Passagestoornis bij slokdarmproblemen en maagproblemen Algemene richtlijnen voor patiënten over diëten
Inhoud De functie van de slokdarm en de maag
3
Verminderde eetlust
4
Als vaste voeding soms blijft steken
5
Als alleen gemalen voeding passeert
9
Als alleen vloeibare voeding passeert
16
Vloeibare recepten
21
Drinkvoeding voor medisch gebruik
23
U hebt geen passage, ook niet van speeksel
24
Productinformatie
25
2
De functie van de slokdarm en de maag De slokdarm heeft als enige functie het doorgeslikte voedsel naar de maag te transporteren. Vertering en opname van enige betekenis vindt in de slokdarm niet plaats. De maag is een belangrijk orgaan, niet zozeer vanwege de vertering van voedsel maar vooral als opslagruimte van voedsel. In de maag wordt het voedsel gemalen en daarna langzaam afgegeven aan de dunne darm. Door een vernauwing in de slokdarm en/of de maag kan er passagebelemmering ontstaan en is het nodig om uw voeding aan te passen qua consistentie (= stevigheid of vloeibaarheid van eten ) aan de nauwer wordende doorgang. In verloop van tijd kan deze vernauwing toenemen of afnemen. In deze brochure worden adviezen beschreven bij verschillende consistenties van de voeding. Pas uw voeding aan naar deze consistenties (in overleg met uw diëtist) afhankelijk van de passage van de voeding. Door het aanpassen van de consistentie kan het soms moeilijk zijn om voldoende energie en voedingsstoffen binnen te krijgen, met als gevolg dat uw voedingstoestand (conditie) kan verslechteren. De doelstelling van het voedingsadvies is het verbeteren, handhaven dan wel niet onnodig laten verslechteren van uw gewicht/conditie/voedingtoestand, met daarbij zo min mogelijk klachten, zoals braken. Wanneer u merkt dat u meer braakt, kan dit een teken zijn dat de consistentie van de voeding aangepast moet worden. Of u voldoende voeding binnenkrijgt kunt u zien aan uw gewicht. Als u afvalt, kan dat betekenen dat uw lichaam meer energie en voedingsstoffen nodig heeft. Daarom is het van belang dat u zich 1x per week op een vast moment weegt.
3
Verminderde eetlust Mocht u naast een passageprobleem ook last hebben van een verminderde eetlust dan kunnen de volgende praktische adviezen u mogelijk helpen: • Eet vaker kleine porties per dag; in plaats van 3 keer per dag 6 tot 8 keer of elke 2 uur iets. • Eet langzaam, kauw goed en zit rechtop tijdens het eten. • Drinken bij het eten zorgt voor een betere doorstroming van het voedsel. • Neem rustig de tijd om te eten. • Kies liever níet voor producten die wel een vol gevoel geven maar geen of weinig calorieën leveren, zoals bouillon, koffie, thee (zonder suiker en melk), light producten, fruit en rauwkost. • Kies volvette producten, zoals volle melk en volle yoghurt. • Besmeer brood dik met boter of margarine en gebruik een ruime portie beleg. • Worstsoorten, paté, salami, (smeer)kaas en zachte Franse kaas soorten leveren veel energie. • Voeg suiker toe aan thee, koffie, yoghurt en pap. • Gebruik producten die veel suiker bevatten, zoals limonade, sportdranken, vruchtensappen, drinkyoghurt of chocolademelk. • Verwerk ongeklopte slagroom, crème fraîche of zure room in pap, vla, yoghurt, vruchtenmoes, soep, sauzen en koffie. Voeg boter of (zure) room toe aan aardappelpuree, groenten en pap. • Kies vettere vlees en vissoorten, zoals saucijsjes, schouder karbonade, worst, doorregen runderlappen, speklappen, paling, haring of makreel met een vette jus of saus erbij.
4
Als vaste voeding soms blijft steken Broodmaaltijden • Begin met het voedsel heel fijn te snijden en neem de tijd om te eten. • Doorgaans passeert het voedsel de keel en slokdarm beter als u rechtop zit tijdens het eten. • Brood weken (dit kan ook met beleg) in soep/bouillon of groenten-/tomatensap. • Broodpap: brood weken in warme melk, suiker en boter toevoegen. U kunt dit geheel ook mixen met een mixer of blender. • Wentelteefjes: 1 ei klutsen, kopje melk toevoegen en mengen, hierin (witte) boterham weken, in koekenpan bakken met klontje margarine/boter. • Snijd de korsten van het brood of neem beschuit en besmeer het met zacht en smeuïg beleg zoals: - paté, smeerleverworst, leverpastei, filet of zachte vleeswaren zoals cornedbeef, zult, filet américain, boterhamworst, paling worst, gebraden gehakt; smeerkaas, zachte roomkaas (eventueel met kruiden, knoflook of ananas), jonge kaas, smeerkaas, Franse kaas, roomkaas, pindakaas; - huzarensalade, zalmsalade, krabsalade, tonijnsalade e.d.; - groente- en sandwich spread ; - pindakaas of andere notenpasta; - gekookt ei, roerei, omelet; - zoetbeleg, bijvoorbeeld jam, stroop, pasta, jam, chocopasta, honing, stroop; - (zacht) fruit of fruitmoes; - (vette) vis: makreel, paling, haring, vis uit blik, (zacht) gebakken vis; - smeuïg roerei of omelet; - ragout
5
• •
In plaats van gewoon brood kunnen ook cake of zachte broodjes of croissants worden gebruikt. Zachte broodvarianten: Cracottes®, cake, kleuterbiscuits, donut, beschuit (eventueel in de thee/koffie/melk dopen) verkruimelde crackers en matses. Als brood of beschuit niet meer gaat, vervang dit dan door volle pap, volle vla, volle yoghurt, kwarkshakes of vloeibare. Verwerk hierin ongeklopte slagroom, crème fraîche of zure room.
Warme maaltijd • Maak de warme maaltijd smeuïg met appelmoes, bouillon, ongeklopte room, margarine of boter, jus of saus. • Van aardappelpuree en groente kan eventueel een stamppot worden gemaakt. • Zachte groenten zijn bijvoorbeeld; spinazie, andijvie, bloemkool, worteltjes, witlof en broccoli. Kook de groente goed gaar. • Eventueel fijngesneden rauwkost, dus geen grove stukken wortel e.d. • Aardappelpuree, spaghetti, macaroni en rijst kunnen met saus of ragout vaak makkelijker worden geslikt. • Neem geen mager rundvlees, dit is in het algemeen moeilijker weg te krijgen. Geschikter zijn: gehakt, doorregen varkensvlees, verse worst, rollade, kipfilet, ragout van vlees of kip, gestoofde vis of vis in aluminiumfolie in de oven gestoofd met wat vocht, haring, paling en vis uit blik, eigerecht. • Bak het vlees licht aan en stoof het gaar in plaats van braden. Door vlees te stoven krijgt het een minder hard korstje en is het beter weg te krijgen. • Snijd het vlees goed fijn. • Neem een nagerecht met zoveel mogelijk calorieën zoals; volle vla, volle (vruchten)yoghurt, pudding, mousse, bavarois, zacht fruit uit blik (compote), appelmoes, ijs. Verwerk hierin ongeklopte slagroom, crème fraîche of zure room.
6
•
Maaltijdsoep kan vervanger zijn van de warme maaltijd. Zelfbereid of uit blik/pak. Met ruim vlees/vis of gevogelte, vermicelli of rijst en groenten De Soep goed gaar koken en met een staafmixer of keukenmachine fijnmixen of zeven.
NB: Probeer bij iedere maaltijd te drinken! Gebruik producten die veel calorieën (bijvoorbeeld suiker) bevatten. Tussendoor • Volle melk, karnemelk, volle yoghurt, volle chocolademelk, volle vruchtenyoghurt, vruchten- melkdranken, volle vla, volle kwark, volle vruchtenkwark. • Thee en/of koffie liefst met suiker en koffiemelk/room/slagroom. • Limonade, frisdrank, sportdranken, vruchtensap, vruchtennektar, groentesap. (water, ijswater en mineraalwater leveren geen energie en zijn daarom minder geschikt). • Zacht fruit zonder pit of schil en/of fijnmixen/pureren, zachte compote fijnmixen/pureren of appelmoes. Indien nodig kunt u de hoeveelheid energie verhogen door: • Ongeklopte room toe te voegen aan pap en vla. • Een klontje boter toe te voegen aan groente en aardappelpuree. • (Extra) suiker toevoegen aan pap, vla, vruchtensap en andere dranken. • Voedingssuiker te gebruiken: zie bij productinformatie
7
Pas op met voedingsmiddelen die obstructie (‘vastzitten’) kunnen veroorzaken • Champignons • Grove rauwkost (bijvoorbeeld wortel, bleekselderij, maïs) • Peulvruchten • Vezelige groenten (bijv asperges, bleekselderij, peultjes, andijvie) • Zuurkool • Citrusvruchten • Noten en pinda’s • Taai en draderig vlees U kunt deze producten eventueel wel gebruiken als u ze goed fijn snijdt en heel goed kauwt. Citrusvruchten kunt u eventueel persen en zeven.
8
Als alleen gemalen voeding passeert Gemalen en vloeibare voedingen bevatten meer vocht dan vaste voeding. Daardoor hebben gemalen en vloeibare voeding relatief een minder hoge voedingswaarde, daarom dient u méér te eten om aan dezelfde voedingswaarde te komen als met vaste voeding. Als uw gewicht constant blijft is dat meestal een teken dat u voldoende binnen krijgt. Naast energie (calorieën) zijn eiwitten (bouwstoffen), vocht, vitaminen en mineralen nodig voor een voorspoedig herstel na een behandeling (bijvoorbeeld een operatie). Gemalen eten Met gemalen eten hoeft u niet meer te kauwen. In principe kan alles gemalen worden, hoewel het niet altijd nodig is om de gehele maaltijd te malen. Vaak is het voldoende om bijvoorbeeld alleen het vlees of vezelige groentes te malen. Maal het eten pas na de bereiding, dan blijft de smaak beter behouden. Afhankelijk van uw klachten, kunt u het eten fijn of grof malen. Hoe langer u iets maalt met een keukenmachine of staafmixer, hoe fijner het wordt. Is gepureerd eten nog te dik en compact dan kunt u dit verder verdunnen tot het vloeibaarder wordt. U kunt het beste zelf uitproberen welke dikte u het beste bevalt. U kunt de aardappelen, groenten en vlees/visgevogelte/vleesvervanger ook apart malen, zodat u niet elke dag het gevoel heeft stamppot te eten. Handige hulpmiddelen Voeg vocht toe: bouillon, jus, melk, room, groentenat, tomatensap of groentesap, tot het de gewenste dikte heeft • Staafmixers malen het eten uitstekend fijn. Staafmixers kunnen goed 1-persoons porties malen, nemen weinig ruimte in beslag en zijn goedkoper dan keukenmachines.
9
• •
Een keukenmachine kan meestal alles: kloppen, mengen, fijn malen, kneden, snijden, raspen, hakken en soms ook persen. Er zijn kleine keukenmachines verkrijgbaar speciaal voor de kleinere porties. Met een roer- of maaltijdzeef kan eten met de hand worden gemalen. Niet alles gaat gemakkelijk door de roerzeef. Bij vlees blijven korreltjes achter. Het is een goedkope oplossing.
Maaltijden aantrekkelijk maken • Geef kleur aan de maaltijden. Vis en aardappelpuree zien er met tomaten- of paprikasaus en groene groente aantrekkelijker uit. Of roer groene kruiden (bieslook, dille, peterselie, selderie) door de aardappelpuree. • Wissel van etenstemperatuur, bijvoorbeeld warme pap gevolgd door een beker koude yoghurtdrank of warme soep gevolgd door een ijsje. • Wissel hartig en zoet af, bijvoorbeeld een korstloze boterham met ragout en een schaaltje vla toe. • Gebruik kruiden en specerijen als u nog smaak heeft en uw keel dit verdraagt. • Maal vlees, groenten en aardappelen apart en schep ze afzonderlijk op het bord. Hierdoor kunt u de smaak van de verschillende onderdelen beter proeven. Bovendien ziet een bord eten er zo smakelijker uit. Warme maaltijd • Soep zelfbereid of uit blik, pot of pakje. Soep goed gaar koken en met een staafmixer of keukenmachine fijnmalen • Vlees, vis zonder graat, gevogelte (kip/kalkoen). Vlees, vis en gevogelte goed gaar braden of stoven. Na het stoven met een staafmixer of keukenmachine fijnmalen. • Eventueel kan ook een gladde ragout of een roerei worden gemaakt. • Groente, vers of uit blik, pot, diepvries. Groente goed gaar koken en fijnmalen.
10
• Aardappelen, goed gaar koken; verwerken tot aardappelkruim of tot puree, maak daarbij gebruik van melk en voeg eventueel een extra klontje boter toe. • Pasta met saus en gehakt malen. • U zou ook gebruik kunnen maken van potjes babyvoeding die u naar wens met wat zout verder op smaak kunt maken. • Nagerecht met zoveel mogelijk calorieën zoals; volle vla, volle (vruchten)yoghurt, pudding, mousse, bavarois, zacht fruit uit blik, appelmoes, ijs. Vlees, vis, kip, ei, vegetarische producten Bereidingstips: • bak het vlees niet te hard • voeg bij het malen van vlees vocht (jus, saus, bouillon) toe, anders is het te droog • fijn gemalen vlees wordt compact/stijf, zodat het alleen weg te krijgen is met veel jus of saus Enkele suggesties: • vettere vleessoorten zijn zachter (worst, half om half gehakt, doorregen varkensvlees, rollade) • alle vissoorten zijn geschikt, gestoofd of zacht gebakken • zalm of tonijn uit blik worden smeuïg met tomatensaus of mayonaise In plaats van vlees en vis: • roerei of omelet • ragout of kroketvulling • Franse kaas, roomkaas of geraspte kaas door de groente of de aardappelpuree • vegetarische producten (tahoe, tempeh, Quorn®) Jus, saus Alle soorten (zelfgemaakt of kant-en-klaar) jus en saus zijn geschikt te gebruiken. De dikte kunt u naar smaak aanpassen.
11
Groente Bereidingstips: • Groente goed gaar koken. • Een klontje boter en/of groentesausje toevoegen. Enkele suggesties: • Zachte groentesoorten zijn: andijvie, bloemkool, broccoli, koolsoorten, sperziebonen, spinazie, witlof, worteltjes. • Groente vervangen door stoofpeertjes of –appeltjes. Aardappelen, pasta, peulvruchten Bereidingstips: • Aardappels kunnen geprakt worden en met extra veel jus smeuïg gemaakt worden. • Aardappelpuree maakt u door aardappels fijn te stampen of door een roerzeef te malen. Vervolgens een klontje boter/margarine en (volle) melk toevoegen totdat het de gewenste dikte heeft. Aardappels worden snel ‘lijmerig’ als je ze in een keukenmachine mixt. • Macaroni of andere deegwaren zijn vaak glad en minder droog waardoor ze gemakkelijk naar binnen glijden. Deegwaren zijn minder geschikt om fijn te malen omdat ze ‘lijmerig’ worden. • In plaats van rijst te malen kunt u rijstebloem nemen. U mengt dit met hete bouillon (koken is niet nodig). • Bonen en andere peulvruchten kunnen goed worden gemalen. Broodmaaltijden • Begin met het voedsel heel fijn te snijden en neem de tijd om te eten. • Doorgaans passeert het voedsel de keel en slokdarm beter als men rechtop zit tijdens het eten. • Brood weken (dit kan ook met beleg) in soep/bouillon of groenten-/tomatensap. • Broodpap: brood weken in warme melk, suiker en boter toevoegen. U kunt dit geheel ook malen.
12
• Wentelteefjes: 1 ei klutsen, kopje melk toevoegen en mengen, hierin (witte) boterham weken, in koekenpan bakken met klontje margarine/boter. • Snijd de korsten van het brood of neem beschuit en besmeer het met zacht en smeuïg beleg zoals: - paté, smeerleverworst, leverpastei, filet of zachte vleeswaren zoals cornedbeef, zult, filet américain, boterhamworst, paling worst, gebraden gehakt; smeerkaas, zachte roomkaas (eventueel met kruiden, knoflook of ananas), jonge kaas, smeerkaas, Franse kaas, roomkaas, pindakaas; - huzarensalade, zalmsalade, krabsalade, tonijnsalade e.d.; - groente- en sandwich spread - pindakaas of andere notenpasta - gekookt ei, roerei, omelet; - zoetbeleg, bijvoorbeeld jam, stroop, pasta, jam, chocopasta, honing, stroop, - (zacht) fruit of fruitmoes - (vette) vis: makreel, paling, haring, vis uit blik, (zacht) gebakken vis - smeuïg roerei of omelet - ragout • In plaats van gewoon brood kunnen ook cake of zachte broodjes of croissants worden gebruikt. zachte broodvarianten: Cracottes®, cake, kleuterbiscuits, donut, beschuit (eventueel in de thee/koffie/melk dopen) verkruimelde crackers en matses • Als brood of beschuit niet meer gaat, vervang dit dan door volle pap, volle vla, volle yoghurt, kwarkshakes of vloeibare. Verwerk hierin ongeklopte slagroom, crème fraîche of zure room. Tussendoor Dranken • Volle melk, karnemelk, volle yoghurt, volle chocolademelk, volle vruchtenyoghurt, vruchten- melkdranken, volle vla, volle kwark, volle vruchtenkwark. • Thee en/of koffie liefst met suiker en koffiemelk/room/slagroom.
13
• Limonade, frisdrank, vruchtensap, sportdranken, vruchtennektar, groentesap. (water, ijswater en mineraalwater leveren geen energie en zijn daarom minder geschikt). Fruit Zacht fruit is vaak makkelijker weg te slikken. Zachte fruitsoorten zijn: aardbei, banaan, framboos, kiwi, mango, meloen, nectarine, peer, perzik, pruim. Fruit uit blik is meestal zachter dan vers fruit. Mandarijntjes en kersen uit blik zijn ook zacht. Fruit kan prima worden gemalen, geraspt of geperst. Ook kunt u gebruik maken van een sapcentrifuge. Ook fruit uit een knijpzakje of fruit uit een potje (baby hapje) kunt u als fruit vervanger gebruiken. Zoete tussendoortjes • Cake (eventueel besmeerd met roomboter en/of wat slagroom). • Gebak; zachte varianten zijn taart van zacht deeg (slagroom, mokka), kwarkgebak, soesje, roombroodje, moorkop. • Koek; zachte varianten zijn mergpijpjes, ontbijtkoek, eierkoek, kleuterbiscuits, lange vingers, biscuitjes, gevulde koek. Koekjes kunt u zacht maken door ze in een drank te dopen. • Snoep; zachte varianten zijn schuimpjes, tumtum, spek, negerzoenen, marsepein, chocolade en bonbons met zachte vulling. • IJs Hartige tussendoortjes • Toastje (of stukje zacht brood) met paté, smeerkaas, (lever) worst, Franse kaas, roomkaas, slaatje, tartaar, filet americain, haring, paling. • Slaatje; bijvoorbeeld huzaren-, tonijn-, ei-, kip- of zalmsalade. • Hartige snacks, bijvoorbeeld kaassoufflé, kroket. • Zoutjes, zachte varianten: Chipito’s®, Nibbit®, kroepoek.
14
Indien nodig kunt u de hoeveelheid energie verhogen door • Ongeklopte room toe te voegen aan pap en vla. • Een klontje boter toe te voegen aan groente en aardappelpuree. • (Extra) suiker toevoegen aan pap, vla, vruchtensap en andere dranken. • Voedingssuiker te gebruiken: zie productinformatie NB: Indien een endoprothese (stent) geplaatst is, is het van belang na elke maaltijd of tussendoortje te drinken om de stent schoon te spoelen. Dit kan een willekeurige drank zijn.
15
Als alleen vloeibare voeding passeert Gemalen en vloeibare voedingen bevatten meer vocht dan vaste voeding. Daardoor hebben gemalen en vloeibare voeding relatief een minder hoge voedingswaarde, daarom dient u méér te eten om aan dezelfde voedingswaarde te komen als met vaste voeding. Als uw gewicht constant blijft is dat meestal een teken dat u voldoende binnen krijgt. Naast energie (calorieën) zijn eiwitten (bouwstoffen), vocht, vitaminen en mineralen nodig voor een voor spoedig herstel na een behandeling (bijvoorbeeld een operatie). Pap, vla en yoghurt als alternatief voor brood Bereidingstips: • Ontbijtproducten weken in melk of yoghurt (evt. nog malen). • Zemelen toevoegen aan vla of yoghurt; deze bevatten van zichzelf geen vezels en kunnen om die reden brood niet vervangen Enkele suggesties: • Pap van grove graansoorten (havermout, gort, rijst); in de supermarkt zijn deze ook in kant en klare varianten verkrijgbaar. • Gladde pap van maïzena, rijstebloem, custard of bloem. • Griesmeel en instant graanmengels (Bambix®, Brinta®) zijn niet helemaal glad. • Kant en klare pap en pudding • Vla, (vruchten) yoghurt en kwark in verschillende smaken, eventueel met vruchtenmoes • drinkontbijt of fruitontbijt • Zemelen toevoegen aan vla of yoghurt; deze bevatten van zichzelf geen vezels en kunnen om die reden brood niet vervangen
De warme maaltijd In de Hollandse keuken wordt één keer per dag een warme maaltijd gebruikt. Als u uitsluitend (overwegend zoete) vloeibare voeding gebruikt is een warme maaltijd een welkome afwisseling. Probeer daarom meerdere keren per dag een warme maaltijd of maaltijd soep te gebruiken. Hieronder volgt een overzicht van alle warme maaltijdonderdelen met tips en maaltijdsuggesties. 16
Soep Het gemakkelijke van soep is dat het al vloeibaar is. Is de vulling toch nog te grof, zeef dan de soep, maal de vulling en voeg die weer toe. Soep kan een warme maaltijd niet vervangen. Het is minder voedzaam omdat het veel water bevat. Dit geldt nog meer voor bouillon. Bouillon bevat slechts zout en smaakstoffen uit groente en vlees. De vulling is wat de soep voedzaam maakt. Hoe meer (gemalen) vulling, des te voedzamer de soep! Mixvoeding Dit is een vloeibare ‘alles in één maaltijd’; een soort maaltijdsoep. Apart koken is niet nodig, het moet nog wel worden gemalen. Mixvoeding wordt in vijf stappen bereid. 1. Kook of bereid alle onderdelen op de gebruikelijke wijze. 2. Maal de droogste maaltijdonderdelen, zoals vlees, kip, vis, vegetarische vleesvervanger met een beetje jus, boter, saus of bouillon. 3. Doe de groente erbij. 4. Stamp de aardappels (puree maken met melk, boter, room) voordat u ze bij het mengsel doet. Niet te lang fijn malen, want dan worden de aardappels ‘lijmerig’ (zie bij bereidingstips voor pasta en rijst). 5. Voeg tenslotte vocht toe: bouillon, jus, melk, room, groentenat, tomatensap of groentesap, tot het de gewenste dikte heeft. In principe kunt u alle combinaties, die u gewend bent, op deze manier bereiden. Hieronder nu meer informatie. Vlees, vis, kip, ei, vegetarische producten Bereidingstips: • Bak het vlees niet te hard. • Voeg bij het malen van vlees vocht (jus, saus, bouillon) toe, anders is het te droog. • Fijn gemalen vlees wordt compact/stijf, zodat het alleen weg te krijgen is met veel jus of saus. 17
Enkele suggesties: • Vettere vleessoorten zijn zachter (worst, half om half gehakt, doorregen varkensvlees, rollade). • Alle vissoorten zijn geschikt, gestoofd of zacht gebakken. • Zalm of tonijn uit blik worden smeuïg met tomatensaus of mayonaise. In plaats van vlees en vis: • Roerei of omelet. • Ragout of kroketvulling. • Franse kaas, roomkaas of geraspte kaas door de groente of de aardappelpuree. • Vegetarische producten (tahoe, tempeh, Quorn®). Jus, saus Alle soorten (zelfgemaakt of kant-en-klaar) jus en saus zijn geschikt te gebruiken. De dikte kunt u naar smaak aanpassen. Groente Bereidingstips: • Groente goed gaar koken. • Een klontje boter en/of groentesausje toevoegen. Enkele suggesties: • Zachte groentesoorten zijn: andijvie, bloemkool, broccoli, koolsoorten, sperziebonen, spinazie, witlof, worteltjes. • Groente vervangen door stoofpeertjes of –appeltjes. Aardappelen, pasta, rijst en peulvruchten Bereidingstips: • Aardappels kunnen geprakt worden en met extra veel jus smeuïg gemaakt worden. • Aardappelpuree maakt u door aardappels fijn te stampen of door een roerzeef te malen. Vervolgens een klontje boter/margarine en (volle) melk toevoegen totdat het de gewenste dikte heeft. Aardappels worden snel ‘lijmerig’ als je ze in een keukenmachine mixt.
18
• Macaroni of andere deegwaren zijn vaak glad en minder droog waardoor ze gemakkelijk naar binnen glijden. Deegwaren zijn minder geschikt om fijn te malen omdat ze ‘lijmerig’ worden. • In plaats van rijst te malen kunt u rijstebloem nemen. U mengt dit met hete bouillon (koken is niet nodig). • Bonen en andere peulvruchten kunnen goed worden gemalen. Tussendoortjes Even belangrijk als de hoofdmaaltijden zijn de tussendoortjes. Vaker (6-7 keer) op een dag iets gebruiken maakt dat u voldoende binnen krijgt. Zeker als u vloeibare voeding gebruikt, want deze is minder voedzaam. Tussendoortjes zijn ook belangrijk als u bij de hoofdmaaltijden minder eet dan u gewend bent. Naast de onderstaande suggesties kunt u natuurlijk ook voedingsmiddelen die bij de warme en broodmaaltijd worden genoemd als tussendoortje gebruiken. Dranken • Volle melk, karnemelk, volle yoghurt, volle chocolademelk, volle vruchtenyoghurt, vruchten- melkdranken, volle vla, volle kwark, volle vruchtenkwark. • Thee en/of koffie liefst met suiker en koffiemelk/room/slagroom. • Limonade, frisdrank, vruchtensap, sportdranken, vruchtennektar, groentesap. (water, ijswater en mineraalwater leveren geen energie en zijn daarom minder geschikt). Fruit Fruit uit blik is meestal zachter dan vers fruit. Mandarijntjes en kersen uit blik zijn ook zacht. Fruit kan prima worden gemalen, geraspt of geperst. Ook kunt u gebruik maken van een sapcentrifuge. Ook fruit uit een knijpzakje of fruit uit een potje (babyhapje) kunt u als fruit vervanger gebruiken.
19
Zoete tussendoortjes • ijs • milkshake
Indien nodig kunt u de hoeveelheid energie verhogen door • Ongeklopte room toe te voegen aan pap en vla. • Een klontje boter toe te voegen aan groente en aardappelpuree. • (Extra) suiker toevoegen aan pap, vla, vruchtensap en andere dranken. • Voedingssuiker te gebruiken (laat u informeren hierover bij de apotheek of drogist) NB: Indien een endoprothese (stent) geplaatst is, is het van belang na elke maaltijd of tussendoortje te drinken om de stent schoon te spoelen. Dit kan een willekeurige drank zijn.
20
Vloeibare recepten De volgende recepten zijn uitgekozen omdat ze in het algemeen makkelijk zijn te bereiden, makkelijk passeren en calorierijk zijn. Daarnaast is er gelet op smaak. Alle recepten zijn berekend op twee porties. Zoete recepten, koud Perendrank - 100 g peren uit blik - 100 g stukjes geschilde komkommer - 100 ml volle (room)yoghurt - honing • peren en komkommer mixen met staafmixer of keukenmachine • al roerend de yoghurt toevoegen • naar smaak honing toevoegen • evt voedingsuiker toevoegen Peer kan vervangen worden door verse meloen. Wintercocktail - 100 ml volle vanillevla - 100 ml volle chocolademelk - 100 ml appelsap - speculaaskruiden • vla, chocolademelk, appelsap door elkaar mengen • naar smaak speculaaskruiden toevoegen koud serveren (smaakt naar vloeibare speculaas) Milkshake - 200 ml volle melk of boeren karnemelk - 2 bolletjes roomijs - vruchtenmoes of -sap • alle ingrediënten door elkaar mixen met staafmixer of keukenmachine U kunt variëren door verschillende smaken ijs of fruitsoorten uit te proberen.
21
Zoete recepten, warm “Glühwein” (4 glazen) - 1000 ml rode druivensap - 500 ml appelsap - 20 ml frambozen limonadesiroop - kaneelstokje - in stukjes gesneden sinaasappel - vanillestokje • doe alle ingrediënten bij elkaar en laat ze inkoken tot de helft • eventueel licht binden met maïzena Vruchtenmoes - 200 g perziken of abrikozen uit blik - 200 ml rode bessen- of druivensap • verwarm de ingrediënten en mix ze door elkaar Hartige recepten, warm Gerookte zalm soep - 500 ml groentebouillon - 100 g gerookte zalmfilet - 100 g stukjes geschilde komkommer - dragon - scheutje room • groentebouillon met in stukjes gesneden zalm en komkommer met de dragon 20 minuten zachtjes koken • daarna het geheel zeven en de bouillon opvangen • het gezeefde met een beetje bouillon mixen met staafmixer of keukenmachine • zout en room naar smaak toevoegen • eventueel bouillon toevoegen om de gewenste dikte te krijgen Restant bouillon kan bewaard worden voor drinkbouillon. Gerookte zalm kan vervangen worden door gerookte palingfilet.
22
Tomatensaus - 200 g gepelde tomaten (blik) - 50 g ui - 100 g in stukjes gesneden wortel - 50 g gehakt - 200 ml bouillon - Italiaanse kruiden • gehakt in pan rul bakken • uitje mee fruiten • tomaten en Italiaanse kruiden toevoegen • wortel en bouillon erbij doen en 20 minuten zachtjes koken • alles door elkaar mixen met staafmixer of keukenmachine en zout naar smaak toevoegen Kippensoep - 500 ml groentebouillon - 100 g gerookte kipfilet in stukjes - 100 g geschilde komkommer in stukjes gesneden - 1 theelepel Franse mosterd - honing - een scheutje room - Provençaalse kruiden • groentebouillon met gerookt kipfilet en komkommer met de kruiden 20 minuten zachtjes koken • daarna het geheel zeven en de bouillon opvangen • het gezeefde met een beetje bouillon mixen met staafmixer of keukenmachine • honing, mosterd, room en zout naar smaak toevoegen • eventueel bouillon toevoegen tot de gewenste dikte Restant bouillon kan bewaard worden voor drinkbouillon.
Dieetvoeding voor medisch gebruik Dit zijn voedingen die bijvoorbeeld extra energie en/of eiwitten leveren, of extra vitamines en mineralen Je komt ze in allerlei vormen tegen, zoals in diverse zoete smaken op basis van melk, yoghurt of vruchtensap. 23
Daarnaast zijn er ook enkele hartige varianten verkrijgbaar en ook poeders of repen enzovoort.
Aanvraag dieetvoeding voor medisch gebruik Lukt het ondanks bovenstaande adviezen niet om op gewicht te blijven dan kan dieetvoeding zinvol zijn. Deze gebruikt u als aanvulling op wat u eet en drinkt. De diëtist kan deze aanvraag tot vergoeding van dieetvoeding voor u indienen bij uw zorgverzekeraar. De diëtist dient de aanvraag in bij een facilitair bedrijf. Dit bedrijf stuurt de aanvraag door naar de zorgverzekeraar. Als de aanvraag aan de juiste criteria voldoet, geeft de zorgverzekeraar een machtiging af. Met andere woorden: zij vergoeden dan de kosten van de dieetvoeding. Bij een aantal zorgverzekeraars valt de dieetvoeding onder u ‘eigen bijdrage’. Het facilitair bedrijf zal dan een pakket met dieetvoeding bij u thuis leveren. U hebt geen passage, ook niet van speeksel Sondevoeding Als eten niet meer gaat kunt u (tijdelijk) op een kunstmatige manier toch voeding binnenkrijgen. Deze vloeibare voeding wordt ‘sondevoeding’ genoemd omdat het via een slangetje (sonde) wordt gegeven. Dit slangetje loopt meestal via de neus naar de maag of (12-vingere) darm of wordt soms via de buikwand rechtstreeks in de maag (zogenaamde ‘PEG’) geplaatst. Sondevoeding loopt via het slangetje direct uw maag in en is smaakloos. De diëtist adviseert u met welke soort sondevoeding u voldoende voedingsstoffen binnenkrijgt. De voedingsverpleegkundige zal u een toelichting geven over de middelen en materialen bij sondevoeding. Het opstarten van de sondevoeding kan poliklinisch gebeuren, u hoeft hiervoor niet opgenomen te worden.
24
Productinformatie Voedingssuikers (bijvoorbeeld Fantomalt) kunnen gemengd worden met verschillende gerechten en dranken zoals • Vla • Yoghurt • Soep • Pap • Kwark • Appelmoes • Aardappelpuree • Koffie • Thee • Chocolademelk • (Warme) melk • Karnemelk • Vruchtensap • Water • Limonadesiroop Eiwitrijke poeders Eiwitrijke poeders bestaan ook in een neutrale smaak en zijn gemakkelijk door voeding of dranken te mengen. Het is aan te raden om eerst een hoeveelheid poeder op te lossen in een kleine hoeveelheid vocht, als er geen klontjes meer zijn kunt u het toevoegen aan uw voeding of dranken. Zie de voorbeelden genoemd bij voedingssuikers. Gecombineerde poeders/vloeibare supplementen Aanvullende eiwitrijke- en energierijke poeders/supplementen met eventuele toevoeging van vitamines en mineralen, makkelijk te gebruiken zowel in poedervorm als vloeibaar supplement te verkrijgen.
25
De energierijke vruchtenmoes kan gemengd worden met • Kwark • Yoghurt • Vla • Pap • Limonadesiroop De appelvariant van de energierijke vruchtenmoes kan ook gebruikt worden als appelmoes bij de warme maaltijd. Daarnaast kan de appelvariant ook verwarmd worden. Drinkvoeding Er bestaan verschillende soorten drinkvoeding, op basis van melk, yoghurt/karnemelk en sapbasis. De drinkvoeding bestaan in allerlei smaakvarianten als vanille, koffie, diverse fruitsmaken en ook een neutrale smaak etc. De diëtist bepaald in overleg met u welke en hoeveel drinkvoeding het meest geschikt is voor u. De drinkvoeding zijn namelijk ook verschillend in de hoeveelheid milliliters, calorieën, vitamines, mineralen en vocht. Drinkvoeding op melk- en yoghurtbasis kan verwarmd worden. Let op dat de drinkvoeding niet gaat koken. Wanneer dit gebeurt, gaan voedingsstoffen verloren en kan het gaan schiften. Verwarm de drinkvoeding daarom 30 seconden op 1000 kWh. Maak drinkvoeding aantrekkelijk door het in een glas of beker te schenken. Drinkvoeding is koud het lekkerst. Voeg eventueel ijsblokjes toe. Drinkvoeding op sapbasis kan gemengd worden met producten, zoals: • Vla • Kwark • IJs • Appelsap • Sinaasappelsap • Water/ijswater 26
Drinkvoeding op melkbasis kan gemengd worden met producten zoals: • Chocolademelk • Melk • Karnemelk • Yoghurt • Pap • Vla • Water Een aantal drinkvoedingen op melkbasis kunnen gemengd worden met koffie, namelijk: • met chocolade smaak • met vanille smaak Drinkvoeding op karnemelk/yoghurtbasis kan gemengd worden met producten zoals: • Melk • Karnemelk • Yoghurt • Karnemelkse pap • Vla • Water
Vragen Bij vragen en/of onduidelijkheden kunt u van maandag tot en met Vrijdag tussen 8.00 uur en 16.30 uur contact opnemen met de afdeling diëtetiek, telefoonnummer: (024) 365 85 59.
27
Adres en telefoonnummer Canisius-Wilhelmina Ziekenhuis Weg door Jonkerbos 100 6532 SZ Nijmegen Afdeling diëtetiek Telefoon: (024) 365 85 59
28
G303 / 07-14
Website: www.dietetiek.cwz.nl
