LICG Huisdierenbijsluiter | Pauw
www.licg .n l
Serie vogels
Pauw
Pavo-soorten Pauwen behoren tot de familie der fazantachtigen (Phasianidae) in de orde hoenderachtigen (Galliformes). Er bestaan drie soorten pauwen: de blauwe pauw (Pavo cristatus), de groene (oftewel Java) pauw (Pavo muticus) en de Congopauw (Afropavo congensis). Pauwenhanen, behalve die van de Congopauw, hebben een zogenaamde sleep die kan uitgroeien tot een lengte van wel 1,50 meter. De sleep bestaat uit zo’n 150 verlengde staartdekveren met aan het uiteinde de welbekende ‘pauwenogen’. Onder de sleep zit de eigenlijke staart die bestaat uit 20 weinig opvallende veren van zo’n 50 centimeter lang. De totale lengte van de haan varieert tussen 1,8 en 2,3 meter. Door het ontbreken van de sleep zijn de hennen aanmerkelijk kleiner, namelijk 0,9 tot 1 meter lang. Zowel de hanen als de hennen hebben een kroontje op de kop en twee witte kopstrepen, één onder en één boven het oog.
Juli 2009
www.licg .n l
LICG Huisdierenbijsluiter | Pauw
Als u overweegt om pauwen als huisdier te
of augustus. Bij de rui verliest de haan in
houden, is het belangrijk dat u zich van tevo-
twee weken tijd ook zijn hele sleep. De
ren goed laat informeren. Deze huisdierenbij-
sleep groeit langzaam weer aan en is in
sluiter is hierbij een hulpmiddel.
februari weer op lengte.
Verschillende soorten
Huisvesting
De groene en blauwe pauw vinden hun
Pauwen zijn sociale dieren en moeten
oorsprong in Azië. De blauwe pauw komt
daarom in groepen van minimaal twee
uit India en Sri Lanka, de groene pauw
hennen met eventueel één haan worden
leeft in Birma, China, Thailand, Maleisië
gehouden. Houdt ze liever niet samen met
en op Java. De Congopauw is afkomstig
ander pluimvee als fazanten, kalkoenen,
uit Afrika.
kippen, eenden of ganzen, omdat deze
De meest gehouden soort is de blauwe
dieren ziekten kunnen overdragen aan de
pauw. Groene pauwen worden niet veel
pauwen (en andersom) en pauwen soms
gehouden omdat ze niet los gelaten
agressief op hen kunnen reageren.
kunnen worden, nogal schuw en absoluut
Pauwen worden bij voorkeur vrij lopend
niet winterhard zijn en agressief kunnen
gehouden op een groot, voor de vogels
reageren (vooral de hanen onderling).
duidelijk afgebakend terrein. Voor een
Congopauwen zijn erg zeldzaam en
groep van acht pauwen moet het terrein
worden vrijwel uitsluitend in vogelparken
tenminste 5000 vierkante meter groot
en dierentuinen gehouden.
zijn. Een voor de vogels duidelijke
Pauwen worden beschouwd als niet-
afbakening is bijvoorbeeld een hekwerk
gedomesticeerde (= oorspronkelijke)
van een meter hoog. Op het terrein
siervogels, wat wil zeggen dat ze qua
moeten bomen aanwezig zijn, waar de
vorm en gedrag heel erg lijken op hun
dieren in kunnen slapen.
wilde soortgenoten. Kleurvarianten van
De dieren zijn bij een goede huisvesting
de blauwe pauw zijn onder andere witte
honkvast, ze zullen in het algemeen
en bonte pauwen en exemplaren met
op het terrein blijven. De pauwen
zwarte in plaats van rode vleugels.
moeten uiteraard wel eerst weten dat ze op dat terrein thuishoren. Daarom
Natuurlijk gedrag
is het verstandig de dieren na aanschaf
Pauwen leven van nature in kleine
eerst enkele weken in het nachthok
families bestaande uit één haan en één
te huisvesten, als dat tenminste groot
tot vijf hennen. Het zijn vogels die hun
en licht genoeg is. U kunt de tijdelijke
voedsel op de grond zoeken. ’s morgens
leefruimte eventueel uitbreiden met
vroeg en ’s avonds scharrelen ze rond en
een tijdelijke volière bestaande uit een
eten zaden, granen, vruchten, bessen,
gespannen net. Om het risico te beperken
insecten, wormen, veel groen en soms
dat de pas aangeschafte dieren direct
een muisje. De nacht brengen ze graag
wegvliegen als u ze vrijlaat kunt u ze een
door in een boom. Pauwen zijn erg
keer (laten) kortwieken. Bij het kortwieken
nieuwsgierig. Ze kunnen hard rennen en
wordt een deel van de slagpennen van
goed vliegen. Pauwen ruien één keer per
één vleugel afgeknipt. Deze slagpennen
jaar. De rui vindt plaats aan het einde
komen na de volgende rui in hun volle
van het broedseizoen, doorgaans in juli
lengte terug en daarmee keert ook het
2
www.licg .n l
LICG Huisdierenbijsluiter | Pauw
vliegvermogen terug. U heeft dus in
door de pauwen weggekrabd. De bodem
iedere geval tot de volgende rui de tijd
van de volière kan ook bedekt worden
de dieren te laten wennen. Bovendien
met schors of houtsnippers. Bruikbare
zijn gekortwiekte dieren gemakkelijker te
bodembedekkingen voor een nachthok
vangen.
zijn gehakseld stro, hennepstro,
Pauwen kunnen eventueel ook worden
koolzaadstro of houtkrullen.
gehouden in een zeer grote volière.
Een volière voor pauwen kunt u het beste
Voor twee pauwen moet de volière
beplanten met coniferen. Dit is één van
(exclusief nachthok) tenminste vijftien
de weinig plantensoorten die ze in het
vierkante meter groot zijn. De hoogte
algemeen ongemoeid laten.
moet minimaal 2,5 meter bedragen en de breedte tenminste 3 meter.
Verzorgen en hanteren
Blauwe pauwen zijn vanaf een leeftijd
Ververs dagelijks het water en was
van een jaar winterhard en kunnen dan
de drinkbak(ken) af. De zitstokken
het gehele jaar buiten worden gehouden.
en de mestbakken of –goten moeten
Zowel een volière als een terrein voor
tenminste één keer per week worden
vrije uitloop moeten wel zijn voorzien van
schoongemaakt. De bodembedekking
een nachthok van tenminste 2,5 meter
in het nachthok moet zeker eens per
hoog. Voor een groep van drie pauwen
maand worden vervangen, er mag
moet het nachthok minimaal zes vierkante
nooit een ammoniaklucht ontstaan. De
meter groot zijn. In het nachthok moeten
bovenste twintig centimeter van de
meerdere platte zitstokken op een hoogte
bodembedekking in een volière moet
van tenminste 1,5 meter en op voldoende
één keer per jaar worden vervangen.
afstand van elkaar zijn gemonteerd. De
Verwijder tenminste één keer per maand
zitstokken moeten zo breed zijn dat de
veren en ontlasting van de bodem.
pauw zijn tenen erop kan leggen; als de
Benader pauwen rustig en maak daarbij
pauw zijn tenen om de stok krult is de
altijd hetzelfde geluid. Op den duur
stok te smal en kunnen de tenen bij vorst
kunnen pauwen zo tam worden dat ze uit
bevriezen. In het algemeen volstaat een
uw hand eten.
vijf tot tien centimeter brede stok. Plaats
Het vangen van een pauw is geen
een mestbak of -goot onder de zitstokken.
eenvoudige klus, pauwen houden er in
Dit maakt het schoonmaken van het hok
het algemeen namelijk helemaal niet van
veel gemakkelijker en voorkomt dat de
vastgehouden te worden. Pas altijd op
dieren in contact komen met de mest.
voor de poten en de snavel van de pauw!
Zorg voor voldoende licht door een open
Draag voor de zekerheid handschoenen
voorkant (gericht naar het zuidoosten)
en eventueel een veiligheidsbril ter
of ramen (gericht op het oosten). Plaats
bescherming van uw ogen en een overall
in het nachthok de water- en voerbakken
ter bescherming van uw huid en kleding
op een verhoging zodat de dieren er
tegen krabben en ontlasting. Leer uw
geen vuil of bodembedekking in kunnen
pauwen dat ze altijd op dezelfde tijd in
krabben.
het nachthok te eten krijgen. Zorg ervoor
Als bodembedekking van een volière
dat de pauwen op de dag dat u ze moet
is gras of een dikke laag zand ideaal.
vangen honger hebben, zodat ze gewillig
Gras wordt echter in de praktijk vaak
naar het nachthok komen. Als de dieren
3
www.licg .n l
LICG Huisdierenbijsluiter | Pauw
uitgegeten zijn, gaat u, bij voorkeur met
uitmaken en mag geen scherpe granen als
een helper die de andere pauwen op
gerst en boekweit bevatten.
afstand kan houden, het nachthok in.
Tijdens het fokseizoen moeten ze
Pauwen moeten gevangen worden door
uitsluitend gevoerd worden met een
met één hand de beide poten zo dicht
foktoomkorrel voor siervogels, zonder
mogelijk bij het lichaam van de pauw te
graan als bijvoeding. Een foktoomkorrel
pakken. Met uw andere hand ondersteunt
stimuleert de productie van goede
u de borst. U pakt de pauw op en duwt
broedeieren. Begin hiermee minimaal
het dier met de arm waarvan de hand de
een maand voordat het eerste ei wordt
borst ondersteunt tegen uw lichaam. Bij
verwacht.
pauwen die aan u gewend zijn, zal dit
Groenvoer bijvoeren mag altijd, ook
vaak zonder extra maatregelen lukken.
tijdens het fokseizoen. Fruit (onder andere
Minder tamme dieren kunnen worden
appels, peren, bananen, druiven, bessen),
gevangen met een vogelvangnet. Zodra
groente (onder andere sla, wortel,
de pauw zich in het vangnet bevindt,
broccoli, erwten, maïs) en onkruid worden
brengt u het net voorzichtig naar de
graag gegeten.
grond. Dan kunt u met één hand de beide
Jonge pauwen tot en met een leeftijd van
poten omvatten, de vogel uit het net
achttien weken kunnen gevoerd worden
halen en op dezelfde manier als hierboven
met een opfokkorrel voor siervogels.
beschreven tegen uw lichaam duwen.
Vaak is deze opfokperiode verdeeld
Het vangen is uiteraard erg stressvol
in drie perioden van elk zes weken,
voor de dieren en moet altijd met beleid
met voor elk van deze perioden een
gebeuren. Als u de dieren van jongs af
specifiek opfokvoer. Vanaf een leeftijd
aan regelmatig in de hand neemt, zal het
van achttien weken kan overgeschakeld
vangen minder stress veroorzaken.
worden op de onderhoudskorrel voor
Pauwen worden bij voorkeur vervoerd in
volwassen siervogels. Voer de kuikens
een jute zak. De kop van de pauw wordt
ook fijngeknipt groenvoer, bijvoorbeeld
door een gat aan de onderkant van de
gras of sla.
zak gestoken. Daarna wordt de zak rond
Pauwen kunnen slecht tegen plotselinge
de staart van de pauw dicht geknoopt
voerveranderingen. Zorg daarom altijd
zodat de staart helemaal buiten de zak
voor een geleidelijke overschakeling door
uitsteekt. Het dier kan zich op deze
in de overgangsperiode beide voeders
manier niet verwonden of beschadigen.
korte tijd te mengen.
Vermijd transport van de dieren op warme
Pauwen moeten altijd de beschikking
dagen.
hebben over een bakje met maagkiezel en een bakje met grit. Grit voorziet in
Voeding
de kalkbehoefte van met name leggende
Volwassen pauwen kunnen buiten het
hennen. Maagkiezel hebben alle vogels
fokseizoen gevoerd worden met een
nodig om gezien de afwezigheid van
onderhoudskorrel voor siervogels,
tanden en kiezen het voer te kunnen
aangevuld met een kleine hoeveelheid
vermalen in hun spiermaag. Zorg ook
gemengd graan, bijvoorbeeld
altijd voor vers drinkwater.
fazantengraan. Het graanmengsel mag maximaal 25 procent van het totale dieet 4
www.licg .n l
LICG Huisdierenbijsluiter | Pauw
Van jong tot volwassen dier
Hennen van twee jaar en ouder beginnen
Pauwenhanen zijn gemakkelijk te
in het algemeen eind maart of begin april
herkennen aan hun sleep. Er is echter
te leggen. Ze leggen om de dag een ei,
ook een duidelijk verschil in kleur tussen
meestal in het begin van de avond.
hanen en hennen. Hanen van de blauwe
Pauwenhennen worden meestal goed
pauw hebben een blauwe kop en hals,
broeds en kunnen dus zelf hun eieren
de hennen hebben een groene hals. De
uitbroeden (natuurbroed). Bebroeding in
rug van de haan is groen tot goudkleurig,
een broedmachine is ook mogelijk, maar
terwijl de schouders, de rug en de staart
broedmachines zijn duur en dus niet
van het vrouwtje grijsbruin en egaler van
rendabel voor het uitbroeden van enkele
kleur zijn.
eieren. Er bestaan bedrijven die eieren
Pauwen zijn geslachtsrijp op een leeftijd
voor u uitbroeden.
van twee jaar. Vooral wanneer jonge
Als de hen eenmaal aan het broeden
hennetjes samen worden gehouden met
is, zal ze dat seizoen geen eieren meer
een volwassen haan (drie jaar of ouder)
leggen, tenzij het nest met de eieren
kunnen ze soms al op een leeftijd van een
wordt verwoest. Als dat gebeurt, dan kan
jaar hun eerste eieren leggen. Die eieren
de hen nog een tweede legsel produceren
worden dan in de late zomer gelegd.
en bebroeden.
Als u met uw pauwen wilt fokken, heeft
Voor succesvol natuurbroed moet de hen
u ruimte nodig om de jonge dieren
goed broeds worden en moet haar nest
te huisvesten. De vraag naar pauwen
rustig gelegen zijn. Het nest is doorgaans
is beperkt, dus laat niet teveel eieren
niet meer dan een kuiltje op de grond
uitkomen. Kies zorgvuldig met welke
onder een struik, in een openstaande
dieren u wilt fokken. Het ideaalbeeld voor
schuur of ergens in een hoekje. Het legsel
pauwen is vastgelegd in de standaard van
bestaat bij pauwen uit gemiddeld drie
de Kleindier Liefhebbers Nederland
tot zes grote crème tot zeemleerkleurige
www.kleindierliefhebbers.nl.
eieren. Zodra het legsel compleet is,
Voor de fokkerij is het aan te raden één
begint de hen te broeden en zal ze het
haan te koppelen aan twee tot maximaal
nest alleen even kort verlaten om te eten,
vijf hennen. De haan probeert de hennen
te drinken en zich te ontlasten.
te veroveren door te roepen, zijn sleep
Als alles goed gaat komen de eieren na
omhoog te zwiepen en deze vervolgens
ongeveer 28 dagen uit. De kuikens zijn
als een waaier te openen (pronken
bruinig van kleur, op de vleugels zijn al
genoemd). Ook kan hij zijn sleep laten
dekveertjes aanwezig en op de kop is
sidderen, waarbij de veren een ruisend
soms al een piepklein kroontje zichtbaar.
geluid maken. Als de hen heel dichtbij is
De hen komt vrijwel direct met haar
volgt er soms een pauwendans, waarbij
kuikens van het nest en de kuikens blijven
de haan zijn sleep over de grond langs
relatief lang bij hun moeder. De vader
haar heen zwaait.
bemoeit zich niet met de verzorging en
Als de haan succes heeft volgt de paring
opvoeding van zijn kroost.
(treden genoemd) waarbij hij op de rug
Het is verstandig de hen met haar kuikens
van de inmiddels liggende hen springt en
de eerste weken in een overdekte ruimte
zich met zijn snavel vasthoudt aan haar
apart te zetten aangezien kuikens erg
nekveren.
gevoelig zijn voor vocht en ze ook vaak
5
www.licg .n l
LICG Huisdierenbijsluiter | Pauw
ten prooi vallen aan honden, katten,
kunnen geven zijn wormen (met name
eksters en kraaien. Bovendien willen de
spoel-, haar- en lintwormen) en coccidiën.
hanen nog wel eens agressief reageren op
Vaak zijn de dieren besmet zonder
de kuikens.
dat ze verschijnselen vertonen. Door
Bij de blauwe pauw lijken zowel de
uitscheiding van de parasieten of hun
haantjes als de hennetjes in eerste
eieren met de mest vormen ze echter wel
instantie allemaal op de hen. Pas in
een belangrijke besmettingsbron voor de
het najaar, als de kuikens vier tot vijf
andere pauwen, vooral de jonge dieren.
maanden oud zijn, worden de eerste
Het is daarom verstandig regelmatig de
verschillen zichtbaar. De hals van de
mest van uw dieren door een dierenarts
haantjes is kleurrijker dan die van de
te laten onderzoeken om te bepalen of
hennetjes en de haantjes zijn op de rug
ze besmet zijn. Op deze manier is het
en vleugels meer getekend, de veren
mogelijk de dieren alleen te ontwormen
van de hennetjes zijn egaler. Pas op een
wanneer dat nodig is. De dierenarts kan
leeftijd van drie jaar heeft een haan een
u bovendien het meest geschikte middel
volledig ontwikkelde sleep. Deze wordt
voorschrijven. U kunt er ook voor kiezen
vervolgens tot een leeftijd van vijf à zes
alle pauwen routinematig twee keer per
jaar ieder jaar langer. Daarna blijft de
jaar te ontwormen: één keer in het vroege
sleep even lang als de haan gezond is.
voorjaar (een aantal weken vóór aanvang
Wanneer u met de dieren wilt deelnemen
van het broedseizoen) en één keer in het
aan tentoonstellingen moeten ze
najaar (na afloop van het broedseizoen).
geringd worden met een vaste pootring.
Blackhead is eveneens een ziekte die
Vaste pootringen zijn ringen die tot
wordt veroorzaakt door een darmparasiet.
een bepaalde leeftijd om de poot van
Vooral fazanten en kalkoenen, maar
het kuiken geschoven kunnen worden
ook pauwen zijn er gevoelig voor. Deze
waarna door de groei het afschuiven
parasiet veroorzaakt een ontsteking
(en het alsnog ringen) onmogelijk wordt
van de blinde darm en dit resulteert
gemaakt. Bestel de pootringen op tijd
meestal in ernstige diarree. Door
(als de kuikens een paar dagen oud zijn)
blackhead aangetaste dieren zitten vaak
bij Kleindier Liefhebbers Nederland:
ineengedoken met een kromme rug en
www.kleindierliefhebbers.nl of via de
opgezette veren. Soms is de kop wat
plaatselijke kleindiervereniging. Een
donker gekleurd. Behandeling door een
ervaren fokker kan het ringen voordoen.
dierenarts moet zo snel mogelijk gestart
In gevangenschap kunnen pauwen 20 tot
worden. In een later stadium wordt
30 jaar oud worden.
namelijk ook de lever aangetast en in dat geval is er geen behandeling meer
Ziekten en aandoeningen
mogelijk.
Zieke pauwen zijn vaak te herkennen aan
Pauwen die last hebben van uitwendige
een verandering van het gedrag: het dier
parasieten als luizen, vlooien en mijten
is suf, komt niet snel naar de voerbak,
beschadigen vaak door te pikken en
zondert zich af of zit bol. Ook gaat de
te krabben hun verenkleed. Middelen
kwaliteit van het verenkleed achteruit, dit
om uitwendige parasieten te bestrijden
wordt dof en rommelig.
zijn verkrijgbaar bij dierenartsen en
Inwendige parasieten die problemen
dierspeciaalzaken.
6
www.licg .n l
LICG Huisdierenbijsluiter | Pauw
Bij pauwen komen verder ook
Kosten
ademhalingsziekten voor. Bekende
Pauwen koopt u bij een fokker,
voorbeelden zijn Infectieuze Bronchitis (IB)
bijvoorbeeld via een pluimveevereniging.
en gaapwormen. Klassieke verschijnselen
Ze kosten vanaf enkele tientallen euro’s.
zijn een pinguïnachtige houding,
Het bouwen van een pauwenvolière is een
rochelende kuikens en volwassen dieren
kostbare aangelegenheid. Het bouwen
die een neuriënd geluid maken. Schakel
van een nachthok hoeft niet veel te
direct een dierenarts in. Tegen IB kan ook
kosten, vooral als u zelf een beetje handig
preventief geënt worden.
bent. Voor de verzorging moet u rekenen
Een bekende vogelziekte is de vogelgriep
op enkele tientallen tot honderden euro’s
(‘vogelpest’) of Aviaire Influenza. Deze kan
per jaar, onder andere afhankelijk van het
door verschillende virussen veroorzaakt
type huisvesting (vrije uitloop of volière).
worden en is zeer besmettelijk.
Daarnaast kunt u voor onverwachte
Pluimveehouders met minder dan 250
kosten komen te staan, bijvoorbeeld
dieren worden als hobbyisten beschouwd
wanneer de dieren ziek worden en een
en dan kan vaccinatie toegestaan worden.
dierenarts nodig hebben.
Kijk voor de meest recente regelgeving op de website van het Ministerie van LNV
Bijzonderheden
www.minlnv.nl. Neem contact op met de
• Informeer bij uw gemeente of u voor
Voedsel- en Warenautoriteit
de huisvesting (nachthok of volière)
www.vwa.nl als u uw ganzen voor de
die u wilt plaatsen/bouwen, een
eerste keer wilt laten vaccineren.
bouwvergunning nodig heeft. Als u ook een haan wilt houden, informeer de
Hobbyhouders die met hun pauwen naar
omwonenden dan over het lawaai dat
tentoonstellingen gaan moeten hun dieren
de haan maakt en vraag of ze bezwaren
jaarlijks laten enten tegen New Castle
hebben. Zijn er bezwaren, houd dan
Disease (NCD), ook wel pseudovogelgriep genoemd. Dit is een dodelijke virusziekte
geen haan. • Maak een weloverwogen keuze voor het
waartegen geen behandeling mogelijk
houden van pauwen door informatie in
is. Vaak wordt door de plaatselijke
te winnen via bijvoorbeeld pluimvee-
kleindiervereniging een collectieve
of kleindierverenigingen en bezoek
vaccinatie voor alle vogels van de leden georganiseerd. De dieren zijn vanaf
tentoonstellingen en fokkers. • Koop alleen dieren bij een toegewijde
twee weken na de enting beschermd.
liefhebber/fokker die zijn dieren op de
Deze bescherming houdt vervolgens vijf
juiste manier huisvest en de tijd neemt
maanden aan. Als u uw dieren wilt laten vaccineren kunt u terecht bij uw dierenarts.
om uw vragen te beantwoorden. • Let goed op als u pauwen gaat kopen. De dieren moeten actief zijn, het verenpak moet schoon, aaneengesloten
Benodigde ervaring
en glanzend zijn, onder de veren mogen
Pauwen zijn minder geschikt voor
geen parasieten aanwezig zijn, de ogen
beginners: enige ervaring met pluimvee
moeten helder zijn en de poten en
is gewenst. Zorg dat u zich van tevoren goed informeert. 7
tenen moeten recht zijn. • Zorg dat u voordat u uw pauwen gaat
LICG Huisdierenbijsluiter | Pauw
www.licg .n l
ophalen een volledig ingericht en afgewerkt nachthok of volière heeft staan. Zorg ervoor dat de dampen van beits en/of verf zijn vervlogen: deze zijn namelijk uiterst giftig voor vogels. • Vraag de verkoper of u voor de eerste paar dagen wat voer mee kunt krijgen wat de pauwen gewend waren te eten. U kunt de pauwen geleidelijk overwennen door dit oude voer te mengen met steeds iets meer van het nieuwe voer.
Kijk voor de meest recente informatie op www.licg.nl
Het LICG is hét informatiepunt voor het ‘houden van huisdieren’. Deze stichting geeft onafhankelijke en betrouwbare informatie over het op een verantwoorde wijze kopen en verzorgen van huisdieren. Deze informatie is op de meest recente inzichten gebaseerd en wordt bovendien wetenschappelijk getoetst. Door het bieden van informatie en het organiseren van campagnes, levert het LICG een bijdrage aan verbetering van de gezondheid en het welzijn van huisdieren in Nederland.
8
