LICG Huisdierenbijsluiter | Nandoe
www.licg .n l
Serie vogels
Nandoe
Rhea americana De nandoe (Rhea americana) is een loopvogel die van oorsprong afkomstig is uit het midden van Zuid-Amerika en daar leeft op de pampa’s (grasvlakten in met name Argentinië, Bolivia en Paraguay) en de cerrado (savanne-achtig gebied in Brazilië). De nandoe heeft lange, sterke looppoten en een lichaam met grote, donsachtige veren. Hij lijkt daarmee op de struisvogel maar is een stuk kleiner en lichter. Een volwassen nandoe is (opgericht) ongeveer 120 tot 150 centimeter groot en weegt ongeveer 25 tot 30 kilogram. De nandoe heeft drie tenen (in plaats van twee bij de struisvogel) en de mannetjes zijn moeilijk van de vrouwtjes te onderscheiden. De veren van de nandoe zijn hoofdzakelijk grijsbruin van kleur met een zwarte tekening aan de onderzijde van de hals en borst maar de buik is altijd vaalwit. Bij alle nandoes is de staart erg klein.
Juli 2009
www.licg .n l
LICG Huisdierenbijsluiter | Nandoe
Als u overweegt om een nandoe als huisdier
zes dieren moet voor ieder extra dier 2,5
te kopen, is het belangrijk dat u zich van
vierkante meter worden toegevoegd aan
tevoren goed informeert. Deze huisdierenbij-
deze oppervlakte van het binnenhok. Voor
sluiter is hierbij een hulpmiddel.
twee of drie nandoes heeft u daarnaast 450 vierkante meter buitenverblijf nodig,
Verschillende varianten
voor meer dieren moet op 150 vierkante
Er bestaan vijf ondersoorten van de
meter per dier worden gerekend.
nandoe met kleine uiterlijke verschillen
Het binnenverblijf moet minimaal
en een verschillend verspreidingsgebied.
anderhalve meter hoog zijn, maar hoger
Door fokken zijn ook geheel witte
is gemakkelijker bij het schoonmaken. De
nandoes ontstaan.
toegang tot het binnenhok vanuit het perk moet tenminste anderhalve meter breed
Natuurlijk gedrag
en afsluitbaar zijn. Maak de omheining
In het wild trekken nandoes al grazend
van het perk tenminste anderhalve meter
over open vlaktes met hier en daar
hoog om te voorkomen dat de dieren
struiken om in te schuilen, waarbij ze in
ontsnappen. De omheining moet goed
het algemeen grote grazers vergezellen.
zichtbaar en sterk zijn maar ook wat
Ze leven in groepen van meerdere
meeveren om te voorkomen dat de dieren
hennen met één haan. Nandoes kunnen
zich eraan verwonden als ze er op hoge
niet vliegen, maar des te beter rennen;
snelheid tegenaan lopen.
ze verdedigen zich tegen vijanden door
Als bodembedekking voor het
weg te rennen en in de vlucht veel snelle
binnenverblijf zijn gehakseld stro,
haakse bochten te maken om de vijand af
houtsnippers of zand geschikt. De bodem
te schudden. Ze kunnen gedurende korte
van het buitenverblijf kan bestaan uit
tijd hoge snelheden, tot wel 60 kilometer
gras en/of zand. Zorg dat er in het
per uur, bereiken. De vleugels helpen bij
buitenverblijf ergens een dikke laag droog
het bewaren van het evenwicht.
zand ligt waarin de dieren een stofbad
Buiten het broedseizoen zijn nandoes
kunnen nemen.
rustige dieren. Tijdens het broedseizoen kunnen de hanen agressief reageren en
Verzorgen en hanteren
zelfs aanvallen.
Dagelijks moet de mest uit het binnenen buitenverblijf worden verwijderd. De
Huisvesting
bodembedekking in het binnenverblijf
Nandoes zijn sociale dieren en moeten
moet tenminste één keer per maand
worden gehouden in groepen van
worden vervangen; de bodembedekking
tenminste twee hennen met eventueel één
mag nooit vochtig zijn.
haan. Bij huisvesting in een omheind perk
Let bij de dagelijkse schoonmaak op
met een binnenverblijf ter bescherming
eventueel aanwezige scherpe voorwerpen
tegen slechte weersomstandigheden
in het verblijf (glas, spijkers, ijzerdraad en
kunnen ze het gehele jaar door buiten
dergelijke) en verwijder ze onmiddellijk:
worden gehouden. Het binnenverblijf
nandoes zijn namelijk nieuwsgierig
moet voor twee tot zes volwassen
en zullen naar dergelijke voorwerpen
nandoes tenminste vijftien vierkante
happen (zeker als ze glimmen) met in
meter groot zijn. Voor groepen groter dan
het algemeen een dodelijke afloop door
2
www.licg .n l
LICG Huisdierenbijsluiter | Nandoe
perforatie van de darmen.
zaden en kruiden) maar ook dierlijk
Ververs dagelijks het water en was de
voedsel (insecten, muizen, hagedissen,
waterbakken en voerbakken af.
kikkers en andere kleine dieren). Het zijn
Om een nandoe te kunnen vangen,
dus echte omnivoren.
moet het dier eerst in een kleine ruimte
Het dieet van volwassen dieren in
worden gedreven. Hierbij kunt u gebruik
gevangenschap kan het beste bestaan
maken van drijfschotten met handvatten.
uit een speciaal loopvogelvoer
Vervolgens kan het dier bij de basis van
(onderhoudskorrel buiten en legkorrel
de vleugels vastgepakt worden en kunt
tijdens het broedseizoen; ongeveer 300
u het dier naar de gewenste plek leiden.
gram per dier per dag) aangevuld met
Nandoes worden dus niet opgepakt, maar
groenvoer (ongeveer 500 gram per dier
moeten zelf lopen. Neem altijd een helper
per dag). Bruikbare aanvullingen zijn
mee en pas op voor de krachtige poten
bijvoorbeeld luzernebrokken, luzernehooi,
met scherpe nagels en de snavel. Draag
grasbrokken, aardappels, appels, andijvie,
eventueel een veiligheidsbril en kleding
sojaschroot, maïskorrels, tarwe of haver.
die u kan beschermen tegen pikken en
Bietenpulp is ook geschikt, maar laat dit
krabben. Nandoes zijn in het algemeen
eerst een halve dag weken, anders zwelt
beter hanteerbaar bij gedempt licht.
het op in de maag van de nandoe!
Kuikens kunt u oppakken met één
Voer volwassen nandoes twee keer per
hand aan de nekbasis en één onder het
dag en haal het restant van elke maaltijd
achterwerk. Vouw eventueel met een hand
na enkele uren weg. Zorg altijd voor
de poten voorzichtig onder het lichaam en
voldoende vers drinkwater, een bakje met
leg uw andere arm over het lichaam.
maagkiezel en een bakje met grit. Grit
Nandoes worden bij voorkeur vervoerd
voorziet in de kalkbehoefte van met name
in stevige houten transportkisten met
leggende hennen. Maagkiezel hebben
een bodemoppervlak van ongeveer één
alle vogels nodig om het voer te kunnen
vierkante meter. Iedere nandoe moet
vermalen in hun spiermaag.
apart in een kist worden vervoerd,
Voer en water kan aangeboden worden
maar om de stress te beperken is het
in bakken die op een meter hoogte
verstandig dat de dieren elkaar tijdens
hangen. Het kan ook op de grond worden
het transport wel kunnen zien door de
aangeboden, maar om te voorkomen dat
ventilatiegaten. Meerdere kisten kunnen
de dieren erdoorheen kunnen lopen is het
tegelijkertijd worden vervoerd in een
verstandig de bakken buiten het verblijf
veetransportwagen. Kartonnen dozen zijn
te plaatsen en te zorgen dat de dieren er
niet sterk genoeg, ook niet voor jonge
alleen met hun snavel bij kunnen tussen
nandoes.
(voldoende ver uit elkaar geplaatste)
Vermijd transport van de dieren op warme
verticale spijlen door.
dagen; is transport onvermijdelijk kies
Kuikens tot een leeftijd van vier maanden
dan voor de vroege ochtend of avond.
kunnen het beste gevoerd worden met een opfokvoer voor loopvogels aangevuld
Voeding
met kleingesneden groente (bijvoorbeeld
De natuurlijke voeding van nandoes
andijvie, sla, komkommer), fruit
bestaat hoofdzakelijk uit gras en ander
(bijvoorbeeld appel, peer) en geweekte
plantaardig voedsel (wortels, bladeren,
bietenpulp. Gebruik meerdere lage
3
www.licg .n l
LICG Huisdierenbijsluiter | Nandoe
voerbakken en zorg dat de drinkbakken
opvoeding van de kuikens op zich. Hij
zo ondiep zijn dat de kuikens er niet
jaagt de hennen zelfs weg. De haan kan
in kunnen verdrinken. Kuikens tot een
zo’n vijftien tot achttien eieren tegelijk
leeftijd van drie maanden moeten continu
bebroeden, u zou de overige eieren
voedsel tot hun beschikking hebben.
kunnen weghalen. De eieren zullen na
Nandoes kunnen slecht tegen plotselinge
ongeveer zes weken bebroeden uitkomen.
voerveranderingen; zorg voor geleidelijke
Omdat de hennen kunnen pikken naar de
overgangen door steeds iets meer van
kuikens is het verstandig de hennen te
het nieuwe voer te mengen met het oude
scheiden van de haan en zijn kroost.
voer.
De kuikens zijn geel-bruin gestreept en wegen ongeveer 400 gram. Vanaf de
Van jong tot volwassen dier
tweede dag na het uitkomen hebben
Hanen en hennen zijn moeilijk van elkaar
de jonge nandoes water nodig uit een
te onderscheiden, maar in het algemeen is
ondiepe drinkbak, vanaf de vierde dag
de haan groter en zwaarder dan de hen en
gaan ze ook eten. De eerste drie dagen
heeft hij meer zwart onderaan de borst en
na de ‘geboorte’ haalt het kuiken namelijk
hals. Verder is het geslachtsonderscheid
zijn voedingsstoffen uit de opgenomen
te maken op basis van het baltsgedrag
dooier. Let op dat de kuikens het water
van de hanen tegen de broedtijd of op
vinden, eventueel kunt u ze een aantal
basis van DNA-onderzoek op veren.
keren met hun snavel voorzichtig in de
Hennen zijn geslachtsrijp op een leeftijd
waterbak duwen. Ook kunt u wat gras in
van twee jaar, hanen op driejarige leeftijd.
de waterbak laten drijven om de interesse
Voor de fokkerij kan de haan het beste
van de kuikens te wekken. Door ook een
gekoppeld worden aan twee tot drie
beetje gras door het voer te mengen,
hennen. Nandoehanen baltsen door de
zullen de kuikens sneller beginnen te
veren op de kop op te zetten, met de
eten. Nandoes kunnen in gevangenschap
nek over hun rug te zwaaien en met de
vijftien tot twintig jaar oud worden.
vleugels te klapperen. Ze maken daarbij een diep, ver dragend geluid dat klinkt als
Ziekten en aandoeningen
het ‘oehoe’ van een uil. Ook de hennen
Zieke nandoes zijn vaak te herkennen aan
klapperen met hun vleugels. De hen zoekt
een verandering van het gedrag. Ze zijn
de haan op en gaat voor hem liggen.
suf, komen niet snel naar de voerbak en
Daarop volgt de paring. De haan maakt
zonderen zich af. Ook gaat het verenkleed
het nest dat bestaat uit een kuiltje in het
achteruit.
zand of stro. In dit nest leggen meerdere
Nandoes zijn gevoelig voor stress:
hennen hun eieren of de haan rolt de
zorg voor een vaste dagelijkse routine,
eieren in het nest. De eileg begint in het
zoals vaste tijden voor het voeren,
algemeen in april en de hennen leggen
schoonmaken enzovoorts en altijd
iedere twee á drie dagen een lichtgeel
door dezelfde persoon. Vermijd
gekleurd ei dat ongeveer 600 gram
stressmomenten als hanteren, transport
weegt. Normaal gesproken produceren
en bijplaatsen van dieren tot een absoluut
nandoes 15 tot 30 eieren per jaar. Het
minimum.
mannetje broedt de eieren uit en neemt
Verstoppingen van het maagdarmkanaal
de eerste zes weken de verzorging en
komen regelmatig voor en kenmerken
4
www.licg .n l
LICG Huisdierenbijsluiter | Nandoe
zich vaak door plotselinge en snelle
Neem contact op met de Voedsel- en
vermagering. Raadpleeg bij twijfel over
Warenautoriteit als u uw nandoes voor de
de gezondheid van uw dier altijd een
eerste keer wilt laten vaccineren.
dierenarts. Inwendige parasieten die problemen
Benodigde ervaring
kunnen geven zijn wormen (met name
Nandoes zijn geharde dieren die niet snel
spoel-, haar- en lintwormen) en coccidiën.
ziek worden en gemakkelijk te houden
Vaak zijn de dieren besmet zonder
zijn. Vanwege het feit dat het hanteren
dat ze verschijnselen vertonen. Door
van nandoes niet ongevaarlijk is, is enige
uitscheiding van de parasieten of hun
ervaring hiermee aan te bevelen. Zorg
eieren met de mest vormen ze echter wel
dat u zich van tevoren goed informeert.
een belangrijke besmettingsbron voor de andere nandoes, vooral de jonge dieren.
Kosten
Het is daarom verstandig regelmatig de
Nandoes zijn te koop bij fokkers en
mest van uw dieren door een dierenarts
kosten vanaf ongeveer 100 euro per dier.
te laten onderzoeken om te bepalen of
Voor loopvogelvoer bent u ongeveer 50
ze besmet zijn. Op deze manier is het
euro per dier per jaar kwijt. De kosten
mogelijk de dieren alleen te ontwormen
voor groenvoer kunnen erg variëren.
wanneer dat nodig is. De dierenarts kan
Voor de overige verzorging (onder andere
u bovendien het meest geschikte middel
bodembedekking) moet u rekenen op
voorschrijven. U kunt er ook voor kiezen
enkele tientallen euro’s per dier per jaar.
alle nandoes routinematig twee keer per
Ook de uitgaven voor vaccinaties en
jaar te ontwormen: één keer in het vroege
parasietenbestrijding zijn terugkerende
voorjaar (een aantal weken vóór aanvang
kosten. Het bouwen van de huisvesting
van het broedseizoen) en één keer in het
kost zeker enkele honderden euro’s.
najaar (na afloop van het broedseizoen).
Daarnaast kunt u voor onverwachte
Nandoes die last hebben van uitwendige
kosten komen te staan, bijvoorbeeld
parasieten als luizen, vlooien en mijten
wanneer de dieren ziek worden en een
beschadigen vaak door te pikken en
dierenarts nodig hebben. Houd ook daar
te krabben hun verenkleed. Middelen
rekening mee.
om uitwendige parasieten te bestrijden zijn verkrijgbaar bij dierenartsen en
Bijzonderheden
dierspeciaalzaken.
• Informeer bij uw gemeente of u voor de
Een bekende vogelziekte is de vogelgriep (‘vogelpest’) of Aviaire Influenza. Deze kan door verschillende virussen veroorzaakt
huisvesting die u wilt plaatsen/bouwen, een bouwvergunning nodig heeft. • Maak een weloverwogen keuze
worden en is zeer besmettelijk.
voor het houden van nandoes door
Pluimveehouders met minder dan 250
informatie in te winnen via bijvoorbeeld
dieren worden als hobbyisten beschouwd
pluimveeverenigingen en bezoek
en dan kan vaccinatie toegestaan worden. Kijk voor de meest recente regelgeving
liefhebbers en fokkers. • Let er bij het kopen van een nandoe op
op de website van het Ministerie van
dat de dieren actief zijn. Het verenpak
LNV. Nandoes kunnen vanaf een leeftijd
moet schoon (ook rond de cloaca) en
van zeven weken worden gevaccineerd.
aaneengesloten zijn, onder de veren
5
LICG Huisdierenbijsluiter | Nandoe
mogen geen parasieten aanwezig zijn en de ogen moeten helder zijn. • Zorg dat u voordat u uw nandoes gaat ophalen een volledig ingericht en afgewerkt verblijf heeft. Zorg ervoor dat de dampen van beits en/of verf zijn vervlogen: deze zijn namelijk uiterst giftig voor vogels. • Vraag de verkoper of u voor de eerste paar dagen wat voer mee kunt krijgen wat de nandoes gewend waren te eten. U kunt de nandoes geleidelijk overwennen door dit ‘oude’ voer te mengen met steeds iets meer van het nieuwe voer. • Nandoes kunnen ter identificatie gechipt worden. • Nandoes kunnen samen worden gehuisvest met grote grazers en/of andere loopvogels zoals de emoe.
6
www.licg .n l
LICG Huisdierenbijsluiter | Nandoe
www.licg .n l
Kijk voor de meest recente informatie op www.licg.nl
Het LICG is hét informatiepunt voor het ‘houden van huisdieren’. Deze stichting geeft onafhankelijke en betrouwbare informatie over het op een verantwoorde wijze kopen en verzorgen van huisdieren. Deze informatie is op de meest recente inzichten gebaseerd en wordt bovendien wetenschappelijk getoetst. Door het bieden van informatie en het organiseren van campagnes, levert het LICG een bijdrage aan verbetering van de gezondheid en het welzijn van huisdieren in Nederland.
7
