informatie door derden wordt opgevraagd, bijvoorbeeld als een leerling naar de basisschool gaat, er zorgen zijn in gezinsverband of als daartoe een medische aanleiding is. Overdracht van gegevens (mondeling en/of schriftelijk) wordt uitsluitend uitgevoerd na expliciete toestemming van de ouders. Directie en leidsters zijn zich bewust van hun geheimhoudingsplicht en gaan integer met vertrouwelijke informatie om. 6.2
Contact met ouders
Kinderdagverblijf ’t Schansje streeft ernaar ouders zo goed mogelijk te informeren. Directie en/of de leidsters maken daarbij gebruik van de volgende contact- c.q. overlegmomenten: Intakegesprek Voordat een kind de eerste keer op een groep komt, vindt er een intakegesprek plaats. Hierin wordt informatie uitgewisseld over het kind en over de algehele gang van zaken op het kinderdagverblijf en in de groep. Breng- en haalmomenten Deze momenten zijn vaak informeel en kortdurende van aard. Leidsters vertellen hoe het met het kind is en hoe de dag is verlopen. Ouder-kindgesprekken Jaarlijks vinden er formele ouder-kindgesprekken plaats waarbij het functioneren en de ontwikkeling van het kind besproken wordt. Aan de hand van gerichte observaties krijgen de ouders een beeld van hun kind. In het gesprek is ruimte voor het uitwisselen van ervaringen, het bespreken van eventuele klachten, suggesties of ideeën. Gesprekken op aanvraag van ouders of leidsters Bij bijzonderheden, problemen of vragen kan altijd een gesprek worden aangevraagd, door zowel de ouders als de leidsters.
Pedagogisch beleidsplan ‘t Schansje 1 januari 2012
16
Ouderavonden Eén keer per jaar vindt er een ouderavond plaats, welke vaak in het thema staat van een specifiek thema (veilig opgroeien, brandwonden, motorische ontwikkeling/kinderfysiotherapie etc.). (Nieuws)brief Naast de mondelinge overdracht ontvangen de ouders een maandelijkse nieuwsbrief. Deze nieuwsbrief wordt aan het oudste kind meegegeven en is na te lezen op de website. 6.3
Corrigeren en belonen
17 Hoewel de ouders primair verantwoordelijk zijn voor de opvoeding van hun kind realiseren wij ons dat zij de zorg voor en opvoeding van hun kind(eren) tijdelijk aan ons overdragen. Afstemming met de ouders over de opvoeding van hun kind vinden we dan ook een belangrijke basisvoorwaarde voor goede kinderopvang. Als er sprake is van ongewenst gedrag proberen we dat om te buigen naar positief gedrag; door middel van het geven van complimenten en positieve feedback. Ook door het kind iets anders aan te bieden of door samen oplossingen te bedenken. Wanneer een kind na een waarschuwing negatief gedrag blijft vertonen, zal de leidster het kind op ooghoogte op rustige, duidelijke wijze aanspreken en het daarbij ook aankijken. Bij herhaling kan het kind zonodig voor korte duur op een bepaalde plek neergezet worden om hem of haar even uit de bestaande situatie te halen. Er wordt zo kort mogelijk aandacht besteed aan het negatieve gedrag en het kind wordt eventueel afgeleid om te voorkomen dat het op deze manier steeds opnieuw negatieve aandacht krijgt. We vinden het belangrijk om ouders een terugkoppeling te geven over het gedrag van het kind. 6.4
Omgaan met zieke kinderen
Kinderdagverblijf ’t Schansje heeft een protocol waarin nader wordt ingegaan hoe om te gaan met zieke kinderen. In de huisregels voor de ouders wordt gevraagd om zieke kinderen of kinderen die een besmettingsgevaar voor anderen kinderen kunnen opleveren, niet naar het kinderdagverblijf te brengen. Enerzijds omdat het personeel niet adequaat is opgeleid om zieke kinderen te verzorgen; anderzijds omdat er onvoldoende tijd beschikbaar is voor het verzorgen van een ziek kind, wat ten koste gaat van zijn of haar welbevinden. Tevens omdat in geval van een besmettelijke ziekte het kind de andere kinderen en de leiding kan besmetten. De richtlijnen voor het wel of niet opvangen van een kind zijn voorgeschreven door de GGD. Deze instantie controleert jaarlijks het dagverblijf op hygiëne, veiligheid en kwaliteit. In geval van ziekte worden de ouders verzocht het kinderdagverblijf hier altijd over te informeren. Indien nodig, zullen wij bij besmettelijke ziektes contact opnemen met de GGD en alle ouders hierover informeren; mondeling en/of schriftelijk en door het zichtbaar ophangen van informatie bij de ingang van het kinderdagverblijf. Als kinderen ziek worden tijdens hun verblijf op ‘t Schansje wordt er contact opgenomen met de ouders en een passende oplossing gezocht. We zorgen er in dat geval voor dat de kinderen goed drinken.
Pedagogisch beleidsplan ‘t Schansje 1 januari 2012
6.5
Kinderparticipatie
Binnen kinderdagverblijf ’t Schansje streven we naar een grote mate van betrokkenheid van de kinderen door goed te kijken en actief te luisteren naar hun ideeën, oplossingen en plannetjes. De kinderen denken mee over bijvoorbeeld de uitvoering van een activiteit, invulling van een thema of worden betrokken bij de keuze van een liedje of een verhaal.
18
Pedagogisch beleidsplan ‘t Schansje 1 januari 2012
Hoofdstuk 7 – Ouders en/of verzorgers 7.1
Openheid beleid
We vinden het belangrijk om open te zijn over ons beleid. In ons pedagogisch beleidsplan staat informatie die betrekking heeft op het te voeren beleid met betrekking tot het verstrekken van verantwoorde kinderopvang, waaronder: Verantwoording van ons pedagogisch handelen; Het aantal beroepskrachten in relatie tot het aantal kinderen per leeftijdscategorie; De maximale groepsgrootte per stamgroep; Het te voeren beleid op het gebied van veiligheid en gezondheid, waaronder de risico-inventarisatie. Het pedagogisch beleidsplan is gedetailleerd, openbaar en ligt in iedere stamgroep voor ouders ter inzage. Het inspectierapport van de GGD is voor ouders op te vragen bij de directie en is tevens in te zien op de website. 7.2
Schriftelijke informatie
Bij de aanmelding ontvangen de ouders een informatiepakket van kinderdagverblijf ’t Schansje. In het informatiepakket is onder andere een folder, onze huisregels en informatie van de oudercommissie te vinden. Actuele informatie wordt op de website van ’t Schansje geplaatst. Daarnaast ontvangen de ouders een nieuwsbrief, met een frequentie van eens in de maand. Bij bijzonderheden wordt een extra (nieuws)brief aan de ouders verstuurd. 7.3
Oudercommissie
De Wet Kinderopvang geeft ouders het recht de kinderopvang te beïnvloeden op belangrijke beleidsonderwerpen. De oudercommissie is in staat haar adviesrecht, gevraagd en ongevraagd, te gebruiken over elk voorgenomen besluit met betrekking tot het beleid van kinderdagverblijf ’t Schansje. De directie verstrekt de oudercommissie tijdig, gevraagd en ongevraagd, mondelinge en schriftelijke informatie die zij voor de vervulling van hun taak redelijkerwijs nodig hebben. Kinderdagverblijf ’t Schansje beschikt over een actieve oudercommissie. Middels een informatieposter bij de ingang van het kinderdagverblijf stellen zij zich aan u voor. De oudercommissie stelt zich onder andere tot doel om de betrokkenheid van ouders bij het kinderdagverblijf te vergroten, bijvoorbeeld door feestdagen en ouderavonden mee te helpen organiseren. Ook vindt zij het belangrijk om een correcte en heldere informatieoverdracht naar de ouders te bevorderen. De oudercommissie fungeert tevens als aanspreekpunt voor ouders met klachten en informeert hen zo nodig over de klachtenprocedure. Wilt u met de oudercommissie meepraten en meebeslissen, dan kunt u zich aanmelden voor de vrijwillige functie van Oudercommissielid (m/v). De oudercommissie zoekt ouders die: Mee willen praten en beslissen; De kwaliteit van de kinderopvang positief willen beïnvloeden; Willen samenwerken met andere ouders in de oudercommissie; Hun (professionele) deskundigheid willen inzetten voor ons kinderdagverblijf.
Pedagogisch beleidsplan ‘t Schansje 1 januari 2012
19
7.4
Ouderbijeenkomsten
Op kinderdagverblijf ’t Schansje worden jaarlijks verschillende activiteiten en ouderbijeenkomsten georganiseerd, zoals een ouderavond waarin een bepaald thema centraal staat, een open dag of een andere (spel)activiteit. Ouders worden middels een (extra) (nieuws)brief geïnformeerd en via posters in de hal. Voor deze activiteiten kunnen ouders zich vrijblijvend aanmelden. 7.5
Klachtenprocedure en verbeterformulieren
Als u over onze dienstverlening niet tevreden bent, zijn onze medewerkers graag bereid daarover met u te praten om tot een oplossing te komen. Conform de Wet Klachtenrecht Cliënten zorgsector zijn wij als organisatie gehouden een regeling te treffen voor de behandeling van klachten. Een klacht indienen Een klacht kunt u mondeling en/of schriftelijk indienen. Een klacht kan gaan over een medewerker of over de organisatie: Klachten over de omgang met ouder of kind; Klachten over de verzorging van uw kind; Klachten over het aanbod en/of pedagogisch handelen; Klachten over het niet nakomen van afspraken; Klachten over administratie of medewerkers van de administratie. Als u mondeling of schriftelijk een klacht indient, geeft u dan aan: Wat de reden van de klacht is; Waarover of over wie u een klacht wilt indienen; Wat u wilt bereiken met het indienen van de klacht; Wat al gedaan is om tot een oplossing te komen. Voor het schriftelijk indienen van een klacht kan het klachten- of verbeterformulier worden ingevuld welke op het kinderdagverblijf aanwezig is. Interne klachtenprocedure Wat betreft een correcte afwikkeling van een klacht houden we ons aan de volgende procedure: 1. U richt zich met uw klacht eerst tot de betrokken medewerk(st)er. De betreffende medewerker probeert de klacht in overleg met u op te lossen. 2. Wordt de klacht niet naar tevredenheid opgelost of gaat de klacht over de organisatie dan richt u zich tot de directeur van kinderdagverblijf ‘t Schansje. Deze probeert de klacht in overleg met u en, indien van toepassing, de betreffende medewerker op te lossen. 3. Als uw klacht niet naar tevredenheid is opgelost of als u zich met uw klacht niet rechtstreeks tot de medewerker of directeur wilt wenden, dan kunt u uw klacht schriftelijk indienen bij de voorzitter van de oudercommissie van kinderdagverblijf ’t Schansje. Pedagogisch beleidsplan ‘t Schansje 1 januari 2012
20
Externe klachtenprocedure Ouders kunnen zich ook rechtstreeks met hun klacht melden tot Stichting Klachtencommissie Kinderopvang (sKK). Dit is een landelijk werkende organisatie met een centraal informatie- en meldpunt, waarbij kinderdagverblijf t Schansje aangesloten is. Tijdens kantooruren is deze organisatie telefonisch bereikbaar op telefoonnummer 0900-0400034. Ook kan per mail contact opgenomen worden (
[email protected]). Voor meer informatie verwijzen we naar de website: www.klachtkinderopvang.nl.
21
Pedagogisch beleidsplan ‘t Schansje 1 januari 2012
Hoofdstuk 8 - Locatie 8.1
Binnenruimten
In januari 2012 heeft kinderdagverblijf ’t Schansje haar intrek genomen in een geheel nieuw kinderdagverblijf, gesitueerd aan de Krangstraat 6 te Bruchem. Er zijn drie groepsruimten met eigen slaapkamertjes en een eigen toiletgroep en een gezamenlijk buitenterrein. De leefruimtes zijn ruimtelijk, licht, overzichtelijk en (deels) voorzien van nieuw meubilair. Door de grote raampartijen hebben de kinderen vrij uitzicht op de weilanden, de speelplaats en de dierenweide. De verblijfsruimtes zijn zodanig ingericht dat de kinderen op een veilige manier kunnen spelen en ontdekken. De indeling van de groepsruimten biedt kinderen de mogelijkheid tot vrij spel, het zelf maken van keuzes en het ontplooien van activiteiten. Er zijn hoeken gecreëerd zodat kinderen in kleine groepjes of alleen kunnen spelen; zich kunnen ontspannen of juist vrijuit kunnen bewegen of een creatieve opdracht kunnen doen. Iedere stamgroep beschikt over een eigen slaapkamer en ruime toiletgroep. 8.2
Buitenruimten
Kinderdagverblijf ’t Schansje is gesitueerd in een landelijke omgeving. We vinden het belangrijk dat kinderen vaak buitenspelen en actief zijn in de buitenlucht. In onze visie ontdekken kinderen de wereld om hen heen door te doen en te ervaren. Zij ontdekken de wereld vanuit hun aangeboren nieuwsgierigheid. We streven er dan ook naar om minimaal 1 à 2 keer per dag met de kinderen naar buiten te gaan. Op het overzichtelijke speelplein kunnen de kinderen zich vrijuit bewegen en de omgeving verkennen met uitdagend materiaal als tractors met/zonder aanhanger en (loop)fietsen. Verder kunnen de kinderen zich uitleven op een zogenaamde nestschommel en een klimtoestel of spelen in het speelhuisje. In de veilige zandbak kunnen de kinderen fantasiespel ontwikkelen door het gebruik van vormpjes, een bouwkraan, emmers en overige materialen. ’s Avonds wordt de zandbak afgedekt met een dekzeil; dit in verband met de hygiëne. In de zomer wordt er vaak met water gespeeld, onder andere met een (veilig op hoogte afgestelde) watertafel en concreet speelmateriaal als bootjes, bekers e.d. Als het weer het toelaat, trekken we er regelmatig met de kinderen op uit in de bolderkar.
Pedagogisch beleidsplan ‘t Schansje 1 januari 2012
22
Hoofdstuk 9 - Veiligheid en gezondheid 9.1
Veiligheid en gezondheid
Algemeen Kinderdagverblijf ’t Schansje waarborgt de veiligheid en gezondheid op een verantwoorde en verplicht gestelde manier. De GGD komt jaarlijks langs bij ons kinderdagverblijf voor een inspectie. De GGD controleert of het dagverblijf voldoet aan de gestelde kwaliteitseisen volgens de Wet Kinderopvang, onder andere op de gebieden: Pedagogische kwaliteit Veiligheid en gezondheidsmanagement Leidster-Kind ratio Personeel Oudercommissie Klachtenregeling De rapporten die de inspecteur van de GGD opmaakt, zijn opvraagbaar bij de directie. Risico-inventarisatie Bij kinderdagverblijf ’t Schansje vinden jaarlijks risico-inventarisaties plaats, onder verantwoordelijkheid van de directie. Deze risico-inventarisatie in en rondom het nieuwe kinderdagverblijf heeft op 1 januari 2012 plaatsgevonden. De inventarisatie is verwerkt tot een protocol, c.q. een plan van aanpak. Hierin staan de werkwijzen uitgebreid beschreven. De risico’s moeten tot een aanvaardbaar minimum worden gereduceerd en de kans op ernstig letsel voorkomen worden. Veiligheid binnen- en buitenruimten Kinderen ontwikkelen zich snel, zijn nieuwsgierig en willen de wereld om zich heen ontdekken. Daarbij zien ze geen gevaar. Hoe ouder kinderen worden, hoe beter ze gevaren leren inschatten en inzicht hebben in de gevolgen van hun gedrag. Onze leidsters oefenen tijdens (spel)activiteiten bewust en onbewust veilig gedrag, waarbij veel herhaling nodig is om vaardigheden eigen te maken. Onze leefruimten zijn zo ingedeeld dat kinderen daar veilig kunnen spelen. Het speelgoed wordt gescreend op veiligheid en zodra die veiligheid niet meer kan worden gegarandeerd, wordt het speelgoed weggedaan. Buiten wordt er vooraf gescreend op rommel en gevaarlijke objecten. Verder worden de (medio december 2011 aangeschafte) speeltoestellen regelmatig nagekeken. 9.2
Brandactieplan en ontruimingsplan
Kinderdagverblijf ’t Schansje heeft een brandactieplan en ontruimingsplan. Deze hangen zichtbaar aan de muur in de groepen. Het plan is bekend bij degenen die op de locatie werkzaam zijn. Er vindt minimaal eenmaal per jaar een ontruimingsoefening met de brandweer plaats en op basis daarvan een evaluatie en (indien nodig) bijstelling van het brandactieplan.
Pedagogisch beleidsplan ‘t Schansje 1 januari 2012
23
Medio december 2011 heeft de brandweer haar goedkeuring gegeven over de (brand)veiligheid van het nieuwe kinderdagverblijf. De brandblussers en het brandmeldinstallatiesysteem worden jaarlijks gecontroleerd. Verder hangt er in iedere groep een lijst met noodnummers. Ook ligt er een telefoonlijst bij de (vaste) telefoon. Met regelmaat wordt er in het medewerkersoverleg aandacht gevraagd voor dit onderwerp en wordt er doorgesproken wat te doen bij calamiteiten. 9.3
Bedrijfshulpverlening en EHBO
Binnen het kinderdagverblijf start de directeur 14 maart 2012 met de opleiding tot BHV-er (Bedrijfshulpverlening). Hij is al in het bezit van een EHBO diploma met aantekening AED, waarvoor hij twee keer per jaar op herhaling gaat. Bij een ontruiming of op het moment dat er iemand onwel wordt, heeft de directeur de leiding, totdat er gediplomeerde hulp aanwezig is. Alle pedagogisch medewerkers binnen Kinderdagverblijf ’t Schansje beschikken over een diploma kinder-EHBO. Zij weten bij ongelukken of onwel raken van kinderen hoe zij moeten handelen, eventueel totdat er professionele hulp aanwezig is. Via een jaarlijkse herhalingscursus worden kennis en vaardigheden steeds opgefrist. 9.4
Hygiëne
Verblijfsruimten De verblijfsruimten, waaronder de slaapkamertjes en de toiletgroepen worden dagelijks schoongehouden door de leidsters. Minimaal één keer per week wordt alles nogmaals grondig nagelopen. Kinderen en persoonlijke hygiëne Elk kind dat gebruik maakt van een bedje heeft een eigen hoofddoek en slaapzak. Het kind maakt steeds gebruik van hetzelfde bedje. Het bedje wordt verschoond aan de hand van een schema. Bij het verschonen van de kinderen wordt er alles aan gedaan om vervuiling c.q. besmetting te voorkomen. De kinderen moeten voor en na het eten en na het plassen hun handen (laten) wassen. Ook worden hun gezichten gepoetst na het eten. Ook op andere gebieden denken we aan hygiëne, door bijvoorbeeld gebruik te maken van een afdekzeil voor de zandbak. Bij constatering van hoofdluis treedt het daarvoor opgestelde protocol in werking.
Pedagogisch beleidsplan ‘t Schansje 1 januari 2012
24
Literatuurlijst
Benedictus, R. Methodische vaardigheden, methodisch werken Benedictus, R. Sociale vaardigheden, omgaan met cliënt en groepen Bovenberg, F. en Van de Lindt, S. Innoveren met teams in de Kinderopvang Eijkeren, M. en Hautvast-Haakstma H. Kinderopvang Hoex, J. Pedagogische Kwaliteit op Orde. Een ordeningsinstrument voor het opstellen of bijwerken van pedagogisch beleid Marmet, O. Kleine sociale psychologie Verhoef, A.C. Bakker, J. Ter Horst, J. en Schaik, K. Begeleiden SPW 3 Verhoef, A.C. Verzorgen, Gezondheidskunde Spoler-van den Hombergh, R.H.M. en Talsma, A. Communicatie en Sociale Vaardigheden
Digitale informatie; onder andere verkregen via:
http://www.kinderopvangtotaal.nl/334/Wet-en-Regels http://www.rijksoverheid.nl http://www.minocw.nl Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap http://www.minszw.nl Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid http://www.kinderopvang.nl Branchevereniging voor ondernemers in de kinderopvang
Pedagogisch beleidsplan ‘t Schansje 1 januari 2012
25