Parochiekerkenplan: klus of kans? Ervaringen uit enkele pilootprojecten
Oorsprong van het Parochiekerkenplan • Conceptnota Minister Bourgeois “Een toekomst voor de Vlaamse parochiekerk” • Dateert van 24 juni 2011 • Goedgekeurd door de Vlaamse regering • Geen “wetgeving” maar analyse van de problematiek • Participatie aan (katholieke) eredienst • Budgettaire impact voor gemeenten, provincies en Vlaamse overheid • Uitnodiging tot dialoog tussen kerkelijke en burgerlijke verantwoordelijken > parochiekerkenplan • Aankondiging van beleidsinitiatieven binnenlands bestuur en onroerend erfgoed
Parochiekerkenplan: definitie? • Langetermijnvisie over het gebruik van (Katholieke) parochiekerken op het grondgebied van de gemeente – De Conceptnota is gericht op de Katholieke parochiekerken
• Komt tot stand in dialoog tussen kerkelijke verantwoordelijken en gemeentebestuur • Lange termijn? – Niet expliciet gedefinieerd in de nota – Wel verwijzing naar meerjarenplan 2013-2018
Basiselementen volgens de Conceptnota • Beschrijving van de parochiekerken als gebouw – met onder meer de cultuurhistorische waarde, de architecturale mogelijkheden, de bouwfysische toestand, de mogelijkheid tot compartimentering, …
• Toelichting van de parochiekerken in hun ruimtelijke omgeving – sociaal, cultureel, stads- of dorpsgezicht, landschap
• Actuele gebruik en functie van de parochiekerken • Mogelijke interesse van andere actoren – voor resp. valorisatie, medegebruik, nevenbestemming, herbestemming
• Toekomstig gebruik van elk van de parochiekerken
Parochiekerkenplan: verplicht? • Geen “wettelijke verplichting” • Maar voortaan nodig om subsidie of premie te ontvangen: – Niet-beschermde kerk • decreet houdende toekenning van subsidiëring voor gebouwen van de eredienst (12/07/2013) • BVR 20/12/2013
– Beschermde kerk: • Onroerenderfgoeddecreet (12/07/2013) • Onroerenderfgoedbesluit (16/05/2014)
Basis: Pastoraal plan • Pastoraal plan – Reflectie van de pastorale verantwoordelijken over pastorale acties in parochie, federatie, dekenaat, pastorale eenheid • Waaronder eredienst
– Reflectie over de wijze waarop deze acties in de toekomst georganiseerd worden • Waaronder gebruik van de parochiekerken, onder meer voor eredienst
– Afspraken hieromtrent zijn verschillend naargelang het Bisdom
Verbinding Pastoraal plan en Parochiekerkenplan • Eerst gedetailleerd pastoraal plan opstellen voor de parochies op grondgebied van de betrokken gemeente > goed te keuren door Bisschop • CKB en Kerkbesturen brengen objectieve aspecten van parochiekerken in kaart (in overleg met gemeente) • Vervolgens werken CKB, KF en pastorale verantwoordelijken voorstel tot langetermijnvisie uit • Tenslotte: overleg hierover met gemeentebestuur
Parochiekerkenplan: hoe aanpakken? • Zie sjabloon Parochiekerkenplan van CRKC – Te downloaden via website CRKC
• Leren uit ervaringen van de twee pilootprojecten: – Westhoek: opstellen Parochiekerkenplannen voor de 18 Westhoekgemeenten – Gent: uitwerken van een beoordelingsinstrument voor parochiekerken in een stedelijke context
Stap 1 Inventarisatie • Wat: – Opstellen van een inventaris van de gebouwen van de eredienst op het grondgebied van de gemeente – Best zo uitgebreid mogelijk: • parochiekerken, annexkerken, kapellen • Eventueel Pastorieën en parochiezalen indien deze eigendom zijn van kerkfabriek
• Hoe: – Start: inventaris van het CRKC – Basis: sjabloon van CRKC – Aangevuld met gegevens van de Kerkbesturen en van het gemeentebestuur
• Doel: – Komen tot een “portret” van elk van de parochiekerken van de gemeente
Stap 2 Inventaris op niveau van de gemeente • Bundeling van de resultaten van de inventaris per parochie op het niveau van de gemeente • Relevante overkoepelende informatie toevoegen over: – Toestand van de gebouwen – Exploitatiekosten en noodzakelijke toekomstige investeringen indien gekend – Actueel en toekomstig gebruik voor de eredienst, zoals beschreven in het pastoraal plan
• Bijkomende nuttige informatie: – Beschrijving van behoeften met betrekking tot openbare dienstverlening en de daaraan verbonden nood aan ruimte, bv voor cultuur, toerisme, welzijn, administratie, begraving enz… – Belangstelling of vragen van derden naar ruimte
Fase 3 Dialoog in de gemeente • Werkgroep, denktank, … oprichten met vertegenwoordigers van de kerkbesturen (bv via CKB), pastorale verantwoordelijken en gemeente – Aan de hand van kerkenportretten uit fase 1 en 2 gesprekken voeren over het toekomstig gebruik van de kerken • Hulpmiddel: sterkte-zwakte-mogelijkheden van elk van de kerken
– Ideeën of voorstellen verzamelen voor een ander gebruik van (sommige) parochiekerken – Aantal bijeenkomsten kan variëren in functie van aantal kerken – Indien nodig: plaatsbezoek aan de kerken brengen – De gesprekken leiden tot een conclusie die gedragen is door alle partijen
• Aanbeveling: – onafhankelijke moderator: deze moet voorbereid zijn op zijn taak en de dialoog gaande houden – Eventuele bijkomende vorming voor de werkgroep voorzien (juridisch, financieel, …)
Fase 4 Formulering van een besluit • Doel: – Een tekst formuleren die • de goedkeuring van de werkgroep wegdraagt (lokaal draagvlak) • Goedgekeurd wordt door de Bisschop • Vervolgens goedgekeurd wordt door de gemeente
• Resultaat: een goedgekeurd document • Dat voorgelegd kan worden in functie van subsidie- of premieaanvraag • Dat als uitgangspunt is voor verdere implementatie en actie – Opstellen meerjarenplannen van de kerkfabrieken – Pilootprojecten voor neven- of herbestemming uitwerken
Hoe helpt CRKC? • Inventaris van de kerken, annexen, kapelanijen en kapellen: – Historisch, architecturaal en kunsthistorisch – Kerk in de omgeving (dorps- en stadgezicht, landschap) – Actuele bouwfysische toestand, geplande investeringen, aanpalende lokalen beheerd door KF – Actueel gebruik, valorisatie, medegebruik, nevenbestemming en herbestemming – Roerend en immaterieel erfgoed
• Per gemeente opgesteld in 2013 • Per parochiekerk raadpleegbaar via databank parochiekerken op de website van CRKC
Hoe helpt CRKC? • Gratis eerste lijnsadvies: – Samen met vertegenwoordigers van CKB en gemeente situatie analyseren en voorstel van aanpak uitwerken
• Projectbegeleiding op aanvraag – Betalende dienstverlening – In samenwerking met externe partners
Conclusies en aanbevelingen uit de pilootprojecten 1. Ken je kerkgebouwen : maak een uitgebreide inventaris op van relevante gegevens per kerkgebouw en actualiseer dit geregeld >Objectieve gegevens belangrijk, aan te leveren door alle betrokken instanties > Monitoring van de gegevens op regelmatige basis i.f.v. actualisering
2. Vergelijk de gegevens van de kerkgebouwen in uw gemeente onderling > inzicht in exploitatieverschillen > afweging van welk gebouw waarvoor best inzetbaar
3. Maak een overzicht van gemeentelijk patrimonium en (semi) gemeentelijke functies en diensten en relateer dit met het toekomstig gebruik van kerkgebouwen > Kerken opnemen in overzicht van patrimonium > Oplijsting van noden aan functies en diensten > Nagaan of kerken hierin een plaats kunnen krijgen
4. Bundel, verdiep en ontsluit de kennis > Zorgen voor een lokaal aanspreekpunt parochiekerken in de gemeente > Verschillende gemeentelijke diensten kunnen kerken onder de loep nemen: financieel, cultuur, stedenbouw, … > transparante en krachtige politieke sturing
5. Neem de erfgoedwaarde mee bij het begin van het proces > Tijdens het pilootproject was er regelmatig overleg met het Agentschap Onroerend Erfgoed > Beslissingen in concrete dossiers werden vooraf afgetoetst met het Agentschap
6. Een helder afsprakenkader voor huidig en toekomstig niet‐religieus cultureel gebruik: een belangrijke stap in een lange termijn traject > globaal afsprakenkader voor alle kerken van de gemeente in verband met gebruik van de parochiekerken (CKB-Gemeente) > inrichting kerken verbeteren voor dit ander gebruik: tijdelijke en kwaliteitsvolle ingrepen
7. Communiceer heel doordacht > de materie ligt erg gevoelig, pers springt vaak op negatieve berichtgeving > Heldere afspraken maken, om samen te communiceren en elk ‘dossier’ te plaatsen tegen de achtergrond van een ruimere ontwikkeling en visie
8. Werk aan een permanent en gestructureerd lokaal overleg ‘visiegroep toekomst kerkgebouwen’ > permanent overleg > inzichten laten groeien en verdiepen > proces de nodige tijd geven > informeren over mogelijkheden: zie praktijkvoorbeelden op website CRKC
9. Kies voor ‘respect’ als leitmotiv Respect voor: • geschiedenis en betekenis van het gebouw • de jarenlange functie die het gebouw tot op heden heeft vervuld • de talloze vrijwilligers die vroeger maar ook nu zorg dragen voor werking, toezicht en onderhoud van het gebouw • hun ervaringen en gevoelens bij een veranderingsproces • de verantwoordelijkheden en uitdagingen waar gemeenten voor komen te staan bij het vinden van de juiste oplossingen
Conclusies • Samenwerking tussen gemeenten leverde grote meerwaarde: – Zoeken naar afstemming tussen kerkelijke en gemeentelijke overheid – Gemeenschappelijke vorming: factor in sensibilisering van betrokken partijen
• Parochiekerkenplan en meerjarenplan is geen eindpunt • Pilootproject is een eerste stap in richting van voortdurend overleg en eventuele bijsturing
Contact CRKC – Centrum voor religieuze Kunst en Cultuur Abdij van Park 7 3001 Heverlee www.crkc.be
[email protected]
