De risico’s van het vak
Enkele ervaringen over risicomanagement uit de pensioensector Ir. André ten Damme RC MCM, CFO APG VRC Congres Amsterdam, 17 maart 2011
2
Agenda 1. Het Nederlandse pensioenstelsel
2. Risico’s in de pensioenwereld
3. Enkele lessen over risicomanagement in de pensioensector
3
1. Het Nederlandse pensioenstelsel
Het Nederlandse pensioenstelsel
35
Collectieve pensioenspaarpot ultimo 2010 850 miljard
Jaarlijkse pensioenuitkering
30
(mld. euro)
25 20 15 10 5 0 AOW
Collectief pensioen
Individueel pensioen
4
1. Het Nederlandse pensioenstelsel
NL pensioenstelsel nummer 1 in de wereld Melbourne Mercer Global Pension Index 2010 Netherland Switzerland Sweden Australia Canada UK Chile Brazil Singapore USA France Germany Japan China 0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
index Bron: Australian Centre for Financial Studies / Mercer (October 2010)
5
1. Het Nederlandse pensioenstelsel
APG: géén pensioenfonds, maar een pensioenuitvoeringsbedrijf (PUB) • Vermogensbeheer en administratie voor 23 pensioenfondsen – Ca. 280 miljard euro belegd pensioenvermogen in beheer – Verzorgt de administratie voor zo’n 4 miljoen deelnemers
• 30% van alle collectieve pensioenen onder beheer • Dit doen we met 4.500 medewerkers
– Waaronder 30 Register Controlers die werken bij diverse afdelingen, zoals: • Planning & Control • Financiële verantwoording • Risico management • Vermogensbeheer 6
1. Het Nederlandse pensioenstelsel
Risicomanagement op verschillende niveaus APG •
Risicomanagement voor de pensioenfonds klanten – In opdracht van pensioenfondsen met een belegd vermogen van circa 280 miljard euro
•
Risicomanagement van APG Groep zelf – Voor APG Groep met een balansomvang van circa 5 miljard euro – Verzekeraar Loyalis dominant op deze balans (70 % van de balansomvang)
7
2. Risico’s in de pensioenwereld
2010: Pensioenen veel in het nieuws…
8
2. Risico’s in de pensioenwereld
Risicobeleid: een breed begrip bij pensioen
…. ….
Risicobeleid Langleven
Beleggings risico
risico
Risico voor
Renterisico Dekkingsgraad risico
Inflatie
werkgever 9
2. Risico’s in de pensioenwereld
Voorbeeld: Beleggingsrisico
Mutatie bezittingen pensioenfonds
20% 15% 10% 5% 0% aug-08 -5% -10%
dec-08
apr-09
aug-09
dec-09
apr-10
aug-10
dec-10
+ 50 %
- 22%
-15% -20% -25%
10
2. Risico’s in de pensioenwereld
Voorbeeld: Renterisico
Mutatie verplichtingen pensioenfonds
11
2. Risico’s in de pensioenwereld
Voorbeeld: Dekkingsgraad risico
Herstelplan vs actuele dekkingsgraad gemiddeld pensioenfonds
115,0% 110,0%
5 jaar voor op herstelpad
105,0% 100,0% 95,0%
Weer op herstelpad
90,0% 85,0%
Bijna 2 jaar achter op herstelpad
80,0%
dec-13
jun-13
dec-12
jun-12
dec-11
jun-11
dec-10
jun-10
dec-09
jun-09
dec-08
75,0%
12
2. Risico’s in de pensioenwereld
Maar zonder risico’s geen goed pensioen tegen een betaalbare prijs Premie (%)
Obligaties / Aandelen (%)
Pensioen inkomen (% gemiddeld loon)
20
40 / 60
82
100 / 0
82
100 / 0
53
+ 53% 31
20
722
477
- 35%
13
2. Risico’s in de pensioenwereld
Voorbeeld: Inflatierisico
Nederlands pensioenstelsel relatief erg gevoelig voor inflatie Gespaard pensioenvermogen 2009 (% BBP)
Staatschuld 2009 (% BBP)
Denemarken IJsland Nederland Zw itserland Finland Verenigd Koninkrijk Zw eden Ierland Portugal Polen Hongarije Spanje Frankrijk Noorw egen Tsjechië Duitsland Slow akije Oostenrijk Italië België Luxemburg Griekenland
Estland Luxemburg Slowakije Denemarken Zweden Finland Spanje Noorwegen Nederland Ierland Oostenrijk Verenigd Koninkrijk Duitsland Portugal Frankrijk Hongarije België Italië IJsland Griekenland
0
20
Bron: OECD 2010
40
60
80
100
120
140
0%
20%
Bron: Eurostat
40%
60%
80% 100% 120% 140%
14
2. Risico’s in de pensioenwereld
Voorbeeld: Risico’s voor werkgever • IAS 19: Werkgever draagt het gehele risico van het pensioenfonds – Gehele risico pensioenfonds rechtstreeks op balans onderneming – Vrijstelling bij aansluiting bedrijfstakpensioenfonds of oprichting Multi OPF
• Lager pensioenvoorziening door werkgever betekent hogere looneis – Kosten pensioenregeling belangrijke factor pensioenuitkomst – Collectieve pensioenregeling veel goedkoper dan individueel Collectief Pensioen
Individueel Pensioen
Verschil
Bedrijfskosten Brutowinstmarge
0,15% -
1,27% 1,08%
1,12% 1,08%
Totale kosten
0,15%
2,35%
2,20%
- 5%
- 50%
45%
Kosten (% activa)
Effect op uitkering (bij vergelijkbare pensioenregeling)
Bron: DNB (2006)
15
2. Risico’s in de pensioenwereld
Voorbeeld: Langleven risico Levensverwachting op 65,5
Mannen
Vrouwen
Actueel
15.4
19.1
Verwachting 2050
17.5
20.0
Actueel
17.2
20.3
Verplichtingen
Verwachting 2050
20.6
23.1
+8%
2004
2010
16
3. Enkele lessen over risicomanagement bij pensioenen
‘Lessons learned’(1) 1. Risico’s verschijnen ook daar waar zij niet zijn verondersteld 2. Risicobeperking introduceert nieuwe risico’s 3. Neem het ondenkbare serieus: Black Swans 4. Langleven risico minstens zo groot als risico financiële markten 17
3. Enkele lessen over risicomanagement bij pensioenen
‘Lessons learned’ (2) 5. Blind vertrouwen is een groot risico 6. Blijf sturen op de lange termijn, ondanks de waan van de dag 7. Pensioensector robuuster dan andere sectoren 8. Stuurbekrachtiging pensioenfonds neemt af
18
3. Enkele lessen over risicomanagement bij pensioenen
‘Lessons learned’ (3)
9. Kennis is een voorwaarde, gedrag is het verschil
19
20
