Sint-Franciscus-Xaverius parochie in Kuregem
Als tweede wat minder bekende kerk in Anderlecht brachten wij een bezoek aan de parochie van Sint-Franciscus-Xaverius in Kuregem. Samen met de kerk van O.L.V. Onbevlekte maakt ze de federatie Kuregem uit.
Kuregem komt vaak in een slecht daglicht te staan maar velen vergeten dat dit de meest verstedelijkte wijk was van de gemeente in 1842, met ongeveer 1.400 inwoners op een totaal van 4.845. Bovendien strekte zich op dat ogenblik deze wijk uit op 1/3 van de gemeentelijke oppervlakte. Er waren 253 woningen op een totaal van 891. Deze wijk heeft gestaag een uitbreiding gekend. Zo waren er in 1925 reeds 2.201 inwoners en in 1935 waren het er 5.521. De wijk is altijd bekend geweest voor haar industrialisatie. Textiel- en metaalverwerkende nijverheid en vooral de vleesindustrie (denk maar aan de slachthuizen), waren overal aanwezig. In 1896 werd de eerste auto gemonteerd in de fabriek Jules Miesse in de Gondelstraat en enkele jaren later, meer bepaald in 1900, werd de geuzebrouwerij Cantillon, die trouwens nog altijd actief is in de Geudestraat – en thans vooral bekend als gueuze-museum – opgericht. Het was een wijk met heel wat mensen die er ook van buiten de gemeente kwamen werken en die toegang hadden tot het geheel via het kleinere spoorwegstation van Kuregem, aan de brug over het kanaal, dat thans totaal desolaat is sinds de jaren tachtig. Industriëlen hadden dus wat in de pap te brokken en wensten niet alleen een gemeentehuis in hun wijk, wat trouwens ook gebeurde in 1879, maar zij wouden ook een nieuwe parochie. Daarom hebben op 30 september 1844 zevenenvijftig inwoners van Kuregem een brief gestuurd naar Kardinaal Sterckx met verzoek in hun wijk een nieuwe kerk te bouwen die volledig onafhankelijk zou zijn van de dekenale kerk Sint-Guido en Sint-Pieter die wij nu nog steeds kennen. De Kardinaal ging akkoord en stelde dat de naam van de kerk O.L.V. Onbevlekt zou zijn. Aanvankelijk ging het slechts om een kleine kapel maar nadien werd de huidige kerk gebouwd in de Dr. De Meersmanstraat (vroeger Donystraat) die uitgeeft op de Bergensesteenweg.
Aldus waren er op het einde van de 19de eeuw in Anderlecht drie parochies, nl. de bekende Sint-Pieter en Sint-Guido kerk, de kerk van Sint-Vincentius a Paulo op de Ninoofsesteenweg in Scheut en de nieuw opgerichte kerk in de wijk Kuregem. De parochie telde in Kuregem op dat ogenblik een 22.000 inwoners, waaronder 600 Joden die naar de synagoge in de Kliniekstraat gingen. Al gauw bleek dit alles veel te klein te zijn en dus werd in 1906 een tweede parochie opgericht, toegewijd aan Sint-Franciscus-Xaverius (K.B. van 3 maart 1906). Het is deze kerk die wij bezochten en waarover hieronder wat verdere uitleg gegeven wordt.
De eerste pastoor, de heer Joseph De Jonge, geboren in 1874, werd aangesteld op 5 juni 1906. De eerste kerk was een voorlopige kapel in een opslagplaats op het adres Herzieningslaan15. Maar uiteindelijk, drie jaar later, werd in 1909 deze voorlopige kapel overgebracht naar de Eloystraat 80.
Twee jaar eerder echter, op 8 mei 1907, had een zekere mevrouw de Meester de Heyndonck een grond geschonken op de hoek van de Eloystraat en de Moderne Schoolstraat waarbij zij stipuleerde dat dit diende gebruikt te worden voor de bouw van een nieuwe kerk. Op 19 april 1912 was het zover en legde Kardinaal Mercier de eerste steen. De architect was Leopold Pepermans en de aannemer was de heer Van den Bogaert uit Dilbeek. De kerk is opgetrokken in neo-gothische stijl, gekopieerd op de abdijkerk van Auln die werd verwoest in 1794. De inwijding van de kerk vond plaats opnieuw door Kardinaal Mercier op 22 oktober 1915 (merk op dat sommige bronnen spreken van 21 oktober 1915).
De tweede pastoor was Alfons De Cuyper, aangesteld vanaf 1919. Er werden toen zes missen gehouden iedere zondag, wat betekent dat het toch wel om een actieve parochie ging, wat in schril contrast staat met de huidige gang van zaken. Bovendien waren op dat ogenblik op de weekdagen telkens drie missen (6 u, 7u en 8u). Achtereenvolgens waren pastoor : -
Eugène Van Cauwenberghs (1936) Aloïs Beelden (van 1960 tot 1962) Gaston Leclerk (was sinds 1954 onderpastoor, wonende in de Eloystraat 74, en maakte de brug met de volgende pastoor)
Vanaf 1965 kwam er een ploeg priesters, nl. één pastoor en twee onderpastoors, omdat het parochieleven zeer actief was en er werkelijk nood was aan dergelijke parochiale ondersteuning. Zij werden alle drie op 6 februari 1965 geïnstalleerd door de toenmalige deken van Anderlecht, de heer Joseph Boey. In september 1981 werd uiteindelijk de zesde pastoor aangesteld, nl. de heer Michel Bollen, die tien jaar later, nl. in mei 1991, opgevolgd werd door de heer Gilbert Van Boeckel.
Sinds 1 november 2002 is de heer Jan Claes pastoor, zowel van deze parochie van SintFanciscus-Xaverius als van de tweede kerk in Kuregem, zijnde deze van O.L.V. Onbevlekt.
Thans vallen nog steeds brandglasramen op, alhoewel er enkele reeds gesneuveld zijn. Men vindt er afbeeldingen van de 12 apostelen in terug. Ze werden aangebracht op initiatief van pastoor Van Cauwenberghs.
In 1985 heeft men nog een ingreep gedaan door de toren van de kerk te herstellen, maar daarna was er een volledige terugval en sindsdien verkeert de kerk in feite in constante staat van verval. Ook het aantal kerkgangers daalde gestaag, zodanig dat besloten werd om in 1986 in de kerk een afzonderlijke kapel in te richten. Men deed daarvoor beroep op de diensten van een Benedictijnen monnik, pater Frédéric Debuyst.
De ingang is langs de Moderne Schoolstraat. Een groep jonge aannemers heeft zorg gedragen om het project uit te voeren en de heer Peter Ceuterickx bouwde het podium van het altaar. Pastoor Beeldens heeft de houten preekstoel laten vervangen door een preekstoel in marmer, die echter na de liturgische hervormingen van het tweede Vaticaans Concilie buiten gebruik werd gesteld.
Na de tweede wereldoorlog kende de parochie een grote bloei want elk jaar ging er ook een processie uit ter ere van Sint-Franciscus-Xaverius en dit gebeurde na het feest van het Heilig Hart. In 1956 werd zelfs een nieuwe klok ingeluid, Hughetta, met als peter de heer Maurice De Maet en als meester mevrouw Rosa Van Buggenhout. Van 1951 tot 1994 was er nog een kapel toegewijd aan Sint-Antonius van Padua en werd bediend door de paters Franciscanen die hun vestig hadden in de Frankrijkstraat, recht tegenover het Zuidstation.
Bij ons bezoek hebben wij vastgesteld dat deze kerk dus wel een rijk verleden heeft maar spijtig genoeg sinds een twintigtal jaren vooral bezocht wordt door inwoners van de wijk die even komen bidden voor de talrijke heiligenbeelden die aangebracht werden in een kleine kapel die altijd toegankelijk is.
De kerk zelf wordt veel minder gebruikt, wat trouwens ook te merken is aan de algehele staat. Dankzij ons bezoek heeft en er toch weer zorg voor gedragen om al minstens de kerkstoelen terug op te stellen en te pogen opnieuw meer activiteiten in de kerk zelf te organiseren.
Het moet gezegd dat er opnieuw een zeer dynamische kleine kern van parochiewerking ontstaan is met een aantal enthousiastelingen. Wij kunnen enkel maar hopen dat ze voldoende man- en daadkracht vinden om deze kerk te behoeden van verder verval of eventueel sluiting, wat zeker niet ondenkbaar is. Opmerkelijk is ook dat wanneer men opzoekingen doet rond deze kerk er quasi niets over terug te vinden is en dat in een aantal standaardwerken rond erfgoed uit het Brussels Hoofdstedelijk Gewest het lijkt dat men deze kerk vaak vermengt met de kerk van O.L.V. Onbevlekt en zelfs verkeerd situeert. Het is werkelijk een kerk waarvan men kan zeggen dat ze aan het wegdeemsteren is. Het leek ons dan ook meer dan noodzakelijk dat ons genootschap, door het bezoek eraan en door de publicatie van dit artikel, terug de aandacht vestigt op deze kerk en hopelijk ook reacties uitlokt van mensen die misschien wat meer informatie hebben rond de geschiedenis en architectuur van deze kerk en ook er ook zorg kunnen voor dragen dat ze verder blijft bestaan. Roland Van Varenbergh september 2011
Bijkomende informatie Nu zijn er in Anderlecht een twaalftal kerken, nl. : -
Sint-Pieter en Sint-Guido
-
Onze Lieve Vrouw Onbevlekt / Notre Dame Immaculée
-
Sint-Vincentius & Paulo
-
Onze Lieve Vrouw Hemelvaart / Notre Dame de l’Assemption
-
Onze Lieve Vrouw van Vreugde / Notre Dame de Joie
-
Onze Lieve Vrouw van het Heilig Hart / Notre Dame du Sacré Coeur
-
Heilige Bernadette / Sainte Bernadette
-
Heilige Geest / Saint Esprit
-
Sint Gerardus / Saint Gérard
-
Sint-Jozef / Saint Joseph
-
Sint-Franciscus Xaverius / Saint François Xavier
-
Sint Lucas / Saint Luc
