Parochie Sint-Gerardus Majella in Neerpede

www.deswaene.be

Parochie Sint-Gerardus Majella in Neerpede

Inleiding In een poging om alle parochiekerken van Anderlecht even in de kijker te brengen, maar ook te vereren met een bezoek van onze leden, deden we in 2012 de parochiekerk van Neerpede aan, die bij de meeste Anderlechtenaren bekend is als zijnde grenzend aan de Breugelzaal, waar zo veel TD’s, eetfestijnen en dergelijke doorgingen.

1. De wijk Anderlecht heeft een totale oppervlakte van 1784 ha. Neerpede is de grootste wijk van Anderlecht met een oppervlakte van 500 ha en ligt in vogelvlucht op minder dan 10 kilometer van de Grote Markt van Brussel. De wijk wordt doorkruist door de ring rond Brussel en wordt omringd door de Vlaamse gemeenten Sint-Pieters-Leeuw en Dilbeek. De wijk grenst ook aan andere Anderlechtse wijken zoals Goede Lucht, Centrum, Veeweide en Vogelenzang. De wijk Meylemeersch maakt deel uit van Neerpede, alhoewel de inwoners altijd naar de mis gingen in de Sint-Jozefkerk aan het Rad, die behoort tot de wijk Veeweide. Maar voor een doop, een plechtige communie, een huwelijk of een begrafenis kwamen ze afgezakt naar de Sint-Gerardus Majellakerk in de Bloeistraat te Neerpede. In 1750 telde Neerpede 400 inwoners. Een honderd jaar later, namelijk in 1850, was dit reeds gestegen naar 692 inwoners. Waar het aantal steeg in 1952 tot 1985 inwoners , daalde dit in 1992 opnieuw tot 500 inwoners. In Neerpede waren er vooral landbouwers actief. De boerderijen waren sterk verspreid, waardoor er ook geen echte dorpskern was. De landbouwersgezinnen waren zeer kinderrijk, waardoor bij overlijden van de landbouwer de gronden in kleinere percelen dienden verdeeld te worden om aan elk kind zijn erfdeel te kunnen geven. Velen schakelden daarom over naar de tuinbouw, waarvoor een kleiner perceel voldoende was. Iedereen weet wel dat Neerpede vaak geassocieerd werd met wat we in Anderlecht de “Boerkozen” noemen. In 1958 waren er 57 boerderijen en 161 tuinbouwbedrijven. Ingevolge de wet op de ruimtelijke ordening van 29 maart 1962, werd 400 ha voorbehouden voor het aanleggen van het Pedepark. Het Bijzonder Plan van Aanleg, goedgekeurd bij Koninklijk Besluit van 29 maart 1974, voorzag ook in de bouw van een sportcomplex van ongeveer 80 ha groot, een openbaar park van 200 ha en een vijftiental ha vijvers. Elk jaar was er vroeger trouwens een overstroming tot aan de Neerpedestraat, wat verlies betekende voor landbouwers en tuinders zodanig dat de aanleg van een dergelijke vijver, als een soort wachtbekken, in eerste instantie als zeer positief werd aanzien. Niettemin had deze wet rond de ruimtelijke ordening tot gevolg dat verkavelingen en bouwvergunningen stelselmatig werden geweigerd, waardoor de jeugd en jonggehuwden uitweken naar andere gemeenten en dit automatisch tot gevolg had dat Neerpede wat inboette aan activiteiten en glorie.

In de jaren ’80 en ’90 van de vorige eeuw was het actiecomité “Neerpede Blijft”, onder de bezielende leiding van de gebroeders Jozef en Johan Van Wayenberghe, zeer actief d.m.v. publicaties, betogingen en rechtsgedingen tegen de projecten van de gemeente, om aldus het landelijke en groene karakter van Neerpede, en de broodwinning van vele boeren en tuinders, te behouden. Het was inderdaad zo dat de projecten veel onteigeningen inhielden voor landen tuinbouwers. Politici hadden in het verleden geijverd voor de realisatie van het project “Neerpede-Dorp” om aan oud-inwoners van Neerpede de mogelijkheid te bieden een woning te bouwen rond de Sint-Gerardus Majellakerk en aldus in feite de leegstroom van Neerpede een stukje tegen te gaan. Dit “Neerpede-Dorp” zou gevestigd worden tussen de Luizenmolenlaan, de Neerpedestraat en de Haasstraat, dus in feite rond de Sint-Gerardus Majellakerk en dit alles op een oppervlakte van ongeveer 6 ha. Er waren vijf partijen bij betrokken, te weten: de gemeente, de kerkfabriek Sint-Gerardus, de associatie voor de parochiale werken van Brussel-West (de grootste grondeigenaar) en twee privé-eigenaars. Men voorzag een 70 à 75-tal woongelegenheden, waardoor er een 200 à 250 bewoners terug naar Neerpede konden afzakken. Er zouden niet alleen rijwoningen, maar ook koppelwoningen (driegevelwoningen) en twee villa’s langs de Haasstraat komen. Langs de ringzijde zou een natuurlijke muur van ongeveer 10 meter hoogte (een wal van stortgrond van de te bouwen huizen) met vegetatie komen om de geluidsoverlast tegen te houden. Rond de grot in de Bloeistraat zou een boomgaard komen. Het open plein voor de Breugelzaal (parochiezaal) zou behouden blijven. In “Neerpede-Dorp” zouden smalle straten komen om een traag verkeer te bevorderen. Het gemotoriseerd verkeer zou “Neerpede-Dorp” kunnen inen uitrijden langs de Neerpedestraat en de Haasstraat . Het Bijzonder Plan van Aanleg werd goedgekeurd tijdens de gemeenteraadszitting van 27 maart 1997 en het werd overgenomen door het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Men voorzag de aanvang van de infrastructuurwerken voor begin 1998. Tot op heden is dit project nog steeds niet uigevoerd!

Keren we echter even terug in de tijd. In 1925 werd aan de overkant van de Bloeistraat, langs de Neerpedestraat, door de gemeente Anderlecht de schoolkolonie voor de vakantie van de kinderen van de gemeentescholen gebouwd (de toenmalige pastoor Celens was er volledig tegen). De schoolkolonie werd ingehuldigd op 1 augustus 1932. Nu is er het trainingscentrum van RSC Anderlecht in gevestigd. In het parkje voor de kerk is een standbeeld gewijd aan het Heilig Hart van Jezus met de volgende tekst: “Bescherm Neerpede – Bescherm Anderlecht”. Op het standbeeld zijn ook de namen van 9 gesneuvelde parochianen terug te vinden die sneuvelden tijdens WO I en van 1 gesneuvelde parochiaan die het leven liet tijdens WO II.

In de wijk stellen we wel vast dat alleszins “Neerpede-Dorp” er niet gekomen is, maar dat er wel een grote vijver werd aangelegd en dat er sportcomplexen zijn, zoals een golfterrein, en dat uiteindelijk de verfransing zich volledig heeft ingezet. Heel merkwaardig is wel dat doorheen de vijver aan de Haasstraat, de Pedebeek in een betonnen kanaal loopt, wat vrij uniek is en uiteindelijk nooit eerder gezien.

2. De patroonheilige Nu wat de patroonheilige van de kerk zelf betreft: Sint-Gerardus Majella. Het valt op dat er in de katholieke kerk meer dan één Sint-Gerardus is. Er is onder andere Gerardus van Brogne, zoon uit een oud Frankisch geslacht en geboren op het einde van de negende eeuw en overleden in 959. Hij was abt aan het hof van graaf Berengaar van Lomme en daarna abt in Bergen en in Brogne. Er is ook nog een Gerardus van Csanád of ook Gerardus van Boedapest genaamd. Hij werd geboren in Venetië in 980. Hij was eerst abt in Venetië, maar in 1030 werd hij de eerste bisschop van Csanád in Hongarije. Hij overleed in 1046 en wordt ook de “Apostel van Hongarije” genoemd. De parochiekerk van Neerpede heeft echter als patroonheilige Sint-Gerardus Majella. Deze is geboren in 1728 bij Napels (Italië) als zoon van een kleermaker. Hij was portier, kleermaker en tuinman, maar meldde zich in 1749 aan als lekenbroeder bij de redemptoristen waar hij de meest eenvoudige taken zonder morren vervulde. Zijn leven werd gekenmerkt door talrijke visioenen en bovennatuurlijke verschijnselen zoals wonderbaarlijke genezingen, profetieën en broodvermenigvuldigingen. Afgebeeld wordt hij in zwarte kledij van de redemptoristen met een riem waaraan een rozenkrans hangt.

Aan zijn rechterzijde staat vaak een kind (soms Jezus zelf) dat van hem een brood krijgt, wat wijst op zijn caritatief werk. Meestal wordt hij biddend of mediterend getoond met als attributen een kruisbeeld, een doodshoofd en een witte lelie. In de kerk vinden we van hem een beeldje, net als in de kapel en ook in één der drie glasramen staat hij afgebeeld. Een compleet andere voorstelling is echter die waar een draak aan zijn voeten ligt of waar hij op de draak staat. In dit geval drukt hij een kruisbeeld tegen de borst. Gerardus Majella is de schutspatroon van portiers, kleermakers en zwangere vrouwen en werd aanroepen voor een

spoedige bevalling. Hij overleed in 1755 en werd heilig verklaard in 1904. Zijn feestdag is 16 oktober (bron: “Sanctus: meer dan 500 heiligen herkennen.” van Jo Claes, Alfons Claes en Kathy Vincke, Davidsfonds Leuven, 2002).

3. De kerk en de andere gebouwen – de pastoors Neerpede was zeer uitgestrekt. Er was geen politiebureel, geen dokter, geen notaris, geen veearts, geen apotheker, geen bakker, geen fanfare, geen school. Uren in de omtrek was er geen kerk of kapel. Om de mis bij te wonen, moesten de mensen te voet naar Anderlecht, Sint-Anna-Pede of Dilbeek. Velen gingen niet naar de kerk tot pastoor Celens, de eerste pastoor, gekomen is. Pastoor Fons Celens was in 1914 de stichter van de parochie SintGerardus Majella in de Bloeistraat. De parochie werd officieel opgericht bij Koninklijk Besluit van 13 juli 1914. Op het eerste doopregister staat “Nomina Baptisatorum in ecclesia Sancti Gerardi Majella, Neerpede-Anderlecht anno 1914 die 30 juli.” De eerste doop had plaats op 16 augustus 1914. Het eerste huwelijk werd ingezegend een jaar later, meer bepaald op 3 april 1915. Pastoor Celens heeft naast de kerk ook andere gebouwen laten oprichten, namelijk de meisjesschool (achter het parkje, nu de groene school van Neerpede met kleuteren lager onderwijs), de pastorij (werd eerst opgericht naast de kerk), het klooster voor de zusters, de kapel van de zusters (met vroeger in de gemeenschappelijke muur een doorgang tussen het klooster en de kapel) en daarnaast een café en winkel “In de Zondagsrust”. Dit café werd daarna “In de Spoetnik” genoemd, bij Marcel en Hortense De Mesmaeker. Dit gebouw werd later een privé-woning. Ook het klooster werd na het vertrek van de zusters een privéwoning. In de kapel was jarenlang de bibliotheek van Neerpede gehuisvest. Verder is er in de Bloeistraat de grot van Lourdes. In de Haasstraat was er ook nog de jongensschool. De grond voor het bouwen van de kapel en het klooster had pastoor Celens gedeeltelijk gekregen van Stafke De Crem. De grond voor de kerk en de school kreeg hij van baron Lunden. De bakstenen voor deze gebouwen werden ter plaatse gebakken in een kareeloven, gevestigd op een perceel grond langs de Neerpedestraat. Het werk werd gedaan door vrijwilligers, bijgestaan door enkele kareelbakkers. De boerenjongens gingen ’s nachts met hun karren naar Marcinelle kolen halen voor de steenoven. Pastoor Celens, de eerste pastoor van Neerpede, werd geboren op 9 mei 1877 in Oostmalle en werd priester gewijd te Mechelen op 24 mei 1902. Het was een vent als een boom, die ongeveer 135 kg woog en zeker een durver, een doorduwer en een dictator was, maar hij had een hart van goud en was buitengewoon verstandig. Hij verplichtte al de boeren om bij te dragen voor de parochie. Pastoor Celens heeft vele mensen aangespoord om naar het klooster te gaan en hij regelde huwelijken tussen families. Op 29 maart 1932 werd Fons Celens pastoor van Onze-Lieve-Vrouw-Waver. Hij overleed er op 7 mei 1943. Pastoor Celens had altijd heel veel hulp van zijn onderpastoor Claessens.

De kerk was na de tweede wereldoorlog bouwvallig geworden omdat zij in geen al te beste materialen werd gebouwd. Ze werd daarom herbouwd in 1952. Er zijn zoals gezegd drie mooie glasramen in het koor.

De kruisweg zou afkomstig zijn van het klooster van Berlaimont in Brussel, alhoewel sommigen ook stellen dat hij afkomstig is uit een klooster te Brugge. Gezien er echter zowel een kruisweg is in de kapel als in de kerk, zouden beiden wel kunnen, doch onduidelijk blijft het.

Vanaf 24 september 1916 waren door toedoen van pastoor Celens, de zusters Annonciaden van Chenois (Waterloo) actief in Neerpede, onder andere in de scholen. De stichting hebben zij met toestemming verlaten op 10 augustus 1924 en overgelaten aan de zusters Annonciaden van het Moederhuis van Huldenberg. De zusters bleven in hun klooster in Neerpede tot 1967. De kapel van de zusters werd enkele jaren na de kerk gebouwd en werd ingewijd op 12 april 1917. De oorspronkelijk parochiezaal, zijnde toneelzaal en toneelscène, werd rond 1924 gebouwd door Jean Baptist Januarius en François De Hertoch. Ze werd later herbouwd (grotere vensters, verlaagd plafond, toiletten en een keuken) en de toneelscène werd afgebroken en uitgebreid met enkele klassen van de toenmalige jongensschool, zichtbaar van in de Haasstraat. De opvolger van pastoor Celens was pastoor Hendrickx, geboren te Hoogstraten op 5 februari 1889. Hij werd priester gewijd te Mechelen op 31 mei 1914 en werd aangesteld als pastoor te Neerpede op 6 maart 1932. Hij was leraar geweest in het Instituut Notre Dame in Anderlecht. Hij was eerder een introverte persoon. Hij overleed op 14 december 1945. De derde pastoor was Pieter Victor Jozef Marie Mercier. Deze werd geboren te Essen op 12 augustus 1910 en werd priester gewijd te Mechelen op 6 juni 1936. Hij werd eerst onderpastoor benoemd op 10 juni 1936 en werd later, meer bepaald op 6 januari 1946, benoemd tot pastoor. Na een korte periode onderpastoor geweest te zijn in Vilvoorde, meer bepaald in de wijk Far West, kwam hij terug als pastoor in Neerpede. Hij ging op rust op 10 mei 1975 en is overleden in zijn geboortedorp Essen op 1 december 1983. Het was onder zijn ambtsperiode dat in 1952 de kerk herbouwd werd. Op dat ogenblik was Albert Gauchez onderpastoor en dit tot 1945. De vierde pastoor van de parochie was pastoor Henri Jozef Van de Velde. Deze werd geboren in Mons op 29 maart 1932 en werd priester gewijd door Monseigneur Suenens op 1 september 1957. Hij werd onmiddellijk tot pastoor benoemd in de Sint-Jozefparochie te Anderlecht. In 1970 stichtte en bouwde hij het parochiecentrum in de Vogelenzang en in mei 1975 krijgt hij de parochie van Neerpede er bij. Als helper kwam pastoor Pol Calcoen, die eveneens aalmoezenier was in het Erasmusziekenhuis, hem vervoegen. Het was pastoor Calcoen die op het einde van de 70-er jaren van vorige eeuw in Zuid-Frankrijk op zoek was naar een vakantiehuis voor de kinderen van zijn school. Hij vond er een geschikt gebouw en kocht het voor zijn “Neerpede Parochie”. Sindsdien zijn er elk jaar verbroederingsfeesten tussen Neerpede en het Franse dorp Saint-Paul-la-Coste in de Cevennes (op zo’n 50 kilometer van Nîmes). De verbroederingsfeesten hebben het ene jaar plaats in Neerpede, het andere jaar in het Franse dorp. Vanaf 1974 was er ook elk jaar een kermis, doch deze hield op te bestaan rond 2007. Rond de tweede wereldoorlog waren er dagelijks missen, vooral jaargetijden (herdenkingsmissen voor de overledenen). Op zondag was er een hoogmis met heel veel volk. Iedereen was op zijn best gekleed. De mannen met hoed en das of met een mooie pet. De dames in deftig lang met hoed. Er was Latijnse liturgie en gezang. De begrafenissen brachten gans Neerpede te been. De trouwmissen werden opgeluisterd met het “Ave Maria” van Gounod, “Panis Angelicum” van Cesar Franck en de “Bruiloftsmars” van Mendelssohn. Tweemaal per jaar gingen er grootse processies uit met deelname van de schoolkinderen, de jeugdgroeperingen, de mannen- en vrouwenbewegingen, de beelddragers, de paardrijders, het

baldakijn met de geestelijke herder, de fakkeldragers, Neerpeedse notabelen en zangers. Een biddende menigte volgde de stoet. De fanfare van Sint-Anna-Pede regelde met melodieuze marsmuziek de pas. Alle huizen werden toen bevlagd en versierd. Ook de Sint-Gerardus Majellakerk kreeg bezoek van belangrijke figuren zoals Monseigneur Van Waeyenbergh, rector Magnificus van de Leuvense Alma Mater, minister Renaat van Elslande, de artiest Renaat Grassin alias “Ketje”, het Maria van Heernstedekoor geaccredtiteerd bij de Sint-Michielskathedraal te Brussel, August Van Landschoot (oudste Foundryman van de USA en uitvinder van het duraluminium, een legering van aluminium, koper, magnesium, mangaan en silicium, dat vroeger gebruikt werd in de vliegtuigbouw), etc. … Thans is er nog één mis op zondag om 11u20. In de kerk zelf vindt men nog drie biechtstoelen, waarvan er op één nog het plaatje “Mijnheer Pastoor” staat. Ook vindt men er een aantal heiligenbeelden, te weten: Onze-Lieve-Vrouw, het Heilig Hart, Gerardus Majella, Sint-Jozef met kindje Jezus, Sint-Antonius met zijn varkentje, de Heilige Theresia, de Heilige Antonius met een kindje op de arm en de Heilige Rita. Er is ook een orgel aanwezig in de kerk dat enkele jaren terug het voorwerp uitmaakte van een studie om het eventueel te restaureren, doch ook hier is dit dode letter gebleven.

Heel mooi zijn de drie glasramen in de kerk vooraan, met in het midden de afbeelding van de patroonheilige van de kerk. Achteraan, ter hoogte van de doopvont, vindt men kleinere

glasramen met de woorden “Lumen Caritas Castitas” (Verlichting Liefdadigheid Eerbaarheid). Achteraan vindt men ook een beeld van Maria Magdalena die de dode Christus vasthoudt.

4. De omgeving Zoals als eerder geschreven, bevindt zich wat verderop dan de kerk, de oude kapel van het klooster. Deze is nog steeds in gebruik. Het is er heel stemmig. Ook daar vindt men een beeldje van de patroonheilige van de kerk terug en een vrij sobere kruisweg aan de muur. De kapel had vroeger een directe doorgang naar het naastliggende huis dat vroeger een klooster was, doch toen het klooster verkocht werd aan particulieren (1967) werd deze doorgang door de nieuwe eigenaars, op verzoek trouwens van de zusters, definitief dichtgemetseld.

Wanneer men terug in de richting van de Neerpedestraat gaat, vindt men in de Bloeistraat een grot met een Mariabeeld en een beeldje van de Heilige Bernadette.

Beiden zijn met de jaren al het voorwerp geweest van vandalisme, maar werden recent vervangen zodanig dat het geheel terug een mooie indruk nalaat, temeer daar een aantal parochianen er voor zorgen dat het geheel goed onderhouden blijft en dat er jaarlijks ook bloemetjes en planten aangeplant worden. Men stelt vast dat nog regelmatig gelovigen langskomen om er een kaarsje te branden. Spijtig genoeg kan niemand juist zeggen wanneer de grot gebouwd werd, alhoewel sommigen stellen dat dit al gebeurde in 1850.

Tekst: Roland Van Varenbergh Foto’s: Regine Peeters

Oproep Gezien er zo weinig te vinden is over deze toch nog altijd vrij goed onderhouden en gebruikte Sint-Gerardus Majellakerk, doen wij een oproep aan alle lezers, en vooral aan onze leden, om ons in de mate van het mogelijke bijkomende informatie rond deze kerk, parochie, oud klooster, kapel en grot te bezorgen. Wij zullen dit dan in de mate van het mogelijke verwerken in een meer uitgebreid of aangepast artikel. Zo zijn we zeker nog op zoek naar de juiste bouwjaren van een en ander, naar de afmetingen, de gebruikte materialen, de kostprijs, etc. … Wij danken u reeds hiervoor. Met vriendelijke groeten, Myriam Van Varenbergh Voorzitter [email protected]